InfoHub Logo

اۆتوردىڭ Aلعى ءسوزى

مۇندا وقۋشىلارىمىزعا بايانداعالى وتىرعان حيكايا قاھارماندارى اتتارىنىڭ اياعى «وس» پەن «يسكە» بىتسە دە، ولاردىڭ ەرتەگى-اڭىزعا ەشبىر قاتىناسى جوق ەكەنى انىقتالادى.

وسىدان ءبىر جىلداي بۇرىن ليۋدوۆيك XIVء-نىڭ تاريحىن جازباقشى بولىپ، كورول كىتاپحاناسىن اقتارىپ جۇرگەنىمدە، ويدا جوق جەردەن «د'ارتانيان مىرزانىڭ ەستەلىكتەرىنە» تاپ بولدىم. سول ءداۋىر اۆتورلارىنىڭ اقيقات شىندىقتى ايتقىسى كەلگەن كوپتەگەن تۋىندىلارى سياقتى، مۇنى دا امستەردامداعى پەر رۋج باسپاسىنان شىعارىپتى، ايتپەسە، اۆتورى از با، كوپ پە، باستيليا تۇرمەسىنە ايتەۋىر ءبىر جاتىپ شىعار ەدى-اۋ، ونىڭ تاقىرىبىنا قىزىعىپ كەتتىم دە، كىتاپحانا ساقتاۋشىسىنىڭ رۇقساتىمەن، سول مەمۋاردى ۇيگە الىپ كەلىپ، قۇنىعىپ وقي باستادىم.

بۇل ارادا مەن سو ءبىر تارتىمدى شىعارمانى ەگجەي-تەگجەيلى باياندايىن دەپ وتىرعانىم جوق، تەك وتكەن كۇندەردىڭ سۋرەتتەرىن باعالاي بىلەتىن وقۋشىلارىما وسى مەمۋارمەن تانىس دەگەن كەڭەستى عانا ايتپاقپىن. ولار بۇل تۋىندىدان شىن شەبەردىڭ قولىنان شىققان پورترەتتەردى تابادى، وسىناۋ اسىعىس سۋرەتتەمەلەر كوپ جاعدايدا كازارما ەسىكتەرى مەن شاراپحانا قابىرعالارىنا سۇيەنىپ تۇرىپ جازىلعانىمەن، وقۋشىلار بۇدان ليۋدوۆيك XIII مەن اننا اۆسترييسكايانىڭ، ريشەلە مەن ءمازارينيدىڭ بەينەسىن، سول كەزدەگى ساراي ماڭىنداعىلاردىڭ تالايىنىڭ بەينەسىن بىردەن تانيدى، انكەتيل مىرزا تاريحى قانداي ايقىن بولسا، بۇل بەينەلەر دە سونداي ايقىن.

ءبىراق جازۋشىنىڭ قۇبىلمالى ەركە ويىن كەيدە قالىڭ وقۋشى قاۋىم بايقاي بەرمەيتىن جايتتاردىڭ تەبىرەنتەتىنى كوپتەن ءمالىم. وسى مەمۋاردىڭ جوعارىدا ايتىلعان جاقسى جاقتارىنا تاڭ قالىپ، تاڭداي قاعا وتىرىپ — بۇعان ءالى تالاي كىسىلەردىڭ تاڭ قالاتىنىنا كامىل سەنەمىز — ءبىز بارىنەن دە بۇرىن وسى ۋاقىتقا دەيىن، شاماسى، قۇدايدىڭ ءتىرى جانى نازار اۋدارماعان ءبىر جايتقا قاتتى قايران قالدىق.

د'ارتانياننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كورول مۋشكەتەرلەرىنىڭ كاپيتانى دە تريەۆيل مىرزاعا العاش كەلگەنىندە ول قابىلداۋ بولمەسىنەن سول اتاقتى پولكتە قىزمەت ەتەتىن ءۇش جاس نوياندى كورەدى، ولاردى اتوس، پورتوس جانە اراميس دەپ اتايدى ەكەن. د'ارتانيان دا وسى داڭقتى پولككە قابىلداۋ قۇرمەتىنە ىنتىزار بولىپ جۇرگەن ەدى.

جاسىرىپ قايتەمىز، قۇلاعىمىزعا توسىن ەستىلەتىن بەيتانىس ەمدەردىڭ ءوزىمىزدى قايران قالدىرعانى راس جانە سو زامات بۇل تەك د'ارتانياننىڭ، سول كەزدە ايگىلى بولعان كىسى ەسىمدەرىن ادەيى جاسىرعان جالعان اتتارى شىعار دەگەن وي كەلدى، الدە وسى بۇركەنشىك اتتاردىڭ يەلەرى ەرىككەن-جەلىككەننەن بە، رەنىش-كەيىستەن بە، بولماسا، جوق-جۇدەۋلىكتەن بە، ايتەۋىر، مۋشكەتەر شەكپەنىن كيگەن كۇنى وسى اتتاردى وزدەرى قالاپ الماسىن كىم بىلگەن.

سول ۋاقىتتىڭ شىعارمالارى ىشىنەن ءوزىمىزدى ەلىكتىرىپ، ەرتە جونەلگەن عاجايىپ ەسىمدەردىڭ كومەسكى ءبىر ءىزى تابىلماس پا ەكەن دەپ، ءبىز ەندى ۇيقىدان دا، كۇلكىدەن دە ايرىلدىق.

وسى ماقسات جولىندا وقىپ شىققان كىتاپتارىمىزدىڭ ءتىزىمىنىڭ ءوزى تۇتاس ءبىر تاراۋ بولار ەدى، بۇل، ارينە، وتە ونەگەلى، ىزگىلىكتى ءىس، ءبىراق وقۋشىلارىمىزدى قىزىقتىرا قويار ما ەكەن. سول سەبەپتى دە ءبىز ولارعا مىنا ءبىر جايتتى ايتپاقپىز؛ ۇزاق ۋاقىت سارىلا ىزدەپ، تۇك تاپپاعاسىن تاۋىمىز شاعىلىپ، ەندى وسى سەرگەلدەڭدى قويالىق دەپ تۇرعان كەزدە، اتاقتى وقىمىستى دوسىمىز پولەن ءپاريستىڭ كەڭەسىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، ءبىز اقىرىندا infolio، قولجازبانى، انىعىن ءدال ايتا المايمىن، № 4772 مە، الدە 4773 پە، ايتەۋىر، ءبىر قولجازبانى تاۋىپ الدىق، ونىڭ باسى بىلاي ەكەن: «كورول ليۋدوۆيك ءحىىى-نىڭ پاتشالىق قۇرۋىنىڭ اقىرعى كەزى مەن كورول ليۋدوۆيك XIVء-نىڭ پاتشالىق قۇرۋىنىڭ باستاپقى كەزىندە فرانسيادا بولعان وقيعالار جايلى گراف دە لا فەردىڭ ەستەلىكتەرى».

وسى قولجازبانى — ءوزىمىزدىڭ سوڭعى ءۇمىتىمىزدى — پاراقتاپ قاراپ وتىرعاندا، ونىڭ جيىرماسىنشى بەتىنەن اتوستىڭ ەسىمىن، جيىرما جەتىنشى بەتىنەن پورتوستىڭ، ال وتىز ءبىرىنشى بەتىنەن ءاراميستىڭ ەسىمىن كەزدەستىرگەندە جۇرەگىمىز جارىلارداي قۋانعانىمىزدى ءوزىڭىز دە سەزگەن بولارسىز.

تاريح عىلىمى سونشالىق جوعارى ساتىعا كوتەرىلگەن داۋىردە جۇرتقا بەيمالىم قولجازبانى تابۋ بىزگە عاجايىپ ءبىر كەرەمەت بولىپ كورىندى، ەگەر فرانسۋز اكادەمياسىنا ءوز ەڭبەگىڭمەن قابىلدانباي قالاتىن بولساڭ — بۇل ارينە داۋسىز نارسە عوي، — وندا رەتى كەلگەندە بوتەن بىرەۋدىڭ ەڭبەگىمەن جازبالار اكادەمياسىنا نەمەسە اسەم ءسوز اكادەمياسىنا بارۋ ءۇشىن، ءبىز دەرەۋ وسى قولجازبانى جاريالاۋعا رۇقسات سۇرادىق.

ونداي رۇقسات بىزگە بەرىلدى دە، مۇنى اشىق ايتۋدى ءبىز ءوز بورىشىمىز دەپ ەسەپتەيمىز، ويتكەنى ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ءداۋىردىڭ ۇكىمەتى ادەبيەتشىلەرگە وڭ قاباعىن بەرمەيدى-مىس دەيتىن دۇشپانداردىڭ وتىرىگىن بەتىنە باسۋ ءۇشىن ءبىز ونى وسى ارادا تاعى دا ايتا كەتپەكپىز.

ءبىز ءقازىر وسىناۋ اسا قۇندى قولجازبانىڭ ءبىرىنشى تاراۋىنا لايىقتى ات قويىپ، وقۋشىلارىمىزدىڭ نازارىنا ۇسىنامىز، ەگەر ونىڭ وسى ءبىرىنشى تاراۋى جۇرتقا ۇنايتىن بولسا، — وعان ارينە ءبىز كۇماندانبايمىز دا، — وندا قولجازبانىڭ ەكىنشى تاراۋىن دا دەرەۋ جاريا ەتەمىز.

ال ەندى ميراسقور كىسى قولجازبانىڭ ەكىنشى يەسى بولعاندىقتان دا، وقۋشىلارىمىزدان وزدەرىنىڭ ءراقات-لاززاتى ءۇشىن نەمەسە ەرىگىپ-زەرىككەنى ءۇشىن گراف دە لا فەردى ەمەس، ءبىزدى كىنالا دەمەكپىز.

حوش، ماسەلەنى وسىلاي انىقتاپ العاننان كەيىن، ءبىز ەندى حيكايامىزدى بايانداۋعا كىرىسەلىك.

ءبىرىنشى ءبولىم

ءى

دارتانيان اكە مىرزانىڭ ءۇش سىيى

1625 جىلعى اپرەلدىڭ العاشقى دۇيسەنبىسىندە، «راۋشانگۇل جايلى روماننىڭ» اۆتورى ىلگەرىرەكتە دۇنيەگە كەلگەن، مەنگ قالاشىعىنىڭ بارشا تۇرعىندارى، گۋگەنوتتار وسى قالاشىقتى تاپ ءبىر ەكىنشى لا-روشەلگە اينالدىراتىنداي-اق ابىر-سابىر بولىپ، ابىگەرگە ءتۇستى دە قالدى. قالانىڭ كەيبىر تۇرعىندارى باس كوشەگە قاراي دالاقتاپ جۇگىرىپ بارا جاتقان ايەلدەردى كورىپ، ءۇي الدارى ۋلاپ-شۋلاعان بالالار داۋىسىن ەستىسىمەن، دۇشپان كوزى بولسىن دەپ ۇستەرىنە ساۋىت-سايماندارىن كيىپ، قولدارىنا مۋشكەت، بەردىش الىپ قارۋلانا باستادى، سوسىن دەرەۋ «ەركىن ديىرمەنشى» مەيمانحاناسىنا قاراي ۇمتىلىستى. بۇل كەزدە مەيمانحانا الدى ءسات سايىن مولايىپ، ازان-قازان بولعان ىعى-جىعى جۇرتتان كورىنبەي كەتىپ ەدى.

ول زاماندا مۇنداي وقيعالار داعدىلى قۇبىلىس سانالاتىن، قالالاردىڭ بىرەۋى بولماسا ەكىنشىسى كۇن قۇرعاتپاي مۇنداي داۋ-جانجالدى شەجىرەلەرىنە ءتۇسىرىپ قوياتىن. تەكتى مىرزالار ءوزارا قىرقىسىپ، كورول كاردينالمەن، يسپاندار كورولمەن سوعىس جۇرگىزىپ جاتقان كەزدى. ءبىراق بىردە باياۋ، بىردە قاتال، بىردە استىرتىن، بىردە اشىق ءجۇرىپ جاتاتىن قىرىقپىشاق قىرقىسقا قوسا، جۇرتتىڭ بارىنە قارسى سوعىساتىن قايىرشىلار مەن گۋگەنوتتار دا، قاڭعىباستار مەن دايەكشىلەر دە بار ەدى. قالا تۇرعىندارى ۇرى-قارىلارعا، قاڭعىباستار مەن دايەكشىلەرگە قارسى، ءجيى-جيى — داۋلەتتى باي-مىرزالارعا، وقتا-تەكتە — كورولگە قارۋ الىپ قارسى شىعاتىن، ال، كاردينالعا نەمەسە يسپاندارعا قارسى ەشقاشان دا قول كوتەرگەن ەمەس. جۇرتتىڭ قانىنا ءسىڭىپ كەتكەن وسى سالتتىڭ ناتيجەسىندە، 1625 جىل اپرەلىنىڭ الگىدە ايتىلعان دۇيسەنبىسىندە قالا تۇرعىندارى گەرسوگ ريشەلە قىزمەتشىلەرىنىڭ سارى، قىزىل زناچوكتەرى مەن وقالى كيىمدەرىن كورمەسە دە، ايقاي-شۋدى ەستىسىمەن «ەركىن ديىرمەنشى» مەيمانحاناسىنا قاراي اعىلىپ ەدى.

بۇل الەك-شالەكتىڭ سىرى جۇرتقا تەك وسى اراعا كەلگەندە عانا ءمالىم بولدى.

قىلشىلداعان جاس جىگىت. ءبىز ەندى ونى سۋرەتتەپ كورەلىك. ون سەگىزدەر شاماسىنداعى دون-كيحوتتى، قارۋ-جاراقسىز، ساۋىت-سايمانسىز دون-كيحوتتى كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى؛ ۇستىندەگى كوك ءجۇن كۇرتكەسى وڭىپ، باياعىدا-اق جيرەن مەن كوگىلدىر اسپان ءتۇسىنىڭ اراسىنداعى بەلگىسىز ءبىر تۇسكە اينالىپتى. بەتى سوپاقتاۋ كەلگەن قارا تورى جىگىتتىڭ شىعىڭقى جاعىنان قۋلىقتىڭ نىشانى بايقالادى. بۇلتىلداعان شىقشىت ەتتەرىنە قاراپ، باسىندا بەرەتى جوق بولسا دا، ونىڭ گاسكوننان شىققانىن بىردەن بىلۋگە بولادى، ال بۇل جىگىتتىڭ باسىندا قاۋىرسىن ءتارىزدى بىردەڭە قادالعان بەرەتى بار ەدى. يمەكتەۋ كەلگەن قىر مۇرىندى بوزبالانىڭ بويى جاسىنا قاراماي بىپ-بيىك، ءبىراق مارقايعان ەر-ازامات ءۇشىن ارينە الاسالاۋ. بىلعارى باۋ تاعىپ بەلىنە ءىلىپ العان، اتىنىڭ جالىنان ۇستاپ، جاپسارلاسا جاياۋ جۇرگەندە نەمەسە وعان ءمىنىپ العاندا سارت-سۇرت قونىشىن سوعاتىن شپاگاسى بولماسا، تاجىريبەسىز كورمەدىك كىسى ونى جولساپارعا شىققان فەرمەردىڭ بالاسى ەكەن دەپ قالار ەدى.

ويتكەنى ءبىزدىڭ بوزبالامىزدىڭ استىندا اتى بار ەدى جانە ات بولعاندا قانداي، وتكەن-كەتكەن كىسىلەردىڭ نازارىنان قاعىس قالار ەمەس. بۇل — ون ەكى، ون تورتتەر شاماسىنداعى، قۇيرىق-جالى سۇيىلىپ، باقايشاعى ءىسىپ كەتكەن، بەارن توڭىرەگىنەن شىققان جيرەن سارى ماستەك ەدى. ول باسىن تىزەسىنەن تومەن سالىپ، يەسىن اۋىزدىقپەن الىستىرماي، ميتىڭ-ميتىڭ جەلسە دە، كۇنىنە سەگىز لە جەر جۇرەتىن. ءبىراق بايعۇستىڭ بۇل قاسيەتىن اربيعان ءتۇر-پىشىنى مەن وزگەشە ءتۇسى ءبيمالىم ەتەر ەدى. ول كەزدە جۇرتتىڭ ءبارى ات ءقادىرىن بىلەتىن، سول سەبەپتى دە وسى ءبىر بەارن ماستەگىنىڭ سودان ون بەس مينۋت بۇرىن ەل كوزىنە شىققان سۇيەلدەي اسەر ەتۋىنەن ەندى ات كەسىرى يەسىنە ءتيىپ ەدى.

مۇنى بىردەن سەزگەن جاس د'ارتانيان (جاڭا روسينانتقا شالقيا ءمىنىپ العان جانا دون-كيحوتتى وسىلاي اتايتىن) قانشا شاباندوز اتانعانىمەن، وسى سياقتى ولمەلى ماستەك ءمىنىپ كەلە جاتقاندا جۇرتقا كۇلكى بولعاننان باسقا ءمانپاعات تاپپايتىنىن وزىنەن-وزى جاسىرىپ اۋرە بولمادى. د'ارتانيان اكەسىنىڭ قولىنان وسى ءبىر سىيدى الا بەرگەندە تەگىننەن-تەگىن كۇرسىنبەپ ەدى. مۇنداي اتتىڭ قۇنى ەڭ كوپ دەگەندە جيىرما ليۆر عانا تۇراتىنىن ول جاقسى بىلەتىن. ونىڭ ەسەسىنە اكەسىنىڭ وسى سىيدى كولدەنەڭ تارتىپ تۇرىپ ايتقان اقىل-كەڭەسىنە باعا جەتپەيتىن.

«ال، بالام! — دەگەن گاسكوننىڭ اقسۇيەگى تاپ-تازا بەارن مانەرىمەن سويلەپ، گەنريح ءتورتىنشى دە ولە-ولگەنشە وسى اكسەنتتەن قۇتىلا الماي قويىپ ەدى، — ال، بالام، مىنا جانۋار ءبىزدىڭ ۇيدە وسىدان ون ءۇش جىلداي بۇرىن جارىق دۇنيەگە كەلىپ ەدى، سودان بەرى قولقانات بولىپ كوڭىلىمدى ءبىر قالدىرعان ەمەس، ەندەشە ءسىز دە بۇعان تەرىس قاراماسسىز دەپ سەنەم. تىرلىكتەن قانشا تاۋقىمەت كورسەڭىز دە، ءسىز مۇنى ساتپاڭىز، جاسىنا جەتىپ، قارتايىپ بارىپ، اجالىنان عانا ءولسىن. ال ەگەر ءسىز مۇنىمەن جورتۋىل-جورىققا شىعاتىن بولساڭىز، قارت قىزمەتشىگە جانىڭىز قالاي اشيتىن بولسا، بۇعان جانىڭىز سولاي اشىسىن. ەگەر جولىڭىز ءتۇسىپ حان سارايىنا قابىلدانا قالساڭىز، — دەدى د'ارتانيان-اكە ءسوزىن جالعاپ، — ەجەلدەن كەلە جاتقان اسىل تەگىڭىزگە سالساڭىز ءسىزدىڭ وعان كامىل حۇقىڭىز بار — وندا ءوزىڭىز ءۇشىن دە جانە جاقىن-جۋىقتارىڭىز ءۇشىن دە اقسۇيەك نامىسىن قاستەرلەپ ۇستاعايسىز، بۇل اتاقتى بەس ءجۇز جىل بويىنا ءسىزدىڭ اتا-بابالارىڭىز ارداقتاي بىلگەن. جاقىن-جۋىقتارىڭىزدى ايتتىم. كورول مەن كاردينالدان وزگە كىسىلەرگە باعىنا كورمەڭىز. ءبىزدىڭ زاماندا دۆوريانين وزىنە تەك ەرلىكپەن عانا، — ەستىپ تۇرسىز با، تەك ەرلىكپەن عانا! —جول سالا الادى. كىمدە-كىم ءبىر ساتكە عانا جالتاقتاپ جاسقانشاقتاسا بولعانى، سول قاس قاعىمداي ءسات تاعدىردىڭ تارتۋ ەتكەن باق-داۋلەتىنەن، بالكىم، ايرىلىپ تا قالاتىن شىعار. ءسىز جاسسىز جانە ەكى سەبەپتەن كوزسىز باتىل بولۋعا ءتيىسسىز: بىرىنشىدەن، ءسىز گاسكونسىز، ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ پەرزەنتىمسىز. ەشقاشاندا كەزدەيسوق جايتتەردەن قورىقپاڭىز جانە قاتەرلى وقيعالاردى ءوزىڭىز ىزدەپ ءجۇرىڭىز. مەن سىزگە شپاگامەن قالاي سايىسۋدى ۇيرەتتىم. ءسىز ءقازىر تەپسە تەمىر ۇزەتىن بولاتتاي بەرىك شاعىڭىزداسىز. كورىنگەندى جەلەۋ ەتىپ سوعىسا بەرىڭىز، جەكپە-جەككە تيىم سالىنعان، ەندەشە، شايقاسقا شىعۋ ءۇشىن ەر جىگىت جۇرەك جۇتقان باتىر بولۋعا ءتيىس. ال، قاراعىم، مەن سىزگە ون بەس ەكيۋ عانا بەرىپ، استىڭىزعا ات مىنگىزە الامىن جانە الگىدە ءوزىڭىز تىڭداعان كەڭەستەن باسقا ايتارىم جوق. شەشەڭىز بۇعان ءبىر كەزدە سىگاننان العان بالزامنىڭ ىشىرتكىسىن قوساتىن شىعار؛ بۇل بالزامنىڭ ءبىر عاجاپ جەرى جۇرەك قايعىسىنان باسقا جارانىڭ ءبارىن قۇلان-تازا جازىپ جىبەرەدى. وسىلاردى كادەڭىزگە جاراتىڭىزداعى ۇزاق، ۋاقىتتى ءومىر كەشىڭىز، قاراعىم... مەنىڭ سىزگە ايتاتىن تاعى ءبىر ءسوزىم بار، ول مىناۋ ەدى، بالام، كوزىم تىرىدە وزىڭىزگە ۇلگى-ونەگە بولار ءبىر كىسىنى اتاسام دەپ ەدىم، ول، ارينە، مەن ەمەسپىن، ويتكەنى مەن ومىردە سارايدى توڭىرەكتەپ كورگەن جان ەمەن، تەك ءدىن جولىندا ءوز ەركىممەن ءبىراز سوعىسقا قاتىسقانىم بار. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ءبىر كەزدەگى كورشىم دە تريەۆيل مىرزا ەدى. بالا كۇنىندە ول ءبىزدىڭ كورولىمىز ليۋدوۆيك ون ۇشىنشىمەن (ءاماندا وعان جاراتقانىم جار بولعاي!) بىرگە ويناۋ قۇرمەتىنە يە بولعان ەكەن. كەيدە ولاردىڭ ويىنىنىڭ ارتى توبەلەسكە اينالىپ كەتەتىن كورىنەدى، سوندا كورولىمىزدىڭ دە تاياق جەپ قالعان كەزدەرى بولىپتى. جاس كۇنىندە جەگەن جۇدىرىعىنان با، ايتەۋىر، كورول دە تريەۆيل مىرزانى قاتتى سىيلاپ، وعان دوس پەيىلىن بىلدىرەدى ەكەن. كەيىنىرەك، پاريجگە تۇڭعىش رەت بارعان كەزدە دە تريەۆيل مىرزا بەتىنە كەلگەن كىسىلەرمەن بەس رەت، كورول مارقۇم بولىپ، جاس كورول كامەلەتكە جەتكەنشە، سوعىستار مەن جورتۋىل-جورىقتاردى ەسەپتەمەگەندە — جەتى رەت، ال، وسى كورولىمىز كامەلەتكە تولعاننان كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءجۇز رەت شايقاسقان! ەشبىر ۋكازدارعا، بۇيرىق-جارلىقتارعا، قاۋلى-قارارلارعا قاراماستان، ونىڭ ءقازىر مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانى بولىپ جۇرگەنى تەگىن ەمەس، بۇل — سەزار لەگيونىنىڭ باستىعى دەگەن ءسوز. ونى كورول جوعارى باعالاسا، كاردينال وعان باتا المايدى. ال، ونىڭ ەشكىمنەن جاسقانبايتىنى جۇرتتىڭ بارىنە ءمالىم. بۇعان قوسا دە تريەۆيل مىرزا جىلىنا ون مىڭ ەكيۋ الادى. دەمەك، ول — اسا ءقادىرلى، داۋلەتتى كىسى. ول دا ءوزىنىڭ ءومىرىن ءسىز سياقتى باستاعان. وعان مىنا حاتتى اپارىپ بەرىڭىزداعى، سودان ۇلگى الىپ، ول نە ىستەسە، ءسىز دە سونى ىستەڭىز».

وسى سوزدەردى ايتقاسىن، د' ارتانيان-اكە مىرزا بالاسىنا ءوزىنىن شپاگاسىن ۇستاتىپ، ەكى بەتىنەن الما-كەزەك ءسۇيىپ، باتاسىن بەردى.

بولمەدەن شىعا بەرگەندە جىگىتىمىز ءوزىنىڭ شەشەسىن كوردى، قولىندا الگى اتىشۋلى بالزامنىڭ شىرىتكىسى، بالاسىن كۇتىپ تۇر ەكەن، اكەسىنىڭ جوعارىدا ايتقان كەڭەستەرىنە قاراعاندا، ول وسى بالزامدى ەندى ءجيى قولداناتىن شىعار. اكەسىندەي ەمەس، شەشەسى اينالىپ-تولعانىپ بالاسىمەن ۇزاق قوشتاستى، بۇل، البەتتە، اكەسى جان دەگەندەگى جالعىز ۇلىن جەك كورگەندىكتەن ەمەس، د'ارتانيان مىرزا ەركەك باسىمەن سەزىمگە بوي الدىرىپ، سىر بەرگىسى كەلمەدى، ال، د'ارتانيان حانىم بولسا ايەل-انا عوي. ول بايعۇس ەگىلىپ كوپ جىلادى، نەسىن جاسىرايىق، كىشى د'ارتانيان مىرزا ابىروي بولعاندا، كەلەشەك مۋشكەتەرگە لايىق مىنەز تانىتىپ، قانشا شىداپ باعام دەسە دە، اقىرىندا كوڭىلى بۇزىلىپ، كوزىنە ءبىراز جاس الدى، ءبىراق ونىسىن قولىنان كەلگەنشە كورسەتپەۋگە تىرىستى.

اكەسىنىڭ تارتۋ ەتكەن ءۇش سىيىن بويىنا قۇت ساناپ، جىگىتىمىز سول كۇنى جولعا شىقتى، جوعارىدا ايتىلعانىنداي، ول سىي ون بەس ەكيۋدەن، ات جانە دە تريەۆيل مىرزاعا جازىلعان حاتتان تۇرۋشى ەدى عوي. اكە كەڭەسىن ەسەپكە الماساق تا بولادى.

وسىنداي ون ساپار تىلەگەن سوزدەردەن كەيىن د'ارتانيان سىرتقى تۇرىمەن عانا ەمەس، ىشكى رۋحاني دۇنيەسىمەن دە سەرۆانتەستىڭ كەيىپكەرىنەن اينىماي قالىپ ەدى، اڭگىمەشىنىڭ پارىزى بويىنشا، ونىڭ پورترەتىن بەينەلەگەن كەزدە ءبىز ونى دون-كيحوتپەن سالىستىرىپ وتە دۇرىس جاساعان ەكەنبىز. دون-كيحوتقا جەل ديىرمەن — ءداۋ، وتار-وتار قوي — قالىڭ قول بولىپ كورىنگەن عوي. د'ارتانيان ءاربىر كۇلكىنى ءوزىن قورلاپ-جابىرلەۋ، جۇرتتىڭ ءاربىر كوزقاراسىن توبەلەسكە شاقىرۋ دەپ ۇقتى. سول سەبەپتى دە ول تاربادان مەنگكە جەتكەنشە تۇيىلگەن جۇدىرىعىن ءبىر جازبادى جانە قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى كەمىندە ون رەت شپاگاسىنىڭ سابىنا جارماستى. دەگەنمەن ونىڭ جۇدىرىعى ەشكىمنىڭ دە يەگىن سىندىرعان جوق، ال، شپاگاسى قىنابىنان سۋىرىلمادى. راس، وتكەن-كەتكەن جولاۋشىلار قىرسىق شالعان كارى ماستەكتىڭ ءتۇرىن كورىسىمەن ىرجيىپ كۇلە باستايدى، ءبىراق ات ءبۇيىرىن سيپاي سوعىپ كەلە جاتقان ۇزىن شپاگانى، ودان جوعارى تاكاپپارلىعى ۇستاپ، ۇشقىن اتقان كوز ەمەس، اشۋ-ىزادان جالتىلداعان كوزدى كورىپ، كۇلكىلەرىن تيا قويادى، ال ەگەر ساقتىقتىڭ ورنىن شاتتىق باسىپ، كۇلكى قىسىپ بارا جاتسا، ولار ەجەلگى ماسكالار سياقتى، ءبىر ەزۋىمەن جىميادى دا قويادى. سونىمەن د'ارتانيان ات ۇستىندە ءبىر يلىكپەي سىرەسىپ وتىرعان كۇيى، جۇرتتى سۇسىمەن جاسقاپ، الگى بالەلى قالا مەنگكە كەلىپ جەتتى.

ءبىراق وسى ارادا، «ەركىن ديىرمەنشى» مەيمان جايىنىڭ ەسىگى الدىندا قوجايىننىڭ، دايەكشىنىڭ نەمەسە اتشىنىڭ دەمەۋىنسىز كولىگىنەن ءتۇسىپ جاتىپ (بۇ سوققاندار تىم بولماسا اتتى تىزگىنىنەن ۇستاپ تۇرۋى كەرەك قوي)، د'ارتانيان ءبىرىنشى قاباتتىڭ اشىق تەرەزەسىنەن ۇزىن بويلى ءبىر ماڭعاز ءدۆورياندى كوردى. بۇل ءوزى تۇسىنەن يمانى بەزگەن، كەكىرەيگەن بىرەۋ ەكەنى، قاسىنداعى سەرىكتەرىنە كۇبىرلەپ بىردەڭەنى ايتىپ جاتتى، ال انا ەكەۋى مۇنىڭ ءسوزىن قوشەمەتتەي تىڭداپ تۇرعان ءتارىزدى.

د'ارتانيان ۇيرەنشىكتى ادەتىمەن اڭگىمە ءوزى جايلى بولىپ جاتىر ەكەن دەپ ويلاپ قالدى دا، قۇلاعىن توسا قويدى. بۇ جولى ول قاتەلەسپەپتى، قاتەلەسسە دە ءسال عانا قاتەلەسىپتى: اڭگىمە مۇنىڭ ءوزى ەمەس اتى جونىندە ەكەن. بەيتانىس كىسى، شاماسى، اتتىڭ كۇللى قاسيەتتەرىن كەلىستىرىپ سۋرەتتەپ شىقسا كەرەك، الگىدە ايتقانىمداي تىڭداۋشىلارى ونى قاتتى قوشەمەتتەيتىن بولعاندىقتان دا ءاربىر ءسوزدى ايتقان سايىن قولپاشتاپ، قارقىلداپ كۇلىسىپ جاتتى. ەگەر بولماشى كۇلكىنىڭ ءوزى باتىرىمىزدىڭ شامىنا تيەتىنىن ەسكەرسەك، مازاقتىڭ اياعى نەگە اپارىپ سوققانىن وزدەرىڭىز دە سەزگەن شىعارسىزدار.

د'ارتانيان ەڭ اۋەلى ءوزىن جابىرلەگەن سويقاننىڭ بەت-الپەتىنە ءبىر قاراپ الماقشى بولدى. ول بەيتانىس كىسىگە تىكىرەيە ءبىر قاراعاندا، وتكىر قارا كوزدى، اپپاق ءجۇزدى، قارا مۇرتىن بيپازداي باستىرعان ءدوڭ مۇرىندى، قىرىقتار شاماسىنداعى ءبىر كىسىنى كوردى.ول كوك ءتۇستى قامزول مەن شالبار كيىپتى، كيىمىنىڭ وزگە اشەكەيى جوق، شاشاق باۋى دا كوك ءتۇستى ماتادان ەكەن، تەك ومىراۋىنداعى ويىقتان جەيدەسى كورىنىپ تۇرعانى بولماسا، كيىمى كورەر كوزگە جۇپىنى. قامزولى دا، شالبارى دا سۋ جاڭا بولعانىمەن ساندىقتا كوپ جاتقان زات سياقتى ۋماجدالىپ بۇكتەتىلىپ قالىپتى. وسى ءبىر كىسى ءوز ومىرىنە اجەپتاۋىر اسەر ەتەتىنىن ىشتەي سەزدى مە قايدام، ايتەۋىر د'ارتانيان سونىڭ ءبارىن ءجىتى كوزبەن قاس-قاعىمدا بايقاپ قالدى.

حوش، سونىمەن د'ارتانيان مىرزامىز كوك كوستيۋمدى كىسىگە تىكسىنىپ قاراي بەرگەن ساتتە، بەارن اتىنىڭ ادرەسىنە ول دا ەڭ ءبىر جىمىسقى ەڭ ءبىر زىميان مىسقىلدى ايتىپ تا جىبەرگەن ەدى. ونىڭ قاسىنداعى جارامساقتارى ءماز بولىپ، جىرقىلداي كۇلىستى، ال، اڭگىمەشى ۇيرەنشىكتى ادەتىنەن اينىپ، جىلۋسىز عانا جىميىپ كۇلگەندەي ەدى. ەندى ءشۇبالانباسا دا بولادى: د'ارتانياندى بۇدان ارتىق قورلاۋعا بولمايتىن دا ەدى.

وسىنداي ءبىر شەشىمگە توقتاعان جىگىتىمىز بەرەتىن باسا كيىپ الدى دا، گاسكونعا كەلگەن باي ساياحاتشىلاردان كورگەن ساراي مانەرىنە ەلىكتەپ، ءبىر قولىمەن شپاگاسىنىڭ سابىنان ۇستاپ، ەكىنشى قولىن بۇيىرىنە تايانىپ، العا قاراي ءبىر اتتاپ تۇرا قالدى. ءبىراق قىرسىق شالعاندا، اشۋعا بۋلىعىپ، كوزى ەشتەڭەنى كورمەي قويدى، اۋەلدە ول شوقتىعىنان بip قاراپ تاكاپپارسي ءتىل قاتىپ، ونى ۇرىسقا شاقىرامىن عوي دەپ ويلاعان، مۇنىڭ ورنىنا ول قولىن شولتانداتىپ، بىر-ەكى اۋىز دورەكى سوزدەردى ايتۋعا عانا شاماسى جەتتى:

— ءاي، مىرزا! — دەدى ول ايقايلاپ: — ءسىز! ءيا، تەرەزە قاقپاعىن قالقالاپ تۇرعان ءسىزدى ايتام! كىمگە كۇلىپ تۇرعانىڭىزدى ايتپاس پا ەكەنسىز، ءبارىمىز بىرگە كۇلەيىك!

داۋلەتتى جولاۋشى بۇرىن اتقا قاراسا، ەندى جايىمەن موينىن بۇرىپ ونىڭ يەسىنە قارادى. وسى ءبىر قياڭقى ءسوزدىڭ وزىنە ارنالىپ ايتىلعانىن ول قاپەلىمدە اڭداماي قالعان ءتارىزدى. سوسىن، بۇ جونىندە كوڭىلىندە كۇدىگى قالماعاسىن، ول ءسال شىتىناپ، قاباعىن ءتۇيدى دە، ءبىراز ۋاقىت ءۇنسىز تۇرىپ بارىپ، ايتىپ جەتكىزگىسىز شەبەرلىكپەن مەنمەنسىپ، مىسقىلداي ءتىل قاتتى:

— مەن سىزبەن سويلەسىپ تۇرعان جوقپىن، مەيىرىمدى مىرزا.

— ال، مەن سىزبەن سويلەسىپ تۇرمىن! — دەدى جىگىت داۋىستاپ، وسى ءبىر سودىرلىق پەن سىپايىلىق، كىشىپەيىلدىك پەن جيىركەنىش ارالاس سوزدەردەن قانى قايناپ.

بەيتانىس كىسى تاعى دا د'ارتانياننان ءبىر ءسات كوزىن الماي تۇردى دا، سوسىن تەرەزە الدىنان ءارى قاراي كەتىپ قالىپ، مەيمانحانا ەسىگىنەن اسىقپاي باياۋ باسىپ شىعا بەردى،سول بەتىمەن جاس جىگىتكە ەكى-ۇش قادامداي جاقىنداپ، اتىنىڭ الدىنا كەلىپ تۇرا قالدى. ونىڭ بايسالدى قالپىنا، كەكەسىندى جۇزىنە قاراپ، تەرەزە الدىندا تۇرعان كوڭىلدەستەرى ءماز بولىپ كۇلىسىپ جاتتى.

د'ارتانيان ول جاقىنداي بەرگەننەن-اق شپاگاسىن قىنىنان ءبىر ارشىنداي سۋىرىڭقىراپ قويدى.

— مىناۋ اتتىڭ ءتۇسى شىنىمەن-اق جالقىن سارى ما، الدە ءبىر كەزدە سولاي بولعان با؟ — دەدى بەيتانىس ءسوزىن جالعاپ؛ د'ارتانياننىڭ ىزالانىپ تۇرعانىن كورمەگەن كىسىدەيىن، تەرەزە الدىنداعى تىڭداۋشىلارىنا قاراپ سويلەدى، ول ءتىپتى جاس گاسكوننىڭ ءوزى مەن سەرىكتەرىنىڭ اراسىندا تۇرعانىن دا كوزگە ىلمەدى. — وسىمدىكتەر الەمىندە ءجيى كەزدەسەتىن وسى ءبىر ءتۇس، تاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جىلقىدا ىلۋدە ءبىر كەزدەسەدى دەپ ەسەپتەلىنىپ كەلىپ ەدى.

— قوجاسىنان قورىققان كىسى اتىنا كۇلدى! — دەپ داۋىستادى گاسكون جىگىت قاتۋلانىپ.

— مەن، قاراعىم، سيرەك كۇلەتىن جانمىن، — دەدى بەيتانىس كىسى. — ونى مەنىڭ بەت-جۇزىمنەن دە بايقاۋعا بولادى. ءبىراق قالاعان كەزدە كۇلۋگە قاقىم بار عوي دەپ ويلايمىن.

— ال، مەن بولسام، كىم كورىنگەندى ءجون-جوسىقسىز جىرتاڭداتىپ قويا المايمىن! — دەدى د'ارتانيان ەلىرىپ.

— شىنىمەن سولاي ويلايسىز با؟ — دەدى بەيتانىس، بۇرىنعىدان دا سابىرلى ۇنمەن. — ەندەشە، مۇنىڭىز ءجون ەكەن.

سوسىن ول ارتىنا جالت بۇرىلىپ، مەيمانحانانىڭ قاقپاسىنا قاراي بەتتەدى، الگى ازىردە وسىلاي قاراي كەلە جاتقاندا د'ارتانيان قاقپا الدىنان ەرتتەۋلى اتتى كورگەن-دى.

ءوزىن مازاق ەتكەن كىسىنى جايباراقات جىبەرە سالۋ د'ارتانياننىڭ ادەتىندە جوق-تى. ول شپاگاسىن قىنابىنان جالاقتاتىپ سۋىرىپ الىپ، كوڭىلىن قالدىرعان كىسىنىڭ سوڭىنان تۇرا ۇمتىلدى.

— بەرى قاراڭىزشى، بەرى قاراڭىزشى، ارتىڭىزدان قىلىش جۇمساعانىم قيانات بولار، — دەدى ول داۋىستاپ.

— مەنى شاۋىپ تاستاماقسىز با؟ — دەدى بەيتانىس كىسى ارتىنا جالت بۇرىلىپ، ول جاس جىگىتكە ءارى تاڭىرقاپ، ءارى قومسىنا كوز تاستادى. — سىزگە نە بولعان، سىزگە نە بولعان، سۇيىكتىم، ءسىز، شاماسى، جىندانعان بولارسىز!

سo زامات وزىمەن ءوزى سويلەسكەندەي:

— قاپ، اتتەگەنە-اي! مىناۋ ۇلى اعزامعا تاپتىرمايتىن ولجا عوي ءوز مۇشكەتەرلەرىنىڭ، سانىن تولىقتىرۋ ءۇشىن ول كەز كەلگەن جەردەن وڭكەي ءبىر قىرعي جىگىتتەردى ىزدەپ ءجۇرۋشى ەدى، — دەدى كۇبىرلەپ.

ول ءسوزىن ايتىپ بىتىرەر-بىتىرمەستەن د'ارتانيان ۇمتىلىپ بارىپ شپاگاسىمەن ءبىر شانىشقاندا، بەيتانىس كىسى كەيىن قاراي ىرشىپ ءتۇستى، ايتپەسە جاڭاعى ءسوز ونىڭ ومىرىندەگى ەڭ سوڭعى ءازىلى بولاتىن ەدى، ءىستىڭ ناسىرعا شاۋىپ بارا جاتقانىن بىردەن تۇسىنگەن بەيتانىس شپاگاسىن سۋىرىپ الىپ، دۇشپانىنا ءتاجىم ەتتى دە، شىنىمەن-اق قورعانۋعا كىرىستى.

ءبىراق تاپ سول مەزەتتە الگى كىسىنىڭ ەكى سەرىگى مەن شاراپحانا يەسى ۇشەۋى قولدارىنا تاياق، كۇرەك، اۋىر شىمشۋىر الىپ، د'ارتانيانعا تۇرا ۇمتىلىپ، وعان سوققىنى جاۋدىرىپ جىبەردى. وسى ءبىر توسىن شابۋىل جەكپە-جەك اعىمىن كۇرت وزگەرتتى، وزىنە قاراي جاۋعان سوققىنى قايتارۋ ءۇشىن جىگىتىمىز جالما-جان ارتىنا بۇرىلعان كەزدە، ونىڭ دۇشپانى سول قولايلى ءساتتى پايدالانىپ، اسپاي-ساسپاي شپاگاسىن قىنابىنا قايتا سالا قويدى. وسى ءبىر تايتالاسقا قاتىسۋشى كىسىدەن ەندى ول كۋاگەر كىسىگە اينالدى — ول بۇل ءرولىن دە ەشبىر ءمىز باقپاستان جايباراقات ورىنداپ شىقتى.

— وسى ءبىر گاسكونداردى قارعىس اتپايدى ەكەن! — دەدى ول كۇبىرلەپ.— ءوزىن مىنا ءبىر قۇلا جيرەن سارىسىنا مىنگىزىڭدەرشى ءجونىن تاپسىن.

— سەنى ولتىرمەي كەتپەيمىن، قويان جۇرەك قورقاق! — دەدى د'ارتانيان ءۇش دۇشپانىمەن بەتپە-بەت تايتالاسىپ، جان-جاعىنان توپەلەگەن سوققىعا تويتارىس بەرىپ جاتىپ.

— گاسكوننىڭ بەلگىلى ماقتانشاقتىعى! — دەدى بەيتانىس كۇڭكىلدەپ، — ارىممەن انت ەتەيىن، وسى گاسكوندار ولمەي تۇزەلمەيدى! قالاعانى سول بولسا، ءوزىن تاياققا جىعىڭدارشى، بالەم. جانىنا باتىپ بارا جاتسا، ءوزى-اق بايبالام سالادى!

دەگەنمەن بەيتانىس كىسى قانداي قايسار جىگىتكە جولىققانىن ءالى دە بىلمەيتىن ەدى. د'ارتانيان كەشىرىم سۇراپ كىشىرەيەتىندەر قاتارىنا جاتپايدى. سول سەبەپتى دە شايقاس تاعى دا بىرنەشە سەكۋندكە سوزىلدى. اقىرىندا جاس گاسكونىمىز ال-دارمەنى قۇرىپ، شپاگاسىن قولىنان ءتۇسىرىپ الدى، قايقايتا سوعىلعان سويىلدان ول سىنىپ تا قالدى. كەلەسى سوققى ونىڭ ماڭدايىنان ءتيدى دە، قانى ساۋلاپ، ەسەڭگىرەپ قۇلاپ ءتۇستى.

تاپ سول ساتتە وسى وقيعا بولعان جەرگە حالىق تا تۇس-تۇستان جينالىپ قالعان ەدى. قوجايىن قاڭقۋ سوزدەن قورقىپ، دايەكشىلەرىنىڭ كومەگىمەن جارالى جىگىتتى اس ۇيگە كوتەرىپ اپاردى دا، جاراسىن جۋىپ-شايىپ قول ۇشىن بەرگەنسىدى.

بۇل كەزدە بەيتانىس كىسى تەرەزە الدىنداعى ورنىنا قايتىپ كەلىپ، جاپىرلاسقان جۇرتقا تىجىرىنا قاراپ تۇردى، شاماسى، وسى قالىڭ كوپ ونىڭ ىزاسىن قوزدىرىپ جىبەرگەن سياقتى.

— ءاي، الگى قوس ۇرەيدىڭ ءحالى قالاي؟ — دەپ سۇرادى ول اشىلعان «ەسىك دىبىسىنا بۇرىلىپ قاراپ، ەندى عانا كىرە بەرگەن شاراپحاناشىعا ءتىل قاتىپ؛ ول مۇنىڭ جاي-كۇيىن بىلمەككە كەلگەن ەكەن.

— شاپاعاتتى مىرزا، دەنەڭىزگە زاقىم كەلگەن جوق قوي، ايتەۋىر؟ — دەدى شاراپحاناشى.

— ازىرگە ءدىن-امانمىن، سۇيىكتى قوجايىن. ءبىراق مەن الگى جىگىتىمىزگە نە بولعانىن بىلگىم كەلىپ ەدى.

— ول ءقازىر ءتاۋىر. ەسىنەن تانىپ جاتىر، — دەدى قوجايىن مايدالاپ.

— شىنىندا دا سولاي ما؟ — دەپ بەيتانىس كىسى قايىرا ساۋال قويدى.

— ءبىراق الگى ءبىر ازىرگە دەيىن بار كۇشىن جيناپ، ءسىزدى قايتا-قايتا شاقىرىپ، بوقتاپ-بورالاپ، ءوشىمدى الام دەپ ورەكپىپ جاتتى.

— شايتاننىڭ پالەسىن قارا! — دەدى بەيتانىس داۋىستاپ.

— جو-جوق، ولاي ەمەس، شاپاعاتتى مىرزام، — دەدى قوجايىن تىجىرىنا اۋزىن قيسايتىپ. — ول تالىپ جاتقاندا ءبىز ونىڭ تۇلا بويىن ءتىنتىپ كوردىك. تۇيىنشەگىندە ءبىر-اق جەيدەسى، ءاميانىندا ون ءبىر ەكيۋ عانا اقشاسى بار ەكەن. ءبىراق سوعان قاراماستان، ەسىنەن تانىپ بارا جاتقاندا ول: ەگەر وسى وقيعا پاريجدە بولسا، ءسىز وعان تاباندا وكىنەر ەدىڭىز، ال ەندى مۇنىسىنا ول ءالى-اق وكىنەدى دەپ ەكىلەنىپ جاتتى.

— ول ەندەشە كيىمىن وزگەرتكەن حانزادا شىعار، — دەدى بەيتانىس كىسى سالقىن ۇنمەن.

— مەنىڭ ءسىزدى: ءاماندا اباي بولىپ ءجۇرىڭىز دەپ ەسكەرتىپ قويعىم كەلەدى، شاراپاتتى، مىرزەكە، — دەدى قوجايىن.

— ول قىزبالىقپەن بىرەۋدىڭ اتىن اتاعان جوق پا؟

— اتاعاندا قانداي! قالتاسىن سىرتىنان قاعىپ قويىپ، ول: قامقورلىعىنداعى كىسىنى قورلاعاندارىڭ ءۇشىن دە تريەۆيل مىرزانىڭ نە دەيتىنىن ءالى كورەسىڭدەر، — دەپ قايتا-قايتا ايبات شەكتى.

— دە تريەۆيل مىرزا دەدى مە؟ — بەيتانىس كىسى بىردەن جيىرىلىپ سالا بەردى. — دە تريەۆيل مىرزانىڭ اتىن اتاعاندا قالتاسىن ءبىر سيپاپ قويدى دەيسىز بە؟ سونىمەن، ونىڭ اياعى نە بولدى، قۇرمەتتى قوجايىن؟ جاس جىگىتىمىز ەسىنەن تانىپ جاتقاندا ءسىز ونىڭ سو ءبىر قالتاسىن دا قاراپ شىقتىڭىز عوي دەپ ويلايمىن. وندا نە بار ەكەن؟

— مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانى دە تريەۆيل مىرزاعا جولدانعان حات بار ەكەن.

— شىن ايتىپ تۇرسىز با؟

— شاپاعاتتى، مىرزەكە، الگىدە وزىڭىزگە بايانداعان ءسوزىمنىڭ اينا-قاتەسى جوق.

وزگەنىڭ سىڭايىن ونشا تاني بەرمەيتىن كورسوقىر قوجايىن سوڭعى سوزدەردى ەستىگەندە، بەيتانىس كىسىنىڭ ءوڭى قالاي قۇبىلعانىن اڭعارماي دا قالدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن تەرەزەنىڭ كاسەگىنە سۇيەنىپ تۇرعان كىسى ەندى كەيىن شەگىنىپ بارىپ، الدەنەنى ويلاپ تۇنجىراپ سالا بەردى.

— مىنا ءازازىلدى-اي! — دەدى ول تىستەنىپ. — شىنىمەن-اق تريەۆيل مىنا گاسكوندى مەنى اڭدۋعا جىبەرگەنى مە؟ ءالى شىپ-شيكى جاس قوي! ءبىراق جاس-كارىسىنە قاراماي، شپاگامەن تۇيرەۋدىڭ اتى — تۇيرەۋ عوي. ال، مىنا بالادان ءبىر قاتەر بولادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. كەيدە ۇساق كەدەرگى ۇلى ماقساتقا جەتكىزبەي تاستاۋى مۇمكىن.

بەيتانىس كىسى ءبىراز ۋاقىت ويلانىپ قالدى.

— ءاي، قوجايىن، ءسوزدى تىڭداڭىز! — دەدى ول اقىرىندا. — ءسىز مەنى مىنا ەسۋاستان قۇتقارساڭىز قايتەدى؟ ونى ولتىرە سالۋعا ارىم باراتىن ەمەس ءبىراق... — ول قاتۋلانىپ تۇنەرىپ كەتتى، — ءبىراق وسى جىگىت ماعان بوگەت بولىپ تۇر. ءوزى ءقازىر قايدا؟

— مەنىڭ ايەلىمنىڭ بولمەسىندە، ەكىنشى قاباتتا جاتىر. ءقازىر ونىڭ جاراسىن تاڭىپ جاتىر.

— زاتتارى مەن سومكەسى قايدا؟ قامزولىن شەشكەن جوق پا ەدى؟

— قامزولى دا، سومكەسى دە تومەندە، اس ۇيدە. ءبىراق مىنا ەسۋاس بالا سىزگە كەسىرىن تيگىزسە...

— البەتتە كەسىرىن تيگىزەدى. ول ءسىزدىڭ مەيمانحانانىڭ الەك-شالەگىن شىعاردى عوي، بۇل اقپەيىل ادال جانداردىڭ مازاسىن العان ەمەي نەمەنە... ءقازىر وزىڭىزگە بارىڭىز، مەنىمەن ەسەپ ايىرۋ جاعىن ازىرلەپ، قىزمەتشىمە دايىن تۇر دەپ ەسكەرتە سالىڭىز.

— قالاي؟ شاراپاتتى مىرزەكەڭ ءبىزدى تاستاپ كەتپەكشى مە؟

— ول سىزگە بۇرىننان ءمالىم بولاتىن. مەن سىزگە اتىمدى ەرتتەپ قوي دەپ ەم عوي. سوندا مەنىڭ ءامىرىم ءالى ورىندالماعانى ما؟

— ورىندالدى. ات قاقپا الدىندا ەرتتەۋلى دايىن تۇر، شاپاعاتتى مىرزاكەڭنىڭ ونى ءوز كوزىمەن بارىپ كورۋىنە بولادى.

— جارايدى، ەندەشە جاڭاعى ايتقانىمدى ورىنداڭىز.

«ءماسساعان» — دەپ ويلادى قوجايىن. — ول كىسى انا بالادان قورقىپ تۇرعان جوق پا ەكەن؟»

ءبىراق بەيتانىس كىسى الارىپ ءبىر قاراعاندا-اق ونىڭ ويى ءۇزىلىپ كەتتى. ول جارامساقتانا ءيىلىپ، دالاعا شىعىپ كەتتى.

«مىنا جۇگەرمەك ميلەديدى كورمەسە بولعانى، — دەپ ويلادى بەيتانىس كىسى. — ول دا ۇزاماي كەلىپ قالار. كەشىگىپ جاتىر ما قالاي؟ ودان سالت اتپەن شىققانىم ءجون بولار...شىركىن، دە تريەۆيلگە جولدانعان حاتتا نەارىن بىلەر مە ەدى!»

بەيتانىس كىسى وزىنە بىردەڭە دەپ كۇبىرلەي ءجۇرىپ، اس ۇيگە قاراي بەتتەدى.

بۇل كەزدە شاراپحاناشى تەك جاس جىگىتتىڭ كەسىرىنەن عانا بۇل كىسىنىڭ مەيمانحانانى تاستاپ كەتەتىنىنە ەشبىر ءشۇبا كەلتىرمەي، ايەلىنىڭ بولمەسىنە كوتەرىلدى. د'ارتانيان ەسىن جيناعان ەكەن. قادىرمەن باي كىسىمەن جانجالداسقانىڭ ءۇشىن پوليسيا ىزىنە ءتۇسۋى مۇمكىن دەپ قوجايىن د'ارتانياندى ازعىرا باستادى، ونىڭ السىزدىگىنە قاراماستان ورنىنان تۇرعىزىپ، كوشەگە شىعارماقشى بولدى، ال، الگى بەيتانىستىڭ، داۋلەتتى كىسى ەكەنىنە كۇماندانبادى دا. سوققىدان ەسەڭگىرەپ قالعان د'ارتانيان باسىن سۇلگىمەن تاڭعان كۇيى، قامزولسىز ورنىنان تۇرىپ، قوجايىن ارقاسىنان جايىمەن يتەرە بەرگەسىن، باسقىشپەن تومەن تۇسە باستادى. Ac ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنان اتتاي بەرە، ويىندا ەشتەڭە جوق، تەرەزەگە ءبىر قاراعاندا ونىڭ كوزىنە العاش تۇسكەن كىسى باعاناعى ۋسويقى بولىپ شىقتى، ول قوس نورمان اتى جەگىلگەن جول كۇيمەسىنىڭ تەپكىشەگىنە شىعىپ الىپ ىشتەگى بىرەۋمەن جايباراقات سويلەسىپ تۇر ەكەن.

ونىڭ سويلەسىپ تۇرعان ادامى — كۇيمە تەرەزەسىنەن باسى عانا كورىنەدى — جيىرما — جيىرما ەكىلەر شاماسىنداعى جاس كەلىنشەك ەدى. د'ارتانياننىڭ ءار ادامنىڭ بەت-جۇزىنىڭ ەرەكشەلىگىن بىردەن بايقاپ، قاعىپ الاتىنىن جوعارىدا ايتقانبىز. ول ايەلدىڭ بالعىن جاس، سۇلۋ ەكەنىن بىردەن بايقادى. ايەلدىڭ سۇلۋلىعىنا قايران قالعان تاعى ءبىر سەبەبى، د'ارتانياننىڭ وسى كەزگە دەيىن تۇرعان، وسكەن جەرى — وڭتۇستىك فرانسيادا مۇنداي ايەلدەر ءتىپتى كەزدەسپەيتىن. ول — شاشى يىعىنا توگىلگەن، تىمىق كوگىلدىر كوزدى، شىرىن ەرىندى، بىلقىلداعان اق بىلەكتى، ارشىعان جۇمىرتقاداي اپپاق كەلىنشەك ەدى. ايەل الگى بەيتانىس كىسىمەن تەز-تەز سويلەسىپ جاتتى.

— سونىمەن، جوعارى مارتەبەلى تاقسىر ماعان...— دەدى ايەل.

— ...انگلياعا دەرەۋ قايتسىن-داعى، گەرسوگ لوندوننان شىعا قالسا، قولما-قول حابار بەرسىن، — دەپ ءامىر ەتتى.

