ۇلگىلى وتباسى - تاۋەلسىز ەلدىڭ تىرەگى!
تاقىرىبى: «ۇلگىلى وتباسى - تاۋەلسىز ەلدىڭ تىرەگى!»
ماقساتى:
- اتا - انالارمەن بىرلەسە وتىرىپ، جاس ۇرپاقتى ءوز ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن قاھارماندارىن قۇرمەتتەۋگە، ادامگەرشىلىك سەزىمدەردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ رامىزدەرىن قاستەرلەۋگە، تۋعان جەرىنە، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋعا، پاتريوتتىق سەزىمگە تاربيەلەۋ. اعا ۇرپاقتىڭ ىزىمەن جۇرەتىن نامىسشىل، ەر مىنەزدى، جىگەرلى تۇلعانى دامىتۋ.
- قازاقستان ەلى بويىنشا جيناقتاعان بىلىمدەرىن، تانىمدىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ. سايىسكەرلەردىڭ ويلاۋ، سويلەۋ داعدىسىن دامىتۋ، ءوز ويىن جەتكىزە بىلۋگە، ىزدەنۋگە قالىپتاستىرۋ.
- عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىن يگەرگەن، باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى ساۋاتتى، ەگەمەندى ەلدىڭ جاستارىن تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى: تۋى، ەلتاڭباسى، گيمنى،
ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ پورترەتى، سلايدتار، بەينەتاسپا، كۇي ديسكىلەرى
ءى ءبولىم. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە».
1 - جۇرگىزۋشى:
- قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار مەن وقۋشىلار!
- «وتان وتباسىنان باستالادى» - دەپ حالقىمىز ايتقانداي، وتان مەن وتباسى كەڭ ماعىنالى، قاسيەتتى ۇعىمدار. ءاربىر ادامنىڭ وتباسى، تۇرعان مەكەنى، وسكەن ورتاسى، ايماعى، مەملەكەتى – ونىڭ جارىق دۇنيەدەگى جان ساياسى، ءومىر ءورىسى، وتتاي جاندىرعان وتانى. بۇگىن قازاقستان حالقىنىڭ ۇلكەن مەرەكەسى، قازاعىمىز ەگەمەندى ەل اتانىپ، ءتىلىمىز مەملەكەتتىك مارتەبە الىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىز، سالت ءداستۇرىمىز قايتا ورالىپ، ءوز الدىمىزعا ەل بولعان – قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك مەيرامى قۇتتى بولسىن!
اتىڭنان اينالايىن، ەگەمەندى ەل،
تاۋەلسىز كۇنىڭ تۋدى، كەنەلە بەر.
مەرەيىڭ قۇتتى بولسىن، تاۋەلسىزدىك!
عاسىردىڭ تويى بولشى كەلە بەرەر! - دەپ بارلىعىڭىزدى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، اشىق اسپان، جۇزدەرىڭىزگە كۇلكى،
قۇشاقتارىڭىزعا زور قۋانىش تىلەيمىن.
- سىزدەرمەن باس قوسىپ پىكىر الىسۋداعى ماقساتىمىز وتباسىنداعى بالا تاربيەسىن دۇرىس جولعا قويۋ، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن وياتۋ. سونىمەن قاتار اتا - انالاردىڭ بالا تاربيەسىندەگى شەشۋى تابىلماي جۇرگەن ماسەلەلەر بولسا، ويىمىزدى ورتاعا سالايىق دەپ وتىرمىز.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانى ايتىلادى.
2 - جۇرگىزۋشى: سونىمەن، بۇگىنگى اتا - انالار مەن بالا بىرلەسكەن ««ۇلگىلى وتباسى - تاۋەلسىز ەلدىڭ تىرەگى!»» اتتى كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر.
جاقسىدان جامان تۋادى،
ءبىر اياق اسقا العىسىز.
جاماننان جاقسى تۋادى،
ادام ايتسا نانعىسىز.
وتباسى - ادامزات بەسىگىن تەربەتكەن بالانىڭ باس ۇستازى - اتا - انا. ۇلتىمىزدا «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەگەن دانا ءسوز بار. «بالا قىران بولۋ ءۇشىن ونى سامعاتىپ ۇشىراتىن اتا نەمەسە اكە دە قىران بولۋ كەرەك»- دەپ وتباسىلىق تاربيەگە ەرەكشە توقتاعان. ءار وتباسىندا اتا - انانىڭ ورنى بولەك. بالا اكەدەن - اقىل، انادان - مەيىرىم الادى. اكە - وتباسىنىڭ اسىراۋشىسى، قامقورشىسى، تىرەگى دەپ بىلەسىڭ، انا وتباسىنىڭ ۇيتقىسى، جىلۋى، شۋاعى، جاقسى انا وتباسىنا بەرەكە اكەلىپ، جانۇياسىن باقىتقا بولەيدى.
- بۇگىنگى جينالىسىمىزدا اتا - انالار مەن وقۋشىلاردان توپتاسقان «بايتەرەك»، «وتان»، «استانا» توپتارى ءوز بىلىمدەرى مەن ويلارىن ورتاعا سالادى.
كەشتىڭ اشىلۋ قۇرمەتىنە «اناشىم» ءانى ورىندالادى.
ەندەشە سايىسىمىزدى باستايىق:
ءى كەزەڭ. بالاڭىزعا ۇلگى بولاتىنداي ءوز بويىڭىزداعى جاقسى ءبىر قاسيەتىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز؟ (ءار اتا - انا ءوزىنىڭ ءبىر جاقسى قاسيەتىن ايتادى.)
ءىى كەزەڭ. «اسسوسياسيا».
- سىزدەر ءار وتباسىلارىڭىزدىڭ ۇيىتقىسىسىزدار. ونەگەلى وتباسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ (ءۇش توپقا بىردەي
ءار توپ «ونەگەلى وتباسى» قانداي بولۋى كەرەك ەكەندىگى تۋرالى ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، ونى ءبىر مۇشەسى قورعايدى.
ءىىى كەزەڭ وي تولعاۋ ورتالىعى.
اتا - انالار بالالارى تۋرالى ال، بالالار اتا - انالارى تۋرالى وي تولعاۋ جازادى. سودان كەيىن قاراما - قارسى وقيدى.
ءىV كەزەڭ. ترەنينگ: «ءبارى ءبىزدىڭ قولىمىزدا» جاعداياتتار.
1. ءسىز بالاڭىزعا دۇكەنگە بارىپ كەلۋىن وتىنەسىز. ول: «ءان تىڭداپ وتىرمىن»،- دەپ بارۋدان باس تارتادى. نە ىستەر ەدىڭىز؟
2. «ۋرا، ماما، مەن «بەس» الدىم!» ءمۇعالىم بىزگە نە ايتقانىن بىلەسىڭ بە؟- دەپ، ءبىرىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسى ءوزىنىڭ العاشقى جەتىستىكتەرى جايىندا قۋانىشى قوينىنا سىيماي اناسىنا ايتىپ جاتىر. ءبىراق جىلدار وتە بەرەدى، ءبىز «ۋرا، ماما، مەن بۇگىن «بەس» الدىم!» دەگەن قۋانىشتى سوزدەردى بارعان سايىن سيرەك ەستيمىز.
سىنىپتان سىنىپقا كوشكەن سايىن ۇلگەرىمنىڭ كەمي بەرەتىنى نەلىكتەن دەپ ويلايسىز؟
3. بالاڭىز جاقسى وقيدى. ءتارتىبى دە جاقسى. بىردە سىنىپ جەتەكشىسى ۇيگە تەلەفون سوقتى. «بۇگىن بالاڭىز ساباققا كەلمەدى. بۇدان بۇرىن دا بىرنەشە رەت كەلمەي قالعان»- دەدى. ءسىزدىڭ ونى مەكتەپكە جىبەرمەي قالعان كۇنىڭىز بولعان جوق. ەندى نە ىستەيسىز؟
4. بالاڭىز جاقسى وقيدى. ءتارتىپتى، سىپايى بولىپ ءوسىپ كەلەدى. جاڭا ءۇي ساتىپ الۋىڭىزعا بايلانىستى ونى باسقا مەكتەپكە اۋىستىردىڭىز. ساباققا بەلسەندىلىگى تومەندەگەن سياقتى. بۇرىنعىداي ەمەس، اشۋلانشاق. بىرنەشە رەت سەبەبىن سۇراعانىڭىزبەن ەش نارسە ايتا قويمادى. ەندى نە ىستەيسىز؟
ءىى ءبولىم. تاۋەلسىز ەلىم – تىرەگىم!
1 - جۇرگىزۋشى: تاۋەلسىزدىك - قاسيەتتى ۇعىم. عاسىرلار بويى اتا – بابامىز ارمانداپ، اڭساپ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن قازاق حالقىنىڭ تىلەگى ورىندالىپ، 1991 جىل 16 جەلتوقسان زاڭدى تۇردە تاۋەلسىزدىك كۇنى بولىپ تاريحقا ەندى.
2 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىزدىك جولىندا تالاي جاندار قۇربان بولىپ، ەلىم دەپ ەڭىرەپ وتكەنى بەلگىلى. تالاي كەزەڭ قيىن - قىستاۋ، قۋعىن - سۇرگىندى اتا - بابالارىمىز باسىنان كەشتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ ءسوزى: «ءبىز قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ وڭايلىقپەن كەلمەگەنىن ءبىلىپ ونى قادىرلەۋىمىز كەرەك. ءاربىر قازاقستاننىڭ ازاماتى ماقتانىشپەن ەلتاڭبانى، ءانۇراندى، تۋدى كوتەرۋى كەرەك. ءاربىر ازامات ءوز وتانى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋگە، جانىن قيۋعا مىندەتتى.»