— باسقا جارلىقتارى جوق پا؟

— ولاردى ءسىز مىنا قوبديشانىڭ ىشىنەن تاباسىز، ال، قوبديشانى لا-مانشتىڭ ارعى بەتىنە شىققاسىن اشاسىز.

— وتە جاقسى، ال، ءسىز ءوزىڭىز نە ىستەمەكسىز؟

— پاريجگە قايتامىن.

— انا تەنتەك بالانىڭ سازاسىن بەرمەي قايتاسىز با؟

بەيتانىس كىسى جاۋاپ بەرمەك بولىپ اۋزىن اشا بەرگەندە، جوعارىداعى اڭگىمەنى تۇگەل ەستىگەن د'ارتانيان ەسىك الدىنا شىعا كەلدى.

— بۇل تەنتەك بالا كىمنىڭ دە بولسا سازاسىڭ بەرە الادى، — دەدى ول داۋىستاپ. — ونىڭ سازاسىن بەرەم دەگەن كىسى وسى جولى قاشىپ قۇتىلا المايتىن شىعار.

— قاشىپ دەيسىز بە؟ — بەيتانىس قاباعىن ءتۇيىپ، قايتا ساۋال قويدى.

— ايەلدىڭ الدىندا قاشىپ كەتپەسسىز دەپ سەنەمىن.

— ەسىڭىزدە بولسىن... — دەدى ميلەدي داۋسىن كوتەرىپ، بەيتانىس كىسىنىڭ شپاگاسىنا جارماسقانىن كورگەسىن، — ەسىڭىزدە بولسىن، ءسال كەشىكسەڭىز ءبارى دە زايا بولادى!

— دۇرىس ايتاسىز، — دەدى بەيتانىس اسىعىس. — ءوز جونىڭىزبەن جۇرە بەرىڭىز. مەن دە كەتتىم.

سونى ايتىپ، ايەلگە ءتاجىم ەتتى دە، اتىنا قارعىپ ءمىندى، ال، كوشىر جەگۋلى اتتارىنا قامشى باستى، بەيتانىس كىسى مەن ايەل ەكەۋى ەكى جاققا قاراي زۋلاي جونەلدى.

— اۋ، اقشانى كىم تولەيدى؟ - دەدى قوجايىن بەزەكتەپ، قوناعى ەسەپ ايىرىسپاي شابا جونەلگەسىن، ونى بۇرىن ۇناتىپ قالسا دا، تاباندا جەك كورىپ جيرەنىپ كەتتى.

— جالقاۋ نەمە، سەن تولە! — دەپ ايقايلادى سالت اتتى قوسشىسىنا شاۋىپ بارا جاتىپ، اتقوسشىسى شاراپحانا يەسىنىڭ الدىنا بىرنەشە كۇمىس تەڭگەنى لاقتىرىپ تاستاپ، مىرزاسىنىڭ سوڭىنان تۋرا شاپتى.

— قورقاق! جەكسۇرىن! اقسۇيەك اتىن جامىلعان وڭباعان! — دەپ داۋىستادى د'ارتانيان، اتقوسشىنىڭ سوڭىنان تۇرا ۇمتىلىپ:

ءبىراق مۇنداي قيمىل-ارەكەتتى كوتەرۋگە ول ءالى ءالسىز ەدى. ون قادامداي جۇگىرمەي جاتىپ، ونىڭ قۇلاعى شۋلاپ، كوز الدى قاراۋىتىپ، باسى اينالىپ كەتتى دە: «قورقاق! قويان جۇرەك قورقاق، قاشاق!» — دەپ ايقايلاعان كۇيى كوشەنىڭ ورتاسىنا ءدۇرس ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى.

— ءيا، سۇمدىق سۋجۇرەك ەكەن! — دەدى د'ارتانيان سىبىرلاپ، — ءبىراق انا ايەلدىڭ سۇلۋىن-اي، شىركىن!

— ول كىم؟ — دەدى شاراپحاناشى.

— ميلەدي، — دەدى كۇبىرلەپ د'ارتانيان، ول تاعى دا ەسىنەن تانىپ قالىپ ەدى.

— لاج قانشا، — دەدى قوجايىن، — ەكى مەيماننان ايرىلىپ قالدىم. ءبىراق بىزدە مىنانىڭ بىرنەشە كۇن بولاتىنىنا انىق كوزىم جەتەدى. ون ءبىر ەكيۋدى قايتسەم دە قاعارمىن.

د'ارتانياننىڭ ءاميانىندا بار بولعانى ون ءبىر ەكيۋ قالعانىن ءبىز جاقسى بىلەمىز عوي.

شاراپحانا يەسى قوناعىم ون ءبىر كۇن اۋىرار دا، كۇنىنە ءبىر ەكيۋدەن تولەپ تۇرار دەپ ويلاعان، ءبىراق ول ءوز قوناعىن ءالى دە بىلمەۋشى ەدى. كەلەسى كۇنى د'ارتانيان تاڭعى ساعات بەستە تۇرىپ، تومەندەگى اس ۇيگە ءتۇستى دە، كەيبىر دارى-دارمەكتى تاۋىپ بەرۋىن سۇرادى.ارينە ونىڭ تولىق ءتىزىمى بىزگە جەتكەن جوق، مۇنىڭ ۇستىنە ول تاعى شاراپ، سارى ماي، روزمارين اكەپ بەرۋىن تالاپ ەتتى، سوسىن شەشەسى بەرگەن ىشىرتكىنى قولىنا الىپ، قاجەتتى بالزامدى جاساپ، تولىپ جاتقان جاراقاتتارىنا جاعىپ، تاڭىپ تاستادى، ءسويتىپ دارىگەرلەردى ماڭايلاتپاي قويعاسىن، د`ارتانيان سو كۇنى كەشكە سالىم ورنىنان تۇرىپ كەتتى دە ەرتەڭىنە قۇر اتتاي ويناقتاپ شىعا كەلدى.

تاماقتى تالعاپ قانا ىشەتىن بوزبالامىز سو كۇنى قاجەتىنە جاراتقان ماي مەن شاراپ ءۇشىن ەسەپ ايىرىستى، ال، استىنداعى اتى، قوجايىننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، جەمشوپتى ءوز شاماسىنان ءۇش ەسە ارتىق جەگەن بولىپ شىقتى، د'ارتانيان سونىمەن قامزولىنىڭ قالتاسىنان ون ءبىر ەكيۋى بار كونەتوز ءاميانىن عانا تاۋىپ الدى، ال، دە تريەۆيل مىرزاعا جولدانعان حات جوق بولىپ شىقتى.

اۋەلى جاس جىگىتىمىز سو حاتتى اسىقپاي ۇزاق ۋاقىت مۇقيات ىزدەدى. شالبارى مەن جەلەتىنىڭ قالتاسىن جيىرما مارتە اقتارىپ قاراپ، جول دورباسىنىڭ ءتۇبىن قايتا-قايتا قاعىپ كوردى. اقىرىندا حاتتىڭ جوعالعانىنا انىق كوزى جەتكەسىن بۇلقان-تالقان بولىپ اشۋلاندى، جاس قوناق تاعى دا ىزاعا بۋلىعىپ: ەگەر حاتتى تاۋىپ بەرمەسەڭدەر ءۇي ءىشىڭنىڭ ويران-بوتقاسىن شىعارام دەپ قورقىتقاننان كەيىن، قوجايىن جالما-جان كەشە جۇمساعان سويىلىنا، ايەلى سىپىرعىشقا، دايەكشىلەر تاياققا جارماستى، ءسويتىپ، باتىرىمىزعا تاعى دا شاراپ پەن ءيىس ماي قاجەت بولىپ قالا جازدادى.

— حات، الگى امانات حاتىم قايدا؟ — دەدى د'ارتانيان ايقايلاپ. ءىىىايتان اتسىن، حاتىمدى تاۋىپ بەرىڭدەر. ايتپەسە، ءبارىڭدى شىلگە ۇقساتىپ ىستىككە شانشامىن!

جولى بولماعاندا، جاس جىگىتىمىزدىڭ بۇل جازانى جۇزەگە اسىرۋىنا كەزدەيسوق ءبىر جايت بوگەت بولدى. بۇرىن ايتقانىمىزداي، ونىڭ شپاگاسى العاشقى ايقاستا-اق شورت سىنعان ەدى، بۇل جاي جىگىتىمىزدىڭ جادىنان مۇلدە شىعىپ كەتىپتى. سول سەبەپتى دە شپاگاسىن سۋىرىپ العان كەزدە شولتاڭ ەتىپ، ونىڭ ءبىر تۇتام سىنىعى عانا شىقتى، شاراپحاناشى ءسۇمبىنىڭ ءۇش جاعىنان شانىشقى جاساماق بولىپ، تىعىپ تاستاپ، ونىڭ ساعاق جاعىن قىناپقا سۇعىپ قويا سالىپتى.

ەگەر قوجايىن: قوناعىمىزدىڭ بىزگە قويىپ وتىرعان تالابى ورىندى دەمەگەندە، قىزۋ قاندى جاس جىگىت قارۋىنىڭ جوقتىعىنا دا قاراماس ەدى.

— شىنىندا دا سول حات قايدا ەكەن؟ — دەدى قوجايىن، شوقپارىن بىلەمدەۋدى قويىپ.

— ءيا، ول حات قايدا دەيمىن؟ — دەدى د'ارتانيان اقىرىپ. — ءبىر ەسكەرتەتىنىم: ول حات دە تريەۆيل مىرزاعا جولدانعان، سول سەبەپتى دە تابىلۋى كەرەك. ەگەر ول حات تابىلماسا، دە تريەۆيل مىرزا جەلكەلەپ وتىرىپ تاپقىزادى، بۇعان سەنبەي كورىڭدەرشى، تۇگە!

مۇنداي ىزعارلى سوزدەن كەيىن قوجايىننىڭ زارە-قۇتى قالمادى. كورول مەن كاردينال مىرزادان كەيىن، تەك اسكەري قىزمەتشىلەر عانا ەمەس، قالا تۇرعىندارى دا دە تريەۆيل مىرزانىڭ ەسىمىن اۋزىنان تاستامايتىن. ءيا، بۇلارمەن بىرگە «جوزەف اكەي دە» بار ەكەن-اۋ، ءبىراق ونىڭ ەسىمى جايىمەن سىبىرلاپ قانا ايتىلاتىن: كاردينال ريشەلەنىڭ دوسى، «قاراسۇر حازىرەتتەن» جۇرتتىڭ قاراپ ءجۇرىپ ۇرەيى ۇشاتىن.

اۋەلى ءوزى باستاپ شوقپارىن تاستاعان شاراپحانا يەسى ايەلىنە — سىپىرعىشىن، قىزمەتشىلەرىنە — تاياقتارىڭدى تاستاڭدار دەپ بەلگى بەردى دە، حاتتى ىزدەستىرۋگە كىرىستى.

— ول حاتتىڭ ىشىندە باعالى بىردەڭە بار ما ەدى؟ — دەپ سۇرادى ول ءبىراز ىزدەپ ابىگەرگە تۇسكەننەن كەيىن.

— ەندى قالاي دەپ ەڭ! — دەدى گاسكون داۋىستاپ، وسى حات ارقىلى ول سارايدان ءوز سوقپاعىن سالماق ەدى. — مەنىڭ بار بايلىعىم سول حاتتا بولاتىن.

— يسپان بوندارى ما ەدى؟ — دەدى قوجايىن.

— ۇلى مارتەبەلى كورولدىڭ ءوز قازىناسىنان اقشا الۋعا ارنالعان بون ەدى، — دەدى د'ارتانيان، سول حاتتىڭ كومەگىمەن كورول قىزمەتىنە تۇسەمىن عوي دەپ ويلاعان جىگىتىمىز تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، استام سويلەپ سالسا دا، وتىرىك ايتتىم - اۋ وسى دەپ قينالمادى.

— قاپ، شايتان سوقىر - اي! — دەدى شاراپحاناشى وزگە لاجى قالماعاسىن.

— ءبىراق سونى قويشى... — دەدى د'ارتانيان، گاسكونعا ءتان ماقتانشاقتىعىنا باسىپ، — سونى قويشى، ءتايىرى، اقشا دا تۇك ەمەس. حاتتىڭ ءوزى، ءيا، سول حات قانا قىمبات ەدى ماعان. مەن ول حاتتى جوعالتقانشا، مىڭ پيستول اقشانى جوعالتقانىم ارتىق ەدى!

ءبىر لەپىرىپ كەتكەسىن، «جيىرما مىڭ» دەي سالۋىنا دا بولاتىن ەدى، ءبىراق وعان جاس جىگىتكە ءتان قاراپايىمدىلىعى بوگەت بولىپ ەدى.

كۇللى ءۇيدى اۋدارىپ-توڭكەرىپ قاراپ شىققان قوجايىننىڭ باسىندا كەنەت ءبىر ءساتتى وي جىلت ەتىپ كورىنگەندەي بولدى.

— حات مۇلدە جوعالماعان! — دەدى ول.

— نە دەيسىز؟ — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— جوق. حات قولدى بولعان.

— سوندا ونى ۇرلاعان كىم؟

— كەشەگى بەيتانىس دۆوريانين. ول ءسىزدىڭ قامزولىڭىز جاتقان اس ۇيگە كەتكەن. سوندا ءبىراز ۋاقىت جالعىز قالعان. حاتتى ۇرلاعان سول ەكەنىنە ءباس تىگەم!

— ءسىز سولاي ويلايسىز با؟ — دەدى د'ارتانيان ءشۇبالانىپ.

ول حاتتىڭ تەك وزىنە عانا باعالى ەكەنىن جىگىتىمىز سول ارادا تۇرعانداردىڭ قايسىسىنان دا بولسا جاقسى بىلەتىن، سوندىقتان دا بوتەن بىرەۋ وعان قىزىعا قويماس دەپ ويلاعان. مەيمانحانادا بولعان جولاۋشىلاردىڭ، وسىنداعى قىزمەتشىلەردىڭ ەشقايسىسى دا ول حاتتان كوك تيىن پايدا تاپپايتىنى اقيقات.

— سونىمەن ءسىز الگى وسپادار دۆوريانيننەن كۇدىكتەنەسىز عوي؟ — دەدى د'ارتانيان تاعى دا.

— وعان كوزىم كامىل جەتەدى، — دەدى قوجايىن. — مەن وعان: سىزگە دە تريەۆيل مىرزا قامقور ەكەن، قالتاڭىزدا سول قادىرمەندى بەكزاتقا دەگەن حات بار دەگەنىمدە ول قىبىجىقتاپ ءبىر ورنىندا تۇرا المادى؛ ول حات قايدا ەدى، دەپ. مەنەن سۇراپ الدى دا، دەرەۋ تومەندەگى اس ۇيگە، ءسىزدىڭ قامزولىڭىز جاتقان جەرگە كەتىپ قالدى.

— ەندەشە ناعىز ۇرى سول بولدى! — دەدى د'ارتانيان قىزۋلانىپ. — مەن ونى دە تريەۆيل مىرزاعا ايتام، ال، دە تريەۆيل مىرزا كورولگە جەتكىزەدى!

سوسىن قالتاسىنان ەكى ەكيۋدى ماڭعازدانا سۋىرىپ الىپ، قوجايىنعا ۇسىندى، سول-اق ەكەن، شاراپحاناشى باس كيىمىن شەشىپ، قوناعىن قاقپاعا دەيىن شىعارىپ سالدى. ول دەرەۋ سارى جيرەنىنە قارعىپ ءمىنىپ، ەندى ەشبىر داۋ-جانجالعا ۇرىنباي، امان-ەسەن پاريج قالاسىنا، سەنت-انتۋان قاقپاسىنا كەلىپ جەتتى. د'ارتانيان وسى ارادا استىنداعى اتىن ءۇش ەكيۋگە ساتىپ جىبەردى، ەگەر ساپاردىڭ سوڭعى كۇنىندە جانۋاردىڭ ابدەن تۋلاق بولىپ قالعانىن ەسكەرسەك، بۇل كادىمگىدەي ءتاۋىر باعا ەدى. سول سەبەپتى دە د'ارتانياننان جوعارىدا ايتقان اقشاعا اتتى ساتىپ العان پايداكۇنەم ساۋداگەر: مۇنداي سۇمدىق باعاعا ول مىنا اتتىڭ سيرەك كەزدەسەتىن وزگەشە تۇگى مەن تۇسىنە بولا الىپ جاتقانىن جورامالداپ سەزدىردى.

حوش، سونىمەن د'ارتانيان تۇيىنشەگىن قولتىعىنا قىسىپ پاريجگە جاياۋ كەلىپ كىردى دە، بولماشى قارجىسىنا لايىق بولمە تاپقانشا كوشە-كوشەنى ارالاپ، سەندەلىپ ءجۇردى دە قويدى. بۇل مانساردا سياقتى بولمە ليۋكسەمبۋرگكە تاياۋ جەردە، كور قازۋشىلار كوشەسىندە بولاتىن.

پاتەر اقىنىڭ ءبىر بولەگىن تولەگەن د'ارتانيان بولمەگە بىردەن كىرىپ الدى دا، كۇننىڭ قالعان ۋاقىتىندا ءوز تىرلىگىمەن اينالىستى: قامزولى مەن شالبارىنا وقالى گالۋن تىكتى، مۇنى شەشەسى د'ارتانيان-اكە مىرزانىڭ سۋ جاڭا قامزولىنان سوگىپ الىپ، جاسىرىپ بالاسىنا بەرگەن-دى. سوسىن ول تەمىر سۇيمەن جاعالاۋىنا بارىپ، شپاگاسىنا جاڭا ءسۇمبى جاساتپاق بولدى. بۇدان كەيىن جىگىتىمىز، لۋۆرعا دەيىن جەتىپ، ءبىرىنشى جولىققان مۋشكەتەردەن: «دە تريەۆيل مىرزانىڭ ءۇيى قاي جەردە» دەپ سۇرادى. سويتسە، ونىڭ ءۇيى ەسكى كەپتەر ۇياسى كوشەسىندە ورنالاسقان ەكەن، بۇل — د'ارتانياننىڭ پاتەرىنەن قول سوزىمداي جەردە عانا، مۇنى ول بولاشاقتا جولىم بولادى ەكەن دەپ جورىدى.

كوڭىلىن وسىلاي ءبىر دەمدەپ العان باتىرىمىز، مەنگ قالاسىندا جاساعان قىلىعىنا ءماز بولىپ، جالپى ءوزىنىڭ وتكەن تىرلىگىنە ءسىرا دا وكىنبەي، بۇگىنگى تىرلىگىن جانىنا مەدەۋ تۇتىپ، جارقىن كەلەشەگىنەن جاقسى-جاقسى ءۇمىت كۇتىپ، توسەككە باس قويدى دا، سو زامات قاتىپ ۇيىقتاپ قالدى.

الىس تۇكپىردەن كەلگەن كەڭ قولتىق جىگىت ەرتەڭگى ساعات توعىزعا دەيىن ۇيىقتادى، سوسىن ورنىنان تۇرىپ، د'ارتانيان-اكە مىرزانىڭ پىكىرى بويىنشا، كورولدىكتەگى ءۇشىنشى كىسى، شارتاراپقا اتاعى جايىلعان دە تريەۆيل مىرزاعا قاراي بەتتەدى.

II

دە تريەۆيل مىرزانىڭ قابىلداۋ بولمەسI

دە تريەۆيل مىرزا — ونىڭ گاسكونداعى تۋىستارى ءالى كۇنگە دەيىن وسى ەسىممەن اتالادى، پاريجگە كەلگەسىن ول ءوزىن اقىرىندا دە تريەۆيل دەپ اتاپ كەتتى — ءومىر جولىن شىنىندا دا د'ارتانيان سياقتانىپ باستاپ ەدى ياعني قالتاسىندا كوك تيىن دا اقشاسى بولمايتىن، ءبىراق وجەتتىك پەن تاپقىرلىق، ۋىتتىلىق ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلاتىن، سونىڭ ارقاسىندا گاسكوننىڭ اكەدەن قالاتىن مۇرادان دامەلەنىپ جۇرەتىن ءسىڭىرى شىققان ەڭ جارلى اقسۇيەگىنىڭ ءوزى باعى جانىپ، پەريگوريي مەن بەررييدىڭ بار بايلىعىنا ارقا سۇيەيتىن ەڭ شونجار دۆورياندارىنان اسىپ ءتۇسۋشى ەدى. قىرىق پىشاق بولىپ قىرقىسقان زاماندا جۇرەك جۇتقان باتىرلىعىنا قوسا جۇلدىزى ۇدايى وڭىنان تۋىپ، ساراي ماڭىنداعى باقىت باسقىشىنىڭ ەڭ بيىك ساتىسىنا قىرانداي سامعاپ ءبىر-اق شىققان ەدى.

اكەسى گەنريح IVء-شىنىڭ ارۋاعىنا باس يەتىن، كورولدىڭ جاقىن دوسى بولاتىن. دە تريەۆيل مىرزانىڭ اكەسى ليگاعا قارسى سوعىستا گەنريح IV-شىگە جانقيارلىقپەن قىزمەت ەتەدى، ءپاريجدى العاننان كەيىن، قالتاسىندا ناقتى اقشاسى بولماعاسىن، — ال، بەارندىق باتىرىمىز ءومىر بويى اقشاعا جارىماي وتكەن تەسىك قالتانىڭ ناق ءوزى ەدى، ول بورىش-قارىزىنىڭ ءبارىن جانىنان سۋىرىپ سالاتىن جالعىز بايلىعى — ازىل-قالجىڭمەن قايتاراتىن، — كورول وعان رازى بولىپ، اقسۇيەكتىڭ قارا شەڭبەر اياسىنداعى ارىستان سالىنعان گەربىسىنە: «ادال دا ايبارلى» دەگەن ۇراندى تاڭبالاۋىنا رۇقسات ەتەدى. بۇل زور قۇرمەت بولعانىمەن ودان تۇسەتىن پايدا از ەدى. سونىمەن ۇلى گەنريحتىڭ باس باتىرى ولەر الدىندا جالعىز ۇلىنا مۇرا ەتىپ، شپاگاسى مەن اتاق-داڭقىن عانا ميراس ەتىپ كەتەدى. وسىنداي اسىل مۇرا مەن اتا اتاعىنا كىر جۋىتپاۋىنىڭ ارقاسىندا دە تريەۆيل مىرزا جاس حانزادانىڭ سارايىنا قابىلدانادى؛ ول مۇندا ءوز شپاگاسىمەن ادال قىزمەت ەتەدى جانە اتا جولىنان اينىمايدى. سول سەبەپتى دە كۇللى كورولدىكتىڭ ەن تاڭداۋلى سايىسكەرىنىڭ ءبىرى ليۋدوۆيك ءحىىى-شى، ەگەر كوڭىلدەس دوستارىنىڭ ءبىرى جەكپە-جەك سايىسقا شىققىسى كەلسە، ادەتتە، سەكۋندانت ەتىپ ەن اۋەلى مەنى، سوسىن دە تريەۆيل مىرزانى شاقىرىڭىزدار، دەپ كەڭەس بەرەدى ەكەن، ال، كوڭىلى تۇسكەن كەيبىر شاقتارى، ءوز قىزمەتشىسىنىڭ ارتىقشىلىعىن دا مويىندايدى ەكەن.

ليۋدوۆيك XIII دە تريەۆيلدى شىن پەيىلمەن جاقسى كورگەن، ارينە، بۇل ءوزىمشىل ءور كەۋدە كورولدىڭ جاقسى كورۋى عوي، ءبىراق قانشا ايتقانمەن، جاقسىلىقتىڭ اتى جاقسىلىق. تاعى ءبىر ايتىلاتىن جايت، سو ءبىر قيلى-قيلى زاماندا جوعارى دارەجەلى قاسقا مەن جايساڭداردىڭ ءبارى ءوز توڭىرەگىنە دە تريەۆيل سياقتى ەرجۇرەك نويانداردى جيناۋعا تىرىساتىن. دە تريەۆيلدەردىڭ گەربىسىنىڭ ەكىنشى بولىگىندە جازىلعان «ايبارلى» دەگەن ءسوزدى ۇران ەتىپ العىسى كەلەتىندەر كوپتەپ-اق تابىلار ەدى، ال، ءبىراق وسى جازۋدىڭ ءبىرىنشى بولىگىندەگى «ادال» دەگەن تەڭەۋگە ءبىرلى-جارىمى بولماسا، دۆوريانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ساي كەلمەس ەدى. دە تريەۆيلدىن بۇعان حاقى بار-تىن. ول ادال توبەت سياقتى، ءامىرشىنىڭ جارلىعىن كوپ ويلانىپ جاتپاي، كوزسىز ورىندايتىن جانە اقىلى مەن ايلاسى قاتار جۇرەتىن اسا سيرەك كەزدەسەتىن تاس-مەتىن جانداردىڭ ءبىرى ەدى. ءجىتى كوز وعان كورولدىڭ بىرەۋگە اشۋلانىپ قالعان-قالماعانىن كورىپ-بىلۋگە، ال قاجىرلى قول بەم نەمەسە موريەۆور، پولترو، دە مەرە نەمەسە ۆيتري سياقتى كىنالى بىرەۋلەردى جازالاۋ ءۇشىن كەرەك-تى. ءوزىنىڭ بار قۇدىرەتىن كورسەتەيىن دەسە دە وسى ۋاقىتقا دەيىن تريەۆيلگە وڭتايلى وقيعا كەزدەسپەي كەلگەن-دى، ءبىراق ول سونداي جايت بولا قالسا، ايدارىنان شاپ ەتىپ ۇستاپ الماقشى بولىپ، قولايلى ءساتتى كۇتىپ جۇرە بەردى. ليۋدوۆيك ءحىىى-شى ونى ءوز مۋشكەتەرلەرىنىڭ كاپيتانى تەگىننەن-تەگىن تاعايىنداماعان ەدى، گەنريح ىىى-گە جاساۋىل كۇزەتى، ليۋدوۆيك حى-گە شوتلاند گۆاردياسى قالاي قىزمەت ەتسە، بۇعان وسىناۋ نوياندارى دا سولاي قىزمەت ەتەتىن.

ءوز تاراپىنان كاردينال دا كورولدەن قالىسپايدى. ليۋدوۆيك ءحىىى-نىڭ توڭىرەگىن قاھارلى دا قايتپاس باتىرلاردىڭ ەڭ تاڭداۋلى جاساعىمەن قورشاپ العانىن كورىپ، فرانسيانىڭ وسىناۋ ەكىنشى، دۇرىسىن ايتقاندا، ءبىرىنشى بيلەۋشىسى ءوز گۆاردياسىن قۇرماق بولدى.سول سەبەپتى دە ول، ليۋدوۆيك XIII سياقتى، ءوز مۋشكەتەرلەرىنىڭ قولىن جاساقتادى، وسىناۋ باسەكەلەس قوس بيلەۋشىنىڭ فرانسيانىڭ كۇللى ءۋالاياتتارىنان، ءتىپتى شەت مەملەكەتتەردەن دە سوعىستاعى ەرلىگىمەن اتاعى شىققان ادامداردى سۇرىپتاپ جيناپ جاتقاندارىن جۇرت سىرتتاي بارلاپ، بايقاپ ءجۇردى. ريشەلە مەن ليۋدوۆيك XIII كەشكە سالىم شاحمات ويناعاندا ءجيى-جيى ءوز ساربازدارىن جارىسا ماقتاپ، ەرەگىسىپ وتىرۋشى ەدى. ولاردىڭ ءارقايسىسى ءوز نوياندارىنىڭ كەلىستى كەسكىن-كەلبەتىن، جاۋجۇرەك باتىلدىعىن ماقتاپ ءسوز جۇزىندە جانجال مەن جەكپە-جەكتى ايىپتاعانىمەن، ءوز قورعاۋشىلارىن استىرتىن سونداي توبەلەسكە ايداپ سالاتىن. ەگەر مۋشكەتەرلارى جەڭىپ نەمەسە جەڭىلىپ قالسا، شىن كوڭىلدەن ءماز بولا قۋانىسىپ، بولماسا كادىمگىدەي رەنجىسىپ قالاتىن. وسىنداي جەڭىستەرىنىڭ كوپشىلىگىنە جانە جەڭىلىستەردىڭ دە كەيبىرىنە ورتاق بولعان ءبىر كىسى ءوزىنىڭ مەمۋارلارىندا بۇل جايتتى تاپ وسىلاي باياندايدى.

تريەۆيل ءوز ءامىرشىسىنىڭ وسال جەرىن ءدال تاپقان ەدى، سول سەبەپتى ول ادەتتە، دوستارىنان تەز اينىپ كەتەتىن كورول ونىمەن ۇزاق جىلدار بويى باياندى دوس بولىپ العان-دى. ول كاردينال ارمان مەن ديۋ پلەسسي ريشەلەنىڭ الدىنان ءوز مۋشكەتەرلەرىنە ساپ تۇزەتىپ، پاراد مارشىمەن قىر كورسەتىپ وتكەندە، مارتەبەلى تاقسىردىڭ كوزى شاتىناپ، اق بۋرىل مۇرتى تىكىرەيىپ كەتەر ەدى. تريەۆيل سول كەزدەگى سوعىس ونەرىن جەتە بىلگەندىكتەن دە قاي ۋاقىتتا دۇشپاننىڭ ەسەبىنەن قاي ۋاقىتتا وتانداستارىنىڭ ەسەبىنەن كۇن كورۋ ءتاسىلىن مەيلىنشە شەبەر مەڭگەرگەن ەدى؛ ونىڭ سولداتتارى دا تەك كاپيتاننىڭ وزىنە عانا باعىناتىن ناعىز باسبۇزارلاردىڭ جاساعى-تىن.

ۇدايى شالا ماس بولىپ ءىشىپ، بەت-اۋىزدارى تىرنالعان، قالاي بولسا سولاي كيىنە سالعان كورولدىڭ مۋشكەتەرلەرى، ءادىلىن ايتساق، دە تريەۆيل مىرزانىڭ مۋشكەتەرلەرى شاراپحانالاردا، كوڭىل كوتەpەتىن ورىنداردا، سەيىل-سەرۋەن قۇراتىن جەرلەردە ەرتەلى-كەش ايقايلاسىپ-دابىرلاسىپ، شپاگالارىن كەزەنىپ، سەندەلىپ جۇرەر ەدى، ەگەر جولاي كاردينالدىڭ كۇزەتشىلەرى كەزدەسە قالسا، قولما-قول ىلىنىسە كەتەتىن. سوسىن ءازىل-قالجىڭى ارالاس قىناپتان شپاگا سۋىرىلىپ الىناتىن. كەيدە بۇلاردى دا ءولتىرىپ كەتەتىن، ءبىراق ولار ارتىنداعى دوستارى كوز جاسىن توگىپ، كەگىمىزدى قايتارادى دەگەن سەنىممەن جەر جاستانا قۇلايتىن؛ كوبىنەسە بۇلاردىڭ ءوزى باسقالاردى ولتىرەتىن، سوندا ءبىزدى تۇرمەدە ءشىرىتىپ قويمايدى: دە تريەۆيل مىرزا قۇتقارىپ الادى دەپ كامىل سەنەتىن. ولار دە تريەۆيل مىرزانى جانىنداي جاقسى كورىپ، ءبارى بىردەي تۇس-تۇستان جامىراي ماقتاساتىن، مۋشكەتەرلەر قانشاما جۇرەك جۇتقان، ۇرت مىنەزدى جىگىتتەر بولعانىمەن، كاپيتاننىڭ الدىندا، ۇستاز الدىنداعى شاكىرتتەي دىرىلدەپ، ونىڭ ءبىر ايتقانىن ەكى ەتپەي ورىندايتىن جانە ول زارەدەي رەنىش بىلدىرسە، سودان اقتالۋ ءۇشىن جانىن قۇربان ەتۋگە دەيىن باراتىن.

دە تريەۆيل مىرزا اۋەلگى كەزدە وسى ءبىر قۇدىرەتتى كۇشتى كورول مەن ونىڭ جاقتاستارىنىڭ يگىلىگىنە جۇمسادى، كەيىن، جۇرە كەلە ءوز باسىنىڭ جانە دوستارىنىڭ پايداسىنا جاراتتى. دەگەنمەن سول ۋاقىتتىڭ مەمۋارلارىنان ءبىر بىلەتىنىمىز ءتىپتى دۇشپاندارىنىڭ ءوزى، — ال، ونىڭ قالام ۇستايتىندار ىشىندە دە، شپاگا ۇستايتىندار ىشىندە دە دۇشپانى از بولماعان، — ءيا، دۇشپاندارىنىڭ ءوزى وسىناۋ قادىرمەندى كىسىنى سولداتتارىنىڭ كورسەتكەن كومەگى ءۇشىن الدەكىمدەردەن پارا الىپتى دەپ ايىپتاي المايدى ەكەن. قۋلىق-سۇمدىق، ءايلا-تاسىل جۇرگىزۋدى ابدەن اككى بولعان الاياقتاردان كەم بىلمەسە دە، ول ادال كۇيىندە قالعان ەدى. مۇنىڭ ۇستىنە، ول كىسىنىڭ تيتىعىنا جەتەتىن جورتۋىل - جورىقتارعا، اسكەري ءامىردىڭ تارشىلىق-تورابىنا قاراماستان، كوڭىلدى شىتىرمان وقيعالاردى جاتپاي-تۇرماي ىزدەپ جۇرەتىن، ءتىپتى رەتى كەلگەندە اسا سىپايى، نازىك ماحاببات ولەڭدەرىن ايتىپ، ايەلدەردىڭ جۇرەگىن ەلجىرەتىپ جىبەرەتىن سايىپ-قىران جىگىتشىلىگى دە مول بولاتىن. وسىدان جيىرما جىل بۇرىن باسسومپەردىڭ جىگىتشىلىگى جايلى قانشا سىپسىڭ ءسوز جۇرسە، ونىڭ تالاي ايەلدەردى تۇزاققا تۇسىرگەنى جايلى دا سونشا وسەك-اياڭ قاۋلاپ جاتاتىن — مۇنىڭ وزىنەن دە تالاي نارسەنى اڭعارۋعا بولادى عوي. مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانىنا بىرەۋ تاڭ قالىپ، تاڭداي قاقسا، ەكىنشى بىرەۋلەر قورقاتىن، ال، ەندى بىرەۋلەر ونى شىنىمەن-اق جاقسى كورەتىن، باسقا سوزبەن ايتقاندا — ونىڭ جولى بولىپ، باق-داۋلەتتىڭ بيىگىنە كوتەرىلگەن ەدى.

ليۋدوۆيك XIVء-شى «اي مەنەن كۇندەي، الەمگە بىردەي جارقىراپ»، ءوز سارايىنداعى ۋاق-تۇيەك جۇلدىزدار شوعىرىنىڭ جارىعىن بىلدىرمەي تاستاعان ەدى، ال، ونىڭ اكەسىنىڭ كۇنى كەپ كىسىلەردەن كومەسكى بولعاندىقتان دا، ءوزى سۇيىكتىلەرىنىڭ، جاقىن-جۋىقتارىنىڭ ءارقايسىسىنا دەربەس جارقىراپ-جايناپ جۇرۋىنە جاعداي جاساعان ەدى. كورول مەن كاردينالدىڭ «تاڭەرتەڭگى قابىلداۋلارىنا» قوسا، پاريجدە جۇرت وزگەشە نازار اۋداراتىن ەكى جۇزدەن اسا تاپ وسىنداي «تاڭعى قابىلداۋ» بولاتىن. سولاردىڭ ىشىنەن دە تريەۆيل مىرزانىڭ تاڭعى قابىلداۋىنا كىسىلەر ايرىقشا كوپ جينالاتىن.

ەسكى كەپتەر ۇياسى كوشەسىندەگى ونىڭ وقشاۋ ءۇيىنىڭ اۋلاسى جازدا تاڭعى ساعات التىدان، قىستا ەرتەڭگى ساعات سەگىزدەن لاگەرگە ۇقساپ قايناپ جاتاتىن. باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان، ءارقاشاندا ءار نارسەگە ساقاداي ساي تۇراتىن ەلۋ-الپىس قارالى مۋشكەتەر ۇزىن سانى كەمىمەگەن كۇيى، ءالسىن-الى اۋىسادى دا، كەڭ اۋلا ىشىندە ەركىن كەزىپ جۇرەدى. وسىندا ءبىر شاراپات ىزدەپ كەلگەن تىلەمسەكتەر ءار الۋان ءۋالاياتتاردان مۋشكەتەرلەر قاتارىنا الۋدى ارمان ەتىپ كەلگەن دۆورياندار، ءوز مىرزالارىنىڭ جولداما حاتتارىن اكەلگەن الا-قۇلا وقا-زەرلى ليۆرەي كيگەن مالايلار — ءبار-بارى اۋماقتى دا كەڭ باسقىش ۇستىمەن جوعارى-تومەندى ءتۇسىپ-شىعىپ جاتادى، قازىرگى قۇرىلىسشى بولسا وسى باسقىش تۇرعان جەرگە تۇتاس ءبىر ءۇيدى قوندىرا سالار ەدى. قابىلداۋ بولمەسىندەگى قابىرعانى قۋالاي قويىلعان ۇزىن ورىندىق ۇستىندە ەڭ تاڭداۋلى كىسىلەر ياعني قوجايىننىڭ ءوزى ارنايى شاقىرعان كىسىلەر وتىرادى. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن قابىلداۋ بولمەسىندەگى گۋىل ءبىر باسىلمايدى، ال، بۇل كەزدە وسىمەن جالعاس كابينەتتە دە تريەۆيل قوناقتاردى قابىلدايدى، جۇرتتىڭ ارىز-شاعىمدارىن تىڭدايدى، جارلىقتار بەرەدى، سونىمەن بىرگە، لۋۆردەگى بالكونىنان كورول قالاي قاراسا، بۇل دا تەرەزە الدىنا كەلىپ، ءوز ادامدارى مەن قارۋ-جاراقتارعا بايقاۋ جاساي الادى.

د'ارتانيان وسى اراعا العاش كەلگەن كۇنى، الىس تۇكپىردەن كەلگەن اۋىل ادامىنىڭ كوزىنە سولاي كورىندى مە، ايتەۋىر، مۇندا جينالعان حالىق قيساپسىز كوپ ەكەن. اۋىل ادامى دەپ وتىرعانىمىز، ارينە، گاسكون ەدى، ال سو زاماندا ولاردى ساستىرا قويۋ وڭاي ەمەس دەپ ەسەپتەلەتىن. كەنەرەلەرىن قۋالاي ءتورت بۇرىشتى شەگەلەر قاعىلعان قوماقتى قاقپادان ءوتىپ، جاس جىگىت قارۋلى قالىڭ قولدىڭ اراسىنا كەلىپ كىردى. ولار اۋلا ىشىندە ارلى-بەرلى ءجۇرىپ، ءبىرىن-بىرى داۋىستاي شاقىرىپ، بىردە ەگەسىپ، بىردە ازىلدەسىپ ويناپ جاتتى. وسىناۋ سەڭدەي سوعىلىسقان قالىڭ ءنوپىر ىشىنەن ءوتۋ ءۇشىن نە وفيسەر، نە داۋلەتتى ءبىر بەكزات، نە سۇلۋ ايەل بولۋ كەرەك ەدى.

شيديگەن سيراعىنا ۇزىن شپاگاسىن قىسا ۇستاپ، قولىن جالپاق جيەكتى قالپاعىنان الماي، ءوزىنىڭ ىشتەي اسىپ-ساسقانىن سەزدىرمەۋ ءۇشىن، ىرجيىپ كۇلگەن كۇيى، ءبىزدىڭ جىگىتىمىز جۇرەگى اساۋداي تۋلاپ، سەڭدەي سوعىلىسقان جۇرت اراسىمەن قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ ارەڭ ءجۇرىپ كەلەدى. وسىندا جينالعان جۇرتتىڭ بەلگىلى ءبىر توبىنان وتكەن كەزدە ول جەڭىل كۇرسىنىپ، «ۋھ» دەپ ءبىر دەم الادى جانە كوپ كىسىلەردىڭ وزىنە بۇرىلىپ قاراپ تۇرعانىن ايقىن اڭعارادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىن ەشكىمنەن كەم سانامايتىن د'ارتانيان، ومىرىندە تۇڭعىش رەت ءوزىن وڭگە كۇلكى بولارلىقتاي يكەمسىز دە ەبەدەيسىز ەكەنمىن-اۋ دەپ ويلادى.

باسقىشتىڭ ءدال تۇبىنە بارعان كەزدە جاعداي مۇلدە قيىنداپ كەتتى. تومەنگى تەپشىكتەردە ءتورت مۋشكەتەر ءبىر قىزىق ويىنمەن كوڭىلدەرىن كوتەرىپ ءجۇر ەكەن، ال سول ارادا ولاردىڭ ون-ون ەكى قارالى دوس-جاراندارى وسى ويىنعا قاتىسۋ ءۇشىن كەزەك كۇتىپ تۇر ەدى. الگى تورتەۋدىڭ بىرەۋى سەرىكتەرىنەن بىرنەشە باسقىش جوعارى تۇرىپ الىپ، شپاگاسىن جالاقتاتىپ، قالعان ۇشەۋىن جوعارى جىبەرمەۋگە تىرىسىپ باعادى. تومەنگى ۇشەۋى شپاگالارىن كوز ىلەسپەيتىن جىلدامدىقپەن سىلتەپ، اناعان شابۋىل جاسايدى.

د'ارتانيان اۋەلگى كەزدە بۇل شپاگالاردى ۇشى مۇقالعان سايىس راپيرالارى دەپ ويلاپ قالعان. ءبىراق ۇزاماي، ويىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ بەتىنە تۇسكەن سىزاتتاردى قاراپ، شپاگالاردىڭ ۇشتارىنىڭ ابدەن قايرالىپ، وتكىرلەنگەنىن بايقادى. بەتتەرىن الماس تىرناپ كەتكەن سايىن، كورەرمەندەر عانا ەمەس، الگى ءجابىر شەگۋشىنىڭ وزدەرى دە قارقىلداسىپ كۇلىسەدى.

جوعارعى تەپكىشەكتەگى مۋشكەتەر بۇل كەزدە دۇشپاندارىنىڭ شابۋىلىن شەبەرلىكپەن تويتارىپ تۇرعان. بۇل ويىننىڭ شارتى بويىنشا، بەتىنە سىزات تۇسكەن جارالى ويىننان شىعادى دا، ونىڭ ورنىن جەڭگەن سايىسكەر باسادى. ارادا بەس مينۋت وتپەي جاتىپ، الگىلەردىڭ ۇشەۋى دە تىرنالدى: بىرەۋىنىڭ قولى، ەكىنشىسىنىڭ يەگى، ءۇشىنشىسىنىڭ قۇلاعىنىڭ شەتى ءتىلىنىپ شىعا كەلدى، ال باسقىشتى قورعاپ تۇرعان جىگىت ءدىن-امان قالا بەردى. مۇنداي جىلپوس سايىسكەر، ويىننىڭ ەرەجەسى بويىنشا، ءۇش كىسىدەن ىلگەرى بارىپ تۇرۋى كەرەك.

ءبىزدىڭ جاس ساياحاتشىنى بىردەڭەمەن تاڭ قالدىرۋ، ياعني تاڭ قالعانىن جۇرتقا سەزدىرىپ قويۋ قانداي قيىن بولسا دا، ول وسى جولى مىنا ويىنعا شىنىمەن-اق قايران قالدى. مۇنىڭ ەلىندە، جىگىتتەرى قىزۋ قاندى، جانجالقوي كەلەتىن ولكەدە، بىرەۋدى جەكپە-جەككە شاقىرۋ ءۇشىن ايتەۋىر ءبىر جەلەۋ تابۋ كەرەك-تى. مىنا تورتەۋىنىڭ سايىسى ءتىپتى گاسكوندا ءجۇرىپ تالاي نارسەنى ەستىپ بىلگەن ءبىزدىڭ جىگىتىمىزگە دە بۇرىن كورمەگەن كەرەمەت بولىپ كورىندى. ول ءالى گۋلليۆەر تاپ بولىپ، زارە-قۇتى قالماي قورقاتىن اتى ايگىلى داۋلەردىڭ ەلىنەن كەلىپ شىققانداي بولدى. ال، ماقساتىنا جەتۋگە ءالى تالاي جەر بار-تىن: جوعارعى الاڭ مەن قابىلداۋ بولمەسى الدا ەدى.

الاڭدا سايىسىپ جاتقان جان كورىنبەدى، مۇندا — ايەلدەر جايلى اڭگىمە، ال قابىلداۋ بولمەسىندە — كورولدىڭ سارايى جايلى اڭگىمە قىزىپ جاتىر ەكەن. د'ارتانيان جوعارعى الاندا ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزارسا قابىلداۋ بولمەسىندە دىرىلدەپ كەتتى. وسىندا ايتىلىپ جاتقان عاشىقتىقتىڭ ماشاقاتى مەن تويات العان ماحاببات جايلى اڭگىمەلەر، ايگىلى ادامداردىڭ اتتارى مەن مۇنىڭ ۇستىنە اسا قۇپيا ءبىر جايتتاردى تىزە جونەلگەندە مۇلدە كۇشەيىپ، تۇزدىقتانىپ سالا بەرەر ەدى، ارينە، مۇنداي كەرەمەت گاسكونداعى دايەكشى قىزدار مەن كەيدە جاس كەلىنشەكتەرگە دە قاتەرلى كورىنەتىن، زيرەك تە سەرگەك قيالدى جاس جىگىتىمىزدىڭ ءوڭى تۇگىل تۇسىنە دە كىرمەگەن ەدى. ەگەر الاڭدا ونىڭ كۇنادان پاك، ادال جانىنا العاشقى سوققى تيگەن بولسا، قابىلداۋ بولمەسىندە كاردينالدى سىرتتاي قۇرمەتتەپ-قوشەمەتتەۋى ءبىراز السىرەگەندەي بولدى. د'ارتانياننىڭ سۇمدىق قايران قالعان ءبىر نارسەسى: وسى ارادا كۇللى ەۆروپانى سەسكەنتىپ دىرىلدەتكەن ساياساتتى ولتىرە سىناعانىن ءوز قۇلاعىمەن ەسىتتى؛ بۇل جەردە كاردينالدىڭ جەكە باسىنىڭ تىرشىلىگى دە سىنعا الىندى، ونى بىلمەك بولعانى ءۇشىن تالاي-تالاي اسا قۇدىرەتتى قاسقا مەن جايسانداردىڭ ءجابىر-جاپا شەككەنىنەن د'ارتانياننىڭ ءوزى دە حاباردار بولاتىن. د'ارتانيان-اكە قاتتى قۇرمەتتەيتىن وسىناۋ ۇلى ادامدى مىنا جەردە دە تريەۆيل مىرزانىڭ مۋشكەتەرلەرى مازاقتاپ كۇلىپ وتىردى. بۇلاردىڭ كەيبىرەۋى ونىڭ قامىت اياعى مەن بۇكىرلىگىن كەكەتسە، ەندى بىرەۋلەرى كاردينالدىڭ اشىناسى مادام د'ەگيلسن مەن جاقىن قارىنداسى دە كومبالە حانىم جايلى ولەڭدى تاقپاقتاپ ايتىپ جىبەرەدى، ال، ءۇشىنشى بىرەۋلەرى قولما-قول كاردينالدىڭ قول بالالارى مەن كۇزەتشىلەرىن تالكەك ەتپەك بولىپ ءوزارا كەلىسىپ جاتتى — مىنە، وسىنىن ءبارى د'ارتانيانعا ءبىرتۇرلى اقىلعا سىيمايتىن جات قىلىق بولىپ كورىندى.

ءبىراق كاردينالدىڭ اتىنا ايتىلعان وسىناۋ اششى مىسقىلدىڭ اراسىنا بايقاۋسىزدا كورولدىڭ ەسىمى كىرىپ كەتكەن بولسا — كورىنبەي ءبىر قول سول بەيپىل اۋىزدى سول تاباندا باسا قويعانداي بولىپ سەزىلەر ەدى. اڭگىمە ايتىپ لەپىرىپ، وتىرعاندار دابىرلاسقان داۋىستارى قالىڭ قابىرعادان دە تريەۆيل مىرزانىڭ كابينەتىنە ەستىلىپ قالاتىنداي-اق، وزىنەن-وزى قىسىلىپ جان-جاعىنا ەلەڭدەپ قاراي بەرەدى.ءبىراق ولاردىڭ تاعى بىرەۋى جالما-جان ويناقى ءبىر ءازىل قاشىرادى دا تاعى دا مارتەبەلى تاقسىرعا كوشەدى، مۋشكەتەرلەر تاعى دا دۋىلداسىپ، ۇلى كاردينالدىڭ باسقان قادامىن اڭگىمەگە تيەك ەتىپ ايتىپ كەتەدى.

«مىنا سوققانداردىڭ ءبارىن باستيلياعا قاماپ، دارعا اساتىن شىعار، — دەپ ويلادى د'ارتانيان ۇرەيلەنىپ. وسىلاردىڭ قوساعىندا ءوزىم دە كەتىپ قالىپ جۇرمەيىن: ويتكەنى سوزدەرىن بىرگە تىڭداپ، ءوز قۇلاعىممەن ەسىتكەسىن مەنى دە مىنا قاققانداردىڭ جاقتاسى دەپ قالار. ولە-ولگەنشە كاردينالدى قۇرمەتتە دەپ اقىل ايتقان اكەم، تاپ وسىنداي دىننەن بەزگەندەردىڭ اراسىندا وتىرعانىمدى كورسە نە دەر ەدى!»

سول سەبەپتى دە د'ارتانياننىڭ بۇل اڭگىمەگە ارالاسپاعانىن وزدەرىڭىز دە وپ-وڭاي تۇسىنگەن شىعارسىزدار. ءبىراق ول مۇنىڭ بىردە-بىر ءسوزىن شاشاۋ شىعارماي ۇعىپ الۋ ءۇشىن بار ىنتا-ىقىلاسىن سالىپ تىڭدادى. اكەسىنىڭ اقىل-كەڭەسىنە قانشا قۇلاق اسقانىمەن، ءوز كوڭىلىنىڭ قالاۋىمەن مەن تالعاۋىنا قاراپ، توڭىرەگىندە بولىپ جاتقان جايتتاردى ايىپتاماي، قايتا قۇپتاعىسى كەلەتىن سياقتى.

دە تريەۆيل مىرزا جاقتاستارىنىڭ قالىڭ توبىرى ىشىندە مۇلدە بوتەن كىسى ەكەنىن ەسكەرىپ جانە ونى وسى ارادان تۇڭعىش رەت كورگەسىن، ودان نە شارۋامەن كەلگەنىن سۇرادى. د'ارتانيان اۋەلى ءاتى-جونىن ايتىپ، سودان كەيىن دە تريەۆيل مىرزامەن جەرلەس ەكەنىن سىلتاۋ قىلىپ، وزىنە ساۋال قويعان دايەكشىدەن دە تريەۆيل مىرزاعا بىرنەشە مينۋتكە قابىلداۋىن وتىنەتىنىمدى جەتكىزىڭىز دەدى. دايەكشى مۇنىڭ ءوتىنىشىن قاجەتتى ۋاقىتىندا جەتكىزەرمىن دەپ قامقورسي ءۇن قاتتى.

اۋەلگى كەزدەگى قىسىلىپ-قىمتىرىلعانىنان بىرتە-بىرتە ارىلىپ، د'ارتانيان ەندى اينالاسىنداعى ادامداردىڭ كيىمى مەن بەت پىشىنىنە كوز توقتاتىپ قاراي باستادى.

ەڭ ءبىر كوڭىلدى توپتىڭ ءدال ورتاسىندا، كەرەمەتتەي كوستيۋمىمەن جالپى جۇرتتىڭ نازارىن وزىنە قاراي اۋدارىپ ءبىر كەكىرەيگەن ۇزىن بويلى مۋشكەتەر تۇردى. ونىڭ ۇستىنە كيگەنى ۇيرەنشىكتى مۋندير ەمەس-تى، ول كەزدەرى ءمۋنديردى مىندەتتى تۇردە كيىپ ءجۇرۋ اسا قاجەت دەپ ەسەپتەلمەيتىن، نەسىن ايتاسىز، ول ەركىندىك از بولعانىمەن، تاۋەلسىزدىكتىڭ كوپ كەزى ەدى عوي. سونىمەن ونىڭ ۇستىندە ءوڭى ءبىراز وڭىپ كەتكەن كوگىلدىر ءمۋنديرى، كونەتوز قامزولى بار-دى، قامزولىنىڭ سىرتىنان ول يىعىنان قيعاشتاي، شاڭقاي ءتۇس كەزىندە سۋ بەتىندە وينايتىنداي كۇن شۇعىلاسىنداي جارقىراعان التىن زەرلى يىقباۋ تارتىپتى. ال قىزىل بارقىتتىڭ پىشىلگەن ۇزىن شەكپەن شالقاق يىنىنەن تومەن قاراي توگىلىپ تۇر، الگى كوز جاۋىن الاتىن زەرلى يىقباۋعا سالا قۇلاش شپاگا تاعىلىپتى، مول شەكپەننەن يىقباۋدىڭ الدىڭعى جاعى عانا كورىنەدى.

بۇل مۋشكەتەر الگىدە عانا قاراۋىل مىندەتىنەن بوساعان ەكەن، سۋىق ءتيىپ قالىپتى دەپ ادەيى كۇرك-كۇرك جوتەلىپ تۇردى. ول مۇرتىن شيراتىپ، كەرىلىپ ارەڭ سويلەپ، مىنا شەكپەندى جامىلىپ جۇرگەنىم دە سول دەپ، قاسىنداعىلارعا ءىستىڭ ءمان-جايىن تۇسىندىرگەن بولدى، ال، اينالاسىنداعى كىسىلەر، اسىرەسە، د'ارتانيان ونىڭ التىنداتقان بەلدىگىنە تاڭ قالىپ شۋلاسىپ جاتتى.

— امال بار ما، بۇل ءقازىر موداعا اينالىپ بارادى، — دەيدى الگى مۋشكەتەر. — مۇنىڭ اسا قىمبات ەكەنىن ءوزىم دە بىلەم، ءبىراق اتا-انانىڭ جىبەرگەن اقشاسىن دا بىردەڭەگە جۇمساۋ كەرەك قوي، ايتەۋىر.

— اح، پورتوس، — دەدى داۋىستاپ، سول ارادا تۇرعان كىسىلەردىڭ بىرەۋى، — مىنا يىقباۋ اكەنىڭ جومارتتىعىنان الىندى دەپ ءبىزدى يلاندىرا المايسىڭ. مۇنى ساعان تارتۋ ەتكەن الگى مەن وتكەن جەكسەنبىدە وزىڭمەن بىرگە سەنت-ونورە قاقپاسىنىڭ قاسىنان كورەتىن، بەتىن بۇركەپ العان ايەل ەمەس پە؟

— جوق، مەن ونى ءوز اقشاما ساتىپ الدىم، بۇعان ارىم كامىل جانە اقسۇيەكتىك شىن ءسوزىم وسى، — دەدى، جۇرت پورتوس دەپ اتاعان مۋشكەتەر.

— ءيا، — دەدى سول اراداعى مۋشكەتەرلەردىڭ ءبىرى، — مەن مىنا جاڭا ءامياندى قالاي ساتىپ السام، بۇل دا سولاي ساتىپ العان: ءوز باسىم مۇنى اشىنام ەسكى ءاميانىما سالىپ قويعان اقشاعا ساتىپ العانمىن.

— جوق، شىن ءسوزىم، — دەدى پورتوس، — بۇعان ون ەكى پيستول تولەگەنىمدى اشىق ايتا الامىن.

قولپاشتاعان داۋىستار كۇشەيىپ كەتسە دە، كۇمان ءالى سەيىلە قويماپ ەدى.

— وسىنىم راس قوي، اراميس؟ — دەدى پورتوس، ەكىنشى ءبىر مۋشكەتەرگە قاراپ.