1 - جۇرگىزۋشى:
ەۋرازيانىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسىپ، تالاي حالىقتىڭ كونەدەگى جانە قازىرگى كەزدەگى تاريحىنا كۋا بولعان، تاريحى سولارمەن تاعدىرلاس قازاق دالاسى، قازاق جەرى، قازاق ۇلتى قانداي قيىنشىلىقتاردى باستان وتكىزبەدى دەسەڭشى. ءبىر ءسات وتكەن ومىرگە شولۋ جاسايىق. («جەلتوقسان جەلى ىزعارلى» بەينەتاسپادان كورسەتۋ)
2 - جۇرگىزۋشى:
قۋان، حالقىم! قۋاناتىن كۇن بۇگىن،
سەرپىپ تاستا مۇڭدى جۇرەك تۇندىگىن.
شارىقتايىق، شاتتانايىق، تىنبايىق،
تاۋەلسىزدىك كۇنىن بۇگىن بىرگە تويلايىق.
تاۋەلسىزدىك بىزگە وڭاي كەلمەدى،
اساۋ اتتاي ءوز تىزگىنىن بەرمەدى.
قازاعىمنىڭ التىن باسىن ءيىلتىپ،
تالاي دۇشپان تورىمىزگە تورلەدى.
ءبىز ءجاي جۇزگەن «قازاق» اتتى كەمە ەدىك،
ءبىراق دۇشپان باسقا شىقتى – اۋ دەمەدىك.
ءتاڭىر سالعان تاعدىرىنا باس ءيىپ،
نەشە عاسىر بودان بولعان ەل ەدىك.
1 – جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىزدىك تۇسكەن جوق قوي اسپاننان،
تاريحى ونىڭ تىم ارىدەن باستالعان.
بوداندىقتان قۇتقارام دەپ ەلىمدى،
تالاي بوزداق قارا جەردى جاستانعان.
تەڭدىك ەدى قازاعىمنىڭ ارمانى،
كەڭ دالاعا ءادىل ىزدەپ بارعانى.
ءوز ۇلتىنىڭ بولاشاعى، قامى ءۇشىن،
جازىق پا ەكەن شىندىقتى ايتىپ سالعانى.
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى كوگىلدىر ءتۇستى. وندا التىن كۇن بەينەسى شارىقتاي ۇشقان دالا قىرانى جانە ۇلتتىق ويۋ - ورنەك ناقىشتالعان تىك جولاق بار.
تۋدىڭ كوگىلدىر ءتۇسى – بۇلتسىز اشىق اسپان، بەيبىتشىلىك بەلگىسى. كۇننىڭ نۇر شۇعىلاسى – بايلىق پەن بەرەكەنىڭ، تىنىشتىق پەن جىلىلىقتىڭ بەلگىسى.
قىران بۇركىت – تاۋەلسىزدىك بەلگىسى. ورنەك – سالت ءداستۇرىمىزدىڭ بەلگىسى.
مەملەكەتتىك تۋدىڭ اۆتورى شاكەن نيازبەكوۆ.
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلتاڭباسىنىڭ باستىسى – شاڭىراق. شاڭىراق – كيىز ءۇيدىڭ كۇمبەزى. ول كۇن بەينەسىن ال ۋىقتار ودان تاراپ جاتقان التىن ساۋلەلەرى. قازاقتا «ات – ادامنىڭ قاناتى» دەگەن ماقال بار. ەلتاڭباداعى تۇلپار بەينەسى دالا پىراعى ونىڭ شاپشاڭدىعى ەر جىگىتتى تاۋەلسىزدىككە جەتەلەيدى. بەس بۇرىشتى جۇلدىزى - ءار ادامنىڭ ومىرىنە باعدار بەرەتىن ءوز جۇلدىزى سياقتى. كۇن مەن ايدى، جۇلدىزدى كيە تۇتاتىن حالقىمىز «جۇلدىزىڭ جارقىراي بەرسىن» دەگەن اسىل ارمانىن ايتىپ تۇرعانداي.
2 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىز – قازاقستانىم
تۋىڭدى بيىك ۇستادىڭ،
كوتەردى حالقىڭ ۋاقىتتىڭ قاتال قىسپاعىن.
كوشىڭدى باستاپ باقىتتى بولاشاعىڭا،
جاساي بەر، جاسا، تاۋەلسىز قازاقستانىم!
2 – جۇرگىزۋشى: ەندىگى كەزەكتە تۋعان ەلىمىز تۋرالى تانىمدىق - وتباسىلىق ءبىلىمىمىزدىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتسەك.
شارتتارى:
1. ماقال - ماتەل ايتۋ
2. بايگە. (سۇراق - جاۋاپ)
3. تەست تاپسىرمالارى.
ءمۇعالىم:
ءى كەزەڭ. ماقال - ماتەل ايتۋ كەزەڭىندە تۋعان جەر، وتان، باتىر، ەرلىك تۋرالى وزدەرىڭىزدىڭ دايىنداپ كەلگەن ماقال - ماتەلدەرىڭىزدى ايتىڭىزدار.
ءىى كەزەڭ. «بايگە» بولىمىندە بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەسىزدەر.
1. استانا قالاسىنىڭ سيمۆولى /بايتەرەك/
2. مەملەكەتتىك رامىزدەر قاشان بەكىتىلدى؟ /1992ج 4 ماۋسىم/
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا سىڭگەن ەڭبەگى ءۇشىن، ونىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا كۇرەسى ءۇشىن بەرىلەتىن وردەن /حالىق قاھارمانى/
4. قازاقستاندى العاش تاۋەلسىز دەپ تانىعان ەل /تۇركيا/
5. استانا قالاسىنىڭ بۇرىنعى اتاۋى /سەلينوگراد/
6. ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك استاناسى /الماتى/
7. مەملەكەتتىك رامىزدەردى اتاڭىز./ءانۇران، تۋ، ەلتاڭبا/
8. جەلتوقسان وقيعاسى وتكەن قالا؟ /الماتى/
9. قازاقستاننىڭ العاشقى استاناسى قاي قالا؟ /ورىنبور/
10. ءانۇراننىڭ ءسوزى مەن ءانىن كىمدەر جازعان؟ /ش. قالداياقوۆ،
ج. ناجىمەدەنوۆ، ن. نازاربايەۆ/
11. قازاقستان قاشان تاۋەلسىز ەل بولدى؟ /1991 جىل 16 جەلتوقسان/
12. «جەلتوقسان وقيعاسىنا» قاتىسقان جاستاردى بىلەسىز بە؟/لاززات، قايرات، سابيرا، ەربول/
2 - جۇرگىزۋشى:
ءىىى كەزەڭ. تەست. (ينتەراكتيۆتى تاقتادا بەرىلگەن تەست تاپسىرمالارىنىڭ دۇرىس جاۋابىن باعىتتاۋىش بويىنشا تاباسىزدار)
1. مەملەكەتتىك جالاۋ قاي جىلى قابىلداندى؟
ا) 1990 6 - ماۋسىم. ءا) 1991 4 - ماۋسىم. ب) 1992 4 - ماۋسىم
2. تۋدىڭ ولشەمدەرى:
ا) ۇزىندىعى 3 م، ەنى 1، 5 م؛ ءا) ۇزىندىعى 2م، ەنى 1 م؛ ب) ۇزىندىعى 2م، ەنى 3 م
3. تۋدىڭ اۆتورى:
ا) ءشامشى قالداياقوۆ. ءا) جانداربەك مالىبەكوۆ. ب) شاكەن نيازبەكوۆ.
4. ەلتاڭباداعى تۇلپار نەنى بىلدىرەدى؟
ا) ماڭگىلىك. ءا) تاۋەلسىزدىك. ب) بايلىق.
5. ەلتاڭبانىڭ اۆتورى:
ا) ءشامشى قالداياقوۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ
ءا) جانداربەك مالىبەكوۆ، شوت - امان ءۋاليحانوۆ
ب) شاكەن نيازبەكوۆ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ
1 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىزدىك – ءتاتتى ۇعىم، قانداي عاجاپ!
حالقىمنىڭ ورىندالدى باستى ارمانى.
تۋعان ءتىلدىڭ مارتەبەسىن تاسقا قاشاپ،
كۇمبەز كوكتە جەلبىرەيدى كوك بايراعى
2 - جۇرگىزۋشى:
كوك بايراق يىلمەسىن، جىعىلماسىن،
كوزگە جاس، كەۋدەگە وكسىك تىعىلماسىن.
تۇرعاندا كوكشىل تۋىڭ كوكتى تىرەپ،
قازاعىم، سەن قاشاندا تۇعىرداسىڭ!
ءى - جۇرگىزۋشى:
تۋعان جەردى ءسۇيۋ – پارىز
ءسۇيۋ ءۇشىن ءبىلۋ – پارىز
قاسيەتىن ۇعۋ – پارىز
كۇزەتىنە تۇرۋ – پارىز جاساسىن حالقىم! تاۋەلسىزدىك تۇعىرى بيىك، مارتەبەڭ اسقاق، باقىتىڭ ماڭگىلىك بولسىن دەيمىن.