بۇل مۋشكەتەر، اراميس دەپ ءتىل قاتقان مۋشكەتەردەن مۇلدە باسقاشا جان ەدى. ول جيىرما ەكى، جيىرما ۇشتەر شاماسىنداعى، ءوڭى سۇپ-سۇيكىمدى، موماقانداۋ كەلگەن، كۇزدەگى مايدا تۇك باسقان شابدالى سياقتى قىزىل شىرايلى، قارا كوزدى جىگىت ەدى. جوعارى ەرنىن جيەكتەي مويىل قياق مۇرت ءبىر سىزىپ ءوتىپتى. ول ءتىپتى قولىنىڭ تامىرلارى بىلەۋلەنىپ كەتەدى دەپ ساقتانىپ، ونى تومەن تۇسىرمەيتىن دە سياقتى. كۇن كورىنەتىن جۇقا قۇلاعىن كۇتىپ ۇستاۋ ءۇشىن سىرعالىعىن ءالسىن-الى ۇستاپ، سيپاپ قويادى. ول سىزىلىپ تۇرىپ، جايىمەن باپتاپ سويلەيدى، ءجيى-جيى باسىن ءيىپ، اپپاق مارجانداي ءتىسىن اشىپ، ءۇنسىز سىپايى كۇلەدى، ءوزىنىن مۇنتازداي تۇلا بويىن قالاي باپتاپ كۇتسە، تىستەرىن دە سولاي كۇتەتىن سياقتى. دوسىنىڭ ءسوزىن ول باسىن يزەپ ماقۇلداي سالدى.

شاماسى، ول ماقۇلداعاننان كەيىن كەرەمەت يىقباۋ جونىندەگى جۇرتتىڭ كۇدىگى ءبىرجولا سەيىلگەندەي بولدى. وعان جۇرت قىزىعا قاراسا دا، ەندى ونى ءسوز قىلمادى، بىرتە-بىرتە ويدى-وي، ءسوزدى-سوز قوزعاپ، اڭگىمە مۇلدە باسقا تاقىرىپقا اۋىستى.

— دە شالە مىرزانىڭ اتشىسى ايتقان سوزگە قالاي قارايسىز؟ — دەدى ءبىر مۋشكەتەر، ساۋالىن ەشكىمگە ارناپ ايتپاي، جالپى كوپكە بىردەي ارناپ.

— ول نە دەپتى؟ — دەدى پورتوس ماڭىزدانىپ.

— ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، ول بريۋسسەلدە كاردينالدىڭ جانقيار قىزمەتشىسى روشفورمەن كەزدەسىپتى. روشفوردىڭ ۇستىندە كانۋنسيننىڭ كيىمى بولسا كەرەك، وسىنداي ماسكارادتى شەبەر پايدالانىپ الگى قارعىس اتقان روشفور دە لەگ مىرزانى اقىماق قىلىپ؛ تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتىپتى.

— اقىماق قىلعانى قالاي؟ سونىڭ ءوزى راس پا؟ — دەدى پورتوس اقىرىپ.

— مەن ونى اراميستەن ەسىتتىم، — دەدى مۋشكەتەر.

— شىنىمەن سولاي ما ەكەن؟

— ءسىز ونى جاقسى بىلەسىز عوي، پورتوس، — دەدى اراميس. — مەن ونى سىزگە ايتىپ ەدىم عوي. سونى قايتالاي بەرىپ قايتەمىز.

— «قايتالاي بەرىپ قايتەمىز!» — دەدى پورتوس داۋىستاپ. — ءسىز سولاي دەپ ويلايسىز با؟ «قايتالاي بەرىپ قايتەمىز!» شايتان اتسىن سەنى، ماسەلەنى شولتاڭ ەتكىزىپ، شالت قايىرا سالادى ەكەنسىڭ!.. بۇل جارامايدى! كاردينال ادال دۆورياننىڭ قىر سوڭىنان قالماي، وپاسىز ساتقىننىڭ، زالىم قاراقشىنىڭ، داردان قاشقاننىڭ كومەگىمەن ونىڭ جازعان حاتتارىن ۇرلاپ الادى، سوسىن الگى شپيوندى پايدالانىپ، جوعارىدا ايتىلعان حات نەگىزىندە: شالە كورولدى ءولتىرىپ، كوروليەۆاعا گەرسوگ ورلەانسكييدى قوسايىن دەپ جاتىر-مىس دەگەن جالعان ايىپ تاعىپ،- شالە بايعۇستى دارعا اسادى! وسى جۇمباقتىڭ شەشۋىن ەشكىم دە تابا الماي قويىپ ەدى. ءسىز جۇرتتىڭ ويلاعان جەرىنەن شىعىپ، كەشە عانا سول تىلسىمنىڭ سىرىن ايتتىڭىز سودان ءالى ەسىمىزدى جيناپ ۇلگىرە الماي جاتقانىمىزدا، بۇگىن «سونى قايتالاي بەرىپ قايتەمىز!» دەيسىز.

— ماقۇل ەندەشە، ءسىز قالاساڭىز تاعى دا قايتالايىق، — دەپ اراميس وپ-وڭاي كونە كەتتى.

— ەگەر مەن دە شالە مىرزانىڭ اتشىسى بولسام، — دەدى پورتوس قىزىپ، — انا روشفور كاززاپتىڭ سازاسىن بەرەر ەدىم!

— ال، «قىزىل گەرسوگ» ءسىزدىڭ سازاڭىزدى بەرەر ەدى! — دەدى اراميس بايسالدى.

— «قىزىل گەرسوگ»... پالە، جارادىڭ! «قىزىل گەرسوگ!».. — دەدى پورتوس ورەكپىپ، الاقانىن شاپالاقتاپ، ونى ماقۇلداي باسىن يزەپ. قىزىل گەرسوگ» — مۇنى كەرەمەت تاۋىپ ايتتىڭىز. مەن بۇل ءسوزىڭىزدى جۇرتقا جايۋعا تىرىسامىن، وعان قام جەمەسەڭىز دە بولادى. ءاراميستىڭ ءوزى پالە، شايانداي شاعىپ الادى!... ءسىزدىڭ ءوز جونىڭىزبەن كەتپەگەنىڭىز قانداي وكىنىشتى! سىزدەن تاماشا اببات شىعار ەدى!

— ە، ونى ۋاقىتشا عانا تاستادىق قوي، — دەدى اراميس جاي عانا. اسىقپاسام، ءبىر كەزدە اببات بولاتىنىم حاق. پورتوس، وزىڭىزگە ءمالىم، مەن سونى كۇن ىلگەرى ويلاپ، ءدىني ءىلىمدى وقىپ، زەرتتەپ ءجۇرمىن عوي.

— بۇل دەگەنىنە جەتەدى. ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، دەگەنىنە جەتەدى، — دەدى پورتوس.

— ەرتەرەك جەتەتىن شىعارمىن، — دەدى اراميس وعان.

— ءيا، ۇيىندەگى شكافتا مۋشكەتەر كيىمىنىڭ تاساسىندا ءىلۋلى «تۇرعان سۋتاندى قايتا كيۋ ءۇشىن ول تەك ءبىر عانا وقيعانى كۇتىپ ءجۇر، - دەدى مۋشكەتەرلەردىڭ بىرەۋى ەستىرتە.

— ول سوندا نەنى كۇتىپ ءجۇر؟ — دەدى ەكىنشى بىرەۋ.

— ول كوروليەۆانىڭ ەلگە مۇراگەر تاۋىپ بەرۋىن كۇتىپ ءجۇر.

— مىرزالار، مۇنداي قالجىڭدى قويىڭىزدار. قۇدايعا شۇكىر، كوروليەۆا ءالى تۇعىرىنان تايىپ تۇرعان جوق، ونداي كۇن ءالى-اق تۋادى، — دەدى پورتوس.

— لورد بەكينگەم فرانسيادا ءجۇر دەيدى عوي، — دەدى اراميس قۋاقىلانا مىرس ەتىپ، ونىڭ وسى مىرس ەتىپ كۇلگەنىنەن اڭگىمە ەكى ۇشتى بولىپ ەستىلدى.

— اراميس، دوسىم-اۋ، ءسىز وسى جولى اعات كەتتىڭىز، — دەدى پورتوس ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ، — بۇرالقى سوزگە ۇيىرسەكتەنىپ ءجۇرىپ، ادەپتەن اسىپ كەتتىڭىز. ەگەر دە وسى ءسوز تريەۆيل مىرزانىڭ قۇلاعىنا جەتسە، ءسىزدى وڭدىرمايدى.

— ءسىز ماعان ءتالىم ايتۋدان ساۋمىسىز، پورتوس؟ — دەدى اراميس، ۇياڭ كوزى كەنەت ناجاعايداي جارق ەتىپ.

— دوسىم-اۋ، — دەپ جاۋاپ قاتتى پورتوس، — ءبىر مەزگىلدە ءارى مۋشكەتەر، ءارى اببات بولۋ قيىن، ەكەۋىن قابات الىپ جۇرەم دەۋ قاتەلىك. ەسىڭىزدە مە، جۋىردا اتوس سىزگە: استاۋ بىتكەننىڭ بارىنەن اساپ ءجۇرسىز، دەدى عوي. جو-جوق، ءبىر ءوتىنىشىم، ەكەۋمىز ەرەگىسىپ قالىپ جۇرمەيىك. ونىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. ءسىز بەن اتوس ۇشەۋىمىزدىڭ ارامىزداعى شارتتى جاقسى بىلەسىز عوي. ءسىز د'ەگيلون حانىمنىڭ ۇيىنە بارىپ جۇرەسىز جانە ونى اينالدىرىپ تا كورگەنسىز. ءسىز دە شيەۆرەز حانىمنىڭ قايىن ءسىڭلىسى دە بۋا-تراسي حانىمدىكىندە دە بولىپ ءجۇرسىز، جۇرتتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، دە شيەۆرەز حانىمنىڭ ءسىز دەگەندە جانى قالمايدى دەيدى. و، مىرزالار، سىزدەر ءوز باقىتتارىڭىزدى ورتاعا سالماي-اق قويىڭىزدار، سىزدەردىڭ كىشىپەيىل، قاراپايىم كىسى ەكەنىڭىز كوپكە ايان، سول سەبەپتى دە قۇدايدىڭ ءتىرى جانى سىزدەرگە سىرىڭىزدى اقتارىڭىز دەپ تالاپ قويمايدى! ال، ەگەر سىزدەر، شايتان العىرلار، ەكى ەلى اۋىزدارىڭىزعا ءتورت ەلى قاقپاق قويا بىلسەڭىزدەر، ۇلى مارتەبەلى حانىم جايلى ءسوز تۋا قالسا، الگى ادەتتەرىڭىزدى ۇمىتپاڭىزدار. مەيلى، جۇرت كورول مەن كاردينال جايلى اۋىزدارىنا نە كەلسە سونى وتتاي بەرسىن، ءبىراق كوروليەۆا — قاسيەتتى جان، ەندەشە ونى ءسوز قىلعان كىسى تەك جاقسىلىق جاعىن عانا ايتسىن.

— پورتوس، ءسىز نارسيسس سياقتى وزىڭىزگە ءوزىڭىز سەنگىش-اقسىز، بۇل ەسىڭىزدە بولسىن، — دەدى اراميس. — ءسىز مەنىڭ اقىل ۇيرەتكەندى جەك كورەتىنىمدى بىلەسىز عوي، اقىل-كەڭەستى تەك اتوستان عانا العاندى ۇناتام. ال، ەندى سىزگە كەلەتىن بولساق، سۇيىكتىم، انە ءبىر جارقىراۋىق، يىقباۋىڭىز ءسىزدىڭ ىزگى سەزىمىڭىزگە دەگەن سەنىمىمىزدى استە ارتتىرماسقا كەرەك. قاجەت دەپ تاپسام، مەن اببات تا بولا الامىن. ازىرگە مۋشكەتەرمىن، ەندەشە مۋشكەتەر رەتىندە ويىما نە كەلسە، سونى ايتامىن. تاپ ءقازىر سىزگە: مەنى جالىقتىرىپ جىبەردىڭىز دەپ ايتقىم كەلىپ تۇر.

— اراميس!

— پورتوس!

— مىرزالار!.. مىرزالار!.. — دەپ شۋلاسقان داۋىس تۇس-تۇستان جامىراپ كەتتى.

— دە تريەۆيل مىرزا د'ارتانيان مىرزانى كۇتىپ وتىر! — دەدى مالاي بۇلاردىڭ ءسوزىن ءبولiپ، كابينەتتىڭ ەسىگىن شالقايتا اشىپ تۇرىپ.

وسى سوزدەر ايتىلىپ بىتكەنشە ەسىك اشىق تۇردى، سول سەبەپتى دە ءبارى تىم-تىرىس بولىپ، ۇندەمەي قالدى. وسىنداي جىم-جىرت تىنىشتىقتى بۇزىپ، جاس گاسكون قابىلداۋ بولمەسىن كەسىپ ءوتىپ، مۋشكەتەرلەر كاپيتانىنىڭ كابينەتىنە كىرە بەردى، ول الگى ءبىر وزگەشە جانجالدىڭ نەمەن تىنعانىن كورمەي، ءدال كەزىندە كەتىپ قالعانىنا شىن كوڭىلدەن قۋانعانداي ەدى.

III

قابىلداۋ

دە-تريەۆيل مىرزا شىتىناپ اشۋلانىپ وتىر ەكەن. سوعان قاراماستان باسى جەرگە جەتكەنشە ەڭكەيىپ سالەم بەرگەن جاس جىگىتتى كىشىپەيىلمەن سىپايى قارسى الدى، ونىڭ ماراپاتتاعان ءسوزىن جىميىپ تۇرىپ تىڭدادى. جاس جىگىتتىڭ بەارن مانەرىمەن سويلەگەنى، وعان جاستىق شاعىن، كىندىك كەسىپ كىر جۋعان اتامەكەنىن ەسىنە سالدى — وتكەندى وسىلايشا ەسكە الۋ كىمدى دە بولسا قۋانتادى عوي. ءبىراق سو مەزەتتە قابىلداۋ بولمەسىنىڭ ەسىگىنە بارىپ، اۋەلى باسقا ءبىر شارۋالاردى رەتتەي سالايىن، سوسىن سىزبەن كەڭەسەرمىن دەگەن وي تىلەگىنە د'ارتانياننان رۇقسات سۇراعىسى كەلگەندەي قولىن شوشايتىپ كوتەردى دە، ساڭق-ساڭق ەتىپ ءۇش رەت ايقاي سالدى جانە داۋىستاعان سايىن ءۇنى قاتايىپ، اكىرەڭدەگەن بۇيرىق رايدان ىزبارلى اشۋعا دەيىن جەتتى:

— اتوس! پورتوس! اراميس!

ءبىز الگىندە تانىسىپ ۇلگىرگەن قوس مۋشكەتەر، سوڭعى ەكى ەسىمنىڭ نەسى بولار ەدى، بىردەن سەرىكتەرىنەن ءبولىنىپ، كابينەتكە كەلىپ كىردى، ولار تابالدىرىقتان اتتاپ ەتىسىمەن ارتتارىنان تارس ەتىپ ەسىك تە جابىلدى. ىشتەي مازاسىزدانىپ تۇرسا دا، كىسىلىك قادىر-قاسيەتىن تۇسىرمەي، وزدەرىن ءارى اسقاق ۇستادى، ءارى امىرىڭە قۇلدىق دەپ باس يگەندەي كىشىرەيۋى، جالپى سولاردىڭ ەمىن-ەركىن مانەرى د'ارتانياندى دا قاتتى قىزىقتىردى، ول بۇ ساربازداردى ايرىقشا اۋليە ساناپ، ال، ولاردىڭ باستىعىن كەز-كەلگەن ۋاقىتتا كۇندەي كۇركىرەپ، ناجاعاي ويناتىپ شىعا كەلەتىن كۇركىرەۋىك-يۋپيتەر دەپ تانىعانداي ەدى.

قوس مۋشكەتەر ىشكە كىرىپ، ولاردىڭ ارتىنان ەسىك جابىلا بەرگەن كەزدە قابىلداۋ بولمەسىندەگى گۋىل قايتادان كۇشەيىپ كەتتى، شاماسى ەكى ساربازدىڭ شاقىرىلۋى تىلگە تيەك بولسا كەرەك؛ اقىرىندا بايقاۋ كەزىندەگىدەي ءۇنسىز سىرەسىپ تۇرعان پورتوس پەن ءاراميستىڭ الدىنان دە تريەۆيل مىرزا قاباعىن ءتۇيىپ، ءۇش-تورت رەت ارلى-بەرلى ءوتتى دە، كەنەت بەتپە-بەت كەلىپ تۇرا قالدى، سوسىن ولاردى قولدارىنان اياعىنا دەيىن ىزالانا ءبىر شولىپ ءوتىپ:

— مىرزالار، وسى كەشە عانا، كەشقۇرىم كورولدىڭ ماعان نە ايتقانىن بىلەسىزدەر مە؟ ونى ءالى ەستىگەن جوقسىزدار ما؟ — دەدى جايىمەن.

— جوق، — دەدى از-كەم ءۇنسىز تۇرعاننان كەيىن ەكى مۋشكەتەر دە. — ءبىز ءالى ەشتەڭەنى ەستىگەن جوقپىز، مىرزا.

— ءبىراق سو حاباردى ءسىز بىزگە ايتىپ، قۇرمەت كورسەتەدى عوي دەگەن ۇمىتتەمىز، — دەدى اراميس سىزىلىپ، سوسىن سىپايى ءيىلىپ ءبىر ءتاجىم ەتىپ قويدى.

— ول كىسى، بۇدان بىلاي مۋشكەتەرلەردى كاردينال مىرزانىڭ گۆاردياشىلارى قاتارىنان ىرىكتەپ الام دەدى.

— كاردينال مىرزانىڭ گۆاردياشىلارىنان دەي مە؟ مۇنىسى قالاي؟ — دەدى پورتوس تاڭىرقاپ.

— ول كىسى ءوزىنىڭ اشقىلتىم ءالسىز شارابىنا اسىل شاراپ قوسىپ كۇشەيتپەسە بولمايدى ەكەن دەگەن توقتامعا كەلىپتى.

ەكى مۋشكەتەر دە قۇلاعىنا دەيىن دۋىلداپ، قىپ-قىزىل بولىپ كەتتى. د'ارتانيان قايدا تىعىلارىن بىلمەدى، ەگەر جەردىڭ جارىعى بولسا سو زامات كىرىپ تە كەتەر ەدى.

— ءيا، ءيا سولاي! — دەدى دە تريەۆيل مىرزا قىزعان ۇستىنە قىزا ءتۇسىپ.— ۇلى اعزامنىڭ ايتقانى دۇرىس، ويتكەنى مۋشكەتەر مىرزالار ساراي ماڭىندا ايانىشتى حالگە ءتۇسىپ بارادى! كەشە كەشكىلىك شاحمات ويناپ وتىرعاندا كاردينال مىرزا بىرەۋگە كوڭىل ايتقانداي-اق — مۇنىسى مەنىڭ شامىما ءتيدى — مىنا قارعىس اتقان مۋشكەتەرلەر، مىنا باسكەسەرلەر — ول بۇ سوزدەردى قانداي كەكەسىنمەن ايتقانىن كورسەڭىز، شىمبايىما ولەردەي باتتى — مىنا سويقاندى سودىرلار، — دەدى ول ماعان مالىك كوزىمەن باجىرايا قاراپ، — فەرۋ كوشەسىندەگى شاراپحانادا ساندىراقتاپ وتىرىپ، رۇقسات ەتىلگەن مەزگىلدەن كەشىگىپ قالىپتى. تۇنگى كۇزەتتە جۇرگەن ونىڭ گۆاردياشىلارى، — ول مەنىڭ بەتىمە تۇپ-تۋرا قاراپ، مازاقتاپ كۇلىپ جىبەرەر مە ەكەن دەپ ويلادىم، — جۇرتتىڭ تۇنگى تىنىشتىعىن بۇزۋشى سودىرلاردى ۇستاۋعا ءماجبۇر بولىپتى. الا قۇيىن شايتاندار، تۇگە! مۇنىڭ نە ەكەنىن بىلەسىزدەر مە؟ مۋشكەتەرلەردى قامادى دەگەن نە سۇمدىق! سىزدەر سول جيىندا بولعانسىزدار... ءيا، مىنا سىزدەر، كانە، جالتارىپ كورىڭىزدەرشى، سىزدەردى بىردەن تانىعان، كاردينال دا سىزدەردىڭ اتتارىڭىزدى اتادى. كىنالى، مىنا مەنمىن، وزىمە دە وبال جوق، سىزدەردى تاڭداپ-تالعاپ العان ءوزىممىن. ماسەلەنكي، مىنا ءسىزدى الايىق، اراميس: ابباتتىڭ كيىمى تۇرعاندا، ءسىز مەنەن مۋشكەتەردىڭ قامزولىن سۇراپ العانىڭىز قالاي؟ ال، ءسىز شە، پورتوس... مىناۋ سياقتى جارقىراعان التىن يىقباۋ سىزگە قامىس شپاگانى ءىلۋ ءۇشىن كەرەك شىعار؟ اتوس شە... مەن اتوستى كورمەي تۇرمىن. اتوس قايدا؟

— مىرزا، — دەدى اراميس مۇڭايىپ، — ول ناۋقاس، اۋىر ناۋقاس.

— ناۋقاس؟ اۋىر ناۋقاس دەيسىز بە؟ سوندا نەمەن ناۋقاستانىپ جاتىر؟

— قىزىلشا ەمەس پە دەپ قورقامىز، مىرزا، — دەدى پورتوس تا، ايتەۋىر بىردەڭەنى.ايتقىسى كەلىپ. — سوعان قاتتى قايعىرىپ ءجۇرمىز: وسى اۋرۋ ونىڭ بەت-جۇزىن شۇبارلاپ كەتۋى مۇمكىن.

— قىزىلشا؟.. قايداعى جوق تاريحتى قايدان ايتىپ تۇرسىڭ، پورتوس! ونىڭ جاسىندا كىسى قىزىلشامەن اۋىرا ما ەكەن؟! جوق! جوق!.. ول مۇمكىن جارالى شىعار... بالكىم، ونى ءولتىرىپ تە كەتكەن شىعار... شىركىن، سونى بىلسەم!.. شايتان سوققاندار سول! مۋشكەتەر مىرزالار، مەن ءوز ساربازدارىمنىڭ كۇدىكتى دە كۇماندى جەرلەردە ساندالىپ جۇرۋىنە، كوشە-كوشەلەردە جانجال تۋدىرىپ، قاراڭعى بۇرىشتاردا شپاگا جۇمساۋلارىنا جول بەرە المايمىن! مەن ءوز جىگىتتەرىمنىڭ كاردينال مىرزانىڭ گۆاردياشىلارىنا كۇلكى بولا المايمىن! انا گۆاردياشىلار — شەتتەرىنەن بايسالدى، ورالىمدى ءبىر وڭدى جىگىتتەر. ولاردى تۇتقىنداي قويايىن دەسەڭ كىنالارى جوق جانە ولار وزدەرىن تۇتقىنعا الدىرا دا قويمايدى. مەنىڭ بۇعان كامىل كوزىم جەتەدى! ولار ءبىر قادام شەشىنگەننەن گورى سول ارادا ولگەندى ارتىق كورەدى. قاشىپ-پىساتىن دا، بوي تاسالايتىن دا، بەتىمەن بەزەتىن دە — كورولدىڭ مۋشكەتەرلەرى!

پورتوس پەن اراميس ىزاعا بۋلىعىپ، قالشىلداپ ازەر تۇر... ەگەر دە تريەۆيل مىرزانىڭ بۇلاردى جانىنداي جاقسى كورگەندىكتەن دە وسىنداي اششى سوزدەردى ايتىپ تۇرعانىن بىلمەسە، ولار ساردارىن باياعىدا-اق بۋىندىرا سالار ەدى. ولار اياعىمەن كىلەمدى تەپكىلەپ، ەرىندەرىن قانى شىققانشا تىستەپ، شپاگالارىنىڭ سابىن قۇشىرلانا قىسا بەردى.

قابىلداۋ بولمەسىندە تۇرعان كىسىلەر اتوستى، پورتوس پەن ءاراميستى شاقىرعانىن جانە باستىقتارىنىڭ قاتۋلى تۇرىنە، قاھارلى ۇنىنە قاراپ، دە تريەۆيل مىرزانىڭ اشۋلانىپ جاتقانىن اڭعارا قويدى. ىشتە نە ايتىلىپ جاتقانىن انىق ەستۋ ءۇشىن ون شاقتى كىسى ەسىككە جابىسا قالدى، ولاردىڭ قۇلاقتارى بىردە-بىر دىبىستى ءمۇلت جىبەرمەي قاعىپ الىپ جاتسا، اۋىزدارى كاپيتاننىڭ وزدەرىن ماسقارالاپ، جابىرلەگەن سوزدەرىن كوپشىلىككە جەتكىزۋ ءۇشىن، اينىتپاي قايتالاپ جاتتى، مۇنى ەستىگەندە ولاردىڭ ءجۇزى اپپاق بولىپ قۋارىپ اشۋعا ەرىك بەرگەنى بەلگىلى عوي. وسىناۋ قوماقتى ۇلكەن ءۇي، كابينەتتىڭ ەسىگىنەن باستاپ، سىرتقى قاقپاعا دەيىن ءبىر ءسات ىشىندە قايناعان قازانعا ۇقساپ شۋلاپ كەتتى.

— سولاي دە! كورول مۋشكەتەرلەرى كاردينالدىڭ گۆاردياشى وزدەرىن قاماپ جاتقاندا اۋىزدارى اڭقيىپ تۇرا بەرەتىن كورىنەدى! — دەدى اقىرىپ دە تريەۆيل مىرزا ءسوزىن جالعاي ءتۇسىپ، شىنداپ كەلگەندە ول بۇل جايتقا سولداتتارىنان بەتەر اشۋلانعان ەدى، سول سەبەپتى دە ءاربىر ءسوزىن تىڭداۋشىلارىنىڭ كەۋدەسىنە قانجار سۇققانداي ەتىپ، نىعارلاپ، شەگەلەپ ايتتى. — كاردينالدىڭ التى گۆاردياشىلارى دا ۇلى اعزامنىڭ التى مۋشكەتەرىن تۇتقىنعا الدى دەگەن نە سۇمدىق! شايتان اتسىن! مەن قاتال ءبىر شەشىمگە توقتادىم. ءقازىر تاپ وسى جەردەن تىكەلەي لۋۆرعا بارامىن دا، وتستاۆكاعا شىعامىن، كورول مۋشكەتەرلەرى كاپيتاننىڭ اتاعىنان باس تارتىپ، ءوزىمدى كاردينال گۆاردياشىلارىنىڭ لەيتەنانتى ەتىپ تاعايىنداۋىن سۇرايمىن. ال، ەگەر ماعان ول قىزمەتتى بەرمەسە، وندا شايتان سوقسا دا، اببات بولام!

وسى سوزدەر ايتىلعان كەزدە سىرتتاعى نارازىلىق دۋىلداپ، داۋىلعا اينالدى. جان-جاقتان قارعىس ايتقان بوعاۋىز سوزدەر، قۇدايدىڭ ءوزىن تىلدەگەن اششى داۋىستار ەستىلىپ جاتتى. «مىڭ-مىڭ شايتان اتسىن!»، «پەرىشتەلەرىمەن قوسا قۇدايى دا قۇرىسىن!»، «اجال مەن توزاق!» —دەگەن سياقتى ايقاي-قيقۋ اينالانى كومىپ كەتتى. د'ارتانيان ءبىر پەردە بولسا، سونىڭ تاساسىنا تىعىلا سالماقشى بولىپ جان-جاعىنا كوز سالىپ كوردى، ءتىپتى لىپ ەتىپ، ستولدىڭ استىنا كىرىپ كەتكىسى كەلدى.

— كاپيتان مىرزا، مەنى تىڭداڭىز! — دەدى پورتوس داۋىستاپ، ءتوزىمى ابدەن تاۋسىلعاسىن، — راسىندا دا ءبىز - التاۋعا قارسى التاۋ ەدىك، ءبىراق ولار بىزگە ءبىر بۇرىشتان توسىن شابۋىل جاسادى، ءبىز شپاگامىزدى سۋىرامىز دەگەنشە، ەكى سەرىگىمىز تاباندا ءتىل تارتپاي كەتتى، ال، اتوستىڭ اۋىر جارالانعانى سونشا، ءولۋدىڭ از-اق الدىندا قالدى؛ ول ەكى رەت ورنىنان تۇرماقشى بولىپ ۇمتىلىپ كورىپ ەدى، ەكەۋىندە دە قايتادان سۇلاپ ءتۇستى. سوعان قاراماستان ءبىز بەرىلمەدىك. جوق! ءبىزدى كۇشتەپ سۇيرەتپەكشى بولدى. ءبىراق جولاي ءبىز قۇتىلىپ كەتتىك. ال، اتوسقا كەلەتىن بولساق، ونى ءولىپ قالدى دەپ ويلاسا كەرەك، قوزعاپ اۋرە بولعىسى كەلمەي، جاتقان جەرىنە تاستاپ كەتىپ قالىپتى. جاي-جاعداي، مىنە، وسىلاي بولعان. شايتان سوقسىن، كاپيتان! كورىنگەن سوعىستا جەڭە بەرۋ قيىن. ۇلى پومپەي فارسال شايقاسىندا جەڭىلىپ قالعان، كورول فرانسيسك ءبىرىنشى بولسا، — مەنىڭ ەستۋىمشە، ول دا وڭاي كىسى بولماسا كەرەك، — پاۆييدەگى سوعىستا ساتسىزدىككە ۇشىراعان.

— مەنىڭ سىزگە باياندايىن دەگەنىم، — دەدى اراميس، — شابۋىلشىنىڭ بىرەۋىن مەن ءوز شپاگاسىمەن تۇيرەپ تاستادىم، ويتكەنى ءوز شپاگام ءبىر سىلتەگەندە-اق مورت سىنىپ كەتكەنى. ءولتىردى دەيسىز بە الدە تۇيرەپ تاستادى دەيسىز بە — ەركىڭىز ءبىلسىن، مىرزا!

— مەن ونى بىلمەدىم عوي، — دەدى دە تريەۆيل مىرزا ءبىراز جۇمسارىپ. — ەندى بايقاسام، كاردينال مىرزا وقيعانى ءبىراز ءوسىرىپ جىبەرگەن ءتارىزدى.

— ءبىراق سىزدەن جالىنىپ سۇرايىن دەگەنىم، مىرزا...— دەدى اراميس ءسوزىن جالعاپ، دە تريەۆيلدىڭ رايدان قايتقانىن كورىپ، ءوتىنىش ايتۋعا بەل بايلادى، — جالىنامىن سىزگە، اتوستىڭ جارالانىپ قالعانىن ءتىرى جانعا ايتا كورمەڭىز. بۇل جايت كورولگە ءمالىم بولىپ قالسا، ول قاتتى رەنجيدى. جاراقاتى اسا اۋىر بولعاسىن — شپاگا يىعىن تەسىپ، كەۋدەسىنە دارىعان سياقتى — ءقاۋىپىمىز كۇشتى...

سو زامات ەسىكتىڭ شىمىلدىعى ىسىرىلىپ، تابالدىرىقتان يگى ءجۇزدى، كەسكىندى كەلگەن ءبىر مۋشكەتەر كورىندى، ءبىراق ونىڭ ءوڭى ولەردەي بولىپ قۋارىپ كەتكەن ەكەن.

— اتوس! — دەپ مۋشكەتەردىڭ ەكەۋى بىردەن ايقايلاپ جىبەردى.

— اتوس — دەدى دە تريەۆيل ولاردىڭ ىزىنشە.

— كاپيتان مىرزا، ءسىز مەنى شاقىرعان ەكەنسىز، — دەدى اتوس دە تريەۆيلگە قاراپ. ونىڭ داۋسى السىزدەۋ شىققانىمەن، ءوزى سابىرلى دا سالماقتى ەدى. — جولداستارىم ماعان ءسىزدى شاقىردى دەدى، سوسىن وزىڭىزگە جەتكەنشە اسىقتىم. امىرىڭىزگە قۇلدىق، مىرزا!

وسى سوزدەردى ايتتى دا، مۇنتازداي بولىپ كيىنگەن، ۇدايى قارشىعاداي جيناقتى جۇرەتىن مۋشكەتەر نىق باسىپ كابينەتكە كىردى سولداتىنىڭ مىنا ەرلىگىنە قاتتى ريزا بولىپ، كوڭىلى ەلجىرەپ كەتكەن دە تريەۆيل سوعان قاراي ۇمتىلا بەردى.

— الگىدە عانا مەن مىنا مىرزالارعا ءوز مۋشكەتەرلەرىمنىڭ ءجون-جوسىقسىز باسىن بايگەگە تىگە بەرۋلەرىنە تىيىم سالامىن دەپ ايتقان ەدىم. باتىر جىگىتتەردى كورول قادىرلەيدى، ال، مۋشكەتەرلەردىڭ ەرجۇرەك باتىرلار ەكەنى كورولگە ايان. قانە، قولىڭىزدى بەرىڭىز، اتوس!

وسىناۋ دوس پەيىلىنە مۋشكەتەردىڭ جاۋاپ بەرىپ جاتۋىن كۇتپەي دە تريەۆيل اتوستىڭ وڭ قولىن ۇستاپ، بار كۇشىن سالا قاتتى قىسىپ جىبەردى، ءبىراق قانشا شىدامدى بولسا دا، اتوستىڭ جانى كوزىنە كورىنىپ، ءدىر ەتە تۇسكەنىن بۇرىنعىدان دا بەتەر بوزارىپ كەتكەنىن سەزبەي قالدى.

ەسىك جارتىلاي اشىق قالىپتى. وسى جانجال توڭىرەگىن بۇركەپ-انىقتاپ، قانشا قۇپيادا ۇستاسا دا، اتوستىڭ جارالانىپ قالعانىن جۇرتتىڭ كوبىسى بىلەدى، جىگىت ەندى سول جاراقاتىمەن جەتىپ كەلگەندە تاڭدانباعان ءجون. كاپيتاننىڭ سوڭعى سوزىنە جۇرت ۋىلدەسىپ كەتتى، ەكى-ۇش مۋشكەتەر قۋانعانىنان ەسىكتىڭ پەردەسى اراسىنان سىعالاپ قاراپ تا قويدى. دە تريەۆيل ەرەجەنى بۇزعانى ءۇشىن ونى قاتتى ەسكەرتپەككە ىڭعايلانا بەرگەندە، كەنەت اتوستىڭ ءوزى قىسىپ تۇرعان قولى ءدىر ەتىپ ىرشىپ تۇسكەنىن سەزدى دە، مۋشكەتەردىڭ بەتىنە ءبىر قاراعاننان-اق ونىڭ ەسىنەن تانىپ قالۋعا جاقىن تۇرعانىن بىلە قويدى. سو مەزەتتە بار كۇشىن جيناپ، جارانىڭ اۋىرعانىن سەزدىرمەي تۇرعان اتوس، دەرت مەڭدەگەسىن ەدەنگە ءولى كىسىدەي قۇلاي ءتۇستى.

— ەمشىنى شاقىر! — دەدى ايقايلاپ دە تريەۆيل مىرزا. — مەنىڭ ەمشىمدى نەمەسە كورولدىڭ ەمشىسىن، ايتەۋىر، ەڭ ءتاۋىر دارىگەردى شاقىرىڭدار! ەمشى كەلسىن، ايتپەسە، شايتان سوققاندا، قاھارمان اتوسىم جان تاپسىرادى!

دە تريەۆيل ايقايى شىققان سوڭ قابىلداۋ بولمەسىندە تۇرعان جۇرت تۇگەلدەي اشىق قالعان ەسىكتەن ىشكە قاراي لاپ قويدى. ءبارى جاپىرلاسىپ جارالىنىڭ ماڭىنا ۇيمەلەستى. ەمشى وسى ءۇيدىڭ وزىندە بولماعاندا ، ولاردىڭ قولىنان ەش قايران كەلمەس ەدى. ول كيمەلەگەن جۇرتى، ءالى دە ەس-تۇسسىز جاتقان اتوستىڭ قاسىنا كەلدى ۋ-شۋ بولىپ، ابىگەرگە تۇسكەن جۇرت بوگەت بولا بەرگەسىن ول ناۋقاستى كورشى بولمەگە اپارىڭدار دەپ ءامىر ەتتى. دە تريەۆيل مىرزا جالما-جان تاعى ءبىر ەسىكتى اشىپ، جارالى دوسىن كوتەرىپ العان پورتوس پەن اراميسكە جول كورسەتىپ، ىلگەرى قاراي ءجۇردى. بۇلاردىڭ سوڭىنان ەمشى دە ەرە بەردى، سوسىن ونىڭ سوڭىنان ەسىك تە جابىلدى.

سول-اق ەكەن دە تريەۆيل مىرزانىڭ بۇرىن كىرگەن كىسىنىڭ ەسىن شىعاراتىن سۇستى كابينەتى دەرەۋ قابىلداۋ بولمەسىنىڭ ءبىر بولىمىنە اينالدى. قالىڭ كوپ شەتتەرىنەن جامىراي سويلەسىپ، وزەۋرەسىپ الدەكىمدەرگە قارعىس جاۋدىرىپ جاتتى، اۋزىنا كەلگەن اششى سوزدەردى ىرىكپەي كاردينالدى دا، ونىڭ گۆاردياشىلارىن دا جىن-شايتانمەن قوساقتاپ بوقتاپ جاتتى.

ءبىرازدان كەيىن پورتوس پەن اراميس قايتىپ كەلدى. جارالىنىڭ قاسىندا دە تريەۆيل مەن ەمشى قالىپتى.

اقىرىندا دە تريەۆيل مىرزا دا كەلدى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، جارالى جىگىت ەسىن جيناپتى. دارىگەر: دوستارى ەندى مۇنىڭ جاعدايىنان قاۋىپتەنبەسە دە بولادى، ويتكەنى ەسىنەن تانىپ قالعان سەبەبى، قانسىراپ قالعان ەكەن دەپتى.

سوسىن دە تريەۆيل مىرزا قولىمەن ءبىر بەلگى بەرگەندە جۇرتتىڭ ءبارى سىرتقا شىعىپ كەتتى،مۇندا تەك گاسكونعا ءتان قايسارلىعىمەن د'ارتانيان مىرزا عانا قالعان ەدى، ول ءالى قابىلداۋدا تۇرعانىن ۇمىتقان جوق ەدى. جۇرت تەگىس شىعىپ، ەسىك جابىلعاسىن دە تريەۆيل مىرزا بۇرىلا بەرگەندە جاس جىگىتپەن جۇزبە-جۇز كەزدەسىپ قالدى. الگى وقيعا ونىڭ ويىن ءبولىپ كەتىپتى. ول وسى ءبىر قايسار جاستان نە شارۋامەن كەلگەنىن سۇرادى. د'ارتانيان ءاتى-جونىن ايتىپ ەدى، دە تريەۆيل مىرزا بۇرىنعىنى دا، قازىرگىنى دە دەرەۋ ەسىنە تۇسىرە قويدى.

— سۇيكىمدى جەرلەس، كەشىرىڭىز، — دەدى ول جىميىپ، — ءسىز مەنىڭ ەسىمنەن مۇلدە شىعىپ كەتىپسىز. نە ايتاسىز! كاپيتان دا وزگەشە سەميانىڭ اكەسى سياقتى، ءبىراق قاراپايىم اكەدەن گورى ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگى كۇشتىرەك. سولداتتار دا ءبىر، ەرەسەك بالالار دا ءبىر، ءبىراق مەنىڭ ءوز باسىم، كورولدىڭ، اسىرەسە كاردينالدىڭ جارلىقتارى ورىندالسىن دەپ تالاپ ەتكەنىمدە...

د'ارتانيان جاي كۇلىمسىرەدى دە قويدى. وسى كۇلكىدەن دە تريەۆيل مىرزا الدىندا تۇرعان جىگىتتىڭ اقىلسىز ەمەس ەكەنىن بىردەن سەزدى دە، تىكەلەي شارۋا جايىنا كوشتى.

— Meن ءسىزدىڭ اكەڭىزدى وتە جاقسى كورۋشى ەدىم، — دەدى ول. — ونىڭ بالاسىنا قانداي جاقسىلىق جاساي الار ەكەنمىن؟ تىلەگىڭىزدى تەز ايتساڭىز، ۋاقىتىم از ەدى.

— مىرزا، — دەدى د'ارتانيان، — تاربادان پاريجگە قاراي شىققانىمدا، ءالى ەسىڭىزدەن كەتپەگەن ەسكى دوستىق ءۇشىن، سىزدەن مۋشكەتەردىڭ شەكپەنىن سۇراسام با دەپ ەدىم. سوڭعى ەكى ساعات ىشىندە وسى جەردەن كورگەن-بىلگەنىمە قاراپ، وسى تىلەگىم قابىل بولسا، بۇل ءوزى مول شاراپات ەكەن، سوعان ساي بولا الماي قالام با دەپ قورقىپ تۇرمىن.

— مۇنىڭ ءوزى شىنىندا دا مول شاراپات، جىگىتىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دە تريەۆيل مىرزا. — ءبىراق ول ءسىز ءۇشىن ءوزىڭىز ويلاعانداي، الدە، ويلادىم دەپ كورىنگىڭىز كەلىپ تۇرعانىنداي، ونشا قيىن دا بولماۋى مۇمكىن. ۇلى اعزامنىڭ ءبىر جارلىعى وسىنداي جايتتارعا باعىشتالعان، دەگەنمەن ءبىر وكىنىشتى جەرى، بىرنەشە ايقاستارعا قاتىسىپ سىنالماسا، وزگەشە ءبىر ەرلىكتەر جاساپ كوزگە تۇسپەسە نەمەسە ءبىزدىڭ پولكتەن گورى قارا دۇرسىندەۋ باسقا ءبىر پولكتا ەكى جىل قىزمەت ەتپەسە، ەشكىمدى دە مۋشكەتەرلەر قاتارىنا قابىلدامايدى.

د'ارتانيان ءۇنسىز ءتاجىم ەتتى. دىتتەگەن تىلەگىنە جەتۋدىڭ قانشا قيىن ەكەنىن انىق سەزگەلى بەرى ول مۋشكەتەر فورماسىن كيۋگە ءتىپتى قۇمارتىپ كەتتى.

— ءبىراق... — دە تريەۆيل ءسوزىن ساباقتاپ، جەرلەسىنىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە نە جاتقانىن كورگىسى كەلگەن كىسىدەيىن وعان ءبىراز تەسىلە قارادى، — ءبىراق ءسىزدىڭ اكەڭىزدى، الگىندە ايتىپ ەدىم عوي، ءوزىمنىڭ ەسكى دوسىمدى سىيلاپ، قانشا قيىن بولسا دا، سىزگە، جىگىتىم، ءبىر جاقسىلىق جاساعىم كەلەدى. ءبىزدىڭ بەارننىڭ بوزبالالارى اراسىنان، ادەتتە، داۋلەتتىلەر وتە سيرەك كەزدەسۋشى ەدى، مەن تۋعان جەرىمنەن كەتكەلى بەرى ونىڭ جاعدايى وزگەرە قويعان جوق شىعار دەپ ويلايمىن. ءسىزدىڭ وزىڭىزبەن الا كەلگەن اقشاڭىز كۇندەلىكتى مۇقتاجىڭىزعا جەتپەيتىنى كامىل...

د'ارتانيان ەشكىمنەن قايىر-ساداقا سۇرايتىن جايىم جوق دەگەندەي بويىن تۇزەپ، شىكىرەيىپ تۇرا قالدى.

— جەتتى، جەتتى، جىگىتىم، — دەدى مىرزا اڭگىمەسىن جالعاي ءتۇسىپ، — مۇنداي مىنەز ماعان ەرتەدەن ءمالىم. باياعىدا پاريجگە كەلگەنىمدە مەنىڭ قالتامدا ءتورت-اق ەكيۋ اقشام بولاتىن، ءبىراق سوعان قاراماستان، لۋۆردى ساتىپ الۋعا سەنىڭ قولىن قىسقا دەپ ايتقان كىسىنى ويلانباستان جەكپە-جەك سايىسقا شاقىرار ەدىم.

د'ارتانيان باسىن كەكجيتىپ، بۇرىنعىدان بەتەر شىرەنە ءتۇستى. استىنداعى اتىن ساتىپ جىبەرگەنىنىڭ ارقاسىندا ول تىرلىك-مانساپ جالىن، دە تريەۆيل مىرزانىڭ اۋەلگى كەزدەگى اقشاسىنان ءتورت ەكيۋ ارتىق اقشامەن باستاعالى وتىر.

— سونىمەن، — دەدى كاپيتان ءسوزىن جالعاپ، — ۇيدەن اكەلگەن اقشاڭ كوپ بولعانىمەن ونى جانىڭدا ساقتاي تۇرۋ كەرەك. مۇنىڭ ۇستىنە قارۋدى يگەرۋ، قولدانۋ ونەرىنە جەتىلە تۇسۋگە ءتيىستىسىز — ول اقسۇيەككە وتە قاجەت ونەر. مەن بۇگىننەن قالدىرماي كورول اكادەمياسىنىڭ باسشىسىنا حات جازىپ بەرەم، ەرتەڭنەن باستاپ ءسىزدى اقىسىز-پۇلسىز وقۋعا قابىلدايدى. بۇدان باستارتىپ جۇرمەڭىز. ءبىزدىڭ جاس دۆورياندارىمىز، قانشا باي، داۋلەتتى-تەكتى بولعانىمەن، وعان قولى جەتە بەرمەيدى. ءسىز ات قۇلاعىندا ويناۋدى، سايىستى، ءبيدىڭ ءتۇر-تۇرىن ۇيرەنەسىز. قاجەتتى كىسىلەرمەن تانىساسىز، وقتىن-وقتىن ماعان سوعىپ، جاي-كۇيىڭىزدى ءبىلدىرىپ كەتىپ تۇراسىز جانە مەنەن قانداي كومەك كەرەك ەكەنىن ايتاسىز.

ساراي ماڭىنداعى سالت د'ارتانيانعا قانشا بيماعلۇم بولعانىمەن ول وسى قابىلداۋدان سالقىن ءبىر ىزعار ەسكەنىن سەزبەي تۇرا المادى.

— اتتەگەنە-اي! — دەدى ول داۋىستاپ. — اكەمنىڭ سىزگە ادەيى جولداعان حاتىنىڭ جەتىسپەي تۇرعانىن سەزىپ تە، كورىپ تە تۇرمىن، قايتەيىن.

— شىنىندا دا، — دەدى دە تريەۆيل، — وسىنشا الىس ساپارعا ءسىزدىڭ بىردەن-بىر سيقىرلى كىلت — حاتسىز شىققانىڭىزعا مەن دە تاڭ قالىپ وتىرمىن، ونداي حات ءبىزدىڭ بەارندىق اعايىندارعا وتە قاجەت قوي.

— مىرزا، سونداي حات، قۇدايعا شۇكىر، مەندە دە بار ەدى جانە كەلىستىرىپ-اق جازىلعان ەدى! —دەدى د'ارتانيان وكىنىپ. — ءبىراق ونى مەنەن زۇلىمدىق جولمەن ۇرلاپ الدى.

سودان كەيىن ول مەنگدە بولعان وقيعانى اڭگىمەلەپ ايتىپ بەردى، بەيتانىس دۆورياننىڭ كەسكىن-كەلبەتىن ەگجەي-تەگجەيلى سۋرەتتەدى، جاس جىگىتتىڭ اق جۇرەكتەن قىزىنا ايتقان اڭگىمەسى دە تريەۆيل مىرزاعا قاتتى اسەر ەتتى.

— ءبىرتۇرلى تۇسىنىكسىز تاريح ەكەن... — دەدى مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانى ءبىراز ويلانىپ. ء-سىز مەنىڭ اتىمدى داۋىستاپ، جۇرتقا ەستىرتە ايتتىم دەدىڭىز عوي؟

— ءيا، ايتقاندا قانداي. مەن ءتىپتى ساقتانۋدى دا بىلمەپپىن. ءبىراق مەنىڭ جازىعىم قانشا! ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز سياقتى ايگىلى ەسىم جول-جونەكەي ماعان قالقان بولۋى كەرەك ەدى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، تالاي رەت سول ەسىمدى قورعان قىلعانىم دا راس.

ول كەزدەرى بىرەۋدى ماقتاي سويلەۋ سالتقا اينالعان ەدى، كەز-كەلگەن كورول نەمەسە كاردينال سياقتى، دە تريەۆيل مىرزا دا ونداي ءتاتتى ءسوزدى ەستۋگە قۇمار ەدى. سول سەبەپتى ول دا ىرزا بولعانىن ءبىلدىرىپ، كۇلىپ ءبىر جادىراپ قالدى، ءبىراق كۇلكىسى تەز ءسوندى.

— ماعان مىنانى ايتىڭىزشى... — دەدى ول، مەنگدە بولعان وقيعاعا قايتا ورالىپ، — سول دۆورياننىڭ سامايىندا كىشكەنتاي ءبىر تىرتىعى جوق پا ەكەن؟

— ءيا، وق جىرىپ كەتكەن سياقتى بىردەڭە بار.

— كورنەكتى كىسى مە ەكەن؟

— ءيا،

— بويى ۇزىن با؟

— ءيا.

— قارا شاشتى، اپپاق شولمەكتەي كىسى عوي؟

— ءيا-يا، تاپ سونداي كىسى. مىرزا، ءسىز ول ادامدى قايدان بىلەسىز؟ ەح، شىركىن، ول ادام ءبىر كەزدە ايتەۋىر ءبىر قولىما تۇسسە — سىزگە انت ەتەيىن، ول سويقاندى مەن دوزاقتا جۇرسە دە تاۋىپ الامىن ءبىر كۇنى...

— ول ءبىر

— ول ءبىر ايەلدى توسىپ تۇر ما ەكەن؟ — دەدى دە تريەۆيل ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ.

— ول سول كۇتكەن ايەلىمەن بىر-ەكى اۋىز سويلەسكەننەن كەيىن عانا اتتانىپ كەتتى، بۇل — اقيقات.

— ولاردىڭ نە دەپ سويلەسكەنىن بىلمەيسىز بە؟

— ايەلگە ءبىر قوبديشانى بەرىپ جاتىپ ول: مۇنىڭ ىشىنەن انا كىسىنىڭ جارلىعىن تاباسىز، ونى تەك لوندونعا بارعاسىن اشقايسىز دەدى.

— ءوزى اعىلشىن ايەلى مە ەكەن؟

— ول ونى ميلەدي دەپ اتادى.

— بۇل سونىڭ ءوزى! — دەدى دە تريەۆيل كۇبىرلەپ. — سونىڭ تاپ ءوزى! مەن ونى ءالى بريۋسسەلدە جۇرگەن شىعار دەسەم.

— و، مىرزا، — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ، — ول كىسىنىڭ كىم ەكەنىن جانە قايدا تۇراتىنىن ايتىپ بەرىڭىزشى، سوندا سىزدەن ەشتەڭەنى دە سۇرامايمىن، ءتىپتى مۋشكەتەرلەر قاتارىنا الىڭىز دەپ تە وتىنبەيىن! ويتكەنى ەڭ الدىمەن سول كىسىمەن ەسەپ ايىرىسۋىم كەرەك.

— ودان قۇداي ساقتاسىن ءسىزدى، جاس جىگىت! — دە تريەۆيلدىڭ داۋسى قاتتىراق شىعىپ كەتتى. — ەگەر ءسىز ونى كوشەنىڭ ءبىر جاعىنان كورسەڭىز، دەرەۋ ەكىنشى جاعىنا شىعىڭىز. ول جارتاسقا سوقتىعا كورمەڭىز: اينەكتەي بىت-شىت بولىپ سىناسىز.

— ءبارىبىر، ەگەر ونى جولىقتىرا قالسام... — دەدى د'ارتانيان.

— قالاي بولعان جاعدايدا دا، ازىرگە ونى ىزدەمەي-اق قويا تۇرىڭىز دەپ كەڭەس بەرەر ەدىم، — دەدى كاپيتان.

كەنەت ويىنا وزگەشە ءبىر كۇدىك ەنىپ، دە تريەۆيل ۇندەمەي قالدى. اكەسىنىڭ حاتىن ۇرلاپ كەتتى-مىس دەگەن كىسىگە كەكتەنۋىنىڭ ءتۇرى جامان... سول وشپەندىلىك تاساسىندا ءبىر زۇلىم وي جاتقان جوق پا ەكەن، كىم بىلگەن؟ مىناۋ ۋىزداي جاس جىگىتتى جۇمساپ وتىرعان مارتەبەلى تاقسىر ەمەس پە؟ بۇل ونى، دە تريەۆيلدى، الداپ ارانداتقالى جۇرگەن جوق پا؟ ءوزىن د'ارتانيانمىن دەپ اتاعان وسىناۋ جىلپوس جىگىت ءبىزدىڭ ۇيگە ەتەنە ەندىرگەلى جۇرگەن شپيون ەمەس پە ەكەن؟ ول اۋەلى مەنىڭ سەنىمىمە كىرىپ الىپ، بۇرىن دا تالاي ادامداردى قۇرتقانى سياقتى، مەنى دە قۇرتايىن دەپ جۇرگەن شىعار؟ ول د'ارتانيانعا بۇرىنعىدان دا بەتەر بايىپتاي قارادى. جىگىتتىڭ اقىل مەن قۋلىقتى، كەلگىر جۇپىنىلىقتى قات-قابات سەزدىرىپ تۇرعان قۇبىلمالى جۇزىنە كارى جىرىندى ونشا سەنە قويمادى.

«مۇنىڭ انىق گاسكون ەكەنىن بىلەم، — دەپ ويلادى دە تريەۆيل. — ول ءوز قابىلەتىن ماعان قالاي جۇمساسا، كاردينالدىڭ پايداسىنا دا سولاي جۇمساي الادى عوي. ەندەشە ءوزىن ءبىر سىناپ كورەلىك...»

— قاراعىم، — دەدى ول جايمەن، — ەسكى دوسىمنىڭ بالاسىن — ويتكەنى مەن الگى ءبىر حاتتىڭ شىرعالاڭى دەگەنگە تولىعىنان سەنەم — ەسكى دوسىمنىڭ بالاسىن ءا دەگەننەن سالقىن قارسى العانىمدى جۋىپ-شايۋ ءۇشىن، مەن سىزگە ءوزىمىز جۇرگىزەتىن ساياسات سىرىن اشايىن. كورول مەن كاردينال — ايرىلماس دوستار. ولاردىڭ اراسىنداعى جالعان قىرىن قاباقتىق اقىماقتاردى الداۋ ءۇشىن قاجەت. مەن ءوز جەرلەستەرىمنىڭ، ۋىزداي ادەمى جەتكىنشەكتىڭ، تەك ابىروي-اتاق ءۇشىن جاراتىلعان جايساڭ جىگىتتىڭ وسىنداي ايلا-شارعىنىڭ قۇرباندىعىنا شالىنىپ، باسقا دا كوپتەگەن كىسىلەر سياقتى، قوساق اراسىندا كۇيىپ كەتكەنىن قالامايمىن. ەسىڭىزدە بولسىن، مەن اسا قۇدىرەتتى وسى ەكى بيلەۋشىگە شەكسىز بەرىلگەن جانمىن جانە مەنىڭ ءاربىر باسقان قادامىم كورولگە جانە فرانسيا ەل بولعالى ەڭ ءبىر اسىپ تۋعان اسا كورنەكتى اقىلدى ۇلدارىنىڭ ءبىرى كاردينالعا قىزمەت ەتۋ ماقساتىنا باعىشتالادى. جاس جىگىت، ءاماندا ەسىڭىزدە بولاتىن ءبىر جايت، بۇگىننەن باستاپ، ەگەر ءۇي ءىشىنىڭ ارالاسۋى نەمەسە دوستىق قارىم-قاتىناستىڭ اسەرىنەن بولماسا قىزبالىققا سالىنىپ، كەيبىر دۆورياندار سياقتى ۇستامسىز مىنەز ءبىلدىرىپ، كاردينال مىرزاعا جاۋىعاتىن بولساڭىز، ءبىز سىزبەن ءبىرجولاتا قوشتاسامىز. مەن سىزگە كەز كەلگەن ۋاقىتتا قول ۇشىن بەرۋگە ءازىرمىن، ءبىراق وزىمە جاقىنداتا المايمىن. مەنىڭ اق كوڭىلدەن ءبارىن اشىپ ايتقانىم، تىم بولماسا ءسىزدى ماعان دوس ەتەر، ويتكەنى ءسىز ءوز ومىرىمدە تۇڭعىش رەت اشىق سىرلاسقان بىردەن-بىر ادامسىز.