ماقساتى:
- اتا - انالارمەن بىرلەسە وتىرىپ، جاس ۇرپاقتى ءوز ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن قاھارماندارىن قۇرمەتتەۋگە، ادامگەرشىلىك سەزىمدەردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ رامىزدەرىن قاستەرلەۋگە، تۋعان جەرىنە، ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋعا، پاتريوتتىق سەزىمگە تاربيەلەۋ. اعا ۇرپاقتىڭ ىزىمەن جۇرەتىن نامىسشىل، ەر مىنەزدى، جىگەرلى تۇلعانى دامىتۋ.
- قازاقستان ەلى بويىنشا جيناقتاعان بىلىمدەرىن، تانىمدىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ. سايىسكەرلەردىڭ ويلاۋ، سويلەۋ داعدىسىن دامىتۋ، ءوز ويىن جەتكىزە بىلۋگە، ىزدەنۋگە قالىپتاستىرۋ.
- عىلىم مەن تەحنيكانىڭ جەتىستىكتەرىن يگەرگەن، باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى ساۋاتتى، ەگەمەندى ەلدىڭ جاستارىن تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى: تۋى، ەلتاڭباسى، گيمنى،
ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ پورترەتى، سلايدتار، بەينەتاسپا، كۇي ديسكىلەرى
ءى ءبولىم. «ەل بولامىن دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە».
1 - جۇرگىزۋشى:
- قايىرلى كۇن، قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار مەن وقۋشىلار!
- «وتان وتباسىنان باستالادى» - دەپ حالقىمىز ايتقانداي، وتان مەن وتباسى كەڭ ماعىنالى، قاسيەتتى ۇعىمدار. ءاربىر ادامنىڭ وتباسى، تۇرعان مەكەنى، وسكەن ورتاسى، ايماعى، مەملەكەتى – ونىڭ جارىق دۇنيەدەگى جان ساياسى، ءومىر ءورىسى، وتتاي جاندىرعان وتانى. بۇگىن قازاقستان حالقىنىڭ ۇلكەن مەرەكەسى، قازاعىمىز ەگەمەندى ەل اتانىپ، ءتىلىمىز مەملەكەتتىك مارتەبە الىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىز، سالت ءداستۇرىمىز قايتا ورالىپ، ءوز الدىمىزعا ەل بولعان – قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك مەيرامى قۇتتى بولسىن!
اتىڭنان اينالايىن، ەگەمەندى ەل،
تاۋەلسىز كۇنىڭ تۋدى، كەنەلە بەر.
مەرەيىڭ قۇتتى بولسىن، تاۋەلسىزدىك!
عاسىردىڭ تويى بولشى كەلە بەرەر! - دەپ بارلىعىڭىزدى تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، اشىق اسپان، جۇزدەرىڭىزگە كۇلكى،
قۇشاقتارىڭىزعا زور قۋانىش تىلەيمىن.
- سىزدەرمەن باس قوسىپ پىكىر الىسۋداعى ماقساتىمىز وتباسىنداعى بالا تاربيەسىن دۇرىس جولعا قويۋ، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن وياتۋ. سونىمەن قاتار اتا - انالاردىڭ بالا تاربيەسىندەگى شەشۋى تابىلماي جۇرگەن ماسەلەلەر بولسا، ويىمىزدى ورتاعا سالايىق دەپ وتىرمىز.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءانۇرانى ايتىلادى.
2 - جۇرگىزۋشى: سونىمەن، بۇگىنگى اتا - انالار مەن بالا بىرلەسكەن ««ۇلگىلى وتباسى - تاۋەلسىز ەلدىڭ تىرەگى!»» اتتى كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر.
جاقسىدان جامان تۋادى،
ءبىر اياق اسقا العىسىز.
جاماننان جاقسى تۋادى،
ادام ايتسا نانعىسىز.
وتباسى - ادامزات بەسىگىن تەربەتكەن بالانىڭ باس ۇستازى - اتا - انا. ۇلتىمىزدا «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەگەن دانا ءسوز بار. «بالا قىران بولۋ ءۇشىن ونى سامعاتىپ ۇشىراتىن اتا نەمەسە اكە دە قىران بولۋ كەرەك»- دەپ وتباسىلىق تاربيەگە ەرەكشە توقتاعان. ءار وتباسىندا اتا - انانىڭ ورنى بولەك. بالا اكەدەن - اقىل، انادان - مەيىرىم الادى. اكە - وتباسىنىڭ اسىراۋشىسى، قامقورشىسى، تىرەگى دەپ بىلەسىڭ، انا وتباسىنىڭ ۇيتقىسى، جىلۋى، شۋاعى، جاقسى انا وتباسىنا بەرەكە اكەلىپ، جانۇياسىن باقىتقا بولەيدى.
- بۇگىنگى جينالىسىمىزدا اتا - انالار مەن وقۋشىلاردان توپتاسقان «بايتەرەك»، «وتان»، «استانا» توپتارى ءوز بىلىمدەرى مەن ويلارىن ورتاعا سالادى.
كەشتىڭ اشىلۋ قۇرمەتىنە «اناشىم» ءانى ورىندالادى.
ەندەشە سايىسىمىزدى باستايىق:
ءى كەزەڭ. بالاڭىزعا ۇلگى بولاتىنداي ءوز بويىڭىزداعى جاقسى ءبىر قاسيەتىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز؟ (ءار اتا - انا ءوزىنىڭ ءبىر جاقسى قاسيەتىن ايتادى.)
ءىى كەزەڭ. «اسسوسياسيا».
- سىزدەر ءار وتباسىلارىڭىزدىڭ ۇيىتقىسىسىزدار. ونەگەلى وتباسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ (ءۇش توپقا بىردەي
ءار توپ «ونەگەلى وتباسى» قانداي بولۋى كەرەك ەكەندىگى تۋرالى ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، ونى ءبىر مۇشەسى قورعايدى.
ءىىى كەزەڭ وي تولعاۋ ورتالىعى.
اتا - انالار بالالارى تۋرالى ال، بالالار اتا - انالارى تۋرالى وي تولعاۋ جازادى. سودان كەيىن قاراما - قارسى وقيدى.
ءىV كەزەڭ. ترەنينگ: «ءبارى ءبىزدىڭ قولىمىزدا» جاعداياتتار.
1. ءسىز بالاڭىزعا دۇكەنگە بارىپ كەلۋىن وتىنەسىز. ول: «ءان تىڭداپ وتىرمىن»،- دەپ بارۋدان باس تارتادى. نە ىستەر ەدىڭىز؟
2. «ۋرا، ماما، مەن «بەس» الدىم!» ءمۇعالىم بىزگە نە ايتقانىن بىلەسىڭ بە؟- دەپ، ءبىرىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسى ءوزىنىڭ العاشقى جەتىستىكتەرى جايىندا قۋانىشى قوينىنا سىيماي اناسىنا ايتىپ جاتىر. ءبىراق جىلدار وتە بەرەدى، ءبىز «ۋرا، ماما، مەن بۇگىن «بەس» الدىم!» دەگەن قۋانىشتى سوزدەردى بارعان سايىن سيرەك ەستيمىز.
سىنىپتان سىنىپقا كوشكەن سايىن ۇلگەرىمنىڭ كەمي بەرەتىنى نەلىكتەن دەپ ويلايسىز؟
3. بالاڭىز جاقسى وقيدى. ءتارتىبى دە جاقسى. بىردە سىنىپ جەتەكشىسى ۇيگە تەلەفون سوقتى. «بۇگىن بالاڭىز ساباققا كەلمەدى. بۇدان بۇرىن دا بىرنەشە رەت كەلمەي قالعان»- دەدى. ءسىزدىڭ ونى مەكتەپكە جىبەرمەي قالعان كۇنىڭىز بولعان جوق. ەندى نە ىستەيسىز؟
4. بالاڭىز جاقسى وقيدى. ءتارتىپتى، سىپايى بولىپ ءوسىپ كەلەدى. جاڭا ءۇي ساتىپ الۋىڭىزعا بايلانىستى ونى باسقا مەكتەپكە اۋىستىردىڭىز. ساباققا بەلسەندىلىگى تومەندەگەن سياقتى. بۇرىنعىداي ەمەس، اشۋلانشاق. بىرنەشە رەت سەبەبىن سۇراعانىڭىزبەن ەش نارسە ايتا قويمادى. ەندى نە ىستەيسىز؟
ءىى ءبولىم. تاۋەلسىز ەلىم – تىرەگىم!
1 - جۇرگىزۋشى: تاۋەلسىزدىك - قاسيەتتى ۇعىم. عاسىرلار بويى اتا – بابامىز ارمانداپ، اڭساپ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەن قازاق حالقىنىڭ تىلەگى ورىندالىپ، 1991 جىل 16 جەلتوقسان زاڭدى تۇردە تاۋەلسىزدىك كۇنى بولىپ تاريحقا ەندى.
2 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىزدىك جولىندا تالاي جاندار قۇربان بولىپ، ەلىم دەپ ەڭىرەپ وتكەنى بەلگىلى. تالاي كەزەڭ قيىن - قىستاۋ، قۋعىن - سۇرگىندى اتا - بابالارىمىز باسىنان كەشتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ ءسوزى: «ءبىز قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ وڭايلىقپەن كەلمەگەنىن ءبىلىپ ونى قادىرلەۋىمىز كەرەك. ءاربىر قازاقستاننىڭ ازاماتى ماقتانىشپەن ەلتاڭبانى، ءانۇراندى، تۋدى كوتەرۋى كەرەك. ءاربىر ازامات ءوز وتانى ءۇشىن ەڭبەك ەتۋگە، جانىن قيۋعا مىندەتتى.»