« ەگەر كاردينال ماعان مىنا تۇلكىسىن جىبەرگەن بولسا، — دەپ ويلادى كاپيتان، — مەنىڭ ءوزىن ولەردەي جەك كورەتىنىمدى بىلە تۇرا، ول شپيونىنا دە تريەۆيلدىڭ سەنىمىنە يە بولۋدىڭ ەڭ توتە جولى — ءوزىن كەلىستىرىپ جامانداي بەرۋ دەپ ۇيرەتكەن دە شىعار. ارينە، ءقازىر مىنا قۋ بالاسى، مەنىڭ اقىل-كەڭەسىمە قاراماستان، مارتەبەلى تاقسىردى يت ەتىنەن بەتەر جەك كورەتىنىن ايتا باستايتىن شىعار».

ءبىراق جاعداي دە تريەۆيل مىرزا ويلاعان جايتتاردان ءتىپتى وزگەشە بولىپ شىقتى. د'ارتانيان بىردەن تۋراسىنا كەشتى.

— مىرزا، — دەدى ول بار سىرىن اقتارىپ، — مەن پاريجگە تەك وسىنداي ماقساتپەن عانا كەلدىم. اكەم ماعان كورولدەن، كاردينال مىرزا مەن سىزدەن وزگە ەشبىر كىسىگە باعىنبا دا باس يمە دەپ كەڭەس بەردى. سىزدەردى ول فرانسيانىڭ ءبىرىنشى ادامدارى دەپ ەسەپتەيدى.

دە تريەۆيل قايران قالدى. مۇنداي كورەگەندىك، مۇنداي اعىنان جارىلۋ كاپيتانعا قاتتى ۇنادى، ءبىراق كوڭىلىندەگى كۇدىگىن ءبىرجولا سەيىلتە المادى. بۇل جاس جىگىتتىڭ باسقا جاستاردان ارتىقشىلىعى نەعۇرلىم ايقىن كورىنگەن سايىن، ودان سوعۇرلىم كوبىرەك ساقتانعان ءجون، ايتپەسە، دە تريەۆيل الدانىپ قالسا ، ارتى قيىنعا سوعادى عوي.

— ءسىز ادال ادامسىز، — دەدى ول د'ارتانياننىڭ قولىن قىسىپ، — ءبىراق مەن قازىرگى تاڭدا الگىدە ايتقان ۋادەمدى عانا ورىندايمىن. مەنىڭ ءۇيىمنىڭ ەسىگى ءار ۋاقىتتا اشۋلى بولادى. كەيىنىرەك، ماعان قالاعان كەزىڭىزدە كەلە بەرەتىن مۇمكىندىك تۋعان كەزدە، قولايلى ءبىر ءساتتى باعىپ جۇرسەڭىز، ءسىز، بالكىم ، العان ماقساتىڭىزعا جەتىپ قالارسىز.

— باسقا سوزبەن ايتقاندا، مىرزا، ءسىز مەنىڭ بۇل قۇرمەتكە لايىق ەكەنىمدى سىناپ كورگىڭىز كەلەدى عوي، — دەدى د'ارتانيان. — ەندەشە ءسىز ونداي ءساتتى ۇزاق كۇتپەسسىز، — دەدى ول ءسوزىن اياقتاپ، گاسكونعا ءتان سەرگەكتىكپەن.

ەندىگى قالعانى تەك مەنىڭ موينىمدا دەگەندەيىن، جىگىت كەتپەك بولىپ، سىپايى ءتاجىم ەتىپ قوشتاسا باستادى.

— اسىقپاي تۇرا تۇرىڭىز، — دەدى دە تريەۆيل ونى توقتاتىپ. — مەن سىزگە اكادەميانىڭ باستىعىنا حات بەرەم دەپ ۋادە ەتكەنمىن الدە، ءسىز، جىگىتىم، ونداي حاتتى مەنەن الۋعا ارلاناتىن تاكاپپار شىعارسىز؟

— جوق، مىرزا! — دەدى د'ارتانيان. — ول حاتتىڭ تاعدىرى اكەمنىڭ حاتىنىڭ تاعدىرىنداي بولمايتىنىنا ءسىزدىڭ الدىڭىزدا جاۋاپ بەرەمىن. مەن ونى كوزىمنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ءتيىستى جەرىنە جەتكىزەم دەپ انت ەتەم، ونى مەنەن ۇرلاپ العىسى كەلگەن كىسى سازايىن تارتادى!

جىگىتتىڭ بۇل ماقتانشاقتىعىنا دە تريەۆيل ەزۋ تارتىپ، جىميدى دا قويدى. جاس جىگىتتى جاڭا عانا ەكەۋى اڭگىمەلەسكەن تەرەزە الدىندا قالدىرىپ، ول ۋادەلى حاتىن جازباق بولىپ ستولعا وتىردى بۇل كەزدە قولى بوس د'ارتانيان تەرەزە اينەگىنەن ءبىر مارشتىڭ اۋەنىن شەرتىپ، وسى ۇيدەن بىرىنەن سوڭ ءبىرى شىعىپ جاتقان مۋشكەتەرلەرگە قاراپ، ولاردى كوشەنىڭ سوناۋ بۇرىلىسىنا دەيىن كوزىمەن شىعارىپ سالىپ تۇرعان.

دە تريەۆيل مىرزا حاتتى جازىپ، سۇرگىشتەپ، ورنىنان تۇردى دا ەندى ونى يەسىنە بەرمەكشى بولىپ، جاس جىگىتكە قاراي بەتتەي بەرگەن ەدى. تاپ سول مەزەتتە د'ارتانيان حاتقا قولىن سوزا بەرگەندە، دە تريەۆيل جاس جىگىتتىڭ كەنەت ءدىر ەتە قالعانىن، سوسىن اشۋ قىسىپ قىپ-قىزىل بولىپ، كابينەتتەن شىقپاقشى بولىپ، ايقاي سالىپ جۇگىرىپ بارا جاتقانىن كورىپ، اڭ-تاڭ بولىپ تۇرىپ قالدى.

— جوق، جوق، مىڭ-مىڭ شايتان اتسا دا، وسى جولى مەنەن قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ! — دەپ دولدانىپ بارا جاتتى ول.

— كىم ول؟ كىم؟ — دەدى دە تريەۆيل داۋىستاپ.

— الگى ۇرلىقشى، سونىڭ تاپ ءوزى! — دەدى د'ارتانيان كەتىپ بارا جاتىپ. — اح، سۇمىراي! — وسىنى ايتىپ ول بولمەدەن اتىپ شىقتى.

— ەسۋاس! — دەدى دە تريەۆيل كۇبىرلەپ. — سوندا مۇنىسى...— دەدى ول جايمەن، — قۋلىعى وتپەي قالعانىن ءبىلىپ، قاشۋ ءۇشىن جاسالعان ايلا ەمەس پە ەكەن.

IV

اتوستىڭ يىعى، پورتوستىڭ يىقباۋى جانە ءاراميستىڭ بەت ورامالى

د'ارتانيان قۇتىرعان كىسىدەي قابىلداۋ بولمەسىنەن ءۇش-اق اتتاپ ءوتىپ، باسقىش الاڭىنا جۇگىرىپ شىعا كەلدى، ەندى ونىمەن اعىپ ەنە بەرەم دەپ زىمىراي بەرگەندە ويلاماعان جەردەن دە تريەۆيل مىرزا ءۇيىنىڭ، بۇيىردەگى ەسىگىنەن شىعىپ كەلە جاتقان مۋشكەتەرمەن سوقتىعىسىپ قالدى. مۋشكەتەر داۋسى وقىس شىعىپ كەتتى ياعني ول جانى اۋىرعاننان شىڭعىرىپ جىبەردى.

— كەشىرىڭىز مەنى... — دەدى د'ارتانيان ءوز جونىمەن جۇرە بەرمەكشى بولىپ، —كەشىرىڭىز، اسىعىس ەدىم.

— ءسىز اسىعىس ەكەنسىز عوي، — دەدى مۋشكەتەر ولىكتەي بولىپ قۋارىپ، — سول سەبەپتى دە مەنى قاعىپ كەتىپ، «كەشىرىڭىز» دەپ ءىستى تىندىرعىڭىز كەلەدى عوي؟ ءبىراق بۇل جارامايدى، جىگىتىم. ەگەر دە تريەۆيل مىرزا بۇگىن بىزبەن قاتال سويلەسكەن ەكەن، ەندى بۇلاردى كوزگە ىلمەسە دە بولادى دەپ ويلاپ قالعاننان ساۋمىسىز؟ وندا قاتەلەسەسىز، جاس جىگىت. ءسىز دە تريەۆيل مىرزا ەمەسسىز.

— ماعان سەنسەڭىز... — دەدى د'ارتانيان، جاراسىن تاڭدىرىپ قاڭعىپ كەلە جاتقان اتوستى تانىپ، — ماعان سەنسەڭىز، سىزبەن بايقاۋسىزدا سوقتىعىپ قالدىم، اڭلاماي جاسالعان ءىس بولعاسىن، مەن: «كەشىرىڭىز» دەدىم. مەنىڭشە، وسى جەتىپ جاتىر. ال، ءقازىر مەن تاعى اسىعىسپىن، وتە اسىعىسپىن دەگىم كەلەدى، ارينە، مۇنى ايتۋدىڭ كەرەگى جوق سياقتى. سول سەبەپتى دە سىزدەن سۇرايتىنىم، مەنى ۇستاماڭىز، جىبەرىڭىز.

— مىرزا، — دەدى اتوس اسىپ العان قولىن شىعارىپ، — ءسىز نادانسىز.الىستان كەلگەنىڭىز انىق كورىنىپ تۇر.

د'ارتانيان ءۇش تەپكىشتەكتەپ ءبىر-اق اتتاپ، تومەنىرەك كەتىپ قالعان ەدى، اتوستىڭ ءسوزىن ەستىپ قالت تۇرا قالدى.

— شايتان اتسىن، مىرزا! — دەدى ول قىزىپ. — مەن قانشا شالعايدان كەلسەم دە، ءبىر ەسكەرتەتىنىم، مەنى جاقسى مانەرگە ۇيرەتەتىن تاپ مىنا ءسىز بولماسسىز.

— كىم ءبىلدى! — دەدى اتوس.

— ەح، شىركىن، ەگەر مەن اسىعىس بولماسام، ەگەر مەن ءبىر سويقاندى قۋىپ جۇرمەسەم... — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— ەندەشە، اسىققىش مىرزا، ءسىز مەنى قۋالاماي-اق تاباسىز، ەسىتتىڭىز بە؟

— سوندا قاي جەردە، ايتپاس پا ەكەنسىز؟

— دەشو موناستىرىنىڭ قاسىندا.

— قاي ساعاتتا؟

— ون ەكىلەر كەزىندە.

— ون ەكىلەر كەزىندە دەيسىز بە؟ ماقۇل، سول اراعا كەلەمىن.

— مەنى كۇتتىرىپ جۇرمەڭىز. ون ەكىدەن ون بەس مينۋت وتكەن شامادا قۇلاعىڭىزدى شۇنتيتىپ قولىڭىزعا بەرەرمىن.

— ماقۇل، — دەدى د'ارتانيان ايقايلاپ — ون ەكىگە ون بەس مينۋت قالعاندا جەتەمىن!

بەيتانىس كىسىنى ءالى دە بولسا قۋىپ جەتەرمىن دەپ، ول الدى-ارتىنا قاراماي زۋلاپ كەلەدى، ءوزى اسىقپاي جاي باسىپ بارا جاتىر ەدى، ونشا الىستاپ كەتە قويماعان شىعار.

ءبىراق ول قاقپا الدىندا قاراۋىلمەن سويلەسىپ تۇرعان پورتوستى كوردى. ەكەۋىنىڭ اراسىندا ءبىر ادام ەمىن-ەركىن وتەتىندەي كەڭىستىك بار ەكەن. د'ارتانيان ماعان وسى كەڭىستىك تە جەتەر دەپ، ەكەۋىنىڭ اراسىنان اتقان وقتاي اعىپ وتپەكشى بولىپ تۋرا تارتتى. ءبىراق د'ارتانيان جەلدىڭ سوعۋ باعىتىن ەسكەرمەپتى. ول جايباراقات اڭگىمەلەسىپ تۇرعان ەكەۋدىڭ اراسىنان زىپ ەتىپ وتە بەرەم دەگەندە، تەنتەك جەل پورتوستىڭ سۇيرەتىلگەن ۇزىن پلاشىن جەلبىرەتىپ جىبەردى دە، د'ارتانيان وعان ماتالىپ قالدى. ءوز كيىمدەرىنىڭ ىشىندەگى ەن ماڭىزدى وسى ءبىر شەكپەنىن پورتوستىڭ ۇدايى يىعىنان تۇسىرمەۋىنىڭ وزگەشە ءبىر سەبەبى بولسا كەرەك، ويتكەنى ءبىر قولىمەن قىمتاي ۇستاپ تۇرعان ەتەگىن جىبەرۋدىڭ ورنىنا، ول وقى وزىنە قاراي جۇلقي تارتىپ قالدى، سول-اق ەكەن، د'ارتانيان پورتوستىڭ كەسىرىنەن شىر اينالىپ، بارقىت پلاششقا بۇرىنعىدان بەتەر ورالا ءتۇستى.

مۋشكەتەردىڭ ءوزىن بوقتاپ-بورالاپ جاتقانىن ەستىگەن د'ارتنيان، پلاششتىڭ استىنان شىعۋ ءۇشىن سوقىر كىسى سياقتى، كيىمنىڭ قىرتىستارىن سيپالاپ، قارمانا بەردى. بارىنەن بۇرىن ول ءوزىمىز جوعارىدا ايتقان وقالى يىقباۋدى بايقاماي ءبۇلدىرىپ الام با دەپ قورىقتى. ءبىراق ابايلاي كوزىن اشىپ قاراسا، ءوزى پورتوستىڭ تۋ سىرتىنا، جاۋرىنىنىڭ اراسىنا، دالىرەك ايتساق، سول اسپالى بەلدىككە تىرەلىپ تۇر ەكەن.

ءبىراق امال قانشا، دۇنيەدەگى كوپ نارسەنىڭ تەك سىرتى عانا جىلتىراپ تۇرادى عوي، پورتوستىڭ يىقباۋى دا تەك الدىنعى جاعىنان عانا التىن وقاسىمەن جالتىراعانى بولماسا، ارت جاعى قاراپايىم وگىز تەرىسىنەن تىگىلگەن ەكەن. پورتوس ناعىز ماقتانشاق رەتىندە، التىنمەن كەستەلەنگەن تۇتاس يىقباۋ الۋعا جاعدايى كوتەرمەگەسىن، الدىڭعى جاعى عانا التىندالعان يىقباۋ العان ەكەن. الگى سۋىق ءتيىپ قالىپتى دەپ، پلاششتى تاستاماي جۇرگەنى دە سودان ەكەن.

— وي، سايتان! — دەپ اقىرىپ قالدى پورتوس، ارت جاعىندا تىپىرلاپ تۇرعان د'ارتانياننان قۇتىلماقشى بولىپ الەككە ءتۇستى دە قالدى. — قاراپ تۇرعان كىسىگە ۇرىنىپ، وسى جۇرت جىندانىپ كەتكەن بە؟

— كەشىرىڭىز، — دەدى د' ارتانيان، الىپتىڭ قولتىعىنىڭ استىنان سىعالاپ، — مەن اسىعىس ەدىم. ءبىر ادامدى قۋىپ ءجۇر ەدىم...

— باسقا بىرەۋدى قۋالاعاندا كوزىڭىزدى ۇيگە تاستاپ كەتەسىز بە؟ — دەدى پورتوس كۇجىلدەپ.

— جوق... — دەدى'د'ارتانيان نامىستانىپ، — جوق، مەنىڭ كوزىم قايتا جۇرت كورمەيتىن نارسەلەردى كورەدى.

پورتوس مۇنى ۇقتى ما، الدە ۇقپادى ما، قايدام، ايتەۋىر، اشۋىنا ءمىنىپ الدى.

— مىرزا، — دەدى ول اقىرىپ، — ءسىزدى كۇنى بۇرىن ەسكەرتىپ قويايىن: ەگەر ءسىز مۋشكەتەرلەرگە ۇرىنا بەرسەڭىز، ءبىراز سىلكىلەپ الامىز!

— سىلكىلەپ الامىز دەيسىز بە؟ باسەڭكىرەپ كەتكەن جوقسىز با؟ — دەدى د'ارتانيان ەرەگىسىپ.

— بىلە-بىلسەڭىز، مۇنى ايتىپ تۇرعان كىسى — دۇشپاندارىنان ومىردە جالتىرمايتىن ارمايتىن ادام.

— ويتپەگەندە قايتەسىز! ءسىزدىڭ تۋ سىرتىڭىزدى ەشكىمگە دە كورسەتپەيتىنىڭىزدى جاقسى بىلەمىن.

ءوزىنىڭ قياقى قىلىعىنا ءماز بولعان جەتكىنشەك راقاتتانا كۇلىپ، ىلگەرى قاراي جۇرە بەردى.

اشۋلانعاننان پورتىستىڭ كوزى تۇك كورمەي، جىنىنا تيگەن جۇگەرمەككە قاراي تۇرا ۇمتىلماق بولدى.

— كەيىن، كەيىنىرەك! —دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — ۇستىڭىزدە پلاششىڭىز جوق كەزدە كەلەرسىز!

— ەندەشە، ءبىر ساعات بىردە ليۋكسەمبۋرگ سارايىنىڭ ارتىندا كەزدەسەمىز!

— تاماشا، ساعات ءبىر بولسا، ءبىر-اق بولسىن! — دەدى د'ارتانيان بۇرىشتان اينالىپ بارا جاتىپ.

ءبىراق ءوزى جۇگىرىپ كەلە جاتقان كوشەدەن دە، الاقانىڭداعىداي كورىنەتىن كەلەسى كوشەدەن دە ءتىرى جان كورىنبەدى. قانشا جاي جۇرسە دە، بەيتانىس كىسى، ايتەۋىر، كوزدەن تاسا بولىپتى، شاماسى، ءبىر ۇيگە كىرىپ كەتسە كەرەك. د'ارتانيان ول تۋرالى كەزدەسكەن كىسىلەردىڭ بارىنەن سۇرادى، ءتىپتى، وتكەلگە دەيىن بارىپ، سەنا كوشەسىمەن كەيىن قايتتى، قىزىل كرەست كوشەسىن دە ءبىر ءسۇزىپ شىقتى. الگى كىسى ءىزىم-قايىم جوق! دەگەنمەن بۇل جۇگىرىستىڭ پايداسى دا ءتيدى: ماڭدايىنان تەر بۇرشاقتاعان سايىن، ءوزى دە سۋي باستادى.

ول ەندى باسىنان وتكەن وقيعالاردى اقىل تارازىسىنا سالا باستادى. ويلاپ تۇرسا، ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلادى جانە ءبارى دە بۇعان قىرىن سوعىپ جاتىر ەكەن. تاڭەرتەڭگى ساعات ون ءبىردىڭ كەزى بولسا دا، دە تريەۆيل مىرزانىڭ كوڭىلىن قالدىردى — ول د'ارتانياننىڭ وقىس كەتىپ قالعانىن ادەپسىزدىككە جورىماي تۇرا المايدى.

ونىڭ ۇستىنە بۇل ەندى ەكى رەت جەكپە-جەك سايىسقا شىقپاق جانە دۇشپاندارىنىڭ ءارقايسىسى شىنداسا ءۇش د'ارتانياندى بىردەن سۇلاتىپ تاستاپ جۇرە بەرەدى. — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ول ەكى مۋشكەتەرلەردى جانىنداي جاقسى كورەدى جانە ىشتەي ولاردى جۇرتتىڭ بارىنەن جوعارى قويادى.

يا، جاعدايى ءماز ەمەس. اتوستىڭ قولىنان قازا تاباتىنىنا كامىل سەنگەن جىگىتىمىز پورتوستپەن سايىسامىن-اۋ دەپ قام جەمەدى. دەگەنمەن كىسى ءۇمىتى وڭايلىقپەن وشە قويمادى، د'ارتانيان دا وسى شايقاستان ولە قويماسپىن ، تەك جاراقاتتانىپ قالۋىم مۇمكىن دەپ ويلادى دا، ەندى بولاشاق تىرلىگى ەسىنە ءتۇسىپ، بۇگىنگى قاتەلەرى ءۇشىن وزىنە ءوزى كەيىدى:

«مەن قانداي اقىلسىز داراقىمىن. الگى باقىتسىزدىققا ۇشىراعان اتوس باتىردىڭ جارالى يىعىن، قوشقارعا ۇقساپ جۇگىرىپ بارىپ ءبىر ءسۇزىپ ءوتتىم-اۋ. قايتا ونىڭ مەنى تاباندا ءولتىرىپ تاستاماعانىنا تاڭ قالام، ونىڭ سولاي ەتۋگە ابدەن حاقى بار-دى: مەن ونىڭ يىعىن زار قاقساتقان شىعارمىن. ال پورتوسقا كەلەتىن بولساق... يا پورتوسقا كەلەتىن بولساق، — قۇداي اقى، ول تەك كۇلىپ قانا قوياتىن نارسە عوي!..»

جاس جىگىت مۇنى ويلاعاندا قانشا مۇڭايىپ كەلە جاتسا دا، جانى جادىراپ، كۇلىپ قويا بەردى، ءبىراق وڭاشا كەلە جاتىپ ءجون-جوسىقسىز كۇلگەنى بىرەۋ بولماسا بىرەۋدىڭ نامىسىنا تيە مە دەپ جان-جاعىنا بايقاستاپ قاراپ قويادى.

«ال، پورتوسقا كەلەتىن بولساق — ول ءبىر قىزىق جايت قوي. دەگەنمەن، مەنىڭ ءوزىم اقىماقپىن. قاراپ تۇرعان كىسىگە سولاي بارىپ ۇرىنۋعا بولا ما ەكەن، — ءوزىڭ ويلاپ كورشى — جانە بىرەۋدىڭ پلاششىنىڭ استىن تىنتەتىن نە قۇنىم قالىپ ەدى! ەگەر مەنى تۇلەن ءتۇرتىپ، الگى قارعىس اتقان يىقباۋىن قوزعاماعانىمدا عوي، ول مەنىڭ اعاتتىعىمدى كەشىرەدى... ءيا، كەشىرەر ەدى. ءبىراق مەن ونى جاي مەگزەدىم دە قويدىم عوي، ءبىراق شەبەر مەگزەدىم-اۋ دەيمىن! اح! شايتان سوققان گاسكون، دوزاقتا وتقا ءۇيتىلىپ جاتساڭ دا، وسى قۋلىعىڭدى قويمايسىن عوي... دوستىم د'ارتانيان، — دەدى ول وزىنە ءوزى دوس پەيىلىمەن ءۇن قاتىپ، — ەگەر سەن وسىدان امان قالاتىن ءبولساڭ-اي، سوعان سەنۋ دە قيىن — وندا ەرەكشە سىپايى، كىشىپەيىل بول. وسى كۇننەن باستاپ، جۇرتتىڭ ءبارى ساعان قايران قالىپ، ۇلگى-ونەگە الۋعا ءتيىس. سىپايى، ەلگەزەك بولۋ — قورقاق بولۋ دەگەن ءسوز ەمەس. انە، انا اراميسكە قاراشى! اراميس — ناعىز مومىننىڭ ءوزى جانە سىپايى دا سىربازدىعىن قايتەرسىڭ. ءبىراق ونى بىردە-بىر كىسى قويان جۇرەك قورقاق دەي الا ما؟ ارينە، دەي المايدى! بۇگىننەن باستاپ مەن ەندى سودان عانا ۇلگى الام... انە، ونىڭ ءوزى دە تۇر ەكەن!»

د'ارتانيان وزىمەن ءوزى سويلەسكەن كۇيى د'ەگيلوننىڭ وقشاۋ ءۇيىنىڭ تۇسىنا كەلدى، اراميس وسى ارادا ءۇيدىڭ ءدال الدىنا ايالداپ، ەكى كورول گۆاردياشىسىمەن اڭگىمەلەسىپ تۇر ەكەن. ءوز تاراپىنان اراميس تە د'ارتانياندى بايقاپ قالدى. بۇگىن ەرتەڭگىلىك وسى جەتكىنشەكتىڭ كوزىنشە دە تريەۆيل مىرزانىڭ قاتتى اشۋلانعانىن ول ءالى ۇمىتا قويماپ ەدى. مۋشكەتەرلەردى قالاي سىپىرا كەيىگەنىن ەستىگەن كىسىنى ول سىرتتاي جەك كورىپ قالعان، ەندى ونى كورمەگەن سىڭاي تانىتتى. ال، د'ارتانيان بولسا ءوزىنىڭ ويىنا العان جوسپارىن ورىنداۋ ءۇشىن سىپايى، ەلگەزەك جاستىڭ ۇلگىسى بولۋ ماقساتىن كوزدەپ، جاس جىگىتتەرگە جاقىنداپ كەلىپ، اق كوڭىلمەن جادىراي كۇلىمسىرەپ، ولارعا ءيىلىپ سالەم بەردى. اراميس باسىن يىگى سالەمدەسكەن بولدى، ءبىراق كۇلمەدى. سو زامات ۇشەۋى بىردەن اڭگىمەسىن ءۇزىپ، ۇندەمەي قالدى.

ءوزىنىڭ ورىنسىز كيلىككەنىن تۇسىنبەيتىندەي د'ارتانيان ونشا اقىلسىز جىگىت ەمەس-تi. ءبىراق ول جوعارى زيالى قاۋىمنىڭ ادەت-سالتىنا ءالى قانىعىپ، ىسىلماعان-دى، سول سەبەپتى دە، ونشا تانىس ەمەس كىسىلەرگە جەتىپ كەلىپ، ولاردىڭ بۇعان، ءتىپتى دە قاتىسى جوق اڭگىمەلەرىنە ارالاسىپ كەتكەن ادام سونداي ىڭعايسىز جاعدايدان قۇتىلۋ ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك ەكەنىن بىلمەۋشى ەدى. كىسىلىك پاراساتىن تۇسىرمەي وسى ارادان قالايدا جىلدام كەتۋ جولىن قاراستىرىپ تۇرعاندا، ول كەنەت ءاراميستىڭ بەت ورامالىن ءتۇسىرىپ العانىن بايقادى جانە سونى اڭعارماي قالدى ما، ايتەۋىر، ورامالدى اياعىمەن باسا قويدى. د'ارتانيانعا ىڭعايسىز جاعدايدى رەتتەي قويۋدىڭ ءساتى تۇسكەندەي بولىپ كورىندى. ول ەڭكەيىپ، مۋشكەتەر قانشاما مىقتاپ باسىپ تۇرسا دا، ورامالدى لەزدە سۋىرىپ الدى.

— مىنە، ءسىزدىڭ ورامالىڭىز، — دەدى ول ەرەكشە ءبىر ەلگەزەك مىنەز تانىتىپ، — ونى جوعالتىپ الساڭىز، كەيىن وكىنىپ جۇرەرسىز.

ورامال ءار ءتۇرلى اسەم كەستەگە باي ەكەن، ءبىر مۇيىسىنەن ءتاج بەن گەرب كوزگە تۇسەدى. اراميس قىپ-قىزىل بولىپ ساسىپ قالدى دا، ورامالدى گاسكوننىڭ قولىنان جاي عانا الماي، جۇلىپ الدى.

— سولاي ما، — دەدى گۆاردياشىلاردىڭ ءبىرى داۋىستاپ، — ەندى ءبىزدىڭ بۇقپانتاي ءاراميسىمىز شىن جۇرەكتەن كوڭىلى ءتۇسىپ، ورامالىن سىيلاپ جاتقان سۇيكىمدى بيكەشپەن — دە بۋا-تراسي حانىممەن ارا-قاتىناسىمىز ناشار دەپ ايتپايتىن شىعار!

اراميس جاس جىگىتكە ىزعارلانا ءبىر قاراپ، وعان سۇمدىق ءبىر جاۋ تاۋىپ العانىن اڭعارتقانداي بولدى دا، سونىڭ ىزىنشە كۇندەلىكتى ادەتىنە باسىپ، ءتاتتى ءتىلىن بەزەي جونەلدى.

— سىزدەر جاڭىلىپ تۇرسىز، مىرزالار، — دەدى ول مايدالاپ. — ورامال ءتىپتى دە مەنىكى ەمەس، مىنا مىرزانىڭ ونى سىزدەردىڭ بىرەۋىڭىزگە بەرمەي، ادەيىلەپ نەگە ماعان بەرگەنىنە تۇسىنبەي تۇرمىن. دالەلدەۋ ءۇشىن ءوز ورامالىمنىڭ قالتامدا بۇل ءسوزىمدى دالەلدەۋ ءۇشىن ءوز ورامالىمنىڭ قالتامدا ەكەنىن ايتسام دا جەتكىلىكتى بولار.

وسى سوزدەردى ايتقاننان كەيىن ول قالتاسىنان ءوز ورامالىن سۋىرىپ الدى، بۇل دا جۇپ-جۇقا باتەستەن تىگىلگەن وتە اسەم ورامال ەكەن، — ول جىلدارى باتەس اسا قىمبات بولۋشى ەدى، — ءبىراق بۇل ورامال كەستەسىز جانە گەربى جوق ەكەن، وعان يەسىنىڭ اتىنىڭ باس ءارپى عانا تىگىلىپتى.

بۇل جولى د'ارتانيان ۇندەمەي قالدى: ول ءوز قاتەسىن بىردەن ۇقتى. قانشا جالتارعانمەن، كوڭىلدەس سەرىكتەرى اراميسكە مۇلدە سەنبەي قويدى. ولاردىڭ بىرەۋى وتىرىك ماڭعازدانىپ، مۋشكەتەرگە شۇقشيا ءتىل قاتتى:

— ەگەر ءىس شىنىمەن-اق ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزداي بولسا، — دەدى ول، — مەن وندا الگى ورامالدى سىزدەن، قىمباتتى اراميس، تاپ ءقازىر قايتىپ الۋعا ءماجبۇر بولامىن. وزىڭىزگە ءمالىم، بۋا-تراسي — مەنىڭ جاقىن دوسىم، سول سەبەپتى دە ونىڭ ايەلىنىڭ زاتتارىن الدەكىمدەر الىپ، ماقتانىپ جۇرگەنىن قالامايمىن.

— ءبىراق سوڭ ونى كەلىستىرىپ سۇراي الماي تۇرسىڭ، — دەدى اراميس وعان. —ماعان قويعان تالابىڭنىڭ ءادىل ەكەنىن مويىنداسام دا، ءبىراق ونىڭ ءتۇر-سيپاتىنا قاراپ، سەنىن بەتىڭدى قايتارامىن .

— شىنىندا دا، — دەدى د'ارتانيان بيازى عانا، — مەن ول ورامالدىڭ اراميس مىرزانىڭ قالتاسىنان تۇسكەنىن كورگەنىم جوق. اراميس مىرزا ونى اياعىمەن باسا قويعاسىن، ورامال وسىنىكى ەكەن عوي دەپ ويلادىم.

— ءسويتىپ قاتەلەسىپ كەتتىڭىز، — دەدى اراميس سالقىن ۇنمەن، د'ارتانياننىڭ ءوز كىناسىن جۋۋعا تالپىنىپ جاتقانىن كورگىسى كەلمەگەندەي، — ايتپاقشى، — دەدى اراميس ءسوزىن جالعاپ، بۋا-تراسيمەن دوسپىن دەپ گۆاردياشىعا قاراي سويلەپ، — قىمباتتىم مەنىڭ، بۋا-تراسيمەن ءسىز سياقتى ەتەنە جاقىن دوس بولماعانمەن، مەن دە ونىمەن كوڭىلدەس ەكەنىم ەسىمە ءتۇستى... ەندەشە مىنا ورامال تەك قانا مەنىڭ قالتامنان ەمەس، ءسىزدىڭ قالتاڭىزدان دا ءتۇسۋى ىقتيمال.

— جوق، انت اتسىن! — دەدى ۇلى اعزامنىڭ گۆاردياشىسى ازاردا-بەزەر بولىپ.

— سەن انت اتسىن دەيسىڭ، ال مەن ادال ءسوزىمدى ايتامىن، سوندا دا ەكەۋمىزدىڭ بىرەۋىمىز اقيقات وتىرىكشىمىز. ءسىز بىلەسىز بە، مونتاران؟ ودان دا ەكەۋمىز ونى ءبولىپ الالىق.

— ورامالدى ما؟

— ءيا.

— عاجاپ! — دەستى داۋىستاپ كوڭىلدەس گۆاردياشىنىڭ ەكەۋى دە. — سۇلەيمەن پايعامباردىڭ ادىلدىگى! اراميس، سەن شىنىندا دا ناعىز دانىشپاننىڭ ءوزىسىڭ.

جاس جىگىتتەر كوڭىلدەنىپ ءبىر كۇلىسىپ قالدى، وزدەرىڭىز دە بىلگەن بولارسىز، وسىمەن ءىس تە ءتامام بولدى. بىرنەشە مينۋتتەن كەيىن اڭگىمە-سوز ءۇزىلدى دە، ولار ءبىرىنىڭ قولىن ءبىرى ريزا كوڭىلمەن قىسىسىپ، تاراسا باستادى. گۆاردياشىلار ءبىر جاققا، اراميس ەكىنشى جاققا كەتتى.

«مىنا دەگدار جىگىتپەن تاتۋلاساتىن ىڭعايلى كەز كەلدى بىلەم»، — دەپ ويلادى د'ارتانيان، بۇلار اڭگىمەلەسىپ بىتكەنشە ول وقشاۋلاۋ تۇرعان ەدى. ويىنا كەلگەن جاقسى ماقساتىن دەرەۋ جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ول بۇعان كوز قيىعىن دا سالماستان ءوز جونىمەن كەتىپ بارا جاتقان مۋشكەتەردى قۋىپ جەتپەك بولدى.

— مىرزا، — دەدى د'ارتانيان مۋشكەتەرگە جەتە بەرىپ، — مەنىڭ اعاتتىعىمدى كەشىرەرسىز دەپ سەنەم...

— مەيىرباندى مىرزا، — دەدى اراميس ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ، — بۇل ماسەلەدە ءسىزدىڭ دەگدار كىسىنىڭ دارەجەسىندە بولىپ، وڭدى مىنەز كورسەتە الماعانىڭىزدى ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىز.

— مۇنىڭىز قالاي، مارحاباتتى مىرزا! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — ءسىز سوندا...

— مەنىڭشە، مىرزا، ءسىز اقىلسىز اقىماق ەمەسسىز، جەر ارقاسى قيانداعى گاسكوننان كەلسەڭىز دە، ەشكىمنىڭ سەبەپتەن-سەبەپسىز بەت ورامالدى اياقپەن باسپايتىنىن ءبىلۋىڭىز كەرەك ەدى. شايتان اتسىن، ءپاريجدىڭ كوشەلەرىنە باتەس ورامال توسەلىپ جاتقان جوق قوي.

— مىرزا، ءسىز مەنى وپ-وڭاي جابىرلەي قويامىن دەپ اۋرە بولماڭىز، — دەدى د'ارتانيان، ەندى ەشكىمگە تيىسپەي، تىنىش جۇرەم دەگەن ويىن قيان قىلىعى جەڭە باستاپ. — مەنىڭ گاسكوننان كەلگەنىم راس، ال، بۇل جايت سىزگە ءمالىم بولسا، گاسكوندىقتاردىڭ قىزبا كەلەتىنىن ەسىڭىزگە سالماي-اق قويايىن. بىلە-بىلسەڭىز، ولار وزدەرى جاساعان ەسەرلىگىنە كەشىرىم سۇراعانمەن، جالباقتاۋدى ادەتتەگىدەن ەكى ەسە اسىرىپ جىبەردىم دەپ ويلايدى.

— مىرزا، مەن بۇل ءسوزدى ايتقاندا سىزبەن ەگەسۋ، جانجالداسۋ ءۇشىن ايتقانىم جوق. قۇدايعا شۇكىر، ءوز باسىم جانجالقوي سودىر ەمەسپىن جانە ۋاقىتشا عانا مۋشكەتەر بولىپ جۇرگەن كىسىمىن. تەك لاجدىڭ جوقتىعىنان عانا توبەلەسەم، ءاماندا كەجەگەمنەن كەيىن تارتىپ سايىسقا بەتتەمەيمىن-اق. ءبىراق بۇل جولى ءىس ناسىرعا شاپتى، اڭگىمە ايەل جونىندە، ءسىز ۇياتقا قالدىرعان ايەل جونىندە بولىپ وتىر.

— ءبىز ۇياتقا قالدىرعان! — دەدى د'ارتانيان شىتىنىپ.

— سول ورامالدى ماعان ۇسىنۋعا قالاي ءداتىڭىز باردى؟

— ءوزىڭىز نەگە جەرگە تاستاي سالدىڭىز؟

— سىزگە الگىدە ايتىپ ەم عوي، مىرزا، تاعى دا ايتام، ول ورامال مەنىڭ قالتامنان تۇسكەن جوق.

— ەندەشە، مىرزا، ءسىز ەكى رەت وتىرىك ايتتىڭىز، ورامالدىڭ ءسىزدىڭ قالتاڭىزدان تۇسكەنىن مەن ءوز كوزىممەن كوردىم.

— ە، گاسكون مىرزا، قالاي-قالاي كەرگىپ باراسىز! ەندەشە مەن سىزگە قالاي ءجۇرىپ-تۇرۋدى ۇيرەتەيىن!

— ال مەن ءسىزدى قايتادان دۇعا قايىرۋعا جونەلتەمىن، اببات مىرزا! قانە شپاگاڭىزدى شىعارۋىڭىزدى سۇرايمىن، تaپ ءقازىر شىعارىڭىز!

— جو-جوق، سۇيىكتى دوسىم، بۇل ارا شاتاساتىن جەر ەمەس. ءسىز ءبىزدىڭ د 'ەگيلوندار ءۇيىنىڭ قارسى الدىندا تۇرعانىمىزدى كورمەي تۇرسىز با؟ بۇل ءۇيدىڭ ءىشى تولعان كاردينالدىڭ سىبايلاستارى شىعار؟مارتەبەلى تاقسىردىڭ مەنىڭ باسىمدى كەسىپ اكەلۋدى سىزگە تاپسىرماعانىنا كىم كەپىل بولا الادى؟ بىلگىڭىز كەلسە ايتايىن، مەن ءوز باسىمدى قاتتى قاستەرلەيمىن، كەيدە بۇعان ءتىپتى كىسىنىڭ كۇلكىسى كەلەدى. ماعان ول ەكى يىعىمنىڭ ۇستىندە ابدەن بەكەم وتىرعان سياقتى بولىپ كورىنەدى. ەندەشە، اسىقپاي-اق، قويىڭىز، مەن ءسىزدى ولتىرۋگە بارمىن، ءبىراق ءبىر وڭاشا جەردە، ۋ-شۋسىز، ءولىمىڭىزدى ەشكىم بىلمەيتىن ءبىر تۇكپىردە ولتىرگىم كەلەدى.

— سولاي-اق بولسىن. ءبىراق ونشا اسقىنداي بەرمەڭىز جانە الگى ورامالدى الۋدى ۇمىتپاسسىز: ول سىزدىكى مە، الدە باسقانىكى مە، ايتەۋىر، قاجەتىڭىزگە جاراپ قالار.

— ءسىز، مىرزا، شىنىمەن-اق گاسكونسىز با؟ — دەدى اراميس كەكەتىپ.

— يا، ءبىراق گاسكوندىقتار ساقتىق قامىن ويلاپ، سايىستى كەيىنگە قالدىرمايدى.

— مىرزام، ساقتىقتىڭ مۋشكەتەرگە ءتىپتى دە قاجەتى جوق قاسيەت ەكەنىن جاقسى بىلەم. ءبىراق ول شىركەۋ قىزمەتشىلەرىنە كەرەك. ءوز باسىم ۋاقىتشا عانا مۋشكەتەر بولىپ جۇرگەندىكتەن دە، ساق بولعاندى ءجون كورەم. ساعات ەكىدە مەن ءسىزدى دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىندە كورەرمىن دەپ ويلايمىن. جەكپە-جەككە لايىقتى ورىندى مەن سوندا ايتارمىن.

جاس جىگىتتەر ءيىلىپ ءتاجىم ەتىستى دە، اراميس ليۋكسەمبۋرگ سارايىنا اپاراتىن كوشەگە ءتۇستى، ال، د'ارتانيان، مەزگىل ءبىراز بولىپ قالعاسىن، دەشو موناستىرىنا قاراي بەتتەدى. «قولدان كەلەر شارا جوق، — دەدى ول وزىنە ءوزى، — ەندى مۇنى جوندەۋ دە قيىن. كوڭىلىمنىڭ ءبىر جۇبانىشى سول: ەگەر مەن قازا تاپسام، مۋشكەتەردىڭ قولىنان قازا تاباتىن بولدىم».

V

كورولدىڭ مۋشكەتەرلەرى MEH كاردينال مىرزانىڭ گۆاردياشىلارى

د'ارتانياننىڭ پاريجدە ەشبىر تانىسى جوق ەدى. سول سەبەپتى دە، ماعان دۇشپانىمنىڭ سەكۋندانتى دا جەتەر دەپ ويلاپ، اتوسپەن سايىسقا سەكۋندانتسىز جالعىز كەتتى. ءبىراق ول جاۋجۇرەك مۋشكەتەردەن ءتيىستى كەشىرىم سۇراماقشى بولىپ كۇنىلگەرى ءوز ويىن قورىتىپ تا قويدى، ارينە، بۇل رەتتە دۇشپانعا ءالسىز بولىپ كورىنۋگە بولمايدى. ول بۇعان بەل بايلاعاندا، وسىنداي سايىستىڭ زاردابى كىسىگە قاتتى تيەتىنىن دە ويلادى، ويتكەنى قايرات-جىگەرى تاسىعان ءوزى ءتارىزدى جاس جىگىت جاراقاتتانىپ السىرەپ قالعان كىسىمەن توبەلەسەيىن دەپ تۇر عوي. ەگەر بۇل جەڭىلىپ قالسا — دۇشپانىنىڭ مەرەيى اسقان ۇستىنە اسا تۇسەدى؛ ال، بۇنىڭ ءوزى جەڭىپ شىقسا، وندا مۇنى جارالىنى قاپىلىستا سوقتى، وپ-وڭاي جەڭىسكە جەتتى دەپ ايىپتايدى.

بالكىم، ءبىز شىتىرمان وقيعالاردى ىزدەپ، شارق ۇرىپ جۇرەتىن جىگىتىمىزدىڭ مىنەز-قۇلقىن ناشار بەينەلەگەن شىعارمىز، ايتپەسە، وقۋشىلارىمىز د'ارتانياننىڭ قاتارداعى قاراپايىم كىسى ەمەس ەكەنىن باياعىدا-اق بايقاۋى كەرەك ەدى. د'ارتانيان وسى جولى داۋسىز قازا تاباتىنىن وزىنە-وزى قايتا-قايتا ايتسا دا، ونشا باتىل دا، باياندى دا ەمەس ىنجىق كىسىلەر سياقتى، اجالعا مويىنسۇنىپ، ءۇن-تۇنسىز سۇمىرەيىپ تۇرا بەرمەدى. قايتا ول ايقاسقالى تۇرعان كىسىلەرىنىڭ مىنەز-قۇلىقتارىنىڭ ايىرماشىلىعىن ويلانىپ-تولعانا كەلە، جاي-جاعداياتتى بىرتە-بىرتە انىقتاپ، ۇعىنا بەردى. ول كەلىستىرىپ كەشىرىم سۇراسام، اتوسپەن دوس بولىپ كەتۋىم عاجاپ ەمەس دەپ ويلادى، ونىڭ قاتۋلى ءجۇزى مەن كىسىلىك پاراساتى بۇعان ەرەكشە اسەر ەتكەن ەدى. جىگىتىمىز پورتوستى يىقباۋدىڭ تاريحىن ايتىپ جاسقانتىپ قويماق بولدى، ەگەر ول سايىستا ءولىپ قالماسا، بۇل وقيعانى جۇرتتىڭ بارىنە جايماق، بۇل اڭگىمەنى ناشىنا كەلتىرىپ، كەلىستىرىپ ايتىپ بەرسە، پورتوستىڭ دوستارى مەن جولداستارىنىڭ اراسىندا كۇلكى بولاتىنى داۋسىز. ال، انا اقىلدى سۇم اراميسكە كەلەتىن بولساق، د'ارتانيان ودان ونشا قورىقپايدى. ەگەر تاعدىر ايداپ، كەزەك وعان دەيىن جەتەتىن بولسا، د'ارتانيان سەزاردىڭ پومپەي سولداتتارىنا جاسا دەگەن اقىلىن الماق بولدى — ول ءاراميستىڭ بەتىن شپاگاسىمەن ءبىر وسىپ، شارۋاسىن بىتىرمەكشى ەدى ياعني جاس جىگىتتىڭ الدەقانداي بولىپ ماقتان تۇتىپ جۇرگەن سۇلۋ ءجۇزىن ءبىراز بۇلدىرمەكشى ەدى.

مۇنىڭ ۇستىنە د'ارتانيان اكەسىنىڭ اقىلىنا سۇيەنىپ، قايتپاس قايسار بولۋعا بەل بايلاعان، ال، سول اقىل-كەڭەستىڭ مازمۇنى مىناداي ەدى: «كورولدەن، كاردينال مەن دە تريەۆيل مىرزادان باسقا ەشكىمگە باعىنباۋ كەرەك». مىنە، سول سەبەپتى دە د'ارتانيان دەشو موناستىرىنا قاراي جايمەن عانا جۇرمەي، قانات بايلاپ ۇشقانداي بولدى. بۇل — اينالاسى قۋ تاقىر، تەرەزەلەرىنىڭ اينەكتەرى سىنعان يەسىز ءۇي ەدى، قاجەت بولعان كەزدەرى الگى قۋ تاقىر پرە-و-كلەر سياقتى ءبىر-اق ماقساتقا پايدالانىلاتىن: بۇل جەردە ۋاقىتىن بوسقا وتكىزگىسى كەلمەگەن اسىعىس كىسىلەر شايقاسۋشى ەدى.

د'ارتانيان موناستىردىڭ ىرگەسىندەگى تاقىرعا كەلگەن كەزدە ۋاقىت شاڭقاي ءتۇس بولعان-دى. اتوس ونى نەبارى بەس-اق مينۋت كۇتىپتى — دەمەك د'ارتانيان ءدال ۋاقىتىندا كەلىپتى، جەكپە-جەكتىڭ زاڭىنا جەتىك ەشبىر سوت وعان زارەدەي دە كىنا تاعا الماس ەدى.

دە تريەۆيلدىڭ ەمشىسى جاراسىن جاڭادان تاڭىپ بەرسە دە، اتوستىڭ يىعى قاقساپ، كوپ قينادى، ءبىراق ول بۇرىنعى ادەتىنشە، سىرتقا سىر بەرمەي، پاراساتتى، دەگدار قالپىن بۇزباي وتىرا بەردى. د'ارتانياندى كورىسىمەن ول ادەپ ساقتاپ، ورنىنان تۇرىپ، بۇعان قارسى بىرنەشە قادام باستى. د'ارتانيان ءوز تاراپىنان قالپاعىن قاۋىرسىنى جەردى سىزىپ جۇرەتىندەي ەتىپ ۇستاپ، دۇشپانىنا جاقىنداي بەردى.

— مىرزا، — دەدى اتوس، — مەن وسىنداعى ەكى دوسىما حابار جىبەردىم، سولار سەكۋندانتىم بولماق. دوستارىم ءالى كەلمەي جاتىر. ولاردىڭ مۇنداي ادەتى جوق ەدى، كەشىككەنىنە تاڭ قالىپ وتىرعانىم.

— مەنىڭ سەكۋندانتىم جوق، — دەدى د'ارتانيان. — مەن پاريجگە كەشە عانا كەلدىم، مۇندا دە تريەۆيل مىرزادان وزگە بىردە-بىر تانىسىم جوق، ال، اكەم ءبىر كەزدە كاپيتاننىڭ دوسى بولۋ قۇرمەتىنە جەتكەن ەكەن، سول كىسىنىڭ قامقورلىعىنا مەنى تاپسىرعانعا ۇقسايدى.

اتوس ءبىر ءسات ويلانىپ قالدى.

— ءسىز تەك دە تريەۆيل مىرزامەن عانا تانىسسىز با؟ — دەدى ول.

— يا، مەن تەك سول كىسىمەن عانا تانىسپىن.

— وقيعا دەپ وسىنى ايت! — دەدى اتوس، ءسوزىن سويلەسىپ تۇرعان كىسىسىنەن گورى وزىنە ارناپ. — ءيا، وقيعا دەپ وسىنى ايت. ەگەر ءسىزدى ولتىرسەم، جۇرت مەنى بالانىڭ جالماۋىزى دەپ اتاپ كەتەدى عوي.

— ولاي بولا قويماس، مىرزا، — دەدى د'ارتانيان ءيىلىپ، سىپايى عانا. — ولاي بولا قويماس دەيتىنىم، جانىڭىزعا باتىپ جاتقان جاراقاتىڭىزدى ەلەمەي، ءسىز مەنى وزىڭىزبەن سايىسۋ قۇرمەتىنە شاقىرىپ تۇرسىز.

— شىن ءسوزىم، جانىما قاتتى باتىپ تۇرعانى راس. نەسىن جاسىرايىن، سىزدە مەنىڭ جاراقاتىمدى اياۋسىز-اق اۋىرتتىڭىز. ءبىراق مەن شپاگانى سول قولىممەن ۇستايمىن، وسىنداي كەزدە ۇدايى سولاي ەتەتىن ادەتىم. بۇدان ءوزىڭىزدىڭ جاعدايىڭىز جەڭىلدەيدى ەكەن دەپ الدانىپ قالىپ جۇرمەڭىز: مەن ەكى قولىممەن بىردەي سايىسامىن، بۇل سىزگە ءبىراز ىڭعايسىز دا بولۋى مۇمكىن. ەگەر دۇشپانى سىر مىنەز بولماسا، سولاقاي كىسىمەن سوعىسۋ وڭاي بولمايدى. وسى جايتتى سىزگە كۇن ىلگەرى ايتىپ، ەسكەرتىپ قويماعانىما وكىنەم.

— مىرزا، ءسىز يمان ءجۇزدى، مەيىرىمدى جان ەكەنسىز، — دەدى د'ارتانيان، مەن سىزگە قاتتى ريزامىن.

— ءسىزدىڭ سوزىڭىزدەن مەن دە قىسىلىپ تۇرمىن، — دەدى اتوس اسا سىپايى مىنەز تانىتىپ. — ەگەر قارسى بولماساڭىز، باسقا بىردەڭەنى ءسوز ەتسەك... اح، شايتان، جارامدى جامان قاقساتتىڭىز-اۋ! يىعىم جانىپ بارا جاتقان سياقتى!

— ەگەر ءسىز رۇقسات ەتسەڭىز... — دەدى د'ارتانيان ۇيالا كۇبىرلەپ.

— نە ايتايىن دەپ ەدىڭىز، مىرزا؟

— مەندە جاراقاتتى ەمدەيتىن كەرەمەت ءبىر بالزام بار. ول بالزامدى شەشەم بەرگەن، ونى جاراما جاعىپ سىناپ كوردىم.

— سوندا نە بولدى؟

— نە بارى ءبىر ءۇش كۇننەن اسپاي ءسىز جاراڭىزدان قۇلان-تازا جازىلىپ كەتەسىز، بۇعان مەنىڭ كۇمانىم جوق، سول ءۇش كۇن وتكەسىن، اۋرۋىڭىزدان ايىققاسىن، سىزبەنەن شپاگا ايقاستىرۋدى، مىرزا مەن وزىمە ۇلى قۇرمەت سانايمىن.

د'ارتانياننىڭ بۇل سوزدەرى جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىنەن شىققان قاراپايىم سوزدەر ەدى، بۇل ونىڭ ءبىر جاعىنان سەرگەك جاندى، كورگەندى جىگىت ەكەنىن بىلدىرسە، ەكىنشى جاعىنان، ەرجۇرەك باتىلدىعىنا دا ءشۇبا كەلتىرمەس ەدى.

— قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، مىرزا، — اتوس، — بۇل ۇسىنىسىڭىز جانىما جاعادى-اق. بۇل ارينە مەنى سونىمەن كەلىسە قويادى دەگەن ءسوز ەمەس، ءبىراق وسى ۇسىنىسىڭىزدان تۇتاس ءبىر شاقىرىم جەردەن اسىل تەكتى اقسۇيەك ءيىسىڭىز اڭقىپ-اق تۇر. ۇلى كارلدىڭ زامانىنداعى نوياندار تاپ وسىلاي سويلەپ، تاپ وسىلاي ارەكەت جاسايدى ەكەن، ءاربىر ازامات سولاردان ۇلگى الۋعا ءتيىس.ءبىراق، ءبىر وكىنىشتى جەرى ءبىز ۇلى يمپەراتوردىڭ كەزىندە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جوقپىز. ءبىز قۇرمەتتى كاردينال مىرزانىڭ ۋاقىتىندا تۇرىپ جاتىرمىز، سول سەبەپتى دە، ەكەۋمىز قۇپيامىزدى قانشا ساقتادىق دەگەنىمىزبەن، ايتپادى دەمەڭىزبەن، وسى ءۇش كۇن ىشىندە ءبىزدىڭ سايىسايىن دەپ جاتقانىمىزدى ءبىلىپ قويادى دا، ويعا العانىمىزدى ورىنداتپاي قويادى دا، ويعا العانىمىزدى ورىنداتپاي قويادى... ايتپاقشى، الگى جالقاۋلار ءبىرجولا قۇرىپ كەتتى مە، قالاي!

— مىرزا، ەگەر ءسىز اسىعىپ تۇرساڭىز، — دەدى د'ارتانيان، الگىدە عانا اتوسقا سايىستى ءۇش كۇن كەيىنگە قالدىرايىق دەگەنى سياقتى شىن كوڭىلدەن ۇسىنىس جاساپ، — شىنىمەن اسىعىپ تۇرساڭىز جانە مەنەن تەز قۇتىلعىڭىز كەلسە، ءبىر ءوتىنىشىم — قىسىلماي-اق قويىڭىز.

— ماعان بۇل ءسوزىڭىز دە ۇنايدى، — دەدى اتوس د'ارتانياندى قۇرمەتتەي باس يزەپ. — مۇنداي تەك ەستيار،تەك دەگدار ازامات قانا ايتادى. مىرزا، مەن ءسىز ىسپەتتەس كىسىلەردى قاتتى ۇناتام، ەگەر وسىدان ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزدى ولتىرمەي تاراساق، كەيىن وزىڭىزبەن قۋانا-قۋانا سويلەسەرمىن. سىزدەن سۇرايتىنىم، مەنىڭ دوستارىمدى كۇتە تۇرالىق، مەن ونشا اسىعىپ تۇرعانىم جوق، سويتكەنىمىز ءجون بولار. ە، انە، سولاردىڭ بىرەۋى كەلە جاتىر عوي دەيمىن!

شىنىندا دا تاپ وسى مەزگىلدە ۆوجيرار كوشەسىنىڭ شەتىنەن پورتوستىڭ الىپ تۇلعاسى كورىنىپ ەدى!

— قالاي؟ ءسىزدىڭ ءبىرىنشى سەكۋندانتىڭىز پورتوس مىرزا ما؟ — دەدى داۋىستاپ د'ارتانيان.

— يا. بۇل سىزگە ءبىر سەبەپتەن ۇناماي ما قالاي؟

— جو-جوق!

— انە، ەكىنشىسى دە كەلە جاتىر.

د'ارتانيان اتوس مەگزەگەن جاققا بۇرىلىپ قاراپ ءاراميستى تاني قويدى.

— قالاي؟ — دەدى ول داۋىستاپ، الگىدەن دە بەتەر تاڭ قالعان ۇنمەن. — ءسىزدىڭ ەكىنشى سەكۋندانتىڭىز اراميس مىرزا ما؟

— البەتتە. ءارقاشاندا ۇشەۋىمىزدىڭ جۇبىمىزدى جازباي جۇرەتىنىمىزدى بىلمەۋشى مە ەدىڭىز، مۋشكەتەرلەر دە، گۆاردياشىلار دا كورول سارايىندا دا، قالا ىشىندە دە ءبىزدى اتوس، پورتوس، اراميس دەپ نەمەسە ايرىلماس ۇشەۋ دەپ اتايدى. ءسىز داكستان با، الدە پو جاعىنان كەلگەسىن...

— تاۆردان، — دەدى د'ارتانيان، — مارحاباتتى مىرزالار، سىزدەردىڭ لاقاپ اتتارىڭىز ساتىمەن تابىلعان، ال ەگەر مەنىڭ باسىمنان وتكەن وقيعا كەيىن جۇرتقا ءمالىم بولسا، سىزدەردىڭ دوستىعىڭىز مىنەز-قۇلىقتارىڭىزدىڭ ءار تۇرلىلىگى ەمەس، ۇقساستىلىعىنا نەگىزدەلگەنىنە دايەكتى دالەل بولا الادى.

پورتوس بۇل كەزدە جاقىنداپ كەلىپ، قولىن سەرمەپ اتوسپەن سالەمدەستى دە، بۇرىلا بەرگەندە د'ارتانياندى كورىپ، اڭىراپ تۇرىپ قالدى.

ءيىنى كەلگەسىن ايتا كەتەلىك، پورتوس وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە يىقباۋىن الماستىرىپ، پلاششىن تاستاپ كەلىپتى.

— حو-حوش... — دەدى ول ىڭىرانىپ. — مۇنى قالاي تۇسىنەمىز؟...

— مەن وسى مىرزامەن سايىسقا شىعام، — دەدى اتوس، قولىمەن د'ارتانياندى مەگزەپ، ونىڭ بۇل قيمىلى جاس جىگىتكە تاعزىم ەتكەندەي بولىپ كورىندى.

— مەن دە تاپ وسى جىگىتپەن شايقاسپاقپىن، — دەدى پورتوس.

— تەك تۇسكى ساعات بىردە، — د'ارتانيان ونى جۇباتقانداي.

— ءپالى، مەن دە وسى مىرزامەن شايقاسۋشى ەم، — دەدى اراميس بۇلارعا جاقىن كەلگەندە.

— تەك تۇسكى ساعات ەكىدە — د'ارتانيان جايباراقات ۇنمەن.

— سەن نە سەبەپتەن سايىسقالى تۇرسىڭ، اتوس؟ — دەپ سۇرادى اراميس.

— نە دەپ جاۋاپ بەرەرىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، — دەدى اتوس.— ول مەنى يىعىمەن قاتتى يتەرىپ جىبەردى. ال، سەن شە، پورتوس؟

— مەن توبەلەسكىم كەلگەسىن توبەلەسەيىن دەپ تۇرمىن، — دەدى پورتوس قىزاراقتاپ.

نازارىنان ەشتەڭەنى قاعىس قالدىرمايتىن اتوس گاسكوندىق جىگىتتىڭ ميىعىنان جىميىپ ءبىر كۇلگەنىن بايقاپ قالدى.

- ءبىز ءبىر كيىم-كەشەك جونىنەن شەكىسىپ قالدىق، — دەدى جاس جىگىت.

- سەن شە، اراميس؟

— مەن ءبىر ءدىني ماسەلەدەن كەلىسە الماي قالعاسىن سايسقالى تۇرمىن. — دەدى اراميس، جەكپە-جەكتىڭ شىن سەبەبىن ايتپا دەگەندەي ول د'ارتانيانعا ىمداپ بەلگى بەردى.

گاسكون جىگىتتىڭ ءبىر جىمىڭ ەتكەنىن اتوس تاعى بايقاپ قالدى.

— سونىڭ راس بولعاي؟

— يا، اۋليە اۆگۋستيننىڭ ءبىر اياتى جونىنەن ەكەۋمىزدىڭ پىكىرىمىز قاراما-قايشى كەلدى، — دەدى د'ارتانيان.

«وسىنىڭ ءوزى ءسوزسىز اقىلدى جىگىت»، — دەپ ويلادى اتوس.

— ال، ەندى ءبارىمىز وسى اراعا باس قوسقان ەكەنبىز، — دەدى د'ارتانيان، — سىزدەردەن كەشىرىم سۇراۋىما رۇقسات ەتىڭىز، مارحاباتتى مىرزالار.

«كەشىرىم» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە اتوس ءبىر ءتۇرلى مۇڭايعانداي بولدى، پورتوس مەنسىنبەي ءبىر مىرس ەتتى، اراميس بولسا، جاقتىرماي باسىن شايقادى.

— سىزدەر مەنى دۇرىس تۇسىنبەي قالدىڭىزدار بىلەم، مىرزالار، — دەدى د'ارتانيان باسىن كوتەرىپ. سول ساتتە كۇن ساۋلەسىنەن ونىڭ اسەم دە ايبارلى ءجۇزى نۇرلانا تۇسكەندەي بولدى. — مەن كەشىرىم سۇراعاندا، ەگەر وسىدان ۇشەۋىڭىزدىڭ، كوڭىلىڭىزدى تۇگەلدەي قاناعاتتاندىرۋعا مۇمكىندىگىم جەتپەي قالاتىن بولسا، سونى ەسكەرىڭىز دەگەنىم ەدى. ويتكەنى اتوس مىرزا مەنى ءبىرىنشى بولىپ ولتىرۋگە حاقى بار، سوندا مەن پورتوس مىرزا، ءسىزدىڭ الدىڭىزداعى ار-نامىسىمنىڭ قارىزىن وتەي الماي قالامىن عوي؛ ال، سىزگە بەرگەن سەرتىم، اراميس مىرزا، مۇلدە بوس ءسوز بولىپ شىعادى.سونىمەن مارحابباتتى مىرزالار، تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، سىزدەر مەنى تەك سول ءۇشىن عانا كەشىرىڭىزدەر...ەندى باستاساق قايتەدى؟

وسىنى ايتتى دا، جاس گاسكوندىق شپاگاسىن سۋىرىپ الدى.

ونىڭ قانى قىزىپ، ورەكپىپ كەتتى. تاپ ءقازىر ول تەك اتوسقا، پورتوس پەن اراميسكە عانا قارسى ەمەس، كورول ەلىنىڭ كۇللى مۋشكەتەرلەرىنە قارسى شپاگاسىن جالاڭ ۇستاپ تۇرا ۇمتىلار ەدى.

ۋاقىت بىردەن ون بەس مينۋت وتكەن كەز-تىن. شانقاي ءتۇس، كۇن تاس توبەگە شىعىپ الىپ، سايىس بولاتىن جەردى ورتەپ جىبەرەتىندەي-اق شاقىرايىپ تۇرىپ الدى.

— كۇننىڭ ىستىعىن-اي، — دەدى اتوس شپاگاسىن قىنابىنان سۋىرىپ جاتىپ. — ءبىراق ماعان قامزول شەشۋگە بولمايدى. مەنىڭ جارامنان ءالى دە شىپ-شىپ قان شىعىپ جاتقان ءتارىزدى، سول سەبەپتى دە مەن جاس دۇشپانىما ءوزى توكپەگەن قاننىڭ ءتۇرىن كورسەتىپ شوشىتقىم كەلمەيدى.

— ءيا، مىرزا، — دەدى د'ارتانيان. — وسى قاندى توككەن مەن بە، الدە باسقا ما، ءبارىبىر، ەگەر ماعان سەنسەڭىز، ءوزىڭىز سياقتى ءباھادۇر اقسۇيەكتىڭ قانىن كورۋ ءارقاشاندا اۋىر بولار ەدى. ءسىز سياقتى مەن دە قامزولىمدى شەشپەي سايىسامىن.

— مىنە، مۇنىڭىز تاماشا، — دەدى پورتوس داۋىستاپ، — ءبىراق، ءتاتتى سوزدەر وسىمەن ءبىتسىن! ءبىز دە ءوز كەزەگىمىزدى كۇتىپ تۇرعانىمىزدى ۇمىتپاڭىز!..

— وسىنداي ءجونسىز سوزدەردى ايتقاندا تەك ءوز اتىڭىزدان عانا سويلەسەڭىز، پورتوس، — دەدى اراميس ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — ماعان كەلەتىن بولساق، مىنا ەكى مىرزا ايتقان اڭگىمە، مەنىڭشە، اسا لۇعاتتى جانە وسى ەكەۋى سياقتى پاراساتتى دۆورياندارعا لايىق سوزدەر.

— قىزمەتىڭىزگە ءازىرمىن، مىرزا، — دەدى اتوس ورنىنا كەلىپ.

— مەن ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدى عانا كۇتىپ تۇرعانمىن، — دەدى د'ارتانيان شپاگاسىن ايقاستىرىپ.

ءبىراق بۇلاردىڭ شپاگالارى بىر-بىرىنە سوعىسىپ، زىڭىلداپ ۇلگىرمەي جاتىپ، كاردينال گۆاردياشىلارىنىڭ دە جيۋسساك مىرزا باستاعان شاعىن جاساعى ءموناستىردىڭ بۇرىشىن اينالىپ، بەرى شىعا بەردى. .

— كاردينالدىڭ گۆاردياشىلارى! — دەدى پورتوس پەن اراميس ەكەۋى بىردەي ايقايلاپ.— شپاگانى قىنابىنا، مىرزالار! شپاگانى قىنابىنا!

ءبىراق بۇلار كەشىگىپ قالدى. ولار دۇشپانداردىڭ بەتپە-بەت كەلىپ، قارۋ كەزەنىپ تۇرعان ۇستەرىنەن ءتۇستى.

— ەي! — دەپ ايقايلادى دە جيۋسساك بۇلارعا قاراي بەتتەپ، سوسىن قاراۋىنداعى جاساۋىلدارىنا سوڭىمنان ەرىڭدەر دەپ بەلگى بەردى. — ەي، مۋشكەتەرلەر! وسى جەرگە سايىسايىن دەپ ادەيى جينالعانسىڭدار عوي، ءا؟ ال، جارلىقتى قايتەمىز؟

— سىزدەر وتە كىشىپەيىل ەكەنسىز، گۆاردياشى مىرزالار! — دەدى اتوس شىتىنىپ، ويتكەنى دە جيۋسساك وسىدان ەكى كۇن بۇرىن مۋشكەتەرلەرگە جاسالعان شابۋىلعا قاتىسقان ەدى. — ەگەر سىزدەر توبەلەسىپ جاتساڭىزدار، شىن ءسوزىم، ءبىز سىزدەرگە بوگەت جاساماس ەدىك. سىزدەر بىزگە ەرىك بەرىڭىزدەر، سوندا ەشبىر بەينەتسىز-اق، كوپ قىزىقتى كورەسىز.

— مارحاباتتى مىرزالار، — دەدى دە جيۋسساك، — وكىنىشكە قاراي، مەن سىزدەرگە ول مۇمكىن ەمەس دەپ ايتۋعا ءماجبۇر بولىپ تۇرمىن. ءبىز ءۇشىن بارىنەن دە بورىشىمىز جوعارى. شپاگالارىڭىزدى قىناپتارىنا سالىڭىز دا، ارتىمىزدان ەرىڭىز.

— مارحاباتتى مىرزا، — دەدى اراميس دە جيۋسساكتى مازاقتاپ، — ەگەر بۇل ءوزىمىزدىڭ ەركىمىزدە بولسا، ءبىز ءسىزدىڭ كىشىپەيىلمەن جاساعان ۇسىنىسىڭىزعا قۋانا-قۋانا كونەر ەدىك. ءبىراق قىنجىلعاننان نە پايدا، ول مۇمكىن ەمەس: دە تريەۆيل مىرزا بىزگە مۇنداي ىسكە تىيىم سالعان. سىزدەر ءۇشىن ەڭ دۇرىسى — ءقازىر ءوز جونىڭىزبەن جۇرە بەرۋ.

بۇل مازاققا دە جيۋسساك بۇلقان-تالقان بولىپ اشۋلاندى.

— ەگەر سىزدەر باعىنباساڭىز، ءبىز سىزدەردى قاماۋعا الامىز! — دەدى گۆاردياشى قاتۋلانىپ.

— ولار بەسەۋ دە، ءبىز ۇشەۋ-اقپىز، — دەدى اتوس باسەڭ. — ءبىز تاعى دا جەڭىلىپ قالامىز نەمەسە ءبارىمىز ورنىمىزدان قوزعالماي تۇرىپ قازا تابامىز، ويتكەنى سىزدەرگە اشىقتان-اشىق ايتارىم: جەڭىلىپ قالعاسىن كاپيتانعا كورىنىپ قارابەت بولا المايمىن.

اتوس، پورتوس پەن اراميس سول ساتتە كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بىر-بىرىنە جاقىن كەلىپ، ءيىن تىرەسىپ تۇرا قالدى ال، دە جيۋسساك ءوز سولداتتارىن ساپقا قويدى. وسى مينۋتتە د'ارتانيان دا ءبىر شەشىمگە بەل بايلادى. كىسى تاعدىرىن قاس قاعىمدا انىقتاپ بەرەتىن عاجايىپ وقيعالاردىڭ ءبىرى بولىپ ەدى. ول كورول مەن كاردينال ەكەۋىنىڭ بىرەۋىن تاڭداپ الۋى كەرەك-تى؛ ال، قالاپ العاننان كەيىن، سودان تايماۋى قاجەت. ءقازىر شايقاسقا ارالاسسا، وندا زاڭعا باعىنباعانى، وندا جانىن شۇبەرەككە تۇيگەنى، وندا كورولدەن دە قۇدىرەتتى ءمينيستردىڭ جاۋىنا اينالعانى. مۇنىڭ ءبارىن جاس جىگىت قاس-قاعىمدا ۇقتى. ءبىراق ونىڭ ابىرويىنا قاراي، ءبىر ءسات تە سولقىلداقتىق جاسامادى.

— مىرزالار، — دەدى ول اتوس پەن ونىڭ دوستارىنا قاراپ، — سىزدەردى تۇزەتۋگە رۇقسات ەتىڭىز. سىزدەر الگىدە ءبىز ۇشەۋمىز دەدىڭىز، مەنىڭشە، ءبىز — تورتەۋمىز.

— ءسىز مۋشكەتەر ەمەسسىز، — دەدى پورتوس وعان.

— ول راس، — دەپ قۇپتاي كەتتى د'ارتانيان، — مەندە مۋشكەتەردىڭ كيىمى جوق، ءبىراق مەن جان-تانىممەن مۋشكەتەرمىن. مەنىڭ جۇرەگىم — مۋشكەتەردىڭ جۇرەگى. مەن سونى سەزىنەمىن دە، مۋشكەتەردىڭ ىس-ارەكەتىن جاسايمىن.

— بۇل ارادان كەتىڭىز، جىگىتىم! — دەدى دە جيۋسساك داۋىستاپ، ول د'ارتانياننىن قولىن سەرمەپ سويلەگەنىنە، بەت-پىشىنىنە قاراپ، ويىن كوكەيىندەگى ويىن ۇعىپ قالسا كەرەك. — ءسىز كەتە بەرىڭىز، ءبىز وعان قارسى ەمەسپىز. باسىڭىزدىڭ اماندىعىن ويلاڭىز! تەزىرەك!

د'ارتانيان ورنىنان قوزعالمادى.

— ءسىز شىنىندا دا تاماشا جىگىتسىز، — دەدى اتوس ونىڭ قولىن قىسىپ.

— تەز، تەزىرەك قيمىلداڭىز! — دەدى دە جيۋسساك تىزاقتاپ.

— تەزىرەك ءبىر شارا قولدانۋ كەرەك! — دەدى پورتوس پەن اراميس . قوسارلانىپ.

— وسىناۋ جاس جىگىتتىڭ جانى قانداي جومارت، ءوزى قانداي كەڭپەيىل، — دەدى اتوس.

ءبىراق ۇشەۋى دە د'ارتانياننىڭ جاستىعىنان، تاجىريبەسىزدىگىنەن قورىقتى.

— ءبىز — ۇشەۋمىز، ونىڭ دا بىرەۋى جارالى، قاسىمىزدا ءبىر جەتكىنشەگىمىز (ونى بالا دەسە دە بولادى) تاعى بار، كەيىننەن ءبىزدى تورتەۋ ەدى دەيدى.

- سولاي عوي، ءبىراق شەگىنۋگە...— دەدى پورتوس گۇرىلدەپ.

— شەگىنۋگە بولمايدى! — دەدى اتوس.

د'ارتانيان ولاردىڭ نەگە جۇرەكسىنىپ تۇرعانىن تۇسىنە قويدى.

— مارحاباتتى مىرزالار !— دەدى ول، — مەنى سىناپ كورىڭىزدەرشى، ارىممەن انت ەتەم، ولىسپەي بەرىسپەيمىن، جەڭىلمەي تۇرىپ وسى ارادان قوزعالمايمىن!

— ەسىمىڭىز كىم، جاۋىنگەر جەتكىنشەگىم؟ — دەدى اتوس.

— اتىم د'ارتانيان، مىرزا.

— كانە ەندەشە، اتوس، پورتوس، اراميس، د'ارتانيان! العا! — دەدى ايقايلاپ اتوس.

— Ay، قۇرمەتتى مىرزالارىم، ماسەلەنى شەشەتىن ۋاقىتتارىڭىز ءالى جەتكەن جوق پا؟ — دەپ دە جيۋسساك بۇلاردىڭ جاي-كۇيىن بىلمەك بولدى.

— ءبىز ءبارىن دە شەشىپ قويدىق، — دەدى اتوس.

— سوندا قانداي تۇيىنگە توقتادىڭىز؟ — دەدى دە جيۋسساك.

— ءبىز سىزدەرگە شابۋىل جاسايمىز ،— دەدى اراميس ءبىر قولىمەن شپاگاسىن جالاڭاشتاپ.

— سولاي ما... قارسىلاسامىز دەيسىزدەر مە! — دەدى دە جيۋسساك داۋىستاپ.

— اح، شايتاندار! سونشا نەگە تاڭ قالاسىزدار؟

سونىمەن، شايقاسقا شىققان توعىز نويان بىر-بىرىنە قاراي قاتتى جاۋىعىپ، تۇرا - تۇرا ۇمتىلىستى، ءبىراق ءبارىنىڭ دە قيمىل-ارەكەتى اقىل-ايلامەن ويلاستىرىلعان ارەكەت ەدى.

اتوس كاردينالدىڭ سۇيىكتى جاۋىنگەرى كايۋزاك دەگەنمەن شايقاسسا، پورتوستىڭ ۇلەسىنە بيكار ءتيدى، ال، اراميس بولسا، ەكى دۇشپانمەن جالعىز ايقاسىپ كەتتى.

ال، د'ارتانيانعا كەلەتىن بولساق، ونىڭ دۇشپانى دە جيۋسساكتىڭ ءوزى ەدى.

جاس گاسكوننىڭ جۇرەگى اساۋداي تۋلاپ، كەۋدەسىن جارىپ شىعىپ كەتە جازدادى. قۇداي بىلەدى، سوندا قورىققانىنان ەمەس (قورقۋ قايدا)، دەلەبەسى قوزىپ، ەلىرىپ كەتكەنىنەن ەدى. ول دۇشپانىنىڭ اينالاسىندا زىر جۇگىرىپ، تاكتيكاسى مەن تۇرعان ورنىن ءسات سايىن وزگەرتىپ، ىزالى جولبارىستاي شايقاستى. سول كەزدىڭ تىلىمەن ايتقاندا جيۋسساك «سايىستىڭ شىن شەبەرى» جانە اسا تاجىريبەلى سارباز ەدى. ءبىراق سوعان قاراماستان ول ءوزىنىڭ شيىرشىق اتىپ قولدى-اياققا تۇرمايتىن، ءادىسقوي دا سەرگەك دۇشپانىنىڭ شابۋىلىنان ازەر-ازەر قورعانىپ ءجۇردى، جاس گاسكون سايىستىڭ جالپىعا ءمالىم ەرەجەلەرىن مينۋت سايىن بۇزىپ، قىرىق قۇبىلىپ، شابۋىلدى ءبىر مەزگىلدە جان-جاقتان توڭىرەكتەي جۇرگىزەدى، ال سونىمەن بىرگە، ءوز دەنەسىن مەيلىنشە قاستەرلەيتىن كىسى سياقتى، دۇشپانىنىڭ شپاگاسىن قاققىشتاپ، بويىنا دارىتپاي قويدى.

وسى سايىس اقىرىندا دە جيۋسساكتىڭ شىدامىن تاۋىستى. ءوزى تەمىر قانات بالاپان ساناعان دۇشپانىنا ءالى جەتپەگەنىنە نامىستانعان دە جيۋسساك ىزاعا بوي الدىرىپ، قايتا-قايتا قاتەلەسە بەردى. د'ارتانيان سايىس ونەرىنەن ءالى تاجىريبە جيناپ جارىتپاعانىمەن، تەورياعا جۇيرىك ەدى، سونى ەسىنە ءتۇسىرىپ، بۇرىنعىدان بەتەر شاپشاڭ، شالت قيمىلعا كوشتى. جيۋسساك نە دە بولسا، مۇنىڭ شارۋاسىن بىتىرەيىن دەپ، دۇشپانىن اياۋسىز ءبىر تۇيرەۋ ءۇشىن شپاگاسىن ىلگەرى قاراي ۇمتىلىپ قالدى. ءبىراق د'ارتانيان ونىڭ شپاگاسىن قاعىپ جىبەرىپ، دە جيۋسساك بويىن تۇزەي بەرگەن شاقتا، قولتىعىنىڭ استىنان جىلان سياقتى سۋماڭ ەتىپ، ونى شپاگاسىمەن ءبىر تۇيرەدى. جيۋسساك كەسكەن تەرەكتەي گۇرس ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى.

دۇشپانىن وسىلاي ءبىر جايعاستىرىپ تاستاعاننان كەيىن د'ارتانيان دەرەۋ ايقاس الاڭىن كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتتى.

اراميس دۇشپانىنىڭ بىرەۋىن ەرتەرەك سۇلاتىپ تاستاعان ەكەن، ءبىراق ەكىنشىسى مۇنى قاتتى قۋسىرىپ بارا جاتتى. سوعان قاراماستان ءاراميستىڭ حال-جاعدايى وڭدى كورىندى، ونىڭ ءالى دە ءبىراز قورعاناتىن ءحالى بار سياقتى.

بيكار مەن پورتوس ەركىن سايىسىپ ءجۇر. پورتوس — يىعىنان، بيكار بۇيىرىنەن جارالانىپتى. ءبىراق ەكەۋىنىڭ دە جاراسى ونشا ءقاۋىپتى ەمەس-تى، سول سەبەپتى دە ولار قاتۋلانا قاسارىسىپ، سايىس ونەرىنىڭ نە ءبىر ۇلگىلەرىن كورسەتىسىپ جاتتى.

كايۋزاكتان ەكىنشى رەت جارالانعان اتوس ۋاقىت وتكەن سايىن السىرەپ بەت-اۋزى كوگەرىپ بارا جاتتى، سوندا دا ءبىر قادام كەيىن شەگىنەر ەمەس. ول تەك شپاگاسىن ەكىنشى قولىنا اۋىستىرىپ الىپ، سول قولىمەن سايىسا باستادى.

جەكپە-جەكتىڭ سول زامانداعى ءداستۇرلى زاڭى بويىنشا، د'ارتانيان ايقاسىپ جاتقان سەرىكتەرىنىڭ بىرەۋىن قولداۋعا حاقىسى بار-دى. ءوز كومەگى ەڭ اۋەلى قايسىسىنا كوبىرەك قاجەت ەكەنىن بىلمەي اڭىراپ تۇرعاندا كەنەت ونىڭ كوزىمەن اتوستىڭ كوزى ۇشىراسىپ قالدى. اتوس ولسە دە وزگە كىسىنى كومەككە شاقىرمايدى. ءبىراق ونىڭ سەمىرەنە قاراۋىنا دا، ونىڭ كوزىمەن كومەك سۇراۋىنا دا بولادى. د'ارتانيان ونى بىردەن ءتۇسىندى دە، تۇرا ۇمتىلىپ بارىپ، كايۋزاكتىڭ ءبىر بۇيىرىنەن دۇرسە قويا بەردى.

— گۆاردياشى مىرزا ، قانە، ماعان كەل! جەر جاستاندىرايىن! كايۋزاك بۇرىلا قويدى. كومەك ءدال مەرزىمىندە كەلىپتى. تەك كوزسىز ەرلىگى ارقاسىندا ارەڭ جۇرگەن اتوس دارمەنى قۇرىپ، ءبىر تىزەرلەپ وتىرا كەتتى.

— قارعىس اتقىر-اي! — دەدى ول ايقايلاپ. — ونى ولتىرە كورمە جاس جىگىت! كەيىن جارا جازىلىپ كەتكەسىن مەن ودان ەسكى ءبىر ءوشىمدى الۋىم كەرەك. ونىڭ شپاگاسىن قاعىپ جىبەر-داعى، قارۋسىز قالدىر... باسە تاپ سولاي ەتىڭىز... بارەكەلدە! وتە جاقسى!

كايۋزاكتىڭ شپاگاسى جيىرما قادامداي جەرگە ۇشىپ تۇسكەنىن داۋىستان جىبەرگەن ەدى. د'ارتانيان مەن كايۋزاك ەكەۋى بىردەي شپاگاعا ۇمتىلىستى: سوندا بىرەۋى — ونى قولىنا قايتا ۇستاۋ ءۇشىن، ەكىنشىسى — ولجا قىلۋ ءۇشىن ۇمتىلىستى. انادان گورى قاعىلەزدەۋ د'ارتانيان ءبىرىنشى بولىپ جۇگىرىپ بارىپ شپاگانى تابانىمەن باسا قويدى.

كايۋزاك دەرەۋ اراميس ولتىرگەن گۆاردياشىعا بارىپ، ونىڭ راپيراسىن جۇلىپ الدى دا، د'ارتانيانعا قاراي بەتتەدى، ءبىراق وسى بولماشى ۋاقىت ىشىندە از دا بولسا تىنىس الىپ ۇلگىرگەن اتوس ونىڭ الدىنان شىعا كەلدى. دۇشپانىن د'ارتانيان جەر قاپتىرىپ قويا ما دەپ قاۋىپتەنگەن اتوس قايتا شايقاسپاق بولدى.

بۇعان كەدەرگى جاساسا اتوستىڭ رەنجيتىنىن د'ارتانيان بىردەن بىلە قويدى. شىنىندا دا كوپ ۇزاماي كايۋزاك قۇلاپ قالدى: اتوستىڭ شپاگاسى ونىڭ كەڭىردەگىن تەسىپ وتكەن ەدى.

تاپ سول كەزدە اراميس تە قۇلاپ جاتقان دۇشپانىنىڭ توسىنە شپاگاسىنىڭ ۇشىن قاداپ، وعان ءبىرجولا جەڭىلگەنىن مويىنداتتى.

ەندى پورتوسپەن بيكار قالعان-دى. پورتوس بيكاردان: جارىعىم-اۋ، سەنىڭشە، ءقازىر ۋاقىت قانشا بولدى، اعاڭنىڭ ناۆارر پولكىنەن العان روتاسى قۇتتى بولسىن، — دەپ قالجىڭداپ، ءازىل قاشىرىپ ءجۇردى. ءبىراق ونىڭ بۇل تالكەگىنەن ەشتەڭە شىقپادى: ويتكەنى بيكارا ولىسپەي بەرىسپەيتىن تەمىردەي بەرىك جانداردىڭ ءبىرى بولاتىن.

دەگەنمەن سايىستى بىتىرەتىن ۋاقىت جەتىپ ەدى: كۇتپەگەن جەردەي كۇزەت كەلىپ قالىپ، جەكپە-جەككە قاتىسۋشىلاردى تۇگەلدەي — جارالىسىن دا، ساۋىن دا، كاردينالدىڭ جاقتاستارىن دا، كورولدىڭ جاقتاستارىن دا — تۇتقىنعا الۋى مۇمكىن. اتوس، اراميس پەن د'ارتانيان باعىن دەپ بيكارانى قورشاپ الدى. كوپكە قارسى جالعىز ءوزى بولسا دا، بۇيىرىنەن جارالانعان جىگىت باعىنۋدان باس تارتتى. جارالى جيۋسساك شىنتاعىنا ارەڭ سۇيەنىپ، باسىن كوتەرىپ، بەرىل، — دەپ ايقاي سالدى. د'ارتانيان سياقتى بيكارا دا گاسكوندىق ەدى. ول كەرەڭ ادامداي كۇلدى دە قويدى. سايىسىپ ءجۇرىپ ەكى ۇمتىلىستىڭ اراسىندا ول شپاگاسىنىڭ ۇشىمەن ءبىر جەردى ءتۇرتىپ قالدى.

— وسى ارادا... — دەدى ول بيبليانىڭ ءسوزىن وزگەرتىپ، — وسى ارادا قاسىنداعى سەرىكتەرىمەن بىرگە، كوپتىڭ ءبىرى ەسەبىندە بيكارا اجالىن تابادى.

— ولار — تورتەۋ، سەن — جالعىز. بۇيىرامىن — بەرىل!

— سەن بۇيىرساڭ — ماسەلە باسقاشا، — دەدى بيكارا. — سەن مەنىڭ بريگاديرىمسىڭ، باعىنۋىم كەرەك.

كەنەت كەيىن قاراي ءبىر سەكىرىپ، دۇشپانىنا بەرمەۋ ءۇشىن، شپاگاسىن مورت سىندىردى. سوسىن ونىڭ سىنىعىن موناستىر دۋالىنىڭ سىرتىنا لاقتىرىپ جىبەردى دە، قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرا ۇستاپ، كاردينالدىق ولەڭدەردىڭ ءبىرىنىڭ اۋەنىن ىسقىرىپ جايباراقات تۇرا بەردى.

ءتىپتى دۇشپانىنىڭ ەرلىگى بولسىن مەيلى، ەرلىك ءارقاشاندا ارداقتالادى. مۋشكەتەرلەر شپاگالارىن كوتەرىپ، باتىل گۆاردياشىعا ساليۋت بەرىپ، قىنابىنا سالدى. د'ارتانيان دا سولاردان كورگەنىن ىستەدى، سوسىن ءدىن-امان قالعان جالعىز گۆاردياشى بيكارانىڭ كومەگىمەن جيۋسساك پەن كايۋزاكتى جانە ءاراميستىڭ جارالانىپ قالعان دۇشپانىن موناستىر باسقىشىنىڭ الدىنا اپاردى. ءتورتىنشى گۆاردياشىنىڭ قازا تاپقانىن ءبىز جوعارىدا ايتقانبىز. سودان كەيىن ولار كىرمەلىكتەگى كوڭىراۋدى ءبىر قاعىپ، دۇشپاندارىنىڭ بەس شپاگاسىنىڭ تورتەۋىن ولجا قىلدى دا، جەڭىس قۋانىشىنا ەلتىگەن كۇيى، دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدى.

ولار بىر-بىرىمەن قولتىقتاسا، كەڭ كوشەنى تۇگەل الىپ، جولدان كەزدەسكەن مۋشكەتەرلەرمەن ءسوز قاعىستىرىپ ءماز-مايرام بولىپ كەلە جاتتى، اقىرىندا ولاردىڭ بۇل ءجۇرىسى سالتاناتتى شەرۋگە ۇقساپ كەتتى. د'ارتانياننىڭ توبەسى كوككە جەتكەندەي بولدى. ول اتوس پەن پورتوستىڭ ورتاسىندا، ەكەۋىن ەسى كەتە قۇشاقتاپ كەلەدى.

— ەگەر مەن ءالى مۋشكەتەر بولماعانمەن، — دەدى ول ءوزىنىڭ جانا دوستارىنا، دە-تريەۆيل مىرزانىڭ ءۇيى الدىنا كەلگەندە، — ەندى ءوزىم شاكىرت رەتىندە قابىلداندىم دەۋىمە بولاتىن شىعار، سولاي ەمەس پە؟

VI

ۇلى مارتەبەلى كورول ليۋدوۆيك XIII

بۇل وقيعانىڭ اياعى داۋ-جانجالعا اپارىپ سوقتى. دە تريەۆيل مۋشكەتەرلەرىنە جۇرت كوزىنشە كەيىپ، وڭاشادا قۇتتىقتاپ جاتتى. دەگەنمەن ۋاقىتتى بوسقا وتكىزۋگە بولمايتىن ەدى بۇل حاباردى دەرەۋ كورولگە جەتكىزبەك كەرەك، وسى ماقساتپەن دە تريەۆيل جەدەلدەتىپ لۋۆرعا كەتتى. ءبىراق كەشىگىپ قالىپتى: كورول ەسىگىن تارس بەكىتىپ، كاردينالمەن وتىر ەكەن. دە تريەۆيلگە: كورولدىڭ قولى بوس ەمەس، ءقازىر ەشكىمدى دە قابىلداي المايدى — دەلىندى. تريەۆيل سودان كەشكە سالىم، كورول كارتا ويناپ وتىرعان كەزدە كەلدى. كورولدىڭ قولى ءجۇرىپ، ۇتىپ وتىر ەكەن، ۇلى اعزام اسا ساراڭ كىسى ەدى، سول سەبەپتى دە قولى شىققاسىن اسا كوڭىلدى ەكەن.

— كاپيتان مىرزا، بەرى كەلىڭىزشى! — دەدى ول داۋىستاپ دە تريەۆيلدى الىستان بايقاپ قالىپ. — بەرى كەلىڭىز، مەن ءقازىر سىزگە قاتتى ۇرسايىن دەپ وتىرمىن. مارتەبەلى تاقسىردىڭ ماعان كەلىپ، ەندى مۋشكەتەرلەردىڭ ۇستىنەن شاعىم ايتقانىن جانە سودان قاتتى تەبىرەنىپ كەتىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالعانىن بىلەسىز بە؟ بۇل نە ءوزى، ءسىزدىڭ مۋشكەتەرلەرىڭىز شەتتەرىنەن باسكەسەر شايتاندار ما قالاي ا؟

— جوق، ۇلى اعزامىم، — دەدى دە تريەۆيل كورولدىڭ ءبىرىنشى سوزىنەن-اق ءىستىڭ شيەلەنىسكەلى تۇرعانىن سەزىپ. — جوق، كەرىسىنشە، ولار قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن مومىن، قايىرىمدى جاندار جانە ولار، يمانداي شىنىم ءبىر-اق ماقساتقا عانا ۇمتىلادى: شپاگاسىن تەك ءسىزدىڭ ۇلى مارتەبەڭىز ءۇشىن عانا قىنابىنان سۋىرادى. ءبىراق شارا قانشا؛ كاردينالدىڭ گۆاردياشىلارى كەز كەلگەن جەردە دىكىلدەپ، ولارعا كۇن كورسەتپەيدى، سوسىن ءقايتسىن بايعۇس جاس جىگىتتەر تىم بولماسا، پولكىمىزدىڭ نامىسىن بەرمەيىك دەپ قورعانۋعا ءماجبۇر بولادى.

— دە تريەۆيل مىرزا، مەنى تىڭداڭىز! — دەدى كورول داۋسىن كوتەرىپ. — مەنى تىڭداڭىز! ءسىز ءبىر تاحۋا سوپىلار قاۋىمى جايلى ءسوز قوزعاپ تۇرسىز با قالاي؟ قىمباتتى كاپيتانىم، مەن ءسىزدى شىنىمەن-اق كاپيتان شەنىنەن جۇرداي ەتىپ، ونى مادەمۋازەل دە شەمروعا بەرگىم كەلىپ تۇرعانى، ويتكەنى مەن ول ايەلگە ءموناستىردىڭ باسى ەتەم دەپ ۋادە بەرگەن ەدىم. ءبىراق مەنى سوزىڭىزگە سەندى ەكەن دەپ ويلاپ قالىپ جۇرمەڭىز. دە تريەۆيل مىرزا، مەنى ءادىل ليۋدوۆيك دەپ بەكەر اتامايدى، ءبىز ءقازىر ءبارىن دە...

— ءسىزدىڭ سول قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىگىڭىزگە شەكسىز سەنگەننەن كەيىن دە مەن ۇلى اعزامنىڭ شەشىمىن اسپاي-ساسپاي، سابىرىمدى ساقتاي وتىرىپ كۇتەمىن.

— تۇرا تۇرىڭىز، تۇرا تۇرىڭىز، مەن كوپ كۇتتىرمەسپىن، — دەدى كورول.

بۇل كەزدە كورولدىڭ كارتا ويىنىنداعى جولى تارىلا باستاپ ەدى: ول ۇتىلا باستاعاسىن، رەتىن تاۋىپ، — ارتىق ايتساق جۇرت كەشىرە جاتار — ءبىر جاعىنا قاراي جالت بەرگىسى كەلىپ وتىر ەدى. اراعا بىرنەشە مينۋت سالىپ، كورول ورنىنان تۇرىپ، ستول ۇستىندەگى ۇتقان اقشاسىن تۇگەلدەي سىپىرىپ قالتاسىنا سالدى دا، اسىعىس ءتىل قاتتى:

— لا ۆيەۆيل، مەنىڭ ورنىما وتىرىڭىز. دە تريەۆيل مىرزامەن ءبىر ماڭىزدى ماسەلە جونىندە كەڭەسۋىم كەرەك ەدى... اح، ءيا، مىنا جەردە مەنىڭ سەكسەن لۋي اقشام جاتقان — ۇتىلعاندار كوڭىلىنە الماسىن، سونى ورنىنا سالىڭىز. بارىنەن بۇرىن ادىلدىك كەرەك!

سوسىن ول دە تريەۆيلگە بۇرىلىپ قارادى.

— سونىمەن، مىرزا، — دەدى ول كاپيتانمەن بىرگە ساراي تەرەزەلەرىنىڭ بىرىنە قاراي بەتتەپ، — ءسىز مۋشكەتەرلەرمەن جانجالدى باستاعان تەك مارتەبەلى تاقسىردىڭ گۆاردياشىلارى عانا دەگەن سوزىڭىزدەن قايتپايسىز عوي؟

— ءيا، ۇلى اعزامىم، ءار كەزدە دە سولاي بولىپ ءجۇر.

— سوندا قالاي بولعان! ايتىڭىزشى. قىمباتتى كاپيتانىم، سوت ءادىل بولۋ ءۇشىن ەكى جاقتى دا مۇقيات تىڭداۋى كەرەك ەكەنى سىزگە ءمالىم شىعار.

— قۇداي ساقتاسىن! سول وقيعا ەلەۋسىز عانا باستالىپ كەتكەن. مەنىڭ ەڭ تاڭداۋلى ءۇش سولداتىم — ولاردىڭ ەسىمى، ۇلى اعزام، وزىڭىزگە ايگىلى، ولاردىڭ ادالدىعىنا تالاي رەت كوزىڭىز جەتكەن، ال، ولار جان-تانىمەن ءوز قىزمەتىنە بەرىلگەن دەپ ءسىزدى، ۇلى اعزامىم، شىن كوڭىلدەن سەندىرە الامىن — سونىمەن، مەنىڭ ءۇش سولداتىم، اتوس، پورتوس، اراميس مىرزالار، ءبىر جاس گاسكوندىق تورتەۋى قالاعا سەرۋەن قۇرماق بولادى، الگى جەتكىنشەكتى مەن بۇگىن ەرتەڭگىلىك سولارعا: كوز قىرىڭىزدى سالا جۇرىڭىزدەر دەپ تاپسىرعان ەدىم. ۇمىتپاسام، ولار سەن-جەرمەنگە بارماق بولادى دا، دەشو موناستىرىنىڭ قاسىنداعى الاڭنان كەزدەسۋگە ۋادە بايلاسادى. ويلاماعان جەردەن دە جيۋسساك مىرزا باستاعان كايۋزاك، بيكار مىرزالار مەن ەكى گۆاردياشى ولاردىڭ ۇستىنە كەلىپ قالادى. ول مىرزالار وندا تۇتاس ءبىر قول بولىپ، شاماسى، زاڭدى بۇزۋ ماقساتىمەن بارعان بولۋ كەرەك.

— باسە، باسە، ماسەلەگە ەندى عانا ءتۇسىندىم عوي، — دەدى كورول. — ولاردىڭ وزدەرى جەكپە-جەك توبەلەسپەك بولعان، سولاي ما؟

— مەن ولاردى ايىپتامايمىن، ۇلى اعزام، ءبىراق ۇلى مارتەبەلى اعزام، ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى: باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان بەس ادام كارمەليت ايەلدەر موناستىرىنىڭ قاسىنداعى وڭاشا ورىنعا قانداي ماقساتپەن بارادى؟

— ءسىز ءادىلىن ايتتىڭىز، تريەۆيل، ءادىلىن ايتتىڭىز!

— ءبىراق ولار مەنىڭ مۋشكەتەرلەرىمدى كورەدى دە، اۋەلگى ويىنان قايتادى، ەندى ءوز ارالارىنداعى باس ارازدىق پولكتەر اراسىنداعى دۇشپاندىققا اۋىسادى. ۇلى اعزام، ءوزىڭىز بىلەسىز، مۋشكەتەرلەر كورولگە، تەك قانا كورولگە بەرىلگەن — ولار كاردينال مىرزانى قوستايتىن گۆاردياشىلاردىڭ اتا جاۋى ەمەس پە؟

— ءيا، تريەۆيل، ءيا، — دەدى كورول جابىرقاپ. — فرانسيادا وسى ءبىر ەكى داي بولىپ بولىنگەندى كورىپ قاتتى قايعىرامىز. ءبىر كورولدىكتە ەكى باستىڭ بولۋى دا اسا قايعىلى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ءالى جونىنە كەلەدى، تريەۆيل، جونىنە كەلەدى... حوش، سونىمەن ءسىز مۋشكەتەرمەن جانجالدى باستاعان گۆاردياشىلار دەيسىز عوي؟

— مەن وقيعا، شىنىندا دا، تاپ وسىلاي بولعان شىعار دەپ ويلايمىن. ءدال سولاي دەپ كەسىپ ايتا المايمىن. ءوزىڭىز بىلەسىز، مۇنىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋ قيىن. بۇل ءۇشىن ءادىل ليۋدوۆيك اتالعان ليۋدوۆيك ءحىىى-شىنىڭ عاجايىپ كورەگەندىگى، سەزىمتالدىعى كەرەك.

— دۇرىس ايتاسىز، تريەۆيل. ءبىراق ءسىزدىڭ مۋشكەتەرلەرىڭىز دە جالعىز بولماعان. ولاردىڭ قاسىندا ءبىر جەتكىنشەك بالا بولعان دەيدى.

— ءيا، ۇلى اعزامىم، تاعى ءبىر جارالى بولعان، سايىپ كەلگەندە ءۇش كورول مۋشكەتەرى، ولاردىڭ بىرەۋى جارالى دەلىك، قاستارىنداعى بالامەن بىرگە كاردينال مىرزانىڭ اتىشۋلى ەڭ مىقتى بەس گۆاردياشىسىنا قارسى تۇرعان جانە ولاردىڭ تورتەۋىن سۇلاتقان.

— ءپالى، مىناۋىڭ جەڭىس قوي! — دەدى كورول جادىراپ. — ناعىز جەڭىس!

— ءيا، ۇلى اعزام، سە تۇبىندەگى جەڭىس ءتارىزدى تولىق جەڭىس.

— بىرەۋى جارالى، بىرەۋى بالاقاي دەرلىك ءتورت كىسى دەدىڭىز بە؟

— ونى ءتىپتى بوزبالا دەۋگە دە كەلمەس. ءبىراق وسى ايقاستىڭ كەزىندە ونىڭ كەرەمەت ەرلىك كورسەتكەنى سونداي، ونى، ۇلى اعزام، ءسىزدىڭ مارحاباتىڭىزعا ۇسىنىپ، ءبىر باتىلدىق جاساسام دەپ ەدىم.

— ءوزىنىڭ اتى كىم؟

— د'ارتانيان، ۇلى اعزامىم. ول — مەنىڭ ەڭ ەسكى دوستارىمنىڭ بىرەۋىنىڭ بالاسى. ۇلى اعزامىم، ءسىزدىڭ اكەڭىزبەن بىرگە سوعىسقا ءوز ەركىمەن قاتىسقان اقسۇيەكتىڭ بالاسى.

— جانە سول بالا قايسار مىنەز كورسەتتى دەيسىز بە؟ تريەۆيل، ماعان سول وقيعانى تاپتىشتەپ ايتىپ بەرىڭىزشى: مەنىڭ سوعىستار مەن شايقاستار تۋرالى اڭگىمەنى جاقسى كورەتىنىمدى بىلەسىز عوي.

وسىنى ايتىپ، كورول ليۋدوۆيك حIIءى-ىنشى تاكاپپارلانا شالقايىپ، مۇرتىن ءبىر شيراتىپ قويدى.

— ۇلى اعزام، — دەدى تريەۆيل ءسوزىن جالعاپ، — الگىدە ايتىپ ەدىم عوي، د'ارتانيان ءالى سارى ۇرپەك بالا دەپ، مۋشكەتەر بولۋ قۇرمەتىنە قولى جەتپەگەسىن ول قالا ادامى سياقتانىپ كيىنگەن ەكەن. كاردينال مىرزانىڭ گۆاردياشىلارى ونىڭ ءالى بالعىن ەكەنىن، اسىرەسە، پولككە جاتپايتىنىن ەسكە الىپ، ءبىز شابۋىلعا شىقپاي تۇرعاندا دەرەۋ كەتىڭىز دەگەن تالاپ قويادى...

— كوردىڭىز بە، تريەۆيل، اۋەلى شابۋىل جاساعان سولار ەكەن، — دەدى كورول.

— وتە دۇرىس ايتاسىز، ۇلى اعزام، وعان كۇمان جوق. ءسويتىپ، انالار وعان ءجونىڭدى تاپ دەيدى، ءبىراق ول: مەنىڭ جانىم — مۋشكەتەردىڭ جانى، ۇلى مارتەبەلى كورولگە بەرىلگەن اداممىن، دەمەك، مۋشكەتەر مىرزالارمەن بىرگە بولامىن، — دەپ جاۋاپ قايتارادى.

— جىگىت-اق ەكەن! — دەيدى كورول كۇبىرلەپ.

— ول شىنىندا دا مۋشكەتەرلەرمەن بىرگە قالادى، ۇلى اعزامىم، ءسىز تاعى ءبىر تاماشا جاۋىنگەر تاپتىڭىز، كاردينال مىرزانىڭ جىنىن كەلتىرىپ جۇرگەن دە وسى جىگىتتىڭ دە جيۋسساك مىرزانى شپاگاسىمەن ولتىرە تۇيرەپ تاستاعان سايىسكەرلىگى عوي.

— جيۋسساكتى جارالاعان سول ما؟ — دەدى كورول داۋىستاپ، — راس سول ما؟ بالا ما؟ ول مۇمكىن ەمەس، تريەۆيل.

— ءبارى دە، ۇلى اعزامىم، تۋرا وزىڭىزگە ايتقانداي بولعان.

— جيۋسساك كۇللى فرانسيانىڭ ەڭ تاڭداۋلى سايىسكەرلەرىنىڭ ءبىرى عوي.

— وعان شارا بار ما، ۇلى اعزام، «وزىڭنەن كۇشتى شىقسا، ەكى كوزىڭ سوندا شىعادى» دەگەن ەمەس پە.

— مەن سول جاس جىگىتتى كورگىم كەلەدى، تريەۆيل، ادەيى كورگىم كەلەدى، ەگەر وعان بىردەڭە قاجەت بولسا، ءبىز وعان كومەكتەسەيىك.

— ۇلى اعزامىم، ءسىز ونى قاشان قابىلداي الار ەكەنسىز؟

— ەرتەڭ تۇستە، تريەۆيل.

— ءبىر ءوزىڭ عانا ەرتىپ كەلەيىن بە؟

— جوق، تورتەۋىن بىردەي اكەلىڭىز، مەن ولاردىڭ بارىنە ءبىر مەزگىلدە العىس ايتپاقپىن. بىزگە جان-تانىمەن بەرىلگەن كىسىلەر سيرەك كەزدەسەدى، تريەۆيل، جانە ادالدىق سىي-قۇرمەت كورسەتۋگە تۇرادى.

— ۇلى اعزام، شاڭقاي تۇستە ءبىز لۋۆردە بولامىز.

— كىشى قاقپادان كىرەرسىز، تريەۆيل، كىشى قاقپادان. كاردينال بىلمەي-اق قويسىن.

— قۇپ، ۇلى اعزامىم.

— ءسىز تۇسىنەسىز عوي، تريەۆيل زاڭنىڭ اتى — زاڭ. سايىسۋعا تىيىم سالىنعانى راس.

— ءبىراق بۇل تايتالاس، ۇلى اعزام، كادىمگى جەكپە-جەكتىڭ اۋقىمىنان اسىپ جاتىر. بۇل — قاعىسىپ قالۋشىلىق، مەنىڭ ءۇش مۋشكەتەرىم مەن د'ارتانيان مىرزاعا كاردينال گۆاردياشىلارىنىڭ بەسەۋىنىڭ جابىلعانى. — سونىڭ ايقىن ايعاعى.

— دۇرىس-اق، — دەدى كورول. — دەگەنمەن تريەۆيل، كىشى قاقپادان كەلەرسىز.

تريەۆيل ەزۋ تارتتى دا قويدى. بالا ۇستازىنا قارسى شىقتى — مىنە، ونىڭ قولىنان كەلگەنى وسى عانا، بىلگەن كىسىگە بۇل دا از ەمەس. ول كورولگە قۇرمەتتەي ءتاجىم ەتىپ، ودان رۇقسات الىپ، كەتىپ قالدى.

سول كۇنى كەشقۇرىم ءۇش مۋشكەتەردىڭ ۇشەۋىنە دە ەرتەڭ كورسەتىلەتىن قۇرمەت جايى حابارلاندى. كورولدىڭ سىرىن باياعىدان بىلەتىن ىسقاياق جىگىتتەر بۇعان ونشا قوبالجي قويمادى. ءبىراق د'ارتانيان ۇشقىر قيالدى گاسكون ەمەس پە، وسى وقيعا وعان بولاشاق باقىتتىڭ نىشانى بولىپ كورىندى دە، تۇنىمەن نەبىر عاجايىپ سۋرەتتەردى كوز الدىنان وتكىزىپ جاتتى. تاڭەرتەڭگى ساعات سەگىزدە ول اتوستىڭ ۇيىنە كەلدى.

د'ارتانيان كەلگەندە مۋشكەتەر كيىنىپ بولىپ، ەندى شىققالى جاتىر ەكەن. كورول تۇستە قابىلدايتىن بولعاندىقتان، اتوس ەكى دوسىمەن ليۋكسەمبۋرگ ات قوراسى ماڭىنداعى شاراپحاناعا بارىپ، دوپ ويناماق بولىپ كەلىسىپتى. ول د'ارتانياندى وزىمەن بىرگە جۇرۋگە شاقىردى، الگى ويىننان حابارى بولماسا دا، ول بۇعان كەلىسە كەتتى. ۋاقىت ەرتەڭگى ساعات توعىز شاماسى، ول ون ەكىگە دەيىن نە ىستەرىن بىلمەي دال بولىپ ەدى.

پورتوس پەن اراميس ۋادەلى جەرگە كەلىپ، دوپتى قاقپاقىلداپ ويناپ تۇر ەكەن. دەنە جاتتىعۋلارىنىڭ سان تۇرلەرىنە كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىن اتوس، د'ارتانيان ەكەۋى الاننىڭ ەكىنشى جاعىنا بارىپ تۇرىپ، انا ەكەۋىنە وينالىق دەپ بەلگى بەردى. ول سول قولىمەن ويناسا دا، ءبىر سەرمەگەننەن كەيىن-اق، مۇنداي جاتتىعۋدى جاساۋعا جاراسى مۇمكىندىك بەرمەيتىنىن ءتۇسىندى. ءسويتىپ الاڭدا د'ارتانيان جالعىز قالدى، ءبىراق ول ويىننىڭ كۇللى ەرەجەسىن ساقتاپ ويناۋعا تاجىريبەسى جەتپەيتىنىن اۋەلدە ايتىپ قويعاندىقتان، ەكى مۋشكەتەر ۇپايدى ەسەپتەمەي، تەك دوپتى قاعىپ تاستاۋمەن عانا شۇعىلداندى. پورتوستىڭ الۋەتتى قولىمەن جىبەرىلگەن ءبىر دوپ ۇشىپ كەلە جاتىپ، د'ارتانياننىڭ بەتىنە ءتيىپ كەتە جازدادى، سو زامات ول: ەگەر الگى دوپ جاناپ وتپەي بەتىمە تيسە، قابىلداۋ بولماس ەدى، ويتكەنى مەن سارايعا بارا الماي قالار ەدىم دەپ ويلادى. ءوزىنىڭ گاسكوندىق قيالى بويىنشا، ونىڭ كۇللى بولاشاعى وسى قابىلداۋعا بايلانىستى. ول پورتوس پەن اراميسكە ءيىلىپ ءتاجىم ەتىپ، سىزدەرمەن كۇش سالىستىرۋعا ءحالىم جەتكەن كەزدە ويىندى جالعاستىرارمىن، دەدى. وسى سوزدەردى ايتتى دا، ول كورمەنىڭ سىرتىنا شىعىپ كورەرمەندەرگە كەلىپ قوسىلدى.

د' ارتانياننىڭ سورىنا قاراي، كورەرمەندەر اراسىندا مارتەبەلى تاقسىردىڭ ءبىر گۆاردياشىسى تۇر ەدى. ءوز جولداستارىنىڭ كەشە عانا ماسقارا بوپ جەڭىلىپ قالعانىنا نامىسى قوزعان وسىناۋ گۆاردياشى ءبىر رەتى كەلگەندە سولاردىڭ كەگىن الماقشى بولىپ انت ەتكەن . وسى ءبىر ءسات وعان اسا قولايلى بولىپ كورىندى.

— مىنا بالانىڭ دوپتان قورىققانىن قاراشى، — دەدى ول قاسىنداعى كورشىسىنە. — بۇل، شاماسى، مۋشكەتەردىڭ شاكىرتى بولدى.

د'ارتانيان جىلان شاعىپ العانداي وقىس جالت بۇرىلدى دا، الگى ءبىر قياس سوزدەردى ايتقان گۆاردياشىعا تەسىرەيە قارادى.

نە بوپ قالدى؟ — دەدى گۆاردياشى ءسوزىن ساباقتاپ، مۇرتىن مىسقىلداي شيراتىپ تۇرىپ. — سۇيكىمدى بالاقاي، ماعان قالاي قاراساڭ — ولاي قارا، ءبارىبىر، ايتقان سوزىمنەن تانبايمىن.

— ايتقان ءسوزىڭىز تاسقا تاڭبا باسقانداي ايقىن جانە ەشبىر ءتۇسىندىرۋدى قاجەت ەتپەيدى، سول سەبەپتى دە ارتىمنان ەرۋىڭىزدى سۇرايمىن، — دەدى د'ارتانيان.

— سوندا قاشان؟ — دەدى گۆاردياشى كەكەسىن ۇنمەن.

— وتىنەمىن، تاپ ءقازىر ءجۇرىڭىز.

— مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلەتىن شىعارسىز دەپ سەنەمىن؟

— مۇلدە بىلمەيمىن جانە بىلگىم دە كەلمەيدى.

— بەكەر اسىعاسىز! بالكىم، مەنىڭ اتىمدى بىلسەڭىز، مۇنداي دىكەڭدەمەس ەدىڭىز.

— وندا اتىڭىز كىم؟

— بەرناجۋ، امىرىڭىزگە قۇلدىق.

— سونىمەن، بەرناجۋ مىرزا، مەن ءسىزدى قاقپا الدىنان كۇتەمىن، دەدى د'ارتانيان سالماقپەن.

— جۇرە بەرىڭىز، مىرزا. مەن سىزدەن كەيىن شىعامىن.

— ەكەۋمىزدىڭ بىرگە شىققانىمىزدى، مىرزا، ەشكىم بايقاپ قالماسىن، ونشا اسىقپاي-اق قويىڭىز. ەكەۋمىز اينالىساتىن ىسكە باسى ارتىق كۋانىڭ كەرەگى جوق.

— ماقۇل، — دەدى گۆاردياشى، ءوز ەسىمى بۇعان ەشقانداي اسەر ەتپەگەنىنە تاڭ قالىپ.

راسىندا دا، بەرناجۋ ەسىمى د'ارتانياننان وزگە جۇرتتىڭ بارىنە ءمالىم بولاتىن. كورول مەن كاردينالدىڭ كۇللى ءامىر-جارلىقتارىنا قاراماستان، كۇن قۇرعاتپاي ءوتىپ جاتاتىن قاقتىعىس-سوقتىعىسىپ بارىنە تۇگەل دەرلىك قاتىساتىن ايتۋلى جانجالقويىڭ وسى ەدى.