1 - جۇرگىزۋشى:
ەۋرازيانىڭ قاق ورتاسىندا ورنالاسىپ، تالاي حالىقتىڭ كونەدەگى جانە قازىرگى كەزدەگى تاريحىنا كۋا بولعان، تاريحى سولارمەن تاعدىرلاس قازاق دالاسى، قازاق جەرى، قازاق ۇلتى قانداي قيىنشىلىقتاردى باستان وتكىزبەدى دەسەڭشى. ءبىر ءسات وتكەن ومىرگە شولۋ جاسايىق. («جەلتوقسان جەلى ىزعارلى» بەينەتاسپادان كورسەتۋ)
2 - جۇرگىزۋشى:
قۋان، حالقىم! قۋاناتىن كۇن بۇگىن،
سەرپىپ تاستا مۇڭدى جۇرەك تۇندىگىن.
شارىقتايىق، شاتتانايىق، تىنبايىق،
تاۋەلسىزدىك كۇنىن بۇگىن بىرگە تويلايىق.
تاۋەلسىزدىك بىزگە وڭاي كەلمەدى،
اساۋ اتتاي ءوز تىزگىنىن بەرمەدى.
قازاعىمنىڭ التىن باسىن ءيىلتىپ،
تالاي دۇشپان تورىمىزگە تورلەدى.
ءبىز ءجاي جۇزگەن «قازاق» اتتى كەمە ەدىك،
ءبىراق دۇشپان باسقا شىقتى – اۋ دەمەدىك.
ءتاڭىر سالعان تاعدىرىنا باس ءيىپ،
نەشە عاسىر بودان بولعان ەل ەدىك.
1 – جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىزدىك تۇسكەن جوق قوي اسپاننان،
تاريحى ونىڭ تىم ارىدەن باستالعان.
بوداندىقتان قۇتقارام دەپ ەلىمدى،
تالاي بوزداق قارا جەردى جاستانعان.
تەڭدىك ەدى قازاعىمنىڭ ارمانى،
كەڭ دالاعا ءادىل ىزدەپ بارعانى.
ءوز ۇلتىنىڭ بولاشاعى، قامى ءۇشىن،
جازىق پا ەكەن شىندىقتى ايتىپ سالعانى.
2 - جۇرگىزۋشى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى كوگىلدىر ءتۇستى. وندا التىن كۇن بەينەسى شارىقتاي ۇشقان دالا قىرانى جانە ۇلتتىق ويۋ - ورنەك ناقىشتالعان تىك جولاق بار.
تۋدىڭ كوگىلدىر ءتۇسى – بۇلتسىز اشىق اسپان، بەيبىتشىلىك بەلگىسى. كۇننىڭ نۇر شۇعىلاسى – بايلىق پەن بەرەكەنىڭ، تىنىشتىق پەن جىلىلىقتىڭ بەلگىسى.
قىران بۇركىت – تاۋەلسىزدىك بەلگىسى. ورنەك – سالت ءداستۇرىمىزدىڭ بەلگىسى.
مەملەكەتتىك تۋدىڭ اۆتورى شاكەن نيازبەكوۆ.
1 - جۇرگىزۋشى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلتاڭباسىنىڭ باستىسى – شاڭىراق. شاڭىراق – كيىز ءۇيدىڭ كۇمبەزى. ول كۇن بەينەسىن ال ۋىقتار ودان تاراپ جاتقان التىن ساۋلەلەرى. قازاقتا «ات – ادامنىڭ قاناتى» دەگەن ماقال بار. ەلتاڭباداعى تۇلپار بەينەسى دالا پىراعى ونىڭ شاپشاڭدىعى ەر جىگىتتى تاۋەلسىزدىككە جەتەلەيدى. بەس بۇرىشتى جۇلدىزى - ءار ادامنىڭ ومىرىنە باعدار بەرەتىن ءوز جۇلدىزى سياقتى. كۇن مەن ايدى، جۇلدىزدى كيە تۇتاتىن حالقىمىز «جۇلدىزىڭ جارقىراي بەرسىن» دەگەن اسىل ارمانىن ايتىپ تۇرعانداي.
2 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىز – قازاقستانىم
تۋىڭدى بيىك ۇستادىڭ،
كوتەردى حالقىڭ ۋاقىتتىڭ قاتال قىسپاعىن.
كوشىڭدى باستاپ باقىتتى بولاشاعىڭا،
جاساي بەر، جاسا، تاۋەلسىز قازاقستانىم!
2 – جۇرگىزۋشى: ەندىگى كەزەكتە تۋعان ەلىمىز تۋرالى تانىمدىق - وتباسىلىق ءبىلىمىمىزدىڭ قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتسەك.