پورتوس پەن اراميس ويىن قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتىپ، ال، اتوس ولاردىڭ ويىنىنان كوز جازباي تۇرىپ، جاس جىگىتتىڭ كەتىپ قالعانىن دا سەزبەدى؛ جىگىت كاردينالدىڭ گۆاردياشىسىنا بەرگەن ۋادەسى بويىنشا ەسىك الدىنا شىعىپ تۇرا بەردى. د'ارتانيان كورولدىڭ تالما تۇسكە شاقىرعان قابىلداۋىنا كەشىگىپ قالام با دەپ اسىعا باستادى. جان-جاعىن كوزىمەن ءبىر شولعاندا، ول كوشەنىڭ قاڭىراپ بوس جاتقانىن كوردى.

— يمانداي شىنىم، — دەدى ول ءوز دۇشپانىنا قاراپ، — ءوزىڭىز بەرناجۋ اتالعانىڭىزبەن، جولىڭىز تۇسەتىن بولدى! ءسىز شاكىرت-مۋشكەتەرگە تاپ بولدىڭىز. ءبىراق قام جەمەڭىز: مەن ايانىپ قالمايمىن. كانە، قورعانىڭىز!

— مەنىڭشە... — دەدى د'ارتانياندى سايىسقا شاقىرعان گۆاردياشى، — مەنىڭشە، بۇل ارا ىڭعايسىزداۋ سياقتى. بىزگە سەن-جەرمەن ابباتتىعىنىڭ سىرتى نەمەسە پرە-و-كلەردىڭ توڭىرەگى ىڭعايلى بولار ەدى.

— ءسوزىڭىز قۇلاققا كىرەدى-اق، — دەدى د'ارتانيان. — ءبىراق لاج بار ما، ۋاقىتىم از ەدى. ءدال ساعات ون ەكىدە بىرەۋمەن جولىعۋىم كەرەك. سول سەبەپتى، مىرزا، قورعانىڭىز، قورعانىپ باعىڭىز!

مۇنداي ءسوزدى ەكى رەت قايتالاپ ايتقىزاتىن كىسى بەرناجۋ ەمەس-تى. سول مەزەتتە، ول شپاگاسىن جالت ەتكىزىپ، دۇشپانىنا تاپ بەردى، گۆاردياشى اۋزىنان انا ءسۇتى كەپپەگەن نەمەنىڭ زارەسىن الىپ، قورقىتىپ قويا سالماقشى ەدى.

ءبىراق د'ارتانيان مۇنىڭ الدىندا عانا جاقسى مەكتەپتەن وتكەن بولاتىن. كەشەگى جەڭىس قىزۋى ءالى باسىلماعان جانە الدىنان ءبىر جارىلقاپ تاستايتىن جاقسىلىق كۇتكەن جىگىتىمىز قايتسە دە ءبىر ادىم كەيىن شەگىنبەۋگە بەل بايلادى. شپاگالار زۋىلداپ ايقاسىپ كەتتى. د'ارتانيان قاسارىسىپ تۇرىپ العاسىن، دۇشپانى ءبىر ادىم كەرى كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. وسى شەگىنىس كەزىندە بەرناجۋدىڭ شپاگاسى ءسال تايقىپ كەتكەنىن پايدالانىپ، د'ارتانيان ءوز شپاگاسىن بوساتىپ الدى دا، قاس قاعىمدا العا ءبىر ۇمتىلىپ، سۇڭگى ۇشىن دۇشپانىنىڭ يىعىنا قاداي سالدى. د'ارتانيان دەرەۋ كەيىن شەگىنىپ، شپاگاسىن كوتەرە قويدى. ءبىراق بەرناجۋ بۇل تۇك تە ەمەس دەپ ايقاي سالىپ، ەت قىزۋىمەن العا ۇمتىلعاندا، تاعى دا د'ارتانياننىڭ شپاگاسىنا تاپ بولىپ، تۇيرەلىپ قالدى. سوعان قاراماستان، دۇشپانى قۇلاپ قالماعاسىن جانە جەڭىلگەنىن موينىنا الماعاسىن، تەك سايىسا وتىرىپ، ءبىر جاقىنى قىزمەت ەتەتىن ۇيگە، لا ترەمۋل مىرزانىڭ ۇيىنە قاراي شەگىنىپ بارا جاتقاسىن، وعان سوڭعى سالعان جاراسىنىڭ ءقاۋىپتى ەكەنىن سەزبەگەن د'ارتانيان ونى تىقسىرا قۋىپ ءبىراز جەرگە اپاردى، ءتىپتى، بالكىم، ءولتىرىپ تە جىبەرەر مە ەدى. ءبىراق سول كەزدە دوپ ويناپ جاتقان ءۇي ىشىندەگى كىسىلەر كوشەدەن شىققان شۋدى ەستىپ قالدى. وزدەرىنىڭ دوسى، د'ارتانيانمەن بىر-ەكى اۋىز سوزگە كەلمەي جاتىپ، شپاگاسىن سۋىرىپ الىپ، سونىڭ سوڭىنان كوشەگە جۇگىرىپ شىعىپ كەتكەنىن كورىپ قالعان ەكى گۆاردياشى ءۇيدى الاقتاپ شىعا كەلدى دە، جەڭىسكە جەتكەن جىگىتىمىزگە دۇرسە قويا بەردى ءبىراق الگىلەردىڭ ءىزىن الا اتوس، پورتوس پەن ءاراميستىڭ دە قاراسى، كورىندى، وزدەرىنىڭ جاس دوسىنا جابىلىپ جاتقان گۆاردياشىلارعا تاپ بەرىپ، ولاردىڭ بەتىن وزدەرىنە قاراتىپ الدى. سول زامات بەرناجۋ قۇلاپ ءتۇستى، ەندى ءتورت نوياننىڭ ورتاسىندا ەكەۋدەن-ەكەۋ قالعام گۆاردياشىلار:

دە لا ترەمۋلدىڭ ادامدارى، قايداسىڭدار، جاردەمگە كەلىڭدەر! — دەپ ايقاي سالدى.

بۇل ۇندەۋگە دە لا ترەمۋلدىڭ ۇيىندە جۇرگەن كىسىلەردىڭ ءبىرى قالماي، كوشەگە اتىپ-اتىپ شىعىپ، ءتورت مۋشكەتەرگە لاپ قويدى.

ءبىراق سول ارادا مۋشكەتەرلەر دە ءوز تاراپىنان:

— مۋشكەتەرلەر، كومەككە كەلىڭدەر! — دەگەن ايبارلى ۇران تاستادى. بۇل ۇراندى قوستايتىندار ءارقاشاندا كوپ ەدى. مۋشكەتەرلەردىڭ مارتەبەلى تاقسىردىڭ اتا جاۋى ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن، كاردنيالدى جەك كورگەندىكتەن دە كوپشىلىك ولاردى جاقسى كەرەتىن. سول سەبەپتى دە، اراميس ايتقان «قىزىل گەرسوگكە» قىزمەت ەتپەيتىن باسقا پولكتىڭ گۆاردياشىلارى وسىنداي سوقتىعىس كەزىندە كورول مۋشكەتەرلەرىن جاقتاپ شىعا كەلەتىن. بۇل كەزدە دەزەسسار مىرزا پولكىنىڭ ءۇش گۆاردياشىسى سول ارادان ءوتىپ بارا جاتقان، ولاردىڭ ەكەۋى قولما-قول ءتورت جولداسىنا قول ۇشىن بەرۋ ءۇشىن تۇرا-تۇرا ۇمتىلىستى، ال، ءۇشىنشىسى:

— مۋشكەتەرلەر، كومەككە كەلىڭدەر! كومەككە كەلىڭدەر! — دەپ جان ۇشىرا ايقايلاپ، دە تريەۆيل ۇيىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى.

دە تريەۆيل مىرزانىڭ اۋلاسىندا، ادەتتەگىسىنشە، پولك سولداتتارى قاپتاپ ءجۇر ەكەن، ولار جولداستارىنا جاردەمدەسۋ ءۇشىن دەرەۋ سولاي قاراي تۇرا-تۇرا ۇمتىلىستى. جاپپاي، قىزىل شەكە توبەلەس ەندى باستالدى، ءبىراق مۋشكەتەرلەردىڭ كۇشى باسىم كەلدى. كاردينالدىڭ گۆاردياشىلارى مەن دە لا ترەمۋل مىرزانىڭ ادامدارى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا قاشىپ تىعىلدى، ارتتارىنان دۇشپاندارى كيمەلەپ كىرمەسىن دەپ قاقپانى دەرەۋ بەكىتىپ تاستادى. اۋىر جارالانىپ ءال ۇستىندە جاتقان بەرناجۋدى ەرتەرەك ۇيگە كوتەرىپ كىرگىزگەن-دى.

مۋشكەتەرلەر مەن ولاردىڭ وداقتاستارىنىڭ ابدەن دەلەبەسى قازىپ، جەلىگىپ العان ەدى، دە لا ترەمۋلدىڭ ادامدارى كورول مۋشكەتەرلەرىنە جۇرەگى داۋالاپ، شابۋىل جاساعانى ءۇشىن، ونىڭ ءۇيىن ورتەپ جىبەرسە قالاي بولادى دەگەن ماسەلە دە تۋدى. قىزبا بىرەۋدىڭ اۋزىنان شىعىپ كەتكەن وسى ءسوزدى جۇرت جامىراپ قوستاي جونەلدى، ءبىراق ءساتى تۇسكەندە، ساعات ون ءبىردى سوقتى. د'ارتانيان مەن ونىڭ دوستارى قابىلداۋعا باراتىنىن ەستەرىنە الدى، ءبىراق وزدەرى جوق كەزدە الگى سۇمدىق ءازىلدى جۇزەگە اسىرىپ قويادى ەكەن دەپ قاۋىپتەنەدى، ولار ءبۇيىرى قىزىپ العان سودىرلاردى سىلاپ-سيپاپ، ساباسىنا تۇسىرۋگە تىرىستى. دەگەنمەن لاقتىرىلعان بىرنەشە تاس قاقپاعا بارىپ ءتيدى. ءبىراق قاقپا بەرىك ەكەن، مىزعىمادى. بۇل قالىڭ ءنوپىردى ءبىراز سۋىتايىن دەدى. ونىڭ ۇستىنە بارىنە باس بولىپ جۇرگەن جىگىتتەر قالىڭ كوپتەن ءبولىنىپ، دە تريەۆيلدىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدى، وسى وقيعانى تۇگەل بىلەتىن كاپيتان بۇلاردى ۇيىندە توسىپ وتىر ەكەن.

— دەرەۋ لۋۆرعا كەتتىك! — دەدى ول. — ءبىر مينۋتتى دا جوعالتپاي لۋۆرعا كەتۋىمىز كەرەك، كاردينال حابارلاپ ۇلگىرمەي تۇرعاندا، كورولمەن ەرتەرەك بارىپ كورىسەلىك، ءبىز بۇل ءىستى كەشەگى وقيعانىڭ جالعاسى دەپ ايتايىق، سوندا ەكەۋى ءبىر عانا ءىس بولىپ شىعا كەلەدى.

دە تريەۆيل مىرزا كوڭىلدەس ءتورت جىگىتىن ەرتىپ، لۋۆرعا قاراي اسىعىس ءجۇرىپ كەتتى. ءبىراق ونداعىلار مۋشكەتەرلەر كاپيتانىن اڭ-تاڭ قالدىرىپ، كورول بۇعى اۋلاۋ ءۇشىن سەن-جەرمەن ورمانىنا اتتانىپ كەتكەن دەستى. دە تريەۆيل مىرزا بۇل جاڭالىقتى ەكى رەت قايتالاپ ايتقىزدى دا، ونى ەستىگەن سايىن قاباعى ءتۇسىپ، تۇنجىراي بەردى.

— ۇلى اعزام اڭعا شىعامىن دەگەن شەشىمگە كەشە كەلىپ پە ەدى؟ — دەدى ول.

— جوق، بيىك دارەجەلىم، — دەدى كامەردينەر. — بۇگىن ەرتەڭگىلىك باس اڭشى كەلىپ: وتكەن تۇندە سىزگە بولا ءبىر بۇعىنى قاۋمالاپ قورشاپ الدىق دەگەن حاباردى جەتكىزدى. كورول اۋەلى بارمايمىن دەپ كەسىپ ايتىپ ەدى، ءبىراق كەيىن ونداي قىزىقتان قالعىسى كەلمەدى مە، ايتەۋىر، كەتىپ قالدى.

— كورول اڭعا كەتكەنگە شەيىن كاردينالمەن كورىستى مە؟ — دەدى دە تريەۆيل مىرزا.

— شاماسى، كورىسكەن بولۋى كەرەك، — دەدى كامەردينەر. — بۇگىن ەرتەڭگىسىن قاقپا الدىنان مەن مارتەبەلى تاقسىردىڭ جەگۋلى كۇيمەسىن كوردىم. مەن ودان: ءبىر جاققا باراسىز با؟ — دەپ سۇراپ ەدىم: سەن-جەرمەنگە — دەگەن جاۋاپ الدىم.

— ءبىز قالىپ قويىپپىز! — دەدى دە تريەۆيل. — بۇگىن كەشقۇرىم، مىرزالار، مەن كورولمەن كەزدەسەم. ال، ەندى سىزدەرگە كەلەتىن بولساق، مەن سىزدەرگە ونىڭ كوزىنە تۇسە كورمەڭىز دەپ كەڭەس بەرەر ەدىم.

بۇل — اقىلدى كەڭەس ەدى، ەڭ باستىسى، سول كەڭەستى بەرىپ وتىرعان كىسى كورولدى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن، سوندىقتان دا كوڭىلدەس ءتورت جىگىت ونىمەن ءسوز تالاستىرمادى. دە تريەۆيل مىرزا بۇلارعا ۇيلەرىڭىزگە قايتىڭىزدار دا، مەنەن حابار كۇتىڭىزدەر دەپ ءامىر ەتتى.

ۇيىنە قايتىپ كەلگەسىن دە تريەۆيل بۇل ىستە شيراق قيمىلداپ، ءبىرىنشى بولىپ شاعىم جازعان ءجون بولار، — دەپ ويلادى. ول دە لا ترەمۋل مىرزاعا حات جازىپ، ءوزىنىڭ ءبىر كىسىسىن جىبەردى، بۇل حاتىندا كاپيتان ول كىسىدەن كاردينالعا قىزمەت ەتەتىن گۆاردياشىنى ءوز ۇيىنەن قۋىپ جىبەرۋىن جانە مۋشكەتەرلەرگە شابۋىل جاساعانى ءۇشىن ءوز ادامدارىنا قاتتىراق ءبىر ۇرسىپ قويۋىن سۇرادى. ءوزىنىڭ اتشىسىنان (بەرناجۋ سونىڭ تۋىسقانى بولاتىن) بۇل حابارعا قانىققان دە لا ترەمۋل مىرزا بىلاي دەپ جاۋاپ جىبەرەدى: دە تريەۆيل مىرزا دا، ونىڭ مۋشكەتەرلەرى دە ماعان شاعىنا المايدى، قايتا شاعىناتىن بولسام — مەن شاعىنۋىم كەرەك، ويتكەنى مۇنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە اۋەلى تيىسكەن مۋشكەتەرلەر، ولار ءتىپتى مۇنىڭ ءۇيىن ورتەمەكشى دە بولعان. بۇل ەكى بەكزاتتىڭ اراسىنداعى داۋ-جانجال، ارينە، ۇزاققا سوزىلار ەدى جانە بۇلاردىڭ ءارقايسىسى قاسارىسىپ ءوز ايتقانىنان قايتپاس ەدى، ءبىراق دە تريەۆيل ماسەلەنى انىقتاي تۇسەتىن سونى ءبىر ءتاسىل ويلاپ تاپتى. ول دە لا ترەمۋل مىرزاعا ءوزى بارماق بولدى.

دە لا ترەمۋل مىرزانىڭ ۇيىنە كۇيمەمەن كەلىپ، ول ءوزىنىڭ كەلگەنىن قوجايىنعا حابارلا دەپ ءامىر ەتتى.

بەكزاتتار بىر-بىرىمەن سىپايى سالەمدەستى. ارالارىندا دوستىق ىنتىماق بولماسا دا، بۇلار ءبىر-بىرىن قاتتى قۇرمەتتەيتىن. ەكەۋى دە ار-نامىستى، كەڭ پەيىلدى جاندار ەدى. دە لا ترەمۋل مىرزا ءوز باسى پروتەستانت بولعاسىن، حان سارايىنا وتە سيرەك كەلەتىن، سول سەبەپتى دە ەشبىر پارتيا قاتارىنا دا قوسىلمايتىن، ول، ادەتتە، بىرەۋمەن قارىم-قاتىناس جاساردا تازا، قالتقىسىز كوڭىلىن ۇسىناتىن. قانشا ايتقانمەن، بۇل جولى دە تريەۆيل كىشىپەيىلمەن سىپايى قابىلدانسا دا، بۇرىنعىداي ەمەس، ارادان ءبىر سالقىندىق لەبى سەزىلىپ تۇردى.

— مىرزا، — دەدى مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانى ءسوز باستاپ، — ءبىز ەكەۋمىز دە ءوزىمىزدى وكپەلى سانايمىز، سول سەبەپتى دە مەن سىزگە كەلگەندە، الگى ءبىر داۋلى ءىستىڭ ءمان-جايىن بىرلەسە وتىرىپ انىقتاۋعا كەلدىم.

— راقىم ەتىڭىز، — دەدى دە لا ترەمۋل، — ءبىراق اۋەلى ەسكەرتىپ قويايىن، مەن بۇل ءىستىڭ جاي-جاعداياتىن جاقسى بىلەم، بار ايىپ ءسىزدىڭ مۋشكەتەرلەرىڭىزدىڭ موينىندا.

— ءسىز، مىرزا، ءبىر نارسەنى ولشەپ-پىشىپ الماي سويلەمەيتىن اقىلدى دا ءادىل ادامسىز، سول سەبەپتى دە مەنىڭ ادەيى ايتقالى كەلگەن ۇسىنىسىمنان باس تارتا المايسىز.

— مىرزا، وتىنەمىن، قۇلاعىم سىزدە.

— ءسىزدىڭ اتشىنىڭ تۋىسى بەرناجۋ مىرزانىڭ حال-احۋالى قالاي ەكەن؟

— ونىڭ ءحالى مۇشكىل، مىرزا. يىعىنداعى جاراسى ونشا ءقاۋىپتى ەمەس، ءبىراق وكپەسىنە زاقىم كەلتىرگەن ەكىنشى جاراقاتى تاعى بار. ەمشى ول وسىدان ساۋىعىپ كەتە الماس دەپ قورقادى.

— جارالى ەسىن بىلە مە؟

— ءيا. اقىل-ەسى ءبۇتىن.

— ءوزى سويلەي الا ما؟

— قينالا-قينالا سويلەيدى.

— ەندەشە، مىرزا، ۇزاماي. جانى جانناتقا ۇشادى-اۋ دەگەن جىگىتكە بارالىق تا، قۇداي اتىمەن انت ەتىپ، ودان بار شىندىقتى ايتۋىن سۇرالىق. مەيلى، ءوزى ارالاسقان ءىستىڭ ءادىل قازىسى سول جارالى جىگىت-اق بولا قويسىن، مەن ول نە ايتسا — سوعان سەندىم.

دە لا ترەمۋل مىرزا ءبىر ءسات ويلانىپ قالدى دا، بۇدان اقىلدى ۇسىنىس تابا المايتىنىن ءبىلىپ، بىردەن كەلىسە كەتتى.

ەكەۋى دە جارالى جىگىت جاتقان بولمەگە كەلىپ كىردى. ونىڭ كوڭىلىن سۇراۋعا كەلگەن وسىناۋ تەكتى مىرزالاردى كورگەندە، اۋرۋ جىگىت كەرەۋەتتەن باسىن كوتەرىپ وتىرماق بولدى، ءبىراق ابدەن السىرەپ قالعان بايعۇس، وسى بولماشى قيمىلدىڭ وزىنە شىداي الماي، ەسىنەن تانعانداي، توسەككە قايتا قۇلاي كەتتى.

دە لا ترەمۋل مىرزا وعان جاقىنداپ بارىپ، بەتىنە تۇزدى شيشا اپارىپ ەدى، ناۋقاس ەسىن جيدى. سودان كەيىن دە تريەۆيل مىرزا اۋرۋ كىسىگە سوزىمەن ىقپال جاسادى دەپ ايىپتاماسىن دەپ، جارالىمەن ءوزىڭىز سويلەسىڭىز دەگەن ۇسىنىس جاسادى.

ماسەلەنىڭ ءبارى دە تريەۆيل مىرزانىڭ ويلاعانىنداي بولىپ شىقتى. اجال اۋزىندا جاتقاسىن، بەرناجۋ اقيقات شىندىقتى جاسىرمادى. ول بولعان وقيعانى اينا-قاتەسىز ايتىپ بەردى.

دە تريەۆيل مىرزاعا كەرەگىنىڭ ءوزى وسى ەدى. ول بەرناجۋگە تەزىرەك ءتاyءىر بولىڭىز دەگەن تىلەك ءبىلدىرىپ، دە لا ترەمۋل مىرزامەن قوش ايتىسىپ، ۇيىنە كەلدى دە، ءتورت دوسقا ءتۇس مەزگىلىندە كەلسىن دەپ ارنايى كىسى جىبەردى.

دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىندە ەڭ تاڭداۋلى قاۋىم — ءيىنى كەلگەندە ايتالىق — كاردينالدىڭ دۇشپاندارى عانا جينالعان بولاتىن. سول سەبەپتى دە تۇسكى اس ۇستىندە اڭگىمە الگى مارتەبەلى تاقسىر گۆاردياشىلارىنىڭ قارا باسىپ، ەكى رەت جەڭىلىپ قالعانىن توڭىرەكتەپ شىقپاي قويدى. وسى ەكى شايقاستىڭ دا قاھارمانى د'ارتانيان بولعاندىقتان دا، ماقتاۋ ءسوزدىڭ ءبارى تەك سونىڭ باسىنا عانا جاۋىپ جاتتى، اتوس، پورتوس پەن اراميس بۇعان جاقىن جولداس رەتىندە عانا قۋانعان جوق، ولار تاپ وسىلاي كوككە جەتكىزە ماقتاۋدىڭ تالايىن ەستىپ ەتى ۇيرەنگەن، ەندەشە وسى جولعى ۇلەسىن جاس سەرىگىنە قيۋعا بولادى عوي.

كەشكى ساعات التىلار كەزىندە دە تريەۆيل ەندى لۋۆرعا بارا بەرۋگە بولادى دەدى. ءبىراق قابىلداۋ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن، ول ەندى كىشى قاقپادان وتۋگە رۇقسات سۇراپ جاتپاي، ءتورت سەرىگىمەن بىرگە بارىپ قابىلداۋ بولمەسىنەن ورىن الدى. كورول ءالى اڭنان كەلمەپتى.

ءبىزدىڭ جاس دوستارىمىز جارتى ساعاتتاي كۇتكەننەن كەيىن، كەنەت كۇللى ەسىكتەر ءبىر مەزگىلدە ايقارا اشىلىپ، ۇلى كورولدىڭ كەلگەنى حابارلاندى. د'ارتانيان تەبىرەنىپ كەتتى. بالكىم، ەندىگى بىرنەشە مينۋت ونىڭ كۇللى بولاشاق تاعدىرىن شەشەتىن شىعار. ول تىنىسىن تارتىپ كورول كىرەتىن ەسىكتەن كوز جازباي وتىرىپ قالدى.

ليۋدوۆيك ءحىىى-شى تابالدىرىقتان اتتاي بەردى. ول سەرىكتەرىنەن وزىپ الدا كەلەدى. كورول شاڭ-توزاڭنان كورىنبەيتىن اڭشى كوستيۋمى مەن ساپتاماسىن شەشپەپتى. قولىندا قامشى. ءبىر قاراعاننان-اق د'ارتانيان ونىڭ قاھارلانىپ كەلە جاتقانىن سەزە قويدى.

كورولدىڭ قاباعى سالىڭقى ەكەنىن سەزسە دە، ساراي توڭىرەگىندەگىلەر ول جۇرەتىن جولدى قۋالاي تۇرا - تۇرا قالىستى: كورولدى قابىلداۋ بولمەلەرىندە نازارعا ىلىنبەي قالعاننان گورى اشۋلى بولسا، ايتەۋىر ءبىر كوزگە تۇسكەندى ابىروي سانايدى. ءۇش مۋشكەتەر ءدىن سالعان جەردەن العا ۇمتىلعانى دا سودان، ال، د'ارتانيان بولسا، مۇنىڭ كەرىسىنشە، ولاردىڭ تاساسىنا جاسىرىنىپ، كورىنبەۋگە تىرىستى. كورول اتوستى، پورتوس پەن ءاراميستى جاقسى تانىسا دا ولاردى كورمەگەن كىسى سياقتى، ءتىپتى نازار اۋدارماستان، ءلام دەمەستەن تۇنەرىپ وتە شىقتى. دە تريەۆيلگە كەلەتىن بولساق، كورول ءوزىن شانشىلا قاراعان كەزدە، ءمىز باقپاي تەسىرەيىپ تۇرىپ العانى سونشا، ۇلى اعزامنىڭ ءوزى كوزىن تايدىرىپ اكەتتى. وسىدان كەيىن ۇلى اعزام تۇسىنىكسىز بىردەڭەلەردى ايتىپ، ءوزىنىڭ اڭىراعان اپارتامەنتتەرىنە كىرىپ كەتتى.

— حال ناشار، — دەدى اتوس جىميىپ. — جانە بۇگىن بىزگە وردەن بەرە قويمايتىن شىعار.

— وسى ارادا ون مينۋت كۇتىڭىزدەر، — دەدى دە تريەۆيل مىرزا. ەگەر سوعان دەيىن مەن كەلمەسەم، ءبىزدىڭ ۇيگە بارا بەرىڭىز: ودان كەيىن توسۋدان پايدا جوق.

ءتورت دوس سارىلىپ ون مينۋت، شيرەك ساعات، جيىرما مينۋت كۇتتى دە تريەۆيل كورىنبەگەسىن بۇلار الدەنەدەن قاۋىپتەنىپ جوندەرى كەتىپ قالدى.

بۇل كەزدە دە تريەۆيل مىرزا كورول كابينەتىنە ەركىن باسىپ كىرىپ كەلدى، سويتسە ۇلى اعزامنىڭ سىركەسى سۋ كوتەرمەي وتىر ەكەن. ول كرەسلودا شالقايىپ، شىپىرتقىنىڭ سابىمەن ساپتاماسىنىڭ قونىشىن ۇرىپ قويادى. دە تريەۆيل اسپاي-ساسپاي، سابىرمەن كورولدىڭ دەنساۋلىعىن، جاي-كۇيىن سۇرادى.

— نەسىن سۇرايسىز، مىرزا، حال-اقۋالىم جامان، — دەدى كورول. — مەن زەرىككەننەن جارىلعالى وتىرمىن.

بۇل شىنىندا دا ليۋدوۆيك ءحىىى-نىڭ ەڭ اۋىر سىرقاتىنىڭ ءبىرى ەدى. كەيدە ول وزىنە جاقىن-جۋىق كوڭىلدەستەرىنىڭ بىرەۋىن تەرەزە الدىنا الىپ كەتىپ: «زەرىگىپ تۇرمىن، مىرزا! كانە، ەكەۋمىز قوسىلىپ زەرىگەلىك»، — دەيتىن.

— قالاي! — دە تريەۆيل داۋىستاپ جىبەردى. — ۇلى اعزامىم، ءسىز قالاي زەرىگەسىز؟ بۇگىن ءسىز، ۇلى اعزام، اڭعا شىعىپ، راقاتتانىپ قايتقان جوقسىز با؟

— ونداي راقاتى قۇرىپ قالسىن! — دەدى كورول كۇڭكىلدەپ. — جانىمدى ساداقا ەتەيىن، ءبارى دە ازىپ-توزىپ بارادى! بىلمەيمىن، وسى كەزدە ءتۇزدىڭ تاعىسى ءىز قالدىرمايتىن بولعان با، الدە، ءيىسشىل يتتەر قالماعان با! ءبىز التى ساعات بويى وكشەلەي قۋىپ، سوڭىنان قالماي ءجۇرىپ ءبىر باعلان بۇعىنى ابدەن دىڭكەلەتىپ، ماقساتىمىزعا جەتتىك دەپ، سەن-سيمون سىبىزعىسىن ەرنىنە اپارىپ جەڭىس سازىن سىزىلتا بەرگەن كەزدە، قاي اتتەگەنە-اي دەسەيشى، يت بىتكەن جالت بەرە شابالانىپ، ءبىر جاقتاعى قودىعىن قۋالاي جونەلگەنى. مىنەكي، كورىپ تۇرسىز با، ءبىر كەزدە قۇس سالۋدى قويسام، ەندى يت جۇگىرتىپ، تاعى قۋالاۋدى دا قوياتىن شىعارمىن. اح، دە تريەۆيل مىرزا، مەن دەگەن ءبىر باقىتسىز سورلى كورولمىن! قولىمدا ءبىر جالعىز يتەلگىم قالىپ ەدى، ءۇش كۇن بولدى، ول دا ءولىپ قالدى.

— ۇلى اعزامىم، راسىندا دا ءسىزدىڭ وكىنىشىڭىزدى ءوز باسىم قاتتى ءتۇسىرىپ تۇرمىن: بۇدان وتكەن قايعى بولماس. ءبىراق سىزدە ءالى دە ءبىر سىپىرا سۇڭقار، قارشىعا جانە باسقا قىران قۇستار قالعان سياقتى ەدى عوي؟

— ءبىراق سولاردى اڭعا باۋليتىن ادام قالعان جوق. ساياتشىلار دۇنيە سالىپ جاتىر. سۇڭقارمەن اڭ اۋلاۋ ونەرىن بىلەتىندەردەن ەندى جالعىز ءوزىم عانا قالدىم. مەنەن كەيىن ءبارى دە قۇريدى. اڭدى قاقپانمەن، دۇزاقپەن، ارانمەن اۋلايتىن بولادى. ەگەر مەن شاكىرتتەردى ۇيرەتىپ ۇلگەرسەم... جوق ،وعان مۇرسات قايدا، كاردينال مىرزا ماعان ءبىر مينۋت تىنىشتىق بەرمەيدى، يسپانيا جايلى، اۆستريا جايلى، انگليا جايلى جاتپاي-تۇرماي اڭگىمە ايتىپ، ميىمىزدى اشىتادى! ايتپاقشى كاردينال تۋرالى ءسوز بار: دە تريەۆيل مىرزا، مەن سىزگە ريزا بولۋدان قالىپ بارامىن.

دە تريەۆيلدىڭ كۇتكەنى دە وسى ەدى. ول كورولدىڭ جايىن باياعىدان بىلەدى جانە ءبىر ۇققانى: باعانادان بەرى شاعىنىپ وتىرعانى ۇلكەن اڭگىمەنىڭ كىرىسپەسى عانا ونى وزىنە قاراي ءتۇسۋ ءۇشىن عانا ياعني ونى وزىنە قاراي ءتۇسۋ ءۇشىن عانا پايدالاناتىن سياقتى. اۋەلدەن ايتقىسى كەلگەن ءسوزىن ول ەندى عانا ايتادى.

— ۇلى اعزامىم، ءسىزدىڭ الدىڭىزدا ايىپتى بولىپ قالاتىنداي مەن بايعۇس نە جازىپ ەدىم سونشا؟ — دەدى دە تريەۆيل كەرەمەتتەي قايران قالعان كىسىدەيىن.

— ءوز بورىشىڭىزدى وسىلاي ورىندايدى ەكەنسىز عوي، مىرزا؟ — دەدى كورول، دە تريەۆيلدىڭ ساۋالىنا تىكەلەي جاۋاپ بەرۋدەن جالتارىپ. — مەن ءسىزدى مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانى ەتىپ تاعايىنداعان دا، قاراۋىڭىزداعى كىسىلەرىڭىز جۇرتتى قىرىپ-جويىپ، تۇتاس ءبىر كۆارتالدى دۇرلىكتىرىپ، كۇللى ءپاريجدى ورتەپ قويا جازداسىن دەپ تاعايىنداپ پا ەدىم؟ جانە ءسىز بۇل جونىندە جۇمعان اۋزىڭىزدى اشپايسىز! ءبىراق مەن، — دەدى كورول ءسوزىن جالعاپ، — بەكەر رەنجىپ وتىرعان شىعارمىن. بالكىم، كىنالى كىسىلەر تۇتقىنعا الىنىپ، ءسىز ولاردىڭ ءادىل جازاسىن العانىن ايتايىن دەپ كەلگەن شىعارسىز.

— جوق، ۇلى اعزامىم، — دەدى دە تريەۆيل سابىرمەن، — مەن سىزدەن سولارعا سوت قۇرۋ جايىن وتىنگەلى كەلدىم.

— كىمدى سوتتايمىز سوندا؟ — دەدى كورول داۋىستاپ،

— وسەكشىلەردى! —دەدى دە تريەۆيل.

— مىنە، جانالىق دەپ وسىنى ايت! —دەدى كورول داۋسىن كوتەرىپ. — الگى قارعىس اتقان ءۇش مۋشكەتەرىڭىز — اتوس، پورتوس پەن اراميس، جانە ءبىر بەارننەن كەلگەن تەنتەكپەن بىرىگىپ، قۇتىرعان يت سياقتى، بەرناجۋ بايعۇسقا تاپ بەرىپ، كورىمىن كوزىنە كورسەتكەنىن ءسىز جوققا شىعارا الماسسىز، و بەيشارا ەندىگى جان ءتاسىلىم ەتۋگە جاقىنداپ قالعان شىعار؟ - سودان كەيىن ولار گەرسوگ دە لا ترەمۋلدىڭ ءۇيىن قورشاپ، ورتەپ جىبەرمەكشى بولعانىن جوققا شىعارا الماسسىز، ەگەر سوعىس ۋاقىتى بولسا — ونىسى تەرىس بولماس ەدى، ويتكەنى ول ءۇي — گۋگەنوتتاردىڭ ۇياسى، ءبىراق بەيبىت كۇندەرى بۇل وزگەلەرگە جامان ۇلگى بولىپ سانالادى. ەندى شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى: ءسىز وسىنىڭ ءبارىن جوققا شىعارعالى كەلگەن جوقسىز عوي؟

— ۇلى اعزامىم، وسى ەرتەگىنى سىزگە ايتىپ جۇرگەن كىم — دەدى دە تريەۆيل تاعى دا بايسالدى قالپىن ساقتاپ.

— كىم ايتتى دەيسىز بە، مىرزا؟ مەن ۇيىقتاپ جاتقاندا استە كوز جۇمبايتىن، مەن كوڭىل كوتەرىپ جۇرگەندە ەڭبەك ەتىپ جاتاتىن، ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ىستەرىنىڭ ءبارىن — فرانسيا مەن ەۆروپاداعى ىستەردىڭ ءبارىن باسقارىپ وتىراتىن كىسى ايتپاعاندا، ونى ماعان كىم ايتتى دەپ ويلايسىز؟

— ۇلى اعزام، ءسىز، شاماسى، قۇداي تاعالانى ايتىپ وتىرعان بولارسىز، — دەدى دە تريەۆيل، — ويتكەنى مەنىڭ الدىمدا سىزدەن، ۇلى اعزامىم، سونشا بيىك تۇراتىن تەك قۇداي عانا.

— جوق، مىرزا، مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم — كورولدىكتىڭ تىرەگى، مەنىڭ بىردەن-بىر قىزمەتشىم، بىردەن-بىر دوسىم — كاردينال مىرزا.

— كاردينال مىرزا — قانشا ايتقانمەن، قاسيەتتى اۋليە ەمەس،

— مىرزا، سوندا ءسىزدىڭ نە ايتقىڭىز كەلەدى؟

— مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، كۇناسىز كىسى — تەك پاپا عانا، ەندەشە كاردينالدى كۇنادان پاك دەۋگە بولمايدى.

— ءسىز سوندا ول مەنى الداپ ءجۇر، ماعان وپاسىزدىق جاساپ ءجۇر دەگىڭىز كەلە مە؟ دەمەك، ءسىز ونى ايىپتايسىز با؟ كانە، تۋراسىن ايتىڭىزشى، ءسىز ونى ايىپتايتىنىڭىزدى مويىندايسىز عوي!

— جوق، ۇلى اعزام. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ول كىسىنىڭ ءوزى الدانىپ قالعان. مەن وعان جالعان مالىمەت بەرگەن دەيمىن. مەن، ۇلى اعزامىم، ول ءسىزدىڭ مۋشكەتەرلەرىڭىزدى، ادىلدىكتەن اينىپ، اسىعىس ايىپتاعان، ءوز مالىمەتتەرىن جامان كىسىلەردەن جيناعان دەيمىن.

— ايىپتاۋدىڭ كوزى دە لا ترەمۋل مىرزادان، گەرسوگتىڭ وزىنەن شىعىپ جاتىر.

— ۇلى اعزام، گەرسوگ بۇل ىسكە جانىن سالا كىرىسىپ ءجۇر، سول سەبەپتى دە ودان قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىكتى تابۋ قيىن بولار، دەگەن جاۋاپتى ايتار ەدىم. ءبىراق مەن، ۇلى اعزامىم، ولاي دەۋدەن اۋلاقپىن. مەن گەرسوگتىڭ پاراساتتى دا ادال كىسى ەكەنىن بىلەمىن مىنە سول كىسىنىڭ ايتقان سوزىنە توقتايمىن، ءبىراق ءسىزدىڭ الدىڭىزعا ءبىر عانا شارت قويامىن...

— قانداي شارت؟

— ۇلى اعزام، مەن ءسىزدىڭ ول كىسىنى دەرەۋ شاقىرىپ الىپ تەرگەۋىڭىزدى جانە ونى ەشبىر كۋاسىز، كوزبە-كوز وڭاشا وتىرىپ تەرگەگەنىڭىزدى قالار ەدىم جانە گەرسوگ كەتىسىمەن، ۇلى اعزامىم، مەنى بىردەن قابىلداۋىڭىزدى وتىنگەن بولار ەدىم.

— سولاي ما! — دەدى كورول. — ءسىز سوندا دە لا ترەمۋل مىرزا ايتسا، سوعان توقتايسىز عوي؟

— ءيا، ۇلى اعزام.

— جانە سوعان بىردەن مويىن ۇسىناسىز عوي؟

— ءيا.

— جانە ول قويعان تالاپتىڭ بارىمەن كەلىسەسىز عوي؟

— ءيا، ۇلى اعزام.

— لا شەنە! لا شەنە! — دەدى كورول داۋىستاپ.

ليۋدوۆيك ءحىىى-نىڭ ۇدايى ەسىك الدىندا ءامىر كۇتىپ تۇراتىن سەنىمدى كامەردينەرى زىپ ەتىپ بولمەگە كىرىپ كەلدى.

— لا شەنە، — دەدى كورول، — دە لا ترەمۋل مىرزاعا دەرەۋ كىسى جىبەرىڭدەر. بۇگىن كەشكە ونىمەن سويلەسۋىم كەرەك.

— ۇلى اعزام، ءسىز دە لا ترەمۋل ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا ەشكىمدى قابىلدامايمىن دەپ ءسوز بەرەسىز عوي؟

— ەشكىمدى دە قابىلدامايمىن، — دەدى كورول. ەندەشە، ەرتەڭگە دەيىن حوش بولىڭىز، ۇلى اعزامىم. ەرتەڭگە دەيىن، مىرزا. قاي ساعاتقا ءامىر ەتەسىز، ۇلى اعزامىم؟ قالاعان ۋاقىتىڭىزدا.

— ءبىراق مەن ەتە ەرتە كەلىپ قالىپ، ءسىزدى وياتىپ جىبەرەم بە دەپ قورقام، ۇلى اعزامىم.

— مەنى وياتىپ دەيسىز بە؟ مەن وسى ۇيىقتاي ما ەكەنمىن؟ مەن ءقازىر ۇيىقتامايتىن بولعانمىن، مىرزا. ىلۋدە ءبىر كوز شىرىمىن الامىن — سول دا جەتىپ جاتىر. قانشا ەرتە كەلەمىن دەسەڭىز دە كەلە بەرىڭىز، ءتىپتى، ساعات تاڭعى جەتىدە كەلىڭىز. ال، ەگەر مۋشكەتەرلەرىڭىز كىنالى بولسا، مەنەن جاقسىلىق كۇتپەڭىز!

— ەگەر مەنىڭ مۋشكەتەرلەرىم كىنالى بولسا، ولار زاماتىندا ءسىزدىڭ قولىڭىزعا تابىس ەتىلەدى، ۇلى اعزام، سوسىن ولارعا نە ىستەيتىنىڭىزدى ءوزىڭىز بىلەسىز. ۇلى اعزامنىڭ بىزگە ايتاتىن تاعى قانداي تالاپتارى بار ەكەن؟ ەكى قۇلاعىم سىزدە. امىرىڭىزگە قۇلدىق.

— جوق، مىرزا، جوق. مەنى ءادىل ليۋدوۆيك دەپ تەكتەن-تەككە اتاماعان. ەرتەڭگە دەيىن، مىرزا، ەرتەڭگە دەيىن.

— قۇداي پانا بولسىن سىزگە، ۇلى اعزام!

سول كۇنى كورول قانشا ناشار ۇيىقتادى، دەگەنمەن، دە تريەۆيل مىرزا ودان دا ناشار ۇيىقتادى. ول ءۇش مۋشكەتەر مەن ولاردىڭ ەرتەڭگى ساعات التى جارىمدا ماعان كەلسىن دەپ كەشقۇرىم حابار جىبەرگەن. ول جىگىتتەردى وزىمەن بىرگە سارايعا ەرتىپ اكەلدى، ءبىراق ولارعا ەشقانداي ۋادە دە بەرمەدى، ەشتەڭەنى موينىمەن كوتەرگىسى دە كەلمەدى جانە بۇلاردىڭ دا، ءوزىنىڭ دە تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعانىن جاسىرمادى.

بۇلارعا توسا تۇرىڭدار دەپ كاپيتان كىشى قاقپادان كىرىپ كەتتى. ەگەر كورول ءالى اشۋلى بولسا، ولار ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي، ەلەۋسىز كەتىپ قالادى. ال، ەگەر قابىلدايتىن بولسا، شاقىرىپ الادى.

كورولدىڭ جەكە قابىلداۋ بولمەسىنەن دە تريەۆيل مىرزا لا شەنەنى كوردى، ول بۇعان كەشە كەشقۇرىم گەرسوگ دە لا ترەمۋل مىرزانى ۇيىنەن تابا الماعانىن، ول قايتىپ كەلگەندە سارايعا كىرۋگە وتە كەش بولعانىن، گەرسوگتىڭ مۇندا الگىدە عانا كەلگەنىن، تاپ ءقازىر كورولمەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعانىن ايتتى.

سوڭعى حابار دە تريەۆيل مىرزانىڭ جانىنا مايداي جاقتى. ەندى ول دە لا ترەمۋلدىڭ كەتۋى مەن ءوزىنىڭ كورولگە كىرۋىنە اراسىندا ەشكىم ۇلى اعزامعا ىقپال جاساپ ۇلگىرمەيتىنىنە كامىل سەندى.

شىنىندا دا ارادا ون مينۋتتەي وتپەي جاتىپ، ەسىك اشىلدى دا، دە تريەۆيل كابينەتتەن شىعىپ كەلە جاتقان دە لا ترەمۋلدى كوردى. گەرسوگ بىردەن بۇعان قاراي بەتتەدى.

— دە تريەۆيل مىرزا، — دەدى ول، — ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قاسىندا بولعان وقيعانىڭ ەگجەي-تەگجەيىن ءبىلۋ ءۇشىن ۇلى اعزام مەنى وزىنە شاقىرىپ الدى. مەن وعان اقيقات شىندىقتى ايتتىم، ياعني كىنالى مەنىڭ كىسىلەرىم ەكەنىن جانە سىزدەن كەشىرىم سۇراۋعا ءازىر ەكەنىمدى ءبىلدىردىم. ەندى مىنە وزىڭىزبەن كەزدەسكەن ەكەنمىن، سونى ءقازىر جاساۋىما رۇقسات ەتىڭىز، بۇعان قوسا مەنى ءاماندا ءوز دوستارىڭىزدىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەڭىز.

— گەرسوگ مىرزا، — دەدى دە تريەۆيل، — ءسىزدىڭ ادالدىعىڭىزعا، ادىلدىگىڭىزگە سەنگەنىم سونشا، كورولدىڭ الدىندا وزىڭىزدەن وزگە جاقتاۋشىنى كورگىم دە كەلمەدى. مىنە ەندى الدانباعانىما انىق كوزىم جەتتى جانە ءالى دە بولسا فرانسيادا ءسىز تۋرالى نە ايتسام، سونداي ءسوزدى قاتەلەسپەي-اق ايتۋعا بولاتىن ازاماتتار قالعانى ءۇشىن سىزگە شىن كوڭىلدەن العىس ايتامىن.

— تاماشا، تاماشا! — دەدى وسى ءسوزدىڭ ءبارىن ەسىك الدىندا تۇرىپ ەستىگەن كورول. — ول ءوزىن ءسىزدىڭ دوسىڭىزبىن دەپ تۇر عوي، ەندەشە وعان، تريەۆيل، مەنىڭ دە ونىڭ دوستارىنىڭ ساناتىندا بولعىم كەلەتىنىن ايتارسىز، ءبىراق ول مەنى كوزىنە ىلە بەرمەيدى. مەن ونى كورمەگەلى كوپ ۇزاماي اتتاي ءۇش جىل تولادى جانە ونى ءوزىم شاقىرتىپ الىپ ارەڭ كوردىم. وعان مەنىڭ وسى تىلەگىمدى جەتكىزەرسىز، ويتكەنى مۇنداي نارسەنى كورولدىڭ ءوزى اۋىزبا-اۋىز ايتا المايدى.

— راقمەت، ۇلى اعزام، راقمەت. ءبىراق مەنىڭ سىزگە، ۇلى اعزام، ايتايىن دەگەن ءبىر ءسوزىم — ارينە، ونىڭ دە تريەۆيل مىرزاعا ءتىپتى دە قاتىسى جوق — سىزگە ايتايىن دەگەن ءبىر ءسوزىم، ۇلى اعزام، ۇزاقتى كۇننىڭ كەز كەلگەن ۋاقىتىندا كورىپ جۇرگەن كىسىلەرىڭىزدىڭ ءبارى بىردەي سىزگە شىن پەيىلىمەن بەرىلگەن جاندار ەمەس.

— ءسىز مەنىڭ ايتقانىمدى ەستىگەن ەكەنسىز عوي ەندەشە، گەرسوگ؟ وندا تىپتەن جاقسى بولدى! — دەدى كورول، العا قاراي ءبىر باسىپ. — ا، بۇل ءسىز بە ەدىڭىز، تريەۆيل؟ الگى مۋشكەتەرلەرىڭىز قايدا؟ مەن ولاردى وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن ەرتىپ اكەلىڭىز دەگەنىم قايدا. وسى ۋاقىتقا دەيىن ونى نەگە ورىنداماي ءجۇرسىز؟

— ولار تومەندە، ۇلى اعزام، سىزدەن رۇقسات بولسا، لا شەنە ولاردى شاقىرىپ كەلەدى.

— ءيا، ءيا، ولار تاپ ءقازىر كەلسىن. ۇزاماي ساعات سەگىز بولادى، ال توعىزدا ماعان ءبىر كىسى كەلەدى... جۇرە بەرۋىڭىزگە بولادى، گەرسوگ، ءبىراق سارايعا مىندەتتى تۇردە كەلىپ تۇرىڭىز... تريەۆيل، كىرىڭىز.

گەرسوگ ءيىلىپ ىزەت كورسەتىپ، ەسىككە قاراي بەتتەدى. ول ەسىكتى اشا بەرگەن كەزدە، باسقىشتىڭ جوعارعى الاڭىنان ءۇش مۋشكەتەر مەنى ارتانيان كورىندى. ولاردى لا شەنە ەرتىپ كەلدى.

— كانە، جاقىنداپ بەرىرەك كەلىپ تۇرىڭىزدار، نوياندار، — دەدى كورول. — سىزدەرگە ءقازىر كەيىن دەپ تۇرمىن.

مۋشكەتەرلەر ءيىلىپ ءتاجىم ەتىپ، جاقىنداي بەردى. د'ارتانيان ولاردىڭ سوڭىنان ەردى.

— اق شايتاندار تۇگە! تورتەۋدەن تورتەۋ بولىپ ءجۇرىپ ەكى كۇننىڭ ىشىندە كاردينالدىڭ جەتى گۆاردياشىسىن قاتاردان قالاي شىعارىپ ۇلگىردىڭىز؟ — دەدى ليۋدوۆيك ءحىىى-شى ءسوزىن ساباقتاپ. — بۇل كوپ، وتە كوپ. ەگەر ءىس وسىلاي بولا بەرسە، وندا مارتەبەلى تاقسىر، ءۇش اپتادان كەيىن ءوز روتاسىنىڭ قۇرامىن تولىق جاڭارتادى عوي. ال، مەن ۋكازدى قاتال جۇزەگە اسىرۋعا ءماجبۇر بولامىن. ءبىرلى-جارىم بولسا ەشتەڭە ەمەس، وعان قارسى ەمەسپىن. ءبىراق ەكى كۇندە جەتى كىسىنى سۇلاتۋ — تاعى دا قايتالاپ ايتام، بۇل — كوپ، وتە كوپ.

— ۇلى اعزام، ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرعان بولارسىز، سول سەبەپتى دە بۇلار ءقازىر قاتتى قىسىلىپ تۇر، كەۋدەلەرى وكىنىشكە تولى، سىزدەن كەشىرىم وتىنەدى.

— قىسىلىپ تۇر، وكىنىشكە تولى دەيسىز بە؟ ءھىم... — دەدى كورول سەنىڭكىرەمەي. — مەن بۇ قۋلارعا سەنبەيمىن. اسىرەسە، انە ءبىر گاسكون كەيىپتەس پالەكەتىڭە سەنبەيمىن. مىرزام، بەرى كەلىڭىزشى!

د'ارتانيان بۇل ءسوزدىڭ وزىنە ارنالعانىن ۇعىپ، قاتتى قىنجىلاتىنىن تۇرىمەن ءبىلدىرىپ، جاقىنداي بەردى.

— ءپالى! ءسىز ماعان قايداعى ءبىر جاس جىگىت جايلى ايتىپ ەدىڭىز. جانىم-اۋ، بۇل بالا عوي، بالدىرعان عوي ءتىپتى! سوندا الگى جيۋسساكتى وڭدىرماي جارالايتىن وسى ءسابي مە؟

— جانە بەرناجۋدى ەكى رەت وڭدىرماي تۇيرەپ وتەتىن دە وسى ءسابي!

— شىنىندا دا سولاي ما؟

— تاعى ءبىر ءجايتتى ەسەپتەمەسەك، — دەدى اتوس، — ەگەر ول مەنى كايۋزاكتىڭ قولىنان قۇتقارماعاندا، تاپ وسى ساتتە مەن، ۇلى اعزام، سىزگە باسىم جەرگە جەتكەنشە ءيىلىپ، ىزەت كورسەتۋ قۇرمەتىنە يە بولا الماس ەدىم.

— ەندەشە، مۇنىڭ ءوزى بارىپ تۇرعان ديۋ بولدى عوي، سىزدەردىڭ جاس بەارندىقتارىڭىز، مەنىڭ مارقۇم اكەم تاپ وسىنداي شاقتا مىڭ شايتان اتسىن دەۋشى ەدى. مۇنداي قاقتىعىس - سوقتىعىستا تالاي قامزولدى جىرتىپ، تالاي شپاگانى سىندىرۋ وپ-وڭاي. ال، گاسكوندار باياعى كۇنىندەگىدەي كەدەي شىعار، سولاي ەمەس پە؟

— ۇلى اعزام، — دەدى دە تريەۆيل، — بۇلاردىڭ تاۋلارىنان ازىرگە ساف التىن تابىلا قويماعانىن مويىنداۋىم كەرەك، ءبىراق ءسىزدىڭ مارقۇم اكەڭىزدىڭ ءتاج-تاققا يە بولۋ جولىنداعى كۇرەسىن قىزۋ قولداعانى ءۇشىن، قۇداي تاعالام كەرەمەت قۇدىرەتىمەن، بۇلاردى ءبىر جارىلقاپ تاستاسا ارتىق بولماس ەدى.

— بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، ەگەر مەنىڭ ءوز اكەمنىڭ پەرزەنتى ەكەنىم شىن بولسا، گاسكوندار مەنى دە كورول ەتكەنى عوي، سولاي ەمەس پە، تريەۆيل؟ ەندەشە، بۇل جىگىتكە ون ساپار تىلەيىك، ءوزى ماعان ۇنايدى... لا شەنە، ءقازىر بارىڭىز دا، مەنىڭ كۇللى قالتالارىمدى اقتارىپ كورىڭىزشى — قىرىق شاقتى پيستول تابىلماس پا ەكەن، ەگەر تابىلا قالسا، ونى وسىندا ماعان اكەلەرسىز. ال، ازىرشە، بولعان وقيعانى اسىرماي دا جاسىرماي، اينا-قاتەسىز ايتىپ بەرىڭىز.

د'ارتانيان كەشەگى وقيعانى ساباقتى جىپكە تىزگەندەي ەتىپ، تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى: ۇلى اعزامدى كورەتىنىنە قۋانىپ، ءوزىنىڭ ءتۇنى بويى ۇيىقتاي الماي، قابىلداۋعا ءۇش ساعات قالعاندا دوستارىنا بارعانىن، سوسىن تورتەۋى بىرىگىپ شاراپحاناعا بەتتەگەنىن، ال، ونىڭ دوپ بەتىمە ءتيىپ كەتپەسىن دەپ ساقتانىپ تۇرعانىن بايقاپ، بەرناجۋدىڭ مۇنى كوپتىڭ كوزىنشە مازاق قىلىپ كۇلگەنىن، سول تالكەگى ءۇشىن ومىرمەن قوشتاسا جازداعانىن، بۇل ىسكە ءتىپتى ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن دە لا ترەمۋل مىرزانىڭ ەكى ورتادا ۇيىنەن ايرىلىپ قالا جازداعانىن كەلىستىرىپ بايانداپ ءوتتى.

— حوش! گەرسوگ تە ماعان تاپ وسى ءجايتتى ايتقان!.. بايعۇس كاردينال! ەكى كۇندە جەتى ادامىنان ايرىلۋ جانە جانىنا جاقىن ادامدارىنان ايرىلۋ وڭاي ەمەس!.. ەندى جەتەدى، مىرزالار، ەستىپ تۇرسىزدار ما؟ جەتەدى! سىزدەر فەرۋ كوشەسىنىڭ ەسەسىن قايتاردىڭىزدار، ءتىپتى اسىرىپ تا جىبەردىڭىزدەر. وسىنى قاناعات تۇتىڭىز.

— ەگەر ۇلى اعزام قاناعات تۇتسا، ءبىز دە قاناعات تۇتامىز، — دەدى دە تريەۆيل.

— ءيا، قاناعات، — دەدى كورول، سوسىن لا شەنەنىڭ قولىنان ءبىر ۋىس التىن تەڭگەنى الىپ، د'ارتانياننىڭ قولىنا قۇيدى. — مەنىڭ ريزالىعىمنىڭ دالەلى وسى بولسىن، — دەدى ول تاعى دا.

ول زاماندا تاكاپپارلىقتىڭ ءبىزدىڭ كەزگە ءتان تۇسىنىگى جۇرتقا مۇلدە بي ءمالىم ەدى. دۆوريانين ارلانىپ - قورلانباي-اق، كورولدىڭ ءوز قولىنان اقشانى الا بەرەتىن. سول سەبەپتى دە د'ارتانيان قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان العان قىرىق ءپيستولىن قالتاسىنا سالىپ، ۇلى اعزامعا اسقان ىزەتپەن ادال العىسىن ءبىلدىردى.

— ەندەشە جاقسى بولدى، — دەدى كورول، قابىرعاداعى ساعاتقا قاراپ، — جاقسى-اق. ءقازىر ۋاقىت سەگىز جارىم، ەندى سىزدەر جۇرە بەرىڭىزدەر. توعىزدا بىرەۋ كەلەدى دەپ ايتىپ ەم عوي. شەكسىز بەرىلگەندىگىڭىز ءۇشىن سىزدەرگە شىن كوڭىلدەن العىس ايتام، مىرزالار. بۇدان بىلاي دا سىزدەرگە سەنە بەرۋىمە بولادى عوي، سولاي ەمەس پە؟

— ۇلى اعزام، — دەدى ءتورت دوستىڭ تورتەۋى بىردەي داۋىستاپ، — كورولىمىز ءۇشىن ءبىز ءوزىمىزدى كەسكىلەپ شاۋىپ تاستاسا دا، ەشتەڭەدەن تايىنبايمىز.

— جارايدى، جارايدى! كەسكىلەنبەي-اق قويعاندارىڭىز جاقسى. سوندا ماعان دا وڭدى بولادى، ءارى پايداڭىز دا تيەدى...— تريەۆيل، — دەدى كورول باسەڭ ۇنمەن، جاس جىگىتتەر شىعىپ بارا جاتقاندا، — پولكىڭىزدە بوس ورىن جوق بولعاندىقتان جانە ونىڭ ۇستىنە سىننان وتكىزبەي تۇرىپ، پولككە ەشكىمدى قابىلدامايمىز دەپ شەشىم قابىلداعاندىقتان، مىنا بوزبالانى كۇيەۋىڭىز دەزەسسار مىرزانىڭ گۆارديالىق روتاسىنا قابىلداڭىز... اح، شايتان السىن، كاردينال مىرزانىڭ مۇنى ەستىگەندە ءبىر تىرجىڭ ەتەتىنىن ويلاپ، كۇن ىلگەرى قۋانىپ تۇرعانىم! ول، ارينە، جاتىپ اشۋلانادى، مەيلى، ماعان ءبارىبىر. ادىلدىكتەن تايعانىم جوق قوي، ايتەۋىر.

كورول قولىمەن يشارات ەتىپ، دە تريەۆيلدى جونىنە جىبەردى، ول مۋشكەتەرلەرىنىڭ سوڭىنان كەتتى. بۇل كەلسە، ولار د'ارتانيان العان قىرىق ءپيستولدى ءبولىسىپ جاتىر ەكەن.

كورول ايتقانداي-اق كاردينال شىنىندا دا قاتتى اشۋلانىپ، ءبىر جەتى بويى كەشكىلىك شاحمات ويناۋعا كەلمەي قويدى. بۇعان قاراماستان كورول ونىمەن كورىسكەن سايىن جادىراي كۇلىمسىرەپ، سىپايى ۇنمەن:

— كاردينال مىرزا، الگى ءبىر ادال كۇزەتشىلەرىڭىز، بەرناجۋ مەن جيۋسساك بايعۇستاردىڭ حال-احۋالى قالاي؟ — دەپ سۇراۋدى ۇمىتپاي ءجۇردى.

VII

مۋشكەتەرلەر ءوز ءۇي — ولەڭ توسەگىندە

لۋۆردان شىققاننان كەيىن د'ارتانيان دوستارىنان قىرىق ءپيستولدىڭ وزىنە تيگەن ۇلەسىن قالاي جۇمساسام ەكەن دەپ اقىل سۇراعاندا اتوس: «قاراعاي جاڭعاعىنا» بارىپ جاقسى تۇسكى اسقا زاكاز بەر، — دەدى. پورتوس: «دايەكشى جالدا»، ال، اراميس: «اجارلى ءبىر كوڭىلدەس ايەل تاۋىپ ال»، — دەپ كەڭەس بەردى.

تۇسكى استان سول كۇنى بەرىلدى، جاڭا دايەكشى داستارقان ماڭىندا قولدى-اياققا تۇرماي ىزعىپ ءجۇردى. تۇستىككە اتوس زاكاز بەردى ءىس، مالايدى پورتوس تاپتى. ول پيكارديالىق جىگىت ەدى. ونى جايساڭ مۋشكەتەرىمىز سول كۇنگى تۇسكى استىن قۇرمەتىنە جالداپ العان. ول بۇل قۋدى لا تۋرنەل كوپىرىنىڭ ۇستىنەن كەزدەستىرەدى، پلانشە — دايەكشىنى وسىلاي دەپ اتايتىن — سول ارادا سۋعا تۇكىرىپ، ودان جىبىرلاي تاراعان بىلەزىك تولقىندارعا قاراپ تۇر ەكەن. پورتوس ونىڭ وسىنداي ىسپەن اينالىسىپ تۇرعانى — ءار نارسەنى اڭعارىپ، اقىلمەن قورىتۋعا قابىلەتىنىڭ بار بولعانى دەپ ويلاپ، ءىستىڭ قالعان ءجون-جوسىعىنا بارا بەرمەي، ونى وزىمەن بىرگە ەرتىپ الا جونەلەدى. ەندى وسىعان قىزمەتكە تۇراتىن شىعارمىن دەپ ءدۆوريانيننىڭ ماڭعاز كەيپىنە رازى بولىپ كەلە جاتقان پلانشە، ول ورىندى مۋشكەتون دەگەن ارىپتەسى الىپ قويعانىن بىلگەندە كادىمگىدەي جاسىپ قالادى. پورتوس وعان ءوز ءۇيىنىڭ داۋلەتى قانشا اعىلىپ - توگىلىپ جاتسا دا، ونى ءبىر-اق قىزمەتشى جايعاستىراتىنىن، سول سەبەپتى دە، پلانشەنىڭ د'ارتانيانعا دايەكشى بولىپ باراتىنىن تۇسىندىرەدى. كەيىن ءوز قوجاسى جاساپ جاتقان تويعا قىزمەت ەتىپ جۇرگەندە، ول مىرزاسىنىڭ ەسەپتەسىپ جاتىپ قالتاسىنان ءبىر ۋىس التىن تەڭگەنى سۋىرىپ العانىن كورىپ، وسىنداي قالتالى بەكزاتقا جولىقتىرعان قۇدايعا مىڭ العىس ايتتى. تۇسكى اس بىتكەنشە ونىڭ كوڭىلى توق ءجۇردى، كوپتەن ىشەر اسقا جارىماي جۇرگەن بايعۇس، داستارقاندا قالعان تاعامعا تىڭقيىپ تويىپ الدى. ءبىراق تۇندە قوجاسىنىڭ توسەگىن سالاردا ونىڭ ءتاتتى قيالى سەيىلىپ كەتكەن ەدى. جاتىن بولمە مەن كىرمەلىكتەن تۇراتىن كۇللى پاتەردە ءبىر-اق كەرۋەت بار ەكەن. پلانشە د'ارتانياننىڭ كەرەۋەتىنەن كورپەسىن سىپىرىپ الىپ، استىنا توسەپ كىرمەلىككە قيسايا كەتتى، سودان بىلاي قاراي قوجاسى جامىلعىسىز ۇيىقتايتىن بولدى.

اتوستىڭ دا دايەكشىسى بار-دى، قوجاسى ونى مۇلدە وزگەشە باۋلىعان بولاتىن. ونىڭ ەسىمى گريمو ەدى. وسىناۋ پاراساتتى مىرزا — ءبىز، ارينە، اتوستى ايتىپ وتىرمىز — ناعىز ۇندەمەستىڭ ءوزى. بەس-التى جىلدان بەرى ول — پورتوسپەن، اراميسپەن جۇبىن جازبايتىن دوس. وسى ۋاقىت ىشىندە دوستارى ونىڭ جىميىپ ەزۋ تارتقانى بولماسا، جادىراپ كۇلگەنىن كورگەن ەمەس. ول ءسوزدى دالمە-دال قىسقا سويلەپ، شولاق قايىرادى، نە ايتقىسى كەلسە، سونى عانا ايتادى؛ ءبىر اۋىز ارتىق ءسوز بولمايدى، بىردەڭەنى اسەمدەپ، اسىرەلەپ، بويامالاپ ايتۋ دەگەندى بىلمەيدى. ول ماسەلەنىڭ توق ەتەر ءتۇيىنىن عانا جەتكىزەدى، ونى سيپاتتاپ اۋرە بولمايدى.

اتوستىڭ ءوزى وتىزدىڭ بەدەلىندەگى، جانى دا ارى دا تاپ-تازا، كەسكىندى دە كەلبەتتى جىگىت بولسا دا، ونىڭ كوڭىلى سۇيگەن ايەلى بولىپتى دەگەندى ەشكىم ەستىمەگەن ەدى. ول ەشقاشان ايەلدەر جونىنەن اڭگىمە قوزعامايتىن، ءبىراق باسقا كىسىلەردىڭ بۇل تاقىرىپتا سويلەۋىنە زارەدەي دە كەدەرگى جاسامايتىن، دەگەنمەن ءوزى اندا-ساندا ءبىر اششى ءسوز قوسىپ قالىپ نەمەسە ءزىلدى ءازىل ايتىپ وتىرسا دا، ونىڭ مۇنداي اڭگىمەنى سۋقانى سۇيمەيتىنى بىردەن بايقالۋشى ەدى. ول سونشاما سابىرلى، ۇندەمەس بولعاسىن با، ايتەۋىر جاسامىس شال سياقتانىپ كورىنەتىن. سول سەبەپتى دە، ءوزىنىڭ ۇيرەنشىكتى ادەت - عۇرپىنان اينىعىسى كەلمەگەن اتوس، دايەكشىسىنە ءامىرىن ايتقىزباي جۇرگىزەتىن: گريمو ونىڭ ويىن ىمداعان بەلگىسىنەن، ەرىننىڭ ەمەۋرىننەن تۇسىنە قوياتىن. اتوس دايەكشىسىمەن تەك ەرەكشە ءبىر ماڭىزدى وقيعا بولىپ قالعاندا عانا سويلەسەتىن.

قوجايىنىن جانىنداي جاقسى كورىپ، ونىڭ اقىل-ويىنا باس يسە دە، اتوستان ولەردەي قورقاتىن گريمو كەيدە: ونىڭ كوڭىلىندەگىسىن تاپ باستىم عوي دەپ ءبىر ءىستى تىندىرىپ تاستايدى، ءبىراق قوجاسىنىڭ ويى مۇلدە باسقاشا بولىپ شىعادى. سول-اق ەكەن، اتوس يىعىن ءبىر قۋشيتىپ قويىپ، ەشبىر اشۋ-رەنىشسىز گريمونى ساباپ الادى. مۇنداي كۇندەرى ول جارقىلداپ ءبىراز اڭگىمە دە ايتاتىن.

وزىمىزگە ءمالىم، اتوسقا قاراعاندا پورتوس مۇلدە باسقا كىسى ەدى: ول تەك كوپ سويلەپ قانا قويمايتىن، سامپىلداپ قاتتى سويلەيتىن. ءبىراق وبالىنا نە كەرەك، ءوز ءسوزىن جۇرت تىڭداي ما، تىڭداماي ما — وعان ءبارىبىر بولاتىن. ول سويلەگەننەن كادىمگىدەي ءلاززات تابادى — ءوز ءسوزىن ءوزى تىڭداعاندا راقاتتانىپ، ءبىر جاساپ قالادى. عىلىمنان باسقا دۇنيەنىڭ ءبارىن اڭگىمەسىنە ازىق ەتەتىن، ونىڭ ءوز سوزىنە جۇگىنسەك، ىلىمنەن ول بالا كۇنىندە-اق ءبىرجولاتا تۇڭىلسە كەرەك. ونىڭ كەسكىن-كەلبەتى اتوس سياقتى ايدىندى ەمەس-تى، اۋەلى تىنىققان شاقتارى اتوستىڭ ارتىقشىلىعىن سەزگەن پورتوس، بۇعان ءبىراز شىتىناي قالىپ تا ءجۇردى. دەگەنمەن ول تىم بولماسا اتوستان كيىم-كەشەك بايلىعىمەن اسىپ تۇسپەك بولدى. ءبىراق، لاج قانشا، اتوس قاراپايىم مۋشكەتەر شەكپەنىن كيىپ، كەۋدەسىن شالقاق ۇستاپ، كەربەز باسىپ، العا شىقتى دەگەنشە وزىنە لايىق ورنىن الاتىن ەدى دە، ال قىمبات كيىنگەن پورتوس قوراشتانىپ ەلەۋسىز قالۋشى ەدى.

پورتوس ءوزىن-وزى جۇباتىپ، دە تريەۆيل مىرزانىڭ قابىلداۋ بولمەسى مەن لۋۆردىڭ قاراۋىل ءۇيىنىڭ ءىشىن كوڭىلدەس ايەلدەرى جايلى دابىرا داڭعوي سوزگە قارىق قىلاتىن، اتوس مۇندايعا استە باسپايتىن. ەن سوڭعى كەزدەرى ايگىلى سوتتاردىڭ ايەلدەرىنەن داڭقى جەر جارعان اسكەري كىسىلەردىڭ ايەلدەرىنە، چينوۆنيكتىڭ ايەلدەرىنەن بارونوسسالارعا كوشكەن پورتوس، ەندى ءبىر شەتەلدىك كنياگينيانىڭ وزىنە عاشىق بولىپ قالعانىن تۇسپالداپ ايتاتىندى شىعارىپ ەدى.

«قوجاسى قانداي بولسا، قىزمەتشىسى دە سونداي» دەيدى ەسكى ماقال. سول سەبەپتى دە ەندى اتوستىڭ دايەكشىسىنەن پورتوستىڭ دايەكشىسىنە، گريمودان مۋشكەتونعا كوشەيىك.

مۋشكەتوننىڭ شىققان تەگى نورمانديا. ونىڭ بونيفاسيي دەگەن جۇپىنى اتىن قوجاسى مۋشكەتون دەگەن كەرەمەتتەي اۋەزدى اتقا ايىرباستاعان بولاتىن. ول پورتوسقا قوسشىلىققا تۇرعاندا: «مەنىڭ كيىمىم مەن تاماعىم موينىڭىزدا، ءبىراق ەكەۋى دە مولىنان بولسىن»، — دەگەن شارت قويعان. مۇنىڭ ۇستىنە ول: «قاجەتتى كاسىپپەن اينالىسۋ ءۇشىن كۇن سايىن ەكى ساعاتقا بوساتاسىز، ول ءوزىمنىڭ قالعان قاجەتىمدى وتەۋىمە كەرەك»، — دەپ ءوتىنىش جاساعان. پورتوس ونىڭ بۇل شارتىنا كونە كەتتى: ويتكەنى قىزمەتشىسىنىڭ ايتقاندارى كوڭىلىنەن شىعىپ ەدى. پورتوس ءوزىنىڭ ەسكى كيىم-كەشەگى مەن باسى ارتىق پلاششتارىنان مۋشكەتونعا بىرنەشە قامزول ءپىشتىرىپ تىكتىردى. مۋشكەتەردىڭ ەسكى-قۇسقىلارىن قايتا ءپىشىپ، قايتا تىگىپ، ءوڭىن اينالدىرىپ، دايەكشىنىڭ قاجەتىنە جاراتقان تىگىنشىنىڭ جىلپوستىعى ارقاسىندا، قوجاسىنىڭ قاسىنا ەرىپ جۇرگەن مۋشكەتوننىڭ ءتۇر-پىشىنى سىرت كوزگە كادىمگىدەي تۇرلاۋلى كورىنەتىن.

ال، ەندى اراميسكە كەلەتىن بولساق، ونىڭ قىزمەتشىسىنىڭ اتى بازەن بولاتىن، ءبىز ءاراميستىڭ مىنەز-قۇلقىن اپ-اسەم ەتىپ سۋرەتتەپ بەرگەن سياقتىمىز، دەگەنمەن ونىڭ ءوزى مەن دوستارىنىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ جەتىلۋ، ءوسۋ - ءوربۋ جولىن مۇنان بىلاي دا كورسەتە بەرمەكپىز.

قوجايىنى الداعى ءبىر كەزدەرى ءدىني اتاق الۋدان ۇمىتكەر بولىپ جۇرگەننەن كەيىن، ءدىن قىزمەتشىسىنىڭ دايەكشىسى دە سوعان لايىق ۇدايى قارا كيىنىپ جۇرەتىن. بۇل — وتىز بەس، قىرىقتار شاماسىنداعى، مومىن دا سابىرلى، جۋانتىق كەلگەن بەريالىق ەدى. قوجاسىنىڭ رۇقساتىمەن العان بوس ۋاقىتىن ول ءدىني كىتاپتاردى وقۋعا باعىشتايتىن، قاجەت بولا قالعان كەزدەرى تاعامنىڭ بىرنەشە تۇرلەرىنەن اسا ءدامدى تۇسكى اس ازىرلەيتىن. باسقا ماسەلەلەرگە كەلگەندە ول ءارى ساڭىpay، ءارى ساقاۋ، ءارى سوقىر. ءبىراق ادالدىعىندا شەك جوق-تى.

ءبىز ءوزىمىزدىڭ مىرزالارمەن جانە ولاردىڭ دايەكشىلەرىمەن ات ءۇستى بولسا دا، تانىسىپ شىققاننان كەيىن، ەندى ولاردىڭ تۇرعان ءۇيىن جەكە-جەكە سۋرەتتەپ كورەلىك.

اتوس ليۋكسەمبۋرگتەن قول سوزىم جەردە، فەرۋ كوشەسىندە تۇراتىن. ول مۇنتازداي جينالعان شاعىن ەكى بولمەنى، ۋىلجىعان جاس بولماسا دا، ءالى حاسا سۇلۋ سانالاتىن ءبىر ايەلدەن جالعا العان، مۋشكەتەرگە قىلماڭ قاعىپ قانشا تەلمىرە قاراسا دا، ول ءالى ەش ناتيجە شىعارا الماي ءجۇر. ءبىر كەزدەگى مول باق-داۋلەتتىڭ قالدىعى وسى ءبىر جۇپىنى پاتەردىڭ و جەر، بۇ جەرىنەن قارا كورسەتىپ قالار ەدى، ماسەلەنكي، شىن شەبەردىڭ قولىنان شىققان، فرانسيسك 1ء-شى داۋىرىنەن قالعان شپاگانى الايىق، ونىڭ اسىل تاستارمەن ورنەكتەلگەن سابىنىڭ ءوزى ەكى ءجۇز پيستولدەن كەم تۇرمايدى. ءبىراق اتوس ونى ءومىرىنىڭ ەڭ قيىن كەزدەرىنىڭ وزىندە اقشاعا اماناتقا قالدىرۋعا نەمەسە ساتۋعا ىرزالىعىن بەرگەن ەمەس. پورتوس وسى شپاگاگا كوپ ۋاقىت قىزىعىپ، ءجۇردى. ول وسى قارۋعا يە بولۋ ءۇشىن ءومىرىنىڭ ون جىلىن اياماي بەرە سالار ەدى.

ءبىر كۇنى الدەقايداعى ءبىر گەرسوگينيامەن ديدارلاسۋعا باراردا پورتوس ونى اتوستان ۋاقىتشا الماق بولادى. اتوس كۇللى قالتاسىن اقتارىپ، باعالى نارسەلەرىنىڭ ءبارىن: ءامياندارىن، دوعالارى مەن التىن شىنجىرلارىن الىپ، دوسىنا ۇسىنادى. ال، شپاگانى الاتىن بولساق، دەيدى ول، بۇل قارۋ قابىرعاعا قاداۋلى تۇر، ونىڭ يەسى وسى حۇجىرادان كەتكەندە، ول دا كەتەدى. مۇندا شپاگادان باسقا وزگەشە سان-سالتاناتپەن كيىنگەن، ومىراۋىندا قاسيەتتى رۋح وردەنى بار، گەنريح ءىىى-شى زامانىنداعى ءبىر اسىل تەكتى بەكزاتتىڭ پورترەتى كىسى نازارىن اۋدارار ەدى. بۇل پورترەتتىڭ اتوسقا ءبىراز ۇقساستىعى، سول اۋلەتكە ءتان دەرلىك جالپى ءبىر بەلگىلەرى بار-دى، سوعان قاراپ وسىناۋ كورول وردەندەرىن العان بەكزاتتى اتوستىڭ ارعى اتالارىنىڭ ءبىرى دەۋگە بولاتىن ەدى.

وسىنىن ءبارىن جيناقتاي كەلگەندە، شپاگا مەن پورترەتتەگىدەي گەرب قويىلعان، زەرگەرلىك ونەردىڭ عاجايىپ ءبىر ۇلگىسى دەرلىك قوبديشانى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ول اسا نازىك ويۋ-ورنەكتەرىمەن پەش ۇستىنە قويىلعان زاتتاردىڭ بارىنەن ەرەكشە كوزگە تۇسەر ەدى. بۇل قوبديشانىڭ كىلتىن اتوس ۇدايى قالتاسىنان تاستامايتىن. بىردە اتوس ونى پورتوستىڭ كوزىنشە اشقان، سوندا پورتوس ونىڭ ىشىندە حاتتار مەن قاعازداردان باسقا ەشتەڭە جوعىنا كوزى جەتكەن، ول شاماسى، عاشىقتىق حاتتارى مەن ءۇي ءىشىنىڭ ءارحيۆى بولسا كەرەك-تى.

پورتوس ەسكى كەپتەر ۇياسى كوشەسىندە، سىرتىنان قاراعاندا اسا باي كورىنەتىن ءبىر ۇلكەن پاتەردى مەكەندەيتىن. ءار كەزدە كوڭىلدەس سەرىكتەرىنىڭ بىرەۋىمەن ءوز تەرەزەلەرىنىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، پورتوس باسىن شالقايتىپ، قولىن شوشايتىپ: «مەنىڭ تۇراعىم وسى»، — دەيتىن، ادەتتە، تاپ سو مەزەتتە الگى تەرەزەلەردىڭ بىرەۋىنىڭ الدىندا مالاي ليۆرەيىن كيگەن مۋشكەتون تۇراتىن. ءبىراق قوجايىن ەشقاشاندا ۇيىنەن تاپتىرمايتىن، ءوزى ەشقاشاندا ەشكىمدى ۇيىنە شاقىرىپ كورگەن ەمەس، سودان با قالاي، ايتەۋىر، قۇدايدىڭ ءتىرى جانى وسىناۋ اسەم ءۇيدىڭ ىشىندە قانداي بايلىق جاسىرىنىپ جاتقانىن استە بىلمەيتىن ەدى.

ەندى اراميسكە كەلەتىن بولساق، ول قوناقجايى، اسحانا مەن جاتىن بولمەسى بار شاعىن پاتەردى يەمدەنگەن ەدى. باسقا بولمەلەرى سياقتى، مۇنىڭ جاتىن بولمەسى دە ءبىرىنشى قاباتتا ەدى، ونىڭ تەرەزەسى اياداي عانا جاپ-جاسىل سايالى باققا قارايتىن، اعاشتىڭ قويۋ وسكەن جاپىراعى تەرەزەنى ىنتىق كەزدەردەن تاسالاپ تۇراتىن.

د'ارتانياننىڭ مەكەن-جايى بىزگە اۋەلدەن ءمالىم جانە ونىڭ قىزمەتشىسى پلانشەمەن ءبىز ىلگەرىدە تانىسقانبىز.

تابيعاتىنان ايلاكەر، قۋشىكەش بولىپ جاراتىلعان كىسىلەر سياقتى، د'ارتانيان دا تۋمىسىنان بىلمەككە قۇمار، زەرەك جان بولاتىن. ول اتوستىڭ، پورتوس پەن ءاراميستىڭ شىن مانىندە كىم ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن بار اقىل ويىن جۇمساپ باقتى. ويتكەنى وسىناۋ لاقاپ اتپەن ولار وزدەرىنىڭ اقسۇيەكتىك ەسىمدەرىن جاسىرىپ جۇرگەن-دى، ماسەلەنكي، اتوستىڭ ناعىز بەكزات ەكەنىن ءبىر شاقىرىمنان بايقاۋعا بولار ەدى. ول اتوس پەن اراميس جونىنەن ءبىر مالىمەت الامىن با دەپ پورتوسپەن، ال، پورتوستىڭ كىم ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن اراميسپەن سويلەستى.

ءبىراق، وكىنىشكە قاراي، پورتوس ءوزىنىڭ ۇندەمەس جولداسى جونىنەن جۇرت اۋزىنداعى سىبىستان باسقا ەشتەڭەنى بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. ماحابباتتىڭ الەگىنەن ول كەزىندە قاتتى قاسىرەت شەگىپتى، الدەكىمنىڭ وپاسىزدىعىنان وسى ءبىر اسىل ازامات ايىقپاس قايعىعا ۇشىراپتى دەسەدى جۇرت. ءبىراق سول وپاسىزدىقتىڭ ءمان-جايىن ەشكىم دە بىلمەيدى.

ال، پورتوستى ءسوز ەتسەك، ونىڭ شىن اتىنان باسقا، كۇللى ءومىرىن ءبىلۋ ونشا قيىن ەمەس-تى، ونىڭ ەكى جولداسى مەن ءوزىنىڭ شىن اتى تەك دە تريەۆيل مىرزاعا عانا ءمالىم ەدى. اتاققۇمار دا ءسوزۋار، داڭعوي پورتoc، كريستالل سياقتى ار جاعى كورىنەتىن، اق كوڭىل جاندى. تەك ونىڭ ماقتانىپ ايتقان لەپىرمە سوزدەرىنە سەنگەن كىسى عانا جىگىتتىڭ كىم ەكەنىن بىلمەي، جاڭىلىس باسار ەدى.

سىرت كوزگە وزگەدەن سىر جاسىرمايتىن اڭقاۋ سياقتى بولىپ كورىنسە دە، اراميستەن وتكەن قىتىمىر، تىلسىم جان جوق-تى. وزگەلەرگە قاتىسى بار سۇراۋلارعا ءاربىر ءسوزىن ساناپ، ساراڭ جاۋاپ بەرەتىن ول اڭگىمە ءوزى جونىندە بولا قالسا، جۇرتتى ءتىپتى ماڭايلاتپاي قويادى. د'ارتانيان ءبىر كۇنى ۇزاق ۋاقىت قادالا سۇراپ، اراميستەن وزدەرىنىڭ ورتاق دوسى پورتوستىڭ ءبىر گەرسوگينيانى اينالدىرعانى جايلى لاقاپتىڭ راس - وتىرىگىن انىقتاپ العاننان كەيىن، ول ەندى ءوزى اڭگىمەلەسىپ وتىرعان دوسىنىڭ ماحاببات حيكايالارىن بىلمەك بولعان-دى.

— وزگە كىسىلەردىڭ بارونەسسالارمەن، گرافينيا، گەرسوگينيالارمەن كوڭىلدەستىگى جايلى قۇلشىنا سويلەيتىن سۇيىكتى دوسىم-اۋ، ەندى ءوزىڭىزدىڭ، مىنا حيكاياڭىزدى ايتساڭىزشى؟..— دەگەن.

— كەشىرىڭىز، — دەدى اراميس ونى توقتاتىپ. — مەن بۇل جايتتەردى پورتوستىڭ ءوزى ايتقاسىن ايتىپ وتىرمىن، وسى ءبىر اپ-اسەم وقيعالاردى مەنىڭ كوزىمشە جۇرتقا جاريا ەتكەن سونىڭ ءوزى. سۇيىكتى مىرزام، د'ارتانيان، ەگەر دە مەن ونى باسقا بىرەۋدىڭ اۋزىنان ەستىسەم نەمەسە وسى ءجايتتى ونىڭ ءوزى ماعان سىر قىلىپ ايتسا، يمانداي شىنىم، مەنەن وتكەن اۋزىنا بەرىك سوپىنى تابا الماس ەدىڭىز.

— مەن بۇعان ءتىپتى دە ءشۇبالانبايمىن، — دەدى د'ارتانيان، — ءبىراق مەنى سىزبەنەن تانىسۋ قۇرمەتىنە جەتكىزگەن انە ءبىر كەستەلى ورامالداعى گەربتەر وزىڭىزگە سىرالعى دۇنيە سياقتى كورىنىپ ەدى.

اراميس بۇل جولى اشۋلانبادى، تەك ءمۇلايىم كەيىپپەن ەركەلەتە ءتىل قاتتى:

— سۇيىكتى دوسىم-اۋ، مەن كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە شىركەۋگە كەتەم بە دەپ جۇرگەن پەندەمىن، ەندەشە ءدۇنياۋي ساۋىق-سايرانمەن كوڭىل كوتەرۋدەن اۋلاق جۇرەتىنىم راس. ءوزىڭىز كورگەن ورامال ماعان ارنالعان سىي ەمەس-تى، مەنىڭ ءبىر دوسىم ونى ءبىزدىڭ ۇيگە ۇمىتىپ تاستاپ كەتىپتى. انا ەكەۋىن — جىگىت پەن ونىڭ اشىناسىن وسەككە ولجا قىلماس ءۇشىن مەن ورامالدى دەرەۋ جانىما تىعا سالدىم... ءوز باسىم ءيىل ءبىزدىڭ اتوستىڭ كەمەڭگەر ۇلگىسىن قوستاپ، بىرەۋمەن كوڭىلدەس بولۋ دەگەندى بىلگەن دە ەمەسپىن، بىلگىم دە كەلمەيدى، اتوس سياقتى مەنىڭ دە جانىم قالاعان كوڭىلدەس ايەلىم جوق.

— شايتان اتسىن، ءسىز اببات ەمەس، مۋشكەتەرسىز عوي!

— ۋاقىتشا عانا مۋشكەتەرمىن، قىمباتتىم. كاردينال ايتقانداي، ەركىمنەن تىس مۋشكەتەرمىن. ماعان سەنسەڭىز، ءوز باسىم جان جۇرەگىممەن شىركەۋ قىزمەتشىسىمىن. ايتەۋىر بوس جۇرمەسىن دەپ مەنى وسى ىسكە اكەپ تەلىگەن اتوس پەن پورتوس قوي. تاپ سول، شىركەۋگە قول تاپسىرام دەپ جۇرگەن كەزدەرى، ءبىر كىسىمەن بولماشى ءبىر ىڭعايسىز ىسكە ۇرىنىپ قالعانىم... قوي، مۇنى ايتۋدىڭ سىزگە قاجەتى دە از، التىن ۋاقىتىڭىزدى الماي-اق قويايىن.

— ءتىپتى دە ولاي ەمەس، بۇل سوزىڭىزگە مەن قاتتى قۇمارتىپ وتىرمىن، — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ، — جانە تاپ ءقازىر نە ىستەرىمدى بىلمەي، زەرىگىپ وتىرعان اداممىن.

— ءيا، ءبىراق مەنىڭ دۇعا قايىراتىن ۋاقىتىم بولىپ قالدى، — دەدى اراميس، — سودان كەيىن د'ەگيلون حانىم وتىنگەن ءبىر ولەڭدى قۇراستىرۋىم كەرەك. سوسىن سەنت-ونورە كوشەسىنە سوعىپ، دە شيەۆرەا حانىمعا دالاپ ساتىپ الۋعا ءتيىسپىن. ءوزىڭىز كورىپ وتىرسىز، قىمباتتىم، ءسىز اسىقپاعانمەن، مەنىڭ اسىعاتىن ءجونىم بار.

سونىمەن اراميس جاس دوسىنا كوڭىلدەنە قولىن بەرىپ، قوشتاسىپ كەتىپ قالدى.

د'ارتانيان قانشا تىرىسىپ باققانىمەن، ءوزىنىڭ جاڭا دوستارى جونىندە ەشقانداي قوسىمشا دەرەك تابا المادى. ولاردىڭ وتكەن ءومىرى جايلى ول قازىرگى اڭگىمەلەرگە سەنبەكشى بولدى، بولاشاقتا بۇلار تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى دايەكتى مالىمەتتەردى بىلەرمىن دەپ ويلادى جاس جىگىت. ازىرگە اتوس وعان احيلل، پورتوس — اياكس، اراميس — يوسيف بولىپ كورىندى.

جالپى العاندا، جاس جىگىتتەر كوڭىلدى تىرلىك كەشىپ جاتتى. اتوس قۇمار وينايدى دا، ۇدايى ۇتىلىپ قالادى. ءوز ءاميانىن دوستارىنا ۇدايى اشىپ تۇرسا دا، اتوس بۇلاردان ومىردە ءبىر سۋ دا (تيىن دە) قارىز المايدى. ەگەر ول اۋىزشا سەرت بەرىپ، ويناسا، ەرتەڭىنە تاڭ سارىدەن — ساعات التىدان قارىزىن قايتارۋ ءۇشىن، دايەكشىسىن جىبەرىپ، اقشا بەرگەن كىسىنى وياتادى.

پورتوس كارتانى سيرەك وينايدى. ۇتقان كۇندەرى وجەت تە ەر كوڭىل بولىپ، دەلەبەسى قوزىپ جۇرەدى. ال، ەگەر ۇتىلىپ قالسا، بىرنەشە كۇن بويى ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتەدى، سودان كەيىن جاعى سۋالىپ، اپپاق بولىپ قايتىپ كەلەدى، ءبىراق قالتاسى قۇر قايتپايدى ايتەۋىر.

اراميس ەشقاشاندا قۇمار وينامايتىن. بۇلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ بەرەكەسىز مۋشكەتەر دە، داستارقان باسىندا وتىرعاندا ەڭ كوڭىلسىز مەيمان دا وسى اراميس بولاتىن. ول ءاماندا تىعىز ءىسىم بار ەدى دەپ كەتىپ قالاتىن. باعزى ءبىر كەزدەرى، توي-تومالاق ەندى-ەندى جاندانىپ، اڭگىمە قىزىعىنا، شاراپ قىزۋىنا بوككەن جىگىتتەر ستول قاسىندا ءالى بىر-ەكى، ءتىپتى ءۇش ساعاتتاي وتىرامىز عوي دەپ كوڭىلدەرى قوش-ۋاق بولعان شاقتا، اراميس ساعاتىنا كوز قيىعىن تاستاپ، ورنىنان تۇراتىن ەدى دە، دوس-جاراندارىمەن جايدارى جىميا قوشتاساتىن، سوندا ءبىر وقىمىستى عۇلامامەن كەزدەسۋگە ۋادە بايلاسقان ەدىم، دەيتىن. ەندى ءبىر ساتتەرى ول ءدىني ديسسەرتاسياسىن جازۋ ءۇشىن ۇيىنە جەتۋگە اسىعاتىن دا، دوس-جاراندارىنان مەنى الاڭ ەتپەڭىزدەر دەپ وتىنەتىن.

سونداي كەزدەرى پاراساتتى ءجۇزى شىرايلانىپ، اتوس ءوزىنىڭ سيقىرلى اسەم كۇلكىسىمەن ەزۋ تارتىپ قالا بەرەتىن، ال، پورتوس شاراپتى تارتىپ-تارتىپ جىبەرىپ: وسى اراميستەن ەڭ مىقتاعاندا دەريەۆنيانىڭ دۇمشە سۆياششەننيگى شىعادى دەپ انت-سۋ ىشەتىن.

د'ارتانياننىڭ دايەكشىسى پلانشە، تاعدىردىڭ باسىنا بەرگەن باقىتىنا شۇكىرشىلىك ەتىپ جۇرە بەردى. ول كۇنىنە وتىز سۋ جالاقى الادى، ءبىر اي بويى ۇيىنە تۇز قۇسىنداي ەركىن، كوڭىلدى قايتىپ ءجۇردى، قوجاسىنىڭ ءبىر ايتقانىن ەكى قىلماي لىپىلداپ تۇردى. ال، كور قازۋشىلار كوشەسىندەگى پاتەر ءۇستىن بۇلت تورلاي باستاعان كەزدە، ياعني باسقا سوزبەن ايتقاندا، كورول ليۋدوۆيك ءحىىى-نىڭ قىرىق پيستولىنەن كوك تيىن قالماي تاۋسىلعان كەزدە، پلانشە كولدەنەڭ كوك اتتىعا شاعىناتىن ءبىر جىلايمان مىنەز تاپتى: اتوس ونىڭ مۇنىسىن جۇرەن اينيتىن قىلىق، پورتوس — ادەپسىزدىك، اراميس — كىسى كۇلەتىن قىڭقىل دەپ اتادى. اتوس د'ارتانيانعا بۇل الاياقتى قۋالاپ جىبەر دەce، پورتوس جاقسىلاپ ءبىر شىقپىرتىپ ال، دەپ كەڭەس بەردى: ال، اراميس بولسا، مىرزاسى قىزمەتشىنىڭ اۋزىنان ءوزى تۋرالى جاقسى سوزدەن باسقا ەشتەڭەنى ەستىمەۋى كەرەك، — دەپ ءبىر-اق كەستى.

— بۇل ايتۋعا عانا وڭاي، — دەدى د'ارتانيان، — ءسىز، اتوس، گريمو ەكەۋىڭىز ءتىل قاتىسپاي-اق تۇرا بەرەسىز، ويتكەنى ونىڭ ءلام دەپ اۋزىن اشتىرمايسىز، ودان ەشقاشاندا، ەشبىر جامان ءسوز ەستىمەيتىنىڭىز سودان؛ ءسىز، پورتوس، بايلىققا مالىنىپ جاتقاسىن، مۋشكەتونىڭىز ءسىزدى قۇدايداي كورەدى؛ ەڭ اقىرىندا، اراميس، سىزگە ايتايىن دەگەنىم، ۇدايى قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىپ، دۇعا قايىرىپ جۇرگەسىن، قىزمەتشىڭىز — قوي اۋزىنان ءشوپ المايتىن مومىن، ءدىندار بازەن ءسىزدى اۋليە ساناپ قاتتى قۇرمەتتەيدى. ال، تابان تىرەر توپىراعى، كۇنەلتەر قارجى-قاراجاتى جوق، ءالى دە نە مۋشكەتەر، نە گۆاردياشى ساناتىنا قوسىلماعان — مەن بايعۇس، وسى قالپىممەن پلانشەگە مەنى سىيلا، جاقسى كور، دەپ قالاي عانا ايتا الامىن، ونى قالاي عانا قورقىتا الامىن؟

— ماڭىزدى ماسەلە، — دەدى ءۇش دوس ءبىراز ويلانىپ. —ءبىراق پۋل — ءۇي ءىشىنىڭ، جەكە باستىڭ شارۋاسى. ايەلدەر سياقتى، قىزمەتشىلەردى دە، ءوزىڭىز لايىقتى دەپ ساناعان جەرگە قويا ءبىلۋ كەرەك. وسىنى وڭاشا ءبىر ويلاپ كورىڭىزشى.

د'ارتانيان ءبىراز ويلانىپ-تولعانعاننان كەيىن، پلانشەنى مىقتاپ ءبىر ساباپ العاندى ءجون كوردى، سول-اق ەكەن، ول ءار ىسكە قانداي ىقتياتتى بولسا، بۇل ءىستى دە سونداي ىقتياتپەن اتقارىپ شىقتى. جىگىتىمىز قىزمەتشىسىن كەلىستىرىپ تۇرىپ ءبىر ساباعاننان كەيىن، پلانشەگە مەنىڭ رۇقساتىمسىز ءۇيدى دە، قىزمەتتى دە تاستامايسىڭ، دەپ قاتتى رەنجىتىپ قويدى.

— ەسىڭدە بولسىن، — دەدى د'ارتانيان وعان، — مەن كەلەشەكتەن ءۇمىتىم زور اداممىن. ەگەر سەن مەنىمەن بىرگە قالساڭ، ءالى تالاي-تالاي قارسىلىقتى كورەسىڭ، تاعدىر-تالايىنا رەنجىمەيتىن بولاسىڭ. مەن سەنىڭ ءوز ءومىرىڭدى ءراسۋا ەتۋىڭە جول بەرىپ قاراپ تۇراتىن كىسىڭ ەمەسپىن، مەن — قايىرىمدى مىرزاڭمىن، سول سەبەپتى دە، قانشا سۇرانساڭ دا، ەندى سەنى استە بوساتپايمىن.

د'ارتانياننىڭ وسى ءبىر ىس-ارەكەتىنەن كەيىن مۋشكەتەرلەر ونىڭ ەلشىلىك قابىلەتىن قاتتى قۇرمەتتەيتىن بولدى. ءتىپتى، پلانشەنىڭ ءوزى بۇعان شىن كوڭىلدەن رازى بولىپ، كەتەمىن دەپ قىڭقىلداعانىن قويدى.

جاس جىگىتتەر بىرتە-بىرتە ءبارى بىرىگىپ، ورتاق تىرلىك كەشۋگە قاراي ويىستى. الىس تۇكپىردەن العاش رەت كەلگەن د'ارتانيان ءالى قالا داعدىسىنا ۇيرەنگەن جوق ەدى، ول مۇندا كەلىسىمەن مۇلدە جاڭا تىرلىككە بويلاپ كەتتى دە، قاسىنداعى دوس-جاراندارىنىڭ ادەت-عۇرپىنا بەيىمدەلىپ الدى.

ولار قىستا — ساعات سەگىزدە، جازدا — تاڭعى التىدا تۇرىپ، دە تريەۆيل مىرزاعا كەلىپ ءپارولدى بىلەتىن، سودان كەيىن سو توڭىرەكتەگى ونى حابارلاردى ەستۋگە تىرىساتىن. د'ارتانيان مۋشكەتەر بولماسا دا، قىزمەتتە ۇياتقا قالعىسى كەلمەدى. ول ۇدايى قاراۋىلعا تۇرادى، ويتكەنى دوستارىنىڭ قايسىسى كۇزەتكە شىقسا، سوعان سەرىك بولادى. ونى مۋشكەتەر كازارماسىنداعىلار جاقسى بىلەتىن جانە ءبارى دە سەنىمدى جولداس دەپ سانايتىن. ءبىر كورگەننەن-اق شىن كوڭىلدەن ۇناتىپ، قادىر-قاسيەتىن بايقاپ قالعان دە تريەۆيل مىرزا، كورولدى كورگەن سايىن د'ارتانياندى ءبىر ماقتاپ قويۋدى ۇمىتپايدى.

ءۇش مۋشكەتەردىڭ ۇشەۋى دە جاس جولداسىن جانىنداي جاقسى كورەدى. وسى تورتەۋىنىڭ باسىن قوسقان دوستىق سەزىمى، ءبىرىن-بىرى كورمەسە تۇرا المايتىن ىنتا ىقىلاسى ءار ءتۇرلى جايتتان كورىنەدى. كەيدە ءبىر جەكپە-جەك سايىستى نەمەسە كوڭىل كوتەرەتىن ساۋىق-سايراندى، الدە ءبىر ءزارۋ ءىستى جەلەۋ ەتىپ، كۇنى بويى ءبىرىن-بىرى ىزدەيدى دە جۇرەدى. شىعاردا جانى عانا باسقا وسىناۋ ايرىلماس تورتەۋدى ليۋكسەمبۋرگتەن سەن-سيۋلپيس الاڭىنا دەيىن نەمەسە ەسكى كەپتەر ۇياسى كوشەسىنەن ليۋكسەمبۋرگكە دەيىن ءبىرىن-بىرى سۇراپ، سابىلىپ جۇرگەنىن كورۋگە بولار ەدى.

سول كەزدەرى دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۋادەسى دە بىرتە-بىرتە ورىندالا باستادى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە كورول دەزەسسار مىرزاعا ءوزىنىڭ گۆارديالىق روتاسىندا د'ارتانياندى قابىلداۋ جونىندە جارلىق بەردى. د' ارتانيان ءبىر كۇرسىنىپ گۆاردياشى ءمۋنديرىن كيدى: ءقايتسىن-اي، ەركىندە بولسا، ول مىنا ءمۋنديردى مۋشكەتەردىڭ پلاششىنا ايىرباستاۋ ءۇشىن قينالماي-اق ون جىل ءامىرىن قيا سالار ەدى. دە تريەۆيل مىرزا مۇنداي جاقسىلىقتى وعان ەكى جىلدىق سىننان وتكەننەن كەيىن جاساماق بولدى، ءبىراق د'ارتانيان ءساتى ءتۇسىپ، كورولگە ءبىر قىزمەت كورسەتسە نەمەسە باسقا ءبىر جولمەن ەلدەن ەرەك كوزگە تۇسسە — بۇل مەرزىم قىسقارۋعا ءتيىس ەدى. وسى ۋادەنى كوڭىلىنە مەدەۋ تۇتقان د'ارتانيان سونىڭ ەرتەڭىنە ءتيىستى قىزمەتىن اتقارۋعا كىرىستى.

ەندى د'ارتانيان قاراۋىلعا شىقسا، وڭىمەن بىرگە اتوس، پورتوس پەن اراميس باراتىن بولدى. سونىمەن د'ارتانيان قىزمەتكە كىرىسكەن كۇنى دەزەسسار مىرزانىڭ روتاسى ءبىر ادامدى ەمەس، ءتورت ادامدى تۇتاس قابىلدادى.

VIII

ساراي توڭىرەگىندەگى ايلا شارعى

بۇل فانيدە باستالعان نارسە بىتپەي قويمايدى عوي، كورول ليۋدوۆيك ءحىىى-نىڭ قىرىق ءپيستولى دە ول كەزدە ابدەن تاۋسىلعان ەدى. سودان باستاپ ءتورت باتىردىڭ باسىنا قيىن كۇندەر كەلىپ ورنادى. اۋەلگى كەزدە بۇلاردى اتوس ءوز قاراجاتىمەن اسىراپ ءجۇردى. سوسىن ونىڭ ورنىن پورتوس باستى، ابدەن بويعا سىڭگەن ادەتى بويىنشا، ول تاعى ءبىر رەت جوعالىپ كەتتى دە، قايتىپ كەلىپ، ءبارىنىڭ ىشىپ-جەمىن ەكى اپتاداي ءوز موينىنا الدى. اقىرىندا كەزەك اراميسكە دە جەتتى، ونىڭ سوزىنە سەنسەك، قالعان-قۇتقان ءدىني كىتاپتارىن ساتىپ، بىرنەشە پيستول تاۋىپ الىپتى.

سودان كەيىن ەجەلگى ادەتى بويىنشا، ولار دە تريەۆيل مىرزانىڭ كومەگىنە جۇگىندى، ول جالاقى ەسەبىنەن بۇلارعا از عانا اقشا بەردى. ءبىراق شاش-ەتەكتەن قارىزدانىپ جۇرگەن ءۇش مۋشكەتەرگە، ءالى قارىزدانا قويماعان گۆاردياشىعا بۇل اقشا قايدان جەتسىن.

اقىرىندا، ۇزاماي جانعا قورەك بولاتىن، ەڭ قاجەتتى نارسەنىڭ ءوزى بولماي قالادى-اۋ دەگەن كەزدە، ءبارى جينالىپ ازەر-مازەر ون تاكتى پيستول تاۋىپ ەدى، پورتوس سولاردى قاعىپ الىپ، قۇمار ويىننان باعىن ءبىر سىناپ كورمەككە اتتاندى. ءبىراق بايعۇستىڭ ول كۇنى جولى بولمادى: قولىنداعىسىن تۇگەلدەي جانە ونىڭ ۇستىنە ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ قارىزعا العان جيىرما ءپيستولدى قوسا ۇتقىزدى.

سول-اق ەكەن، ونسىز دا تارىعىپ جۇرگەن سابازدار ناعىز جوقشىلىقپەن جۇزبە-جۇز جولىعىسىپ قالدى. بۇل كۇندەرى دوس-جاراندارىنىڭ بىرەۋى بولماسا بىرەۋى ىقىلاسى ءتۇسىپ تاماقتاندىرار دەگەن ۇمىتپەن، دايەكشىلەرىن ەرتىپ كوشەلەر مەن كوردەگارديالاردى كەزىپ جۇرگەن اش مۋشكەتەرلەردى كەزدەستىرۋگە بولاتىن ەدى. ءاراميستىڭ سوزىمەن ايتقاندا، باسىنا كۇن تۇسكەندە، از دا بولسا جۇرەك جالعاۋ ءۇشىن، توق كۇنىندە داستارقاندى جيناماعان ءجون ەكەن.

اتوس قوناققا ءتورت مارتە شاقىرىلعاندا، سونىڭ بارىنە دە دوستارى مەن ولاردىڭ قىزمەتشىلەرىن ەرتىپ اپاردى. پورتوس التى رەت شاقىرىلعاندا، دوس-جاراندارىن بىرگە ەرتە ءجۇرۋدى ۇمىتپادى. اراميس بارىنەن اسىپ، قوناققا سەگىز رەت شاقىرىلدى. بۇل جىگىت ۇندەمەي ءجۇرىپ، كوپ نارسەنى تىندىرۋشى ەدى، مۇنى بايقاعان بولارسىزدار.

استانادان ءالى تانىس تابا قويماعان د'ارتانيانعا كەلەتىن بولساق، ول تەك ءبىر-اق رەت گاسكوننان شىققان سۆياششەننيكتىڭ ۇيىنە تاڭعى اسقا، شوكولاد ىشۋگە، تاعى ءبىر رەت گۆارديا كورنەتىنىڭ ۇيىنە قوناققا شاقىرىلدى. البەتتە، ول وزىمەن بىرگە سۆياششەننيكتىكىنە وسى ارمياسىن ەرتىپ كەلىپ، بايعۇستىڭ ەكى ايلىق قورەگىن سىپىرا-سيىرا جەپ كەتتى، ال، كورنەت بولسا بۇلارعا ومىردە جاساماعان جومارتتىعىن جاسادى. ءبىراق، پلانشە ايتقانداي، قانشا تويساڭ دا، ءبىر-اق رەت تاماقتاناسىڭ عوي.

اتوستىڭ، پورتوس پەن ءاراميستىڭ تويداعىداي اعىل-تەگىل اۋقاتتاندىرعانى ءۇشىن تەك ءبىر جارىم عانا تۇستىك اس تاپقانىنا د'ارتانيان كادىمگىدەي قىسىلىپ قالدى — ويتكەنى سۆياششەننيكتىڭ تاڭعى اسى تۇستىك استىڭ جارتىسىنا عانا تاتيدى عوي. كۇللى دوستارىن تۋعانىن ءبىر اي بويى اسىراعانى اڭقاۋ دا البىرت جاستىڭ ەسىنەن شىعىپ كەتىپ، ەندى قالعاندارىنا ماسىل بولارمىن دەپ قورىقتى. ول دەرەۋ بار جاي-جاعداياتتى اقىل تارازىسىنا سالىپ، جان ۇشىرىپ ويلانا باستادى. ول ەرجۇرەكتى، العىر دا ايلاكەر ءتورت جىگىت وداقتاسقاندا شالا قىزىپ، سەرۋەن قۇرعاننان گورى، سايىس ونەرىنە جاتتىعىپ، ءار الۋان ويىن-وسپاققا بەرىلگەننەن گورى الدىنا باسقا ءبىر ماقسات قويعانى دۇرىس بولار ەدى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.

شىنىندا دا، وزدەرى سياقتى ءتورت جىگىت، بىر-بىرىنە اقشا-قاراجاتى عانا ەمەس، ءومىرىن دە قيۋعا ءازىر تۇرعان، ءارقاشاندا ءبىرىن-بىرىن دەمەپ-جەبەيتىن، ەشتەڭەدەن دە تايىنباي، ءبارى بىرىگىپ قابىلداعان ءاربىر شەشىمدى جەكە نەمەسە ءبارى قاۋىمداسىپ ىسكە اسىراتىن ءتورت نويان، كەز كەلگەن دۇشپانعا جەكە نەمەسە بىرىگىپ ايبار-ايبات كورسەتەتىن توقپاقتاي ءتورت جۇدىرىق — اشىق پا، الدە جاسىرىن با، توتە جولمەن بە، الدە بۇرۋ جولمەن بە، قۋلىقپەن بە، الدە كۇش-قۋات پەن بە، ايتەۋىر، ءبىر نىسانالى ماقساتقا ول قانشا قاشىق بولسا دا، قىرىق قامالمەن قورشاۋلى تۇرسا دا — جەتۋى كەرەك ەدى.

ول وسىلاي ويلانىپ-تولعانىپ، سول ماقساتقا الگى ءتورت ەسە كوبەيەتىن قۇدىرەتتى كۇشتى اپاراتىن جول-جوبانى قاراستىرىپ باسى قاتىپ وتىرعان جانە سول كۇشتىڭ كومەگىمەن ارحيمەدتىڭ رىچاگىنە سۇيەنگەندەي-اق، دۇنيەنى توڭكەرىپ تاستاۋعا بولار ەدى دەپ ويلاي بەرگەنى سول ەدى (بۇل وعان ءتىپتى دە ءشۇبالانبايدى) — كەنەت ەسىكتى الدەكىمنىڭ ابايلاپ قاققان دىبىسىن ەسىتتى. د'ارتانيان پلانشەنى وياتىپ، ەسىكتى اش دەپ ءامىر ەتتى.

ءبىراق ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىز «پلانشەنى وياتتى» دەگەن سوزدەن ءتۇپ بولىپ قالعان ەكەن نەمەسە تاڭ ءالى اتپاعان ەكەن دەپ ويلاپ قالىپ جۇرمەسىن. ارينە، ونداي ەشتەڭە دە بولعان جوق-تى. ساعات الگىدە عانا ءتورتتى سوققان. وسىدان ەكى ساعات بۇرىن پلانشە مىرزاسىنا كەلىپ، تۇسكى اس سۇراعان، سوندا ول قىزمەتشىسىنە: «ۇيىقتاعاننىڭ — قارنى توق» دەپ ماقالداپ جاۋاپ بەرگەن. سونىمەن پلانشە تاماق ورنىنا ۇيقىعا باس قويعان ەدى.

پلانشە بولمەگە، قالا تۇرعىنى ما، قايدام، ايتەۋىر، جۇپىنى كيىنگەن بىرەۋدى ەرتىپ كىرگىزگەن ەدى.

پلانشە ءتاتتى استان دا گورى ءسوزدىڭ نە جايلى بولاتىنىن بىلگىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق الگى كىسى د'ارتانيانمەن اسا قۇپيا ماڭىزدى ءبىر ءىس جونىنەن سويلەسكىسى كەلەتىنىن ايتتى.

د'ارتانيان پلانشەنى شىعارىپ جىبەرىپ، مەيماننىڭ وتىرۋىن سۇرادى.

ەكەۋى دە ۇندەمەي قالدى. اۋەلى ءبىرىن-بىرى ءبىلىپ العىسى كەلگەندەي-اك، قوجايىن مەن قوناق كوزىمەن اڭدىسىپ وتىر. اقىرىندا زەيىنىم سىزدە دەگەندەيىن، د'ارتانيان جايىمەن ءيىلىپ يشارات جاسادى.

— ماعان تانىستارىم د'ارتانيان مىرزا اسا باتىل، جۇرەك جۇتقان جىگىت دەپ ايتقان ەدى، — دەدى الگى كىسى. — مىنا ءوزىڭىزدى سول اتاققا لايىقتى ەر-ازامات دەپ بىلگەندىكتەن دە، سىزگە قۇپيا سىرىمدى اشپاق بولىپ كەلدىم.

— سويلەڭىز، مىرزا، سويلەڭىز، — دەدى د'ارتانيان، وسى ىستەن ءبىر پايدا تۇسەتىنىن ىشتەي سەزىپ.

كەلگەن كىسى ءبىر ءسات ۇندەمەي قالدى دا، سوسىن ءسوزىن جالعاي بەردى:

— سۋدار، مەنىڭ ايەلىم كوروليەۆانىڭ كاستەليانشاسى بولىپ ىستەيدى. ول ءوزى اقىلدى دا سۇلۋ ايەل. مەنى وعان وسىدان ءۇش جىلداي بۇرىن ۇيلەندىرگەن. ونىڭ جاساۋى قوراشتاۋ بولسا دا، كوروليەۆانىڭ اعا كامەردينەرى دە لا پورت مىرزا ونىڭ كىندىك اكەسى جانە ءال-قادارىنشا ونى دەمەپ-جەبەپ جۇرەدى...

— سوسىن، مىرزا، سوسىن نە بولدى؟

— سوسىن با...— دەدى كەلگەن كىسى، — سوسىن، كەشە ەرتەڭگىلىك قويمالىقتان شىعىپ كەلە جاتقاندا مەنىڭ ايەلىمدى ۇرلاپ اكەتتى.

— سوندا ونى ۇرلاعان كىم؟

— ارينە، مەن ەشتەڭەنى دە تاپ باسىپ، ءدال ايتا المايمىن، ءبىراق ءوز باسىم ءبىر ادامنان قاتتى كۇدىكتەنەمىن.

— كىمنەن كۇدىكتەنەسىز؟

— قىر سوڭىنان قالماي جۇرگەن ءبىر سۇمنان كۇدىكتەنەمىن.

— شايتان اتسىن!

— ءبىراق، سۋدار، مەنىڭ ويىمشا، وسى ىستە ماحابباتتان گورى ساياسات باسىم با دەپ قورقام.