شارتتارى:
1. ماقال - ماتەل ايتۋ
2. بايگە. (سۇراق - جاۋاپ)
3. تەست تاپسىرمالارى.
ءمۇعالىم:
ءى كەزەڭ. ماقال - ماتەل ايتۋ كەزەڭىندە تۋعان جەر، وتان، باتىر، ەرلىك تۋرالى وزدەرىڭىزدىڭ دايىنداپ كەلگەن ماقال - ماتەلدەرىڭىزدى ايتىڭىزدار.
ءىى كەزەڭ. «بايگە» بولىمىندە بەرىلگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەسىزدەر.
1. استانا قالاسىنىڭ سيمۆولى /بايتەرەك/
2. مەملەكەتتىك رامىزدەر قاشان بەكىتىلدى؟ /1992ج 4 ماۋسىم/
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا سىڭگەن ەڭبەگى ءۇشىن، ونىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا كۇرەسى ءۇشىن بەرىلەتىن وردەن /حالىق قاھارمانى/
4. قازاقستاندى العاش تاۋەلسىز دەپ تانىعان ەل /تۇركيا/
5. استانا قالاسىنىڭ بۇرىنعى اتاۋى /سەلينوگراد/
6. ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك استاناسى /الماتى/
7. مەملەكەتتىك رامىزدەردى اتاڭىز./ءانۇران، تۋ، ەلتاڭبا/
8. جەلتوقسان وقيعاسى وتكەن قالا؟ /الماتى/
9. قازاقستاننىڭ العاشقى استاناسى قاي قالا؟ /ورىنبور/
10. ءانۇراننىڭ ءسوزى مەن ءانىن كىمدەر جازعان؟ /ش. قالداياقوۆ،
ج. ناجىمەدەنوۆ، ن. نازاربايەۆ/
11. قازاقستان قاشان تاۋەلسىز ەل بولدى؟ /1991 جىل 16 جەلتوقسان/
12. «جەلتوقسان وقيعاسىنا» قاتىسقان جاستاردى بىلەسىز بە؟/لاززات، قايرات، سابيرا، ەربول/
2 - جۇرگىزۋشى:
ءىىى كەزەڭ. تەست. (ينتەراكتيۆتى تاقتادا بەرىلگەن تەست تاپسىرمالارىنىڭ دۇرىس جاۋابىن باعىتتاۋىش بويىنشا تاباسىزدار)
1. مەملەكەتتىك جالاۋ قاي جىلى قابىلداندى؟
ا) 1990 6 - ماۋسىم. ءا) 1991 4 - ماۋسىم. ب) 1992 4 - ماۋسىم
2. تۋدىڭ ولشەمدەرى:
ا) ۇزىندىعى 3 م، ەنى 1، 5 م؛ ءا) ۇزىندىعى 2م، ەنى 1 م؛ ب) ۇزىندىعى 2م، ەنى 3 م
3. تۋدىڭ اۆتورى:
ا) ءشامشى قالداياقوۆ. ءا) جانداربەك مالىبەكوۆ. ب) شاكەن نيازبەكوۆ.
4. ەلتاڭباداعى تۇلپار نەنى بىلدىرەدى؟
ا) ماڭگىلىك. ءا) تاۋەلسىزدىك. ب) بايلىق.
5. ەلتاڭبانىڭ اۆتورى:
ا) ءشامشى قالداياقوۆ، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ
ءا) جانداربەك مالىبەكوۆ، شوت - امان ءۋاليحانوۆ
ب) شاكەن نيازبەكوۆ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ
1 - جۇرگىزۋشى:
تاۋەلسىزدىك – ءتاتتى ۇعىم، قانداي عاجاپ!
حالقىمنىڭ ورىندالدى باستى ارمانى.
تۋعان ءتىلدىڭ مارتەبەسىن تاسقا قاشاپ،
كۇمبەز كوكتە جەلبىرەيدى كوك بايراعى
2 - جۇرگىزۋشى:
كوك بايراق يىلمەسىن، جىعىلماسىن،
كوزگە جاس، كەۋدەگە وكسىك تىعىلماسىن.
تۇرعاندا كوكشىل تۋىڭ كوكتى تىرەپ،
قازاعىم، سەن قاشاندا تۇعىرداسىڭ!
ءى - جۇرگىزۋشى:
تۋعان جەردى ءسۇيۋ – پارىز
ءسۇيۋ ءۇشىن ءبىلۋ – پارىز
قاسيەتىن ۇعۋ – پارىز
كۇزەتىنە تۇرۋ – پارىز جاساسىن حالقىم! تاۋەلسىزدىك تۇعىرى بيىك، مارتەبەڭ اسقاق، باقىتىڭ ماڭگىلىك بولسىن دەيمىن.
You Might Also Like