— ماحابباتتان گورى ساياسات باسىم... دەيسىز بە، — دەدى د'ارتانيان ويلانىپ. — نەندەي جورامالىڭىز بار؟

— كوكەيدەگى بولجاۋىمدى سىزگە ايتا الار ما ەكەنمىن، سوعان كوڭىلىم جەتىڭكىرەمەي تۇرعانى...

— ەسىڭىزدە بولسىن، سۋدار، مەن سىزدەن ەشتەڭەنى دە سۇراعانىم جوق. ماعان كەلگەن ءوزىڭىز. قۇپيا سىرىڭىزدى ايتپاقشى بولعان دا ءوزىڭىزسىز. نە ىستەيمىن دەسەڭىز دە ءوزىڭىز بىلەسىز. ماعان ەشبىر سىر شاشپاي، قايتىپ كەتە بەرۋىڭىزگە دە بولادى.

— جوق، سۋدار، جوق! ءسىز ماعان اق نيەتتى، ادال جىگىت بولىپ كورىنەسىز، سول سەبەپتى دە سىزگە يمانىمداي سەنەمىن. ماعان وسى ءىستىڭ تۇپ-توركىنى — مەنىڭ ايەلىمنىڭ ماحاببات ماسەلەلەرىندە ەمەس، ودان الدەقايدا جوعارى تۇرعان ءبىر حانىمنىڭ ماحاببات شىرعالاڭىندا جاتقان سياقتى بولىپ كورىنەدى.

— حوش! ول — دە بۋا-تراسي حانىمنىڭ ماحاببات حيكايالارى ەمەس پە؟ — دەدى د'ارتانيان، ساراي ماڭىنداعى تىرلىكتى جاقسى بىلەتىن كىسى بولىپ كورىنگىسى كەلىپ.

— ودان جوعارىراق، سۋدار، الدەقايدا جوعارى!

— د'ەگيلون حانىمنىڭ حيكايالارى ما؟

— ودان دا جوعارىراق!

— دە شيەۆرەز حانىمنىڭ حيكاياسى ما؟

— جوعارىراق، كوپ جوعارى.

— سوندا ءسىز...

— ءيا، سۋدار، تاپ سولاي، — دەدى الگى كىسى ۇرەيلەنە سىبىرلاپ.

— كىممەن؟

— گەرسوگ بولماعاندا كىم بولۋشى ەدى..،

— گەرسوگپەن؟..

— ءيا، مىرزا، — دەدى مەيمان ەرنى عانا جىبىرلاپ.

— ءسىز سونىڭ ءبارىن قايدان بىلەسىز؟

— اح... قايدان بىلەسىز دەيدى عوي!

— ءيا، شىنىندا دا قايدان بىلەسىز؟ ماعان ءبىرجولا سەنەسىز... ايتپەسە... ءوزىڭىز بىلەسىز...

— مەن ونى سۋدار، ءوز ايەلىمنەن، تۋعان ايەلىمنەن بىلەمىن.

— ايەلىڭىز ونى قايدان بىلەدى؟

— دە لa پورت مىرزادان. ايەلىمنىڭ، كوروليەۆانىڭ سەنىمدى كىسىسى دە لا پورتتىڭ كىندىك قىزى ەكەنىن الگىدە ايتىپ ەدىم عوي. حوش، سونىمەن، دە لا پورت مىرزا مەنىڭ ايەلىمدى ۇلى حانىمنىڭ قول استىنا ورنالاستىرادى، سونداعى ويى — كوروليەۆا بايعۇستىڭ قاسىندا ءبىر سەنىمدى كىسى بولسىن دەگەن، كورول سالقىنداپ كەتكەن سول بەيباقتىڭ كاردينال ىزىنە ءتۇسىپ قىر سوڭىنان قالماي ءجۇر جانە وزىنە كىم كورىنگەن وپاسىزدىق جاسايدى.

— ە، باسە، جاعداي ەندى-ەندى ايقىندالىپ كەلەدى.

— وسىدان ءتورت كۇن بۇرىن، سۋدار، ايەلىم ۇيگە كەلگەن — سونداعى قىزمەتىنىڭ ءبىر شارتى بويىنشا، ايەلىمنىڭ ماعان اپتاسىنا ەكى رەت كەلىپ-كەتۋىنە رۇقسات ەتىلگەن. الگىدە عانا وزىڭىزگە ايتقانىمداي، ايەلىم مەنى ولەردەي جاقسى كورەدى، سوڭعى ءبىر كەلگەنىندە ول ماعان اسا قۇپيا سىر ەتىپ، ءقازىر كوروليەۆانىڭ قاتتى تىقىرشىپ مازاسىزدانىپ جۇرگەنىن ءبىلدىردى.

— راس بولسا يگى ەدى؟

— ...ءسىز ساراباندا تاريحىن بىلەسىز عوي؟

— بىلگەندە قانداي! مەن بىلمەگەندە كىم بىلەدى ونى! — دەپ جاۋاپ قاتتى د'ارتانيان، ودان تۇك حابارى بولماسا دا، بىلەتىن كىسى سياقتانىپ.

— ول سەزىم ءقازىر وشپەندىلىكتەن گورى كەكشىلدىككە اينالىپ كەتتى.

— قويىڭىزشى، راس پا؟

— سونىمەن، كوروليەۆا بىردەڭەدەن سەكەمدەنىپ..،

— كوروليەۆا نەدەن سەكەم الىپ ءجۇر؟

— ول: گەرسوگ بەكينگەمگە مەنىڭ اتىمنان حات جىبەرىلگەن سياقتى دەپ سەكەمدەنىپ ءجۇر.

— كوروليەۆانىڭ اتىنان با؟

— ءيا، اۋەلى ونى پاريجگە شاقىرىپ الىپ، كەلگەسىن، ەسەبىن تاۋىپ گەرسوگتى بىردەڭەگە ارانداتپاق.

— شايتان اتسىن!.. ءبىراق، سۋدار، ءسىزدىڭ ايەلىڭىزدىڭ وعان قانداي قاتىسى بار؟

— ونىڭ كوروليەۆاعا جان-تانىمەن بەرىلگەنى جۇرتتىڭ بارىنە بەلگىلى. ونى، شاماسى، ءامىرشى حانشاسىنىڭ قاسىنان اۋلاعىراق اكەتكىسى كەلە مە، الدە، اۋەلى قاتتى قورقىتىپ، ارتىنان ۇلى حانىمنىڭ سىرىن ءبىلىپ العىسى كەلە مە، نەمەسە اقشاعا قىزىقتىرىپ، تىڭشى جاساعىسى كەلە مە — ايتەۋىر ءبىر ماقساتى بار شىعار.

— مۇمكىن، — دەدى د'ارتانيان. — ءبىراق ءسىز الگى ايەلىڭىزدى ۇرلاعان ادامدى بىلەسىز بە؟

— الگىدە ايتتىم عوي: مەن سو كىسىنى بىلەتىن سياقتىمىن.

— اتى كىم؟

— اتىن بىلمەيمىن. ءبىراق ونىڭ كاردينالعا يتتەن بەتەر بەرىلگەن، سۇيىكتى كىسىسى ەكەنىن بىلەمىن.

— ءسىز ونى بۇرىن-سوڭدى كورىپ پە ەدىڭىز؟

— ءيا، ايەلىم ونى بىردە سىرتىنان كورسەتكەن.

— كەزدەسە قالعاندا بىردەن بىلە قوياتىنداي ونىڭ وزگەشە بەلگىسى جوق پا؟ وتكىر كوزدى، اپپاق ءتىستى، قاراتورى كىسى. جانە سامايىندا تىرتىعى بار.

— سامايىندا تىرتىعى بار! — دەپ د'ارتانيان داۋىستاپ جىبەردى. — ونىڭ ۇستىنە ءتىسى مارجانداي، وتكىر كوزدى، قارا شاشتى، كەكىرەيگەن قارا تورى كىسى دەيدى. بۇل — باياعى مەنگ قالاسىنداعى بەيتانىستىڭ تاپ ءوزى!

— مەنگتەگى بەيتانىس دەدىڭىز بە؟

— ءيا، ءيا! ءبىراق ونىڭ بۇل ىسكە ەشقانداي قاتىسى جوق. ياعني مەن قاتەلەسىپ كەتىپپىن: بۇل ءىستى جەڭىلدەتە تۇسەتىن بولدى. ەگەر ءسىزدىڭ جاۋىڭىز، سۇراستىرا كەلە، مەنىڭ دە جاۋىم بولىپ شىقسا — وندا مەن ەكەۋمىزدىڭ دە كەگىمىزدى قايتارامىن، بار بولعانى وسى. ءبىراق مەن ول كىسىنى قايدان تابامىن؟

— و جاعىن بىلمەيمىن.

— ونىڭ قايدا تۇراتىنىنان حابارىڭىز جوق پا؟

— ءازازىل! ءازازىل! — دەدى د'ارتانيان كۇبىرلەپ. — بۇل ءالى انىق ەمەس. ايەلىڭىزدىڭ ۇرلانعانىن سىزگە كىم ايتتى؟

— دە لا پورت مىرزا.

— ول كىسى سىزگە قوسىمشا ەشتەڭە ايتقان جوق پا؟

— باسقا ەشتەڭە بىلمەيتىن بولۋى كەرەك.

— وزگe جەرلەردەن سۇراستىرىپ، بىردەڭە بىلگەن جوقسىز با؟

— ءبىلدىم. قولىما...

— يا قولىڭىزعا... نە دەيسىز؟

— بىلمەيمىن... بالكىم، مۇنىم اڭعالدىق تا شىعار..

— ءسىز تاعى دا ەسكى اۋەنىڭىزگە باستىڭىز. ارتىق تا بولسا ايتايىن، ەندى سىزگە شەگىنۋگە بولمايدى.

— شايتان سوقسىن، شەگىنەيىن دەپ تۇرعان مەن جوق! — دەدى مەيمان، قارعانسا ەرلىگى قايتىپ ورالاتىن كىسىدەيىن. — بوناسەنىڭ ار-نامىسىمەن انت ەتەيىن..

— ەسىمىڭىز بوناسە مە ەدى؟

— يا،بۇل — مەنىڭ فاميليام.

— سونىمەن، ءسىز: «بوناسەنىڭ ارىمەن انت ەتەيىن»... دەدىڭىز. ءسوزىڭىزدى بۇزىپ جىبەرگەنىمە كەشىرىم سۇرايمىن. ءبىراق مەن ءسىزدىڭ اتىڭىزدى ءبىر جەردەن ەستىگەن سياقتىمىن.

— مۇمكىن، مىرزا. مەن وسى ءۇيدىڭ قوجاسىمىن.

— اح، سولاي ما ەدى؟ — دەدى د'ارتانيان ورنىنان ءسال كوتەرىلىپ ىزەت كورسەتىپ، — وسى ءۇيدىڭ قوجاسى ءسىز ەكەنسىز عوي؟

— ءيا، مىرزا، مەنمىن. مىنە ءۇش ايدىڭ ءجۇزى بولدى ءسىز مەنىڭ ۇيىمدە تۇرىپ جاتىرسىز جانە ءار ءتۇرلى ماڭىزدى ىستەرمەن شۇعىلدانامىن دەپ پاتەراقى تولەۋدى ۇمىتىپ كەتىپ ءجۇرسىز، ءبىراق مەن ءبىر مارتە دە ءسىزدى مازالاعانىم جوق، سول سەبەپتى دە مەنىڭ سىپايى سىربازدىعىمدى ەسكەرەر دەپ ويلاعانمىن...

— و البەتتە! ول ءوزى كەكىرەيگەن ءبىر ماڭعاز مىرزا، شاشى مويىلداي قاپ-قارا.

— وعان ءسوز بار ما، ءسوز بار ما، بوناسە مىرزا! — دەدى د'ارتانيان.

— سەنىڭىز، مەن ءسىزدىڭ بۇل قىلىعىڭىزعا قاتتى رازىمىن جانە وزىڭىزگە بولماشى ءبىر پايدا تيگىزە الاتىن بولسام، سونى ىسكە اسىرۋدى موينىمداعى پارىزىم دەپ بىلەمىن.

— سىزگە سەنەمىن، سۋدار، سىزگە سەنەمىن! سىزگە سونى ايتايىن دەپ تە ويلاعانمىن. بوناسە ارىمەن انت ەتەيىن، مەن سىزگە يمانىمداي سەنەمىن!

— ەندەشە ءسوزىڭىزدى اياعىنا دەيىن ايتىپ شىعىڭىز. كەلگەن كىسى قالتاسىنان ءبىر پاراق قاعاز الىپ، د'ارتانيانعا ۇسىنا بەردى.

— حات قوي! —  دەدى جاس جىگىت داۋىستاپ.

— بۇگىن ەرتەڭگىسىن الدىم.

د'ارتانيان ونى جازىپ جىبەرىپ، ىمىرت ءۇيىرىلىپ بارا جاتقاسىن، تەرەزە الدىنا باردى. مەيمان ونىڭ سوڭىنان ەردى.

«ايەلىڭىزدى ىزدەمەڭىز، — دەپ وقىدى د'ارتانيان — قاجەت بولماي قالعان كەزدە، ونى وزىڭىزگە قايتارىپ بەرەدى. ەگەر ءسىز ونى ىزدەستىرگەن بولساڭىز — ولەسىز»

— مىنە، مۇندا ءبارى دە انىق ايتىلىپتى، — دەدى د'ارتانيان. — ءبىراق، قانشا ايتقانمەن، بۇل — تەك قورقىتۋ عانا.

— ءيا، ءبىراق مەن وسىدان ولەردەي قورقامىن. ءوزىم اسكەري كىسى ەمەسپىن، سۋدار جانە باستيليا دەگەندە زارە-قۇتىم قالمايدى.

— ءھىم-م... ءيا، مەن دە باستيليانى ءقايبىر جاقسى كورەدى دەيسىز. ەگەر اڭگىمە شپاگانى جۇمساۋ جونىندە بولسا — ءسوز باسقا.

— وسى ىستە، سۋدار، سىزگە قاتتى سەنىپ ەدىم.

— راس پا؟

— ءسىزدى ءارقاشاندا كەرەمەتتەي ءبىر نويان مۋشكەتەرلەردىڭ قاسىنان كورگەسىن جانە ولاردىڭ دە تريەۆيل مىرزانىڭ مۋشكەتەرلەرى، دەمەك، كاردينال مىرزانىڭ دۇشپاندارى ەكەنىن بىلگەننەن كەيىن، مەن ءسىز ءوزىڭىزدىڭ دوستارىڭىزبەن بىرگە ءبىزدىڭ بەيشارا كوروليەۆانى قورعايسىز جانە وعان قوسا، ءبىر رەتى كەلگەندە مارتەبەلى تاقسىردىڭ توبىعىنان ءبىر قاعۋعا كەت ءارى ەمەسسىزدەر عوي دەپ ويلاپ ەدىم.

— البەتتە.

— بۇدان كەيىن تاعى ءبىر ويلاعانىم — ەگەر ءسىز ماعان پاتەراقى تولەمەي، ءۇش ايعا قارىزدانىپ قالعان ەكەنسىز جانە مەن ونى سىزگە ايتپاعان ەكەنمىن...

— ءيا-يا، ءسىز الگىدە عانا وسى دالەلدى ايتقانسىز جانە مەن ونى ابدەن ورىندى تالاپ دەپ ەسەپتەيمىن.

— بۇدان بىلايعى ۋاقىتتا دا مەنىڭ ۇيىمدە قانشا تۇرامىن دەسەڭىز دە، ونى وزىمە زور قۇرمەت ساناپ، پاتەراقى تولەۋ جايىن سىزگە ايتپاسپىن دەگەن ويمەن...

— تاماشا!

— ...مەن وعان قوسا، ەگەر ءقازىر، جۇرت ويلاعانداي ەمەس، ءار ءتۇرلى سەبەپتەرمەن اقشادان قىسىلىپ جۇرسەڭىز، مەن سىزگە ەلۋ پيستول اقشا ۇسىنسام دەپ ەدىم...

— كەرەمەت! ءبىراق، بوناسە مىرزا، ءسىز سوندا باي كىسى بولدىڭىز با، قالاي؟

— دۇرىسىراق ايتقاندا، مەن ورتا داۋلەتتىڭ عانا ادامىمىن. ۋاق-تۇيەك زاتتارمەن ساۋدا جاساپ ءجۇرىپ، جىلىنا ەكى-ۇش مىڭ ەكيۋ پايدا تۇسىرەتىن قور جيناعان ەدىم. مۇنىڭ ۇستىنە مەن ايگىلى تەڭىزشى جان موكەنىڭ سوڭعى ساپارىنا ءبىراز قارجى جۇمساعان بولاتىنمىن. ەندى قالعانىن ءوزىڭىز تۇسىنەسىز عوي، سۋدار... ياپىر-اي، مىناۋ نە پالە؟ — دەدى بوناسە مىرزا كەنەت داۋىستاپ.

— ول نە؟ — دەدى د'ارتانيان.

— اندا، اندا...

— قايدا؟

— كوشەگە، تەرەزەنىڭ قارسى الدىنداعى پودەزگە قاراڭىزشى! پلاششىنا ورانىپ ءبىر كىسى تۇر!

— بۇل — سونىڭ تاپ ءوزى! — دەپ د'ارتانيان مەن بوناسەنىڭ ەكەۋى بىردەي داۋىستاپ جىبەردى، بۇلاردىڭ ەكەۋى دە وزدەرىنىڭ اتا جاۋىن تانىپ ەدى.

— ءا، بالەم، تاپ وسى جولى... — دەدى د'ارتانيان تىستەنىپ، — تاپ وسى جولى مەنەن قۇتىلا الماسسىڭ!

شپاگاسىن جالاڭداتىپ، بولمەدەن اتىپ شىقتى.

ول باسقىشتا وزىنە قارسى كەلە جاتقان اتوس، پورتوسپەن سوقتىعىسىپ قالدى. ول ەكەۋى ەكى جاققا ىعىسقاندا، د'ارتانيان ولاردىڭ اراسىنان اعىپ وتە شىقتى.

— قايدا جۇگىرىپ باراسىڭ؟ — دەدى مۋشكەتەرلەر ايقايلاپ مۇنىڭ سوڭىنان.

— مەنگتەگى بەيتانىستى كوردىم! — دەپ داۋىستادى دا، د'ارتانيان جۇگىرىپ كەتىپ قالدى.

د'ارتانيان سول بەيتانىسپەن قالاي كەزدەسكەنىن، وعان تاڭعاجايىپ ءبىر جولاۋشى ايەلدىڭ كەلىپ قوسىلعانىن جانە مىنا كىسىنىڭ اناۋ ايەلگە ماڭىزدى ءبىر حاتتى تاپسىرعانىن جولداستارىنا تالاي رەت ايتقان.

اتوس: د'ارتانيان اكەسىنىڭ حاتىن جۇرتپەن جاعالاسىپ جۇرگەندە جوعالتىپ العان دەپ ويلايتىن.

ونىڭ پىكىرىنشە، دۆوريانين — د'ارتانياننىڭ سۋرەتتەۋىنە قاراپ بەلگىسىز كىسىنىڭ دۆوريانين ەكەنىنە كۇمان كەلتىرمەيتىن — ءيا، دۆوريانين بىرەۋدىڭ حاتىن ۇرلاپ الۋ سياقتى جيىركەنىشتى ىسكە باسپاۋعا ءتيىس.

پورتوس بۇل وقيعانى ايەلدىڭ ءوز جىگىتىمەن نەمەسە جىگىتتىڭ ءوز عاشىعىمەن اشىنالىق كەزدەسۋى، ال وعان د'ارتانيان مەن ونىڭ سارى ماستەگى كەسىرىن تيگىزگەن دەپ ەسەپتەيتىن.

اراميس بولسا، بۇل وقيعادا تىلسىم ءبىر سىر جاتىر، ونى تابام دەپ باس قاتىرۋدىڭ قاجەتى جوق، دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.

سول سەبەپتى دە ولار د'ارتانياننىڭ اسىعىس ايتا سالعان بىرەر سوزىنەن ونىڭ كىمدى ايتقانىن بىردەن بىلە قويدى. دەگەنمەن، ولار د'ارتانيان بەيتانىس كىسىنى قۋىپ جەتەر، نەمەسە ودان ايرىلىپ قالسا قايتىپ كەلەر دەگەن ويمەن باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلە باستادى.

بۇلار كەلىپ كىرگەندە د'ارتانياننىڭ بولمەسىندە ءتىرى جان جوق ەكەن: ءۇي يەسى پاتەرشىسى مەن بەيتانىس كىسىنىڭ اراسىندا تۋاتىن جانجالدىڭ زاردابىنان قاۋىپتەنىپ جانە د'ارتانياننىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ ءوزى ايتىپ بەرگەن سيپاتىنا سۇيەنە وتىرىپ، دەرەۋ تايىپ تۇرۋدى ءجون كوردى.

IX

دارتانياننىڭ مىنەز -قۇلقى ايقىندالا باستادى

اتوس پەن پورتوس ويلاعانداي، ارادا جارتى ساعات وتكەننەن كەيىن د'ارتانيان ۇيىنە قايتىپ كەلدى. ءبىر سيقىردىڭ كۇشىمەن عايىپ بولعان سياقتى، بەيتانىس كىسى تاعى دا ۇستاتپاي كەتىپتى. د'ارتانيان شپاگاسىن ۇستاپ، جۇگىرگەن كۇيى تاياۋداعى كوشەلەردىڭ ءبارىن اينالىپ شىعىپتى، ءبىراق ىزدەگەن كىسىسىنە ۇقساس ەشكىمدى دە كەزدەستىرمەپتى. اقىرىندا ول اۋەل باستا-اق جاساۋعا ءتيىس ارەكەتىنە كوشەدى: بەيتانىس كىسى سۇيەنىپ تۇرعان ەسىكتى بارىپ قاعادى. ءبىراق ول ەسىكتى بالعامەن ون-ون ەكى رەت قاقسا دا — ىشتەن ەشكىم دىبىس بەرمەيدى. الگى ءۇيدىڭ وسى ءبىر تارسىل-گۇرسىلى ەسىتكەن كورشىلەرى تابالدىرىققا شىعىسىپ نەمەسە تەرەزەلەرىنەن قاراسىپ: كۇللى ەسىكتەرى بەكىتۋلى بۇل ۇيدە التى ايدان بەرى ءتىرى جان تۇرمايتىنىن ايتادى.

د'ارتانيان كوشە كەزىپ، ەسىك قاعىپ جۇرگەندە ءوز جولداستارىنىڭ قاتارىنا اراميس تە كەلىپ قوسىلعان ەدى، د'ارتانيان قايتىپ كەلسە، ءبارىنىڭ ءتورت كوزى تۇگەل وتىر ەكەن.

— نە بولدى؟ — دەستى ءۇش مۋشكەتەردىڭ ۇشەۋى دە ءبىر داۋىسپەن، قارا تەر بولىپ، ىزاعا تۇنشىعىپ كەلگەن د'ارتانيانعا قاراپ.

— نە بولۋشى ەدى! — دەدى بوزبالا قالپاعىن كەرۋەتتىڭ ۇستىنە اتىپ جىبەرىپ. — ونىڭ ءوزى ناعىز جىن، پەرى بولسا كەرەك. كولەڭكە سياقتى، ارۋاق، ەلەس سياقتى قاپەلىمدە جوق بولدى.

— ءسىز ەلەسكە سەنەسىز بە؟ —  دەدى اتوس پورتوسقا.

— مەن تەك كوزىممەن كورگەن نارسەگە عانا سەنەمىن، ال، ءوز باسىم ومىردە ەلەس اتاۋلىنى كورگەن ەمەسپىن، ەندەشە وعان ءسىرا دا سەنبەيمىن، — دەدى پورتوس.

— بيبليا ءبىزدى ارۋاقتارعا سەن دەيدى، — اراميس ءمۇلايىم ءتىل قاتتى. — ءسامۋيلدىڭ ارۋاعى ساۋلعا كەلىپ ايان بەرگەن عوي، ءدىننىڭ وسى سۇرەسىنە مەن ءتىپتى دە ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايدى دەپ سانايمىن.

— مەيلى ول كىم بولسا ول بولسىن؛ ادام با، الدە ءازازىل مە، ءتىرى جان با، الدە كولەڭكە مە، قيال ما، الدە شىندىق پا ماعان ءبارىبىر، تەك سونىڭ مەنىڭ سورىما جاراتىلعانى حاق. سول سوققان قاشىپ كەتپەگەندە مەن ءجۇز شاقتى پيستول، ءتىپتى ودان دا كوبىرەك اقشا تاباتىن ەدىم.

— قالاي، قايتىپ؟ — دەدى پورتوس پەن اراميس ەكەۋى بىردەي داۋىستاپ.

اتوس ادەتىنشە ارتىق ءسوز ايتقىسى كەلمەي، د'ارتانيانعا سۇراۋلى كوزبەن ءبىر قاراپ وتىرا بەردى.

— پلانشە، — دەدى د'ارتانيان، بىردەڭە ەسىتەم بە دەگەن ۇمىتپەن ەسىكتى اشىپ، سىعالاي بەرگەن دايەكشىسىنە قاراپ، — تومەنگە ءتۇسىپ، وسى ءۇيدىڭ يەسى بوناسە مىرزاعا بارىپ، بىزگە بوجانسي شارابىنىڭ التى-جەتى شىنىسىن بەرۋىن ءوتىنىڭىز. مەن وزگە شاراپتىڭ بارىنەن دە سونى جاقسى كورەمىن.

— ءماسساعان! — دەدى پورتوس داۋىستاپ. — ءسىز، شاماسى، قوجايىنىڭىزدان قانشا اقشا كەرەك بولسا، سونشا الا بەرەتىن بولدىڭىز عوي؟

— ءيا، — دەدى د'ارتانيان. — ءدال بۇگىننەن باستاپ. قام جەمەي-اق قويىڭىزدار: ەگەر شارابى ناشار بولسا، ءبىز وزگەسىن اكەلۋگە جۇمسايمىز.

— العان — جاقسى، ءبىراق سالماق سالعان جامان! — دەدى اراميس اقىلسىمسي سويلەپ.

— د'ارتانيان ءبىزدىڭ بارىمىزدەن دە اقىلدى دەپ ءاماندا ايتامىن، — دەدى دە اتوس ۇيرەنشىكتى ادەتىمەن ۇندەمەي وتىرىپ قالدى، د'ارتانيان بۇعان ءيىلىپ يشارات ەتتى.

— دەگەنمەن سونى بىزگە ايتساڭىزشى؟ — دەدى پورتوس.

— ءيا، سول قۇپيادا ءبىزدى ورتاق ەتسەڭىزشى، قىمباتتى دوسىم، — دەدى اراميس ونىڭ ءسوزىن ءىلىپ الا جونەلىپ. — وندا دا ەگەر بۇل وقيعاعا ايەلدىڭ ار-ابىرويىنىڭ قاتىناسى جوق بولسا عانا ايتىڭىز، ايتپەسە، سىر شاشپاعانعا نە جەتسىن!

— ابىرجىماي-اق قويىڭىزدار، مەنىڭ سىزدەرگە ايتاتىن سوزىمنەن ەشكىمنىڭ دە ابىرويى توگىلمەيدى.

سوسىن ول دوستارىنا ءۇي يەسىمەن سويلەسكەن ءسوزىن تۇگەل ايتىپ وسىناۋ قادىرمەندى قالا تۇرعىنىنىڭ ايەلىن ۇرلاعان كىسى انادا «ەركىن ديىرمەنشى» مەيمانحاناسىندا مەنىمەن شەكىسىپ قالاتىن بەيتانىس بولىپ شىقتى، دەدى ول تاعى دا.

— جامان ءىس كورىنبەيدى، — دەدى اتوس، شاراپتان ءبىر ۇرتتاپ، ونىڭ جاقسى ەكەنىن باسىن ءبىر يزەپ ءبىلدىرىپ قويدى. — سول ءبىر قايىرىمدى كىسىدەن ەلۋ-الپىس ءپيستولدى شىجىمداپ الۋعا بولاتىن سياقتى. ءبىراق سول الپىس پيستولگە بولا ءتورت كىسىنىڭ باسىن بالەگە بايلاعانى قالاي بولادى، سونى ويلاستىرىپ كورەلىك.

— ءبىراق، — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ، — گاپ ايەل جونىندە بولىپ وتىرعانىن ۇمىتپاڭىزدار جانە ول بايعۇستى قورقىتىپ... ءتىپتى ازاپتاپ تا جاتقان شىعار، سونىڭ ءبارى ءوز امىرشىسىنە ادال بولعانى ءۇشىن عانا جاسالىپ جاتىر عوي.

— بايقاڭىز، د'ارتانيان، اباي بولىڭىز! — دەدى اراميس. — مەنىڭشە، ءسىز بوناسە بيكەنىڭ تاعدىرىنا ەلىگىپ، ەلتىپ بارا جاتقان سياقتىسىز. ايەل دەگەنىڭىز ءبىزدىڭ سورىمىزعا بولا جاراتىلعان جانە بالە-جالانىڭ ءبارى بىزگە ايەلدەن كەلەدى.

اراميس وسى سوزدەردى ايتقان كەزدە اتوس ەرنىن ءبىر تىستەپ، تۇنجىراپ سالا بەردى.

— مەن بوناسە بيكەنىڭ قامىن ويلاپ وتىرعانىم جوق، — دەدى د'ارتانيان، — مەن كورول سۋىپ كەتكەن، كاردينال قىر سوڭىنان قالماي قويعان كوروليەۆانىڭ جانە ءوز جاقتاستارىنىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىنىڭ باسى الىنىپ جاتقانىن كورىپ-بىلىپ جۇرگەن كوروليەۆانىڭ قامىن ويلاپ وتىرمىن.

— ەندەشە كوروليەۆا، ءبىز جۇرتتىڭ بارىنەن دە جەك كورەتىن ەلدىڭ ادامدارىن — يسپاندار مەن اعىلشىنداردى نەگە جاقسى كورەدى؟

— يسپانيا — ونىڭ وتانى، — دەدى د'ارتانيان، — ەندەشە يسپاندىقتاردى، تۋعان جەرىنىڭ پەرزەنتتەرىن جاقسى كورۋى تابيعي نارسە. ال، ەندى ءسىزدىڭ ەكىنشى قوياتىن كىناڭىزگە كەلسەك، مەنىڭ ەستۋىمشە، ول اعىلشىنداردى ەمەس، ءبىر-اق اعىلشىندى جاقسى كورەدى.

— ول اعىلشىننىڭ ماحابباتقا لايىق جان ەكەنىن مويىنداماسقا بولمايدى، — دەدى اتوس. — مەن ەشقاشاندا تاپ سونداي پاراساتتى دا كەسكىندى كىسىنى كورگەن ەمەسپىن.

— ونىڭ كەرەمەتتەي كيىنەتىنىن كورسەڭىز، — دەدى پورتوس. — ول مارجان مونشاقتارىن وڭدى-سولدى شاشىپ جاتقان كەزدە لۋۆردە بولعانىم بار، سوندا، وتىرىك ايتسام قۇداي اتسىن، ەكى مارجان تاستى تەرىپ الىپ، كەيىن ولاردىڭ ءارقايسىسىن ەكى ءجۇز پيستولدەن ساتقانىم بار. اراميس، سەن ونى بىلەسىڭ بە؟ »

— مىرزالار، سىزدەر سياقتى مەن دە ونى جاقسى بىلەمىن. ونى امەن باعىندا ۇستاپ الاتىن كىسىلەردىڭ بىرەۋى مەن ەدىم، مەنى ول جەرگe ەرتىپ اپارعان كوروليەۆانىڭ اتشىسى دە پيۋتانج مىرزا بولاتىن. و جىلدارى مەنىڭ ءالى سەميناريادا جۇرگەن كەزىم. بۇل وقيعا ماعان كورولدى قورلاۋ سياقتى بولىپ كورىنگەن ەدى.

— سوعان قاراماستان، — دەدى د'ارتانيان، — ەگەر مەن گەرسوگ بەكينگەمنىڭ قايدا ەكەنىن بىلسەم، كاردينالعا ەرەگىسكەندە، ونى قولىنان جەتەلەپ كوروليەۆاعا اپارار ەدىم! ءبىزدىڭ اتا جاۋىمىز كاردينال عوي، ەگەر قۇداي ايداپ، كاردينالدىڭ سازاسىن بەرەتىن ءبىر جاعداي بولسا، مەن سوعان باسىمدى بايگەگە تىگىپ كىرىسىپ كەتەر ەدىم.

— جالعان حات جازىپ بەكينگەمدى وسىندا شاقىرىپ الدى دەپ كوروليەۆانىڭ قاۋىپتەنىپ جۇرگەنىن الگى گالانتەرەيشى دە تۇسپالداپ ءبىلدىردى مە؟ — دەدى اتوس.

— كوروليەۆا سودان قاتتى سەسكەنەتىن كورىنەدى.

— تۇرا تۇرىڭىزشى... — دەدى اراميس.

— نe بولىپ قالدى؟ — دەدى پورتوس.

— ەشتەڭە ەمەس، سويلەسە بەرىڭىز. مەن ءبىر جايتتى ەسىمە تۇسىرە الماي وتىرعانىم.

— تاپ ءقازىر مەنىڭ كوزىم انىق جەتەتىن ءبىر نارسە... — دەدى د'ارتانيان ءسوزىن جالعاپ، — مىنا ايەلدىڭ ۇرلانۋى ءبىز ايتقان وقيعامەن بالكىم، گەرسوگ بەكينگەمنىڭ پاريجگە كەلۋىمەن ساباقتاسىپ جاتقان بولار.

— وسى گاسكوننىڭ زەرەگى-اي! — دەدى پورتوس تاڭدانا داۋىستاپ.

— مەن ونىڭ ءسوزىن تىڭداعاندى كەرەمەتتەي جاقسى كورەمىن. ءوزىنىڭ سويلەۋ مانەرى ءبىر ءتۇرلى قىزىق، — دەدى اتوس.

— سۇيىكتى مىرزالار، تىڭداڭىزدار! — دەدى اراميس.

— ءاراميستى تىڭدالىق! — دەدى دوستارى داۋىستاپ.

— كەشە مەن ءبىر مەڭىرەۋ كوشە ورامىنداعى وقىمىستى عۇلامانىڭ ۇيىندە بولدىم، عىلىمي ەڭبەكتەرىمە قاجەت بولىپ قالعاندا سول كىسىمەن وقتا-تەكتە ءبىر كەڭەس قۇراتىنىم بار...

اتوس ءبىر جىميىپ قويدى.

— ءوزىنىڭ تىلەك-كاسىبىنە، قابىلەت ىڭعايىنا قاراي ول الىس ءبىر ورامدا تۇرادى. حوش، سونىمەن الگى كىسىنىڭ ۇيىنەن شىعا بەرگەنىمدە...

اراميس وسى اراعا كەلگەندە توقتاپ قالدى.

— سونىمەن؟ الگى ۇيدەن شىعا بەرگەنىڭىزدە...

كوبىرەك بوسىڭكىرەپ كەتىپ، ويلاماعان جەردەن ءبىر كەدەرگىگە كەزدەسىپ قالعان كىسى سياقتى، اراميس كىبىرتىكتەي بەردى. ءبىراق تىڭداۋشىلارى بۇدان كوزىن الماي، اڭگىمەنىڭ اياعىن تىقىرشي كۇتىپ وتىرعاسىن شەگىنۋگە بولماي قالدى.

— سول عۇلامانىڭ جيەن قارىنداسى بار... — دەدى اراميس ءسوزىن ساباقتاي ءتۇسىپ.

— پالە! ونىڭ جيەن قارىنداسى بار دەڭىز — دەدى پورتوس جىگىتتىڭ ءسوزىن ءبولىپ.

— سارقارىن بولىپ قالعان، — دەدى اراميس.

ءۇش دوس ءماز بولىپ كۇلىپ جىبەردى.

— ەگەر سىزدەر ىرجىڭداپ كۇلە بەرسەڭىزدەر جانە ماعان ءشۇبالانساڭىزدار — ەندى مەنەن ءبىر ءسوزدى دە ەستىمەيسىزدەر.

— ءبىز ساعان مۇحامبەتتىڭ ۇمىتتەرى سياقتى سەنەمىز جانە ءوزىمىز تابىت سياقتى مەڭىرەۋمىز، — دەدى اتوس.

— سونىمەن، اڭگىمەمدى قايتا جالعايىن، — دەدى اراميس، — جيەن قارىنداسى اندا-ساندا اعاسىنا كەلىپ-كەتىپ جۇرەدى. كەشە سول ايەل ەكەۋمىز مۇلدە كەزدەيسوق عۇلامانىڭ ۇيىنە ءبىر مەزگىلدە بارىپپىز، سوسىن ونى كۇيمەسىنە دەيىن شىعارىپ سالعانىم...

— اح، سولاي دەڭىز! ءدىندار عۇلامانىڭ جيەن قارىنداسىنىڭ كۇيمەسى بار ەكەن؟ — دەدى پورتوس تاعى دا كيىپ كەتىپ، ونىڭ باستى ايىبى — اۋزىنا مۇلدە يە بولا الماۋشى ەدى. — مۇنىڭ ءبىر اسەم تانىستىق ەكەن، دوسىم.

— پورتوس، — دەدى اراميس، — بۇرىن دا ءبىر رەت ايتقان ەدىم: ءسىز بەيپىل اۋىزداۋسىز، سول سەبەپتى دە ايەلدەر سىزگە ونشا سەنە بەرمەيدى.

— مىرزالار، مىرزالار، — دەدى د'ارتانيان بۇل وقيعانىڭ استارىن بىردەن سەزىپ، — بۇل ءوزى ماڭىزدى ءىس ەكەن! قولىمىزدان كەلسە، ەندى مۇنى ءازىل-قالجىڭعا اينالدىرمايىق. كانە، سويلەڭىز، اراميس، سويلەڭىز!

— كەنەت، د'ارتانيان، ءسىزدىڭ الگى بەيتانىسىڭىز سياقتى ۇزىن بويلى، قارا شاشتى، ءجۇرىس-تۇرىسى دۆوريانينگە ۇقساعان ءبىر كىسى...

— بالكىم، سونىڭ ءوزى دە شىعار، — دەدى د'ارتانيان.

— ...ون شاقتى قادامداي جەردە، ارتىنا بەس-التى جاساۋىل ەرتىپ الىپتى، مەنىڭ قاسىما كەلىپ: «گەرسوگ مىرزا» دەدى دە، ءسوزىن جالعاستىرا بەردى: «ءسىز دە، حانىم»، دەدى مەنىڭ قولىما سۇيەنىپ كەلە جاتقان بيكەگە قاراپ... .

— عۇلامانىڭ جيەن قارىنداسىنا ما؟

— قويشى ەندى، پورتوس! ءتىپتى تۇرپايى بولىپ كەتىپسىز، — دەدى اتوس وعان زەكىپ.

— «راقىم ەتىپ كۇيمەگە وتىرىڭىز جانە قارسىلىق جاسايمىن، شۋ شىعارامىن دەپ اۋرە بولماڭىز»، — دەدى الگى كىسى.

— ول ءسىزدى بەكينگەم دەپ ويلاپ قالعان ەكەن، — دەدى د'ارتانيان شىداماي.

— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەدى اراميس.

— ايەلدى شە؟ — دەدى پورتوس.

— ول ونى كوروليەۆا دەپ ويلاعان! — دەدى د'ارتانيان،

— دۇرىس ايتاسىز، — دەدى اراميس ونى قولداپ.

— بۇل گاسكون با، بۇل — ناعىز پەرىنىڭ ءوزى! ونىڭ كوزىنەن ەشتەڭە دە تاسا قالمايدى، — دەدى اتوس ءسۇيسىنىپ.

— شىنىندا دا، — دەدى پورتوس، — بويىمەن دە، جۇرىس-تۇرىسىمەن دە اراميس سۇلۋ گەرسوگتى ەسكە تۇسىرەدى. ءبىراق، مەنىڭشە، مۋشكەتەردىڭ كيىمى...

— ۇستىمدە ۇزىن پلاششىم بولاتىن، — دەدى اراميس.

— يۋل ايىندا ما! — دەدى پورتوس سامپىلداپ. — سەنىڭ عۇلاماڭ شىنىمەن-اق جۇرت سەنى تانىپ قويادى دەپ قورىققانى ما؟

— ارينە، شپيون سۇلباڭىزعا قاراپ الدانىپ قالۋى مۇمكىن، ءبىراق بەت-اۋزىڭىز...

— باسىما جالپاق جيەكتى قالپاق كيگەن ەدىم، — دەدى اراميس.

— قۇدايىم-اي، قۇداي ءسوزىن وقۋ ءۇشىن سونشا ساقتانباسا دا بولادى عوي!—دەدى پورتوس تاڭىرقاپ.

— مىرزالار! مىرزالار! — دەدى د'ارتانيان ولاردىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — ءازىل-وسپاققا ۋاقىتتى شىعىن ەتىپ قايتەمىز. جان-جاققا تارايىق تا، ساۋداگەردىڭ ايەلىن ىزدەيىك — كۇللى ايلا-شارعىنىڭ شەشۋى سوندا.

— سونداي تومەن دارەجەدەگى ايەل! ءسىز شىنىمەن-اق سولاي دەپ ويلايسىز با، د'ارتانيان؟ — دەدى پورتوس ەرنىن جيىركەنە ءشۇيىرىپ.

— ول ايەل — كوروليەۆانىڭ سەنىمدى ادامى دە لا پورت مىرزانىڭ كىندىك قىزى. مەن ونى سىزدەرگە ايتقان جوق پا ەدىم، مىرزالار. بۇعان قوسايىن دەگەنىم، بالكىم، ۇلى كوروليەۆا وسى جولعى ەسەبىندە كومەكتى تومەنگى كىسىلەردەن العىسى كەلگەن شىعار. جوعارىداعى كىسىلەردىڭ باسى الىستان كورىنەدى، ال، كاردينالدىڭ كوزى قىراعى عوي.

— ەندەشە گالانتەرەيشىمەن كەلىسىڭىز، ءبىراق اقىسى قىمبات بولسىن، — دەدى پورتوس.

— ەندى ونىڭ قاجەتى بولا قويماس، — دەدى د'ارتانيان. — مەنىڭشە، ەگەر ول بىزگە اقى تولەمەگەن كۇندە، باسقا كىسىلەر تولەيتىندەي بولىپ كورىنەدى...

سول ساتتە باسقىشتان الدەكىمنىڭ اسىعىس كوتەرىلىپ كەلە جاتقانى ەستىلدى دە، ەسىك شالقاسىنان اشىلىپ، كەڭەسىپ وتىرعان دوستاردىڭ ۇستىنە گالانتەرەيشى بايعۇس كەلىپ كىردى.

— مىرزالار! — دەدى ول اپالاقتاپ. — اۋليە-انبيەلەر ءۇشىن مەنى قۇتقارىڭىزدار! تومەندە ءتورت سولدات جالاقتاپ تۇر، مەنى قاماۋعا الۋعا كەلىپتى. قۇتقارىڭىز مەنى! قۇتقارىڭىز!

پورتوس پەن اراميس ورنىنان اتىپ-اتىپ تۇرىستى.

— ءسال قويا تۇرىڭىز! — دەدى د'ارتانيان، جارتىلاي سۋىرىلعان شپاگالاردى قىنابىنا قايتا سالىڭىز دەگەن بەلگىنى كورسەتىپ. — بۇل جەردە باتىرلىقتان گورى ساقتىق كەرەك.

—ءبىز سوندا مىناداي زورلىققا... — دەدى پورتوس ورەكپىپ.

— د'ارتانياننىڭ وزدىگىنەن ارەكەت جاساۋىنا ەرىك بەرەلىك، — دەدى اتوس. — تاعى دا ايتام: ول ءبىزدىڭ بارىمىزدەن دە اقىلدى. مەن، ءوز باسىم، سوعان باعىناتىنىمدى اشىقتان-اشىق ايتامىن... د'ارتانيان، نە ىستەسەڭ دە ەركىڭ ءبىلسىن!

سو-زامات ءتورت سولدات اۋىزعى بولمەنىڭ ەسىگىنەن كورىنە بەردى. ءبىراق شپاگا اسىنعان ءتورت مۋشكەتەردى كورگەسىن ولار ىلگەرى جۇرۋگە باتا الماي، قيپاقتاپ تۇرىپ قالدى.

— كىرىڭىزدەر، كىرىڭىزدەر، مىرزالار! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — سىزدەر مەنىڭ ۇيىمە كەلدىڭىزدەر، ال ءبىز ءبارىمىز دە كورول مەن كاردينال مىرزانىڭ ادال قىزمەتشىلەرىمىز.

— ولاي بولسا، مەيىرىمدى مىرزالار، ءسىز ءبىزدىڭ العان بۇيرىعىمىزدى ورىنداۋعا بوگەت جاسامايسىزدار عوي؟ — دەدى ولاردىڭ بىرەۋى، شاماسى وتريادتىڭ باستىعى بولسا كەرەك.

— مىرزالار، ەگەر قاجەت بولسا، ءبىز سەندەرگە ءتىپتى كومەك كورسەتۋگە دە ءازىرمىز.

— مىناۋ نە دەپ كەتتى؟ — دەدى پورتوس كۇبىرلەپ.

— سەن اقىماقسىڭ، ۇندەمە! — دەدى اتوس سىبىرلاپ.

— الگى ۋادەڭىز قايدا... — دەپ مىڭگىرلەدى گالانتەرەيشى بايعۇس.

— ءبىز سىزگە ازات جۇرسەك قانا كومەك كورسەتە الامىز، — دەدى وعان د'ارتانيان سىبىرلاپ. — ال، ەگەر ءقازىر ءبىز سىزگە اراشا تۇسەتىن بولساق، سىزگە قوسا ءبىزدى دە تۇتقىنعا الادى.

— ءبىراق، مەنىڭ ويىمشا...

— كىرىڭىزدەر، مىرزالار، كىرىڭىزدەر! — دەدى د'ارتانيان داۋسىن كوتەرىپ. — بۇل كىسىنى قورعايتىنداي، ول مەنىڭ ەكى تۋىپ، ءبىر قالعانىم ەمەس. مەن ونى بۇگىن ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىرمىن جانە قانداي جاعدايدا كوردى دەيسىزدەر عوي... ونى ءوزى ايتار... ول مەنەن پاتەراقى سۇراي كەلىپتى!.. بوناسە مىرزا، شىندىقتى ايتىپ تۇرمىن با، قالاي؟ كانە سويلەڭىز.

— تاپ-تازا شىندىق! — دەدى گالانتەرەيشى مىڭگىرلەپ. — ءبىراق مۋشكەتەر مىرزا...

— مەن تۋرالى، مەنىڭ دوستارىم تۋرالى، اسىرەسە كوروليەۆا تۋرالى جۇمعان اۋزىڭىزدى

اشپاڭىز، ايتپەسە، ءبارىمىز دە قۇريمىز! — دەدى د'ارتانيان سىبىرلاپ. — كانە، مىرزالار، ىسكە كىرىسىڭىزدەر! مىنا ادامدى اكەتىڭىزدەر.

سوسىن د'ارتانيان ساسقالاقتاپ ەسى كەتكەن گالانتەرەيشىنى جاساۋىلداردىڭ قولىنا يتەرە سالدى.

— ءسىز توپاسسىز، قىمباتتىم. جەتىپ كەلىپ اقشا تالاپ ەتەسىز... سوندا كىمنەن دەيسىز عوي، مەن سياقتى مۋشكەتەردەن!.. تۇرمەگە قاماڭدار! تاعى دا قايتالاپ ايتام، مىرزالار: مۇنى تۇرمەگە اپارىپ قاماڭىز دا، مەن قاشان پاتەراقىعا اقشا جيناپ ۇلگەرگەنشە شىعارماڭىزدار.

پوليسەيلەر العىستارىن جاۋدىرىپ، قۇرباندىعىنا قاجەت سورلىنى ۇستاپ الىپ، كەتىپ قالدى.

ولار باسقىشپەن تۇسە بەرگەن كەزدە د'ارتانيان كەنەت باستىعىن جاۋرىنىنان ءبىر قاعىپ قويدى.

ءسىز مەنىڭ دەنساۋلىعىم ءۇشىن، مەن ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن شاراپ الىپ جىبەرسەك قايتەدى؟ — دەدى ول بوناسە مىرزادان الىنعان بوجانسي شارابىن ەكى بوكالعا تولتىرا قۇيىپ.

قۇرمەتىڭىزگە قۇلدىق! كوپ-كوپ راقمەت! — دەدى كۇزەتشىلەردىڭ باستىعى كۇبىرلەپ.

— كانە، ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن، مىرزا... اتىڭىز كىم ەدى؟

— بۋارەنار.

— بۋارەنار مىرزا!

— ءسىز ءۇشىن، مارحاباتتى مىرزا! ەندى سۇراۋعا رۇقسات ەتىڭىز، قۇرمەتتىم، ەسىمىڭىز كىم ەدى؟

— د'ارتانيان.

— ءسىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن، د'ارتانيان مىرزا!

— ەڭ الدىمەن، كىمنىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن كوتەرۋ كەرەك — دەدى د'ارتانيان ايقايلاپ، ول ءتىپتى ماسايراپ كەتكەندەي كورىندى. — كورولدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن، كاردينالدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن!

ەگەر شاراپ ناشار بولعاندا كۇزەت باستىعى د'ارتانياننىڭ ءسوزىنىڭ راستىعىنا ءشۇبالانار دا ەدى، ءبىراق شاراپ جاقسى بولعاسىن ول بۇعان بىردەن سەندى.

— بۇل ءسىزدىڭ قاي سۇمدىعىڭىز؟ — دەدى پورتوس، كۇزەت باستىعى قاراۋىنداعى كىسىلەرىنىڭ ارتىنان كەتىپ، ءتورت دوس وڭاشا قالعاننان كيىن. — ۇياتىڭ قايدا! سومالاداي ءتورت مۋشكەتەر تۇگەل تۇرىپ، جاردەم سۇراپ كەلگەن ءبىر سورلىنى قاماۋعا بەرىپ، جايباراقات تۇرىپ قالدىق! دۆوريانين تىڭشىمەن شاراپ ىشەدى!

— پورتوس، — دەدى اراميس، — اتوس سەنى الگىدە ەسەر دەپ ەدى، ەندى مەن سونىمەن كەلىسكەلى تۇرمىن... د'ارتانيان، سەن ۇلى ادامسىڭ، كەلەشەكتە دە تريەۆيل مىرزانىڭ ورنىن باسقان كەزىندە، مەن سەنەن ماعان قامقور بولىپ، موناستىردىڭ يمامى بولۋعا قول ۇشىن بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن.

— تۇسىنسەم بۇيىرماسىن! سىزدەر د'ارتانياننىڭ الگى قىلىعىن ماقۇلداپ تۇرسىزدار ما؟ — دەدى پورتوس تاڭ قالىپ.

— شايتان العىر-اۋ، ماقۇلداعاندا قانداي! —دەدى اراميس.ونىڭ الگى ءىسىن قولداپ قانا قويماي، قۇتتىقتايمىن دا.

— ال، ەندى، مىرزالار، — دەدى د'ارتانيان ءوز قىلىعىن پورتوسقا ءتۇسىندىرىپ اۋرە بولىپ جاتپاي-اق، — ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن، ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن — ءبىزدىڭ بۇدان بىلايعى ۇرانىمىز وسى، سولاي ەمەس پە؟

— Ay...— دەپ پورتوس بىردەڭەنى ايتپاقشى ەدى.

— قولىڭدى سوزداعى انت ەت !— دەدى اتوس پەن اراميس قوسىلىپ.

ولارعا قوسىلارىن قوسىلسا دا، وزىنشە بىردەڭە دەپ كۇبىرلەپ. پورتوس تا قولىن سوزدى، سوسىن تورتەۋى بىردەن قوسىلىپ، د'ارتانيان شىن ءسوزىن قايتالادى.

— ءبارىمىز — ءبىرىمىز ءۇشىن، ءبىرىمىز — ءبارىمىز ءۇشىن!

— وتە جاقسى. ەندى اركىم ءوزىنىڭ ۇيدى-ۇيىنە قايتسىن، — دەدى د'ارتانيان، ءومىر بويى تەك جۇرتقا ءامىر ەتىپ ۇيرەنىپ قالعان كىسىدەي-اق. — جانە اباي بولىڭىزدار، ويتكەنى وسى مينۋتتەن باستاپ ءبىز كاردينالمەن ارباسۋعا كىرىستىك.

X

ون جەتىنشى عاسىرداعى قاقپان

قاقپان — ءبىزدىڭ زاماننىڭ ويلاپ تاپقان ونەرى ەمەس. قوعام پوليسيانى ويلاپ تاپقان كەزدە، پوليسيا قاقپاندى ويلاپ تاپقان.

وقۋشىلارىمىزدىڭ ءالى دە بولسا پاريج پوليسياسىنىڭ وزگەشە تىلىنە داعدىلانباعانىن ەسكەرە وتىرىپ جانە ون بەس جىلدان بەرى جازۋشىلىق جۇمىسىمىزدا تۇڭعىش رەت وسى ءبىر ءسوزدى الگىدەي ءبىر جايتكە قولدانىپ وتىرعاننان كەيىن، ونىڭ ءمان-جايىن ءتۇسىندىرىپ كورمەكپىز.

قانداي دا بولماسىن ءبىر ۇيدەن قىلمىستى دەلىنىپ كۇدىككە ىلىنگەن كىسىنى قاماۋعا الادى، ءبىراق ونىڭ قامالعانى قۇپيا ساقتالادى. پاتەردىڭ اۋىزعى بولمەسىندە ءتورت نەمەسە بەس پوليسەيدەن توسپا-اران جاسايدى، ەسىكتى كىم كەلىپ قاقسا، سوعان اشا سالادى، ەسىك جابىلىسىمەن الگى كىسى قاماۋعا الىنادى. سونىمەن ارادا ەكى-ۇش كۇن وتپەي جاتىپ، وسى ۇيگە ۇدايى كەلىپ تۇراتىن كىسىلەر تۇگەلدەي تۇتقىنعا تۇسەدى.

قاقپان دەگەنىمىز وسى.

بوناسە مىرزانىڭ ۇيىنە دە تاپ وسىنداي قاقپان قۇرىلىپ، كىم مۇندا باسىن سۇقسا، كاردينال مىرزانىڭ ادامدارى شاپ بەرىپ ۇستاپ الىپ، تەرگەپ جاتقان ەدى. ال، د'ارتانيان جايعاسقان ەكىنشى قاباتتاعى بولمەلەردىڭ ەسىگى باسقا بولعاندىقتان دا ونىڭ مەيماندارى مۇنداي پالەدەن ءتىپتى دە اۋلاق جۇرگەن-دى.

ءبىراق وعان ءۇش دوسىنان باسقا ءتىرى جان كەلمەيتىن. اركىم ءوز بەتىمەن، بۇلاردىڭ ۇشەۋى دە ايەلدى ىزدەۋ ىسىمەن اينالىسقان، ءبىراق، ولار ازىرگە ەشتەڭەنى دە تابا المادى، ءتىپتى ەشتەڭەنى دە كورە المادى. مۇلدە بولماي بارا جاتقاسىن، اتوس دە تريەۆيل مىرزاعا بىرنەشە سۇراق تا قويدى، ادەتتە، جۇمعان اۋزىن اشپايتىن ماڭعاز مۋشكەتەردىڭ بۇل قىلىعىنا كاپيتان اڭ-تاڭ قالدى. ءبىراق دە تريەۆيل ەشتەڭەنى دە بىلمەيدى ەكەن، ونىڭ ۇستىنە كاردينالدى، كورول مەن كوروليەۆانى سوڭعى رەت كەرگەن كۇنى كاردينال وعان بىردەڭەنىڭ قامىن جەپ، ويلانىپ جۇرگەندەي، كورول الدەنەدەن ابىرجىپ مازاسىزدانىپ تۇرعانداي كورىنگەن، ال، كوروليەۆانىڭ قىزارىپ كەتكەن كوزىنە قاراپ، الدە تۇنىمەن كىرپىك ىلمەگەن، الدە ەزىلىپ جىلاعان عوي دەپ تە ويلاعان. دەگەنمەن سوڭعى جايتكە ونشا تاڭدانا قويماعان: كوروليەۆا كۇيەۋگە شىققالى بەرى كوپ جاعدايدا ءتۇن بالاسىندا كوز ىلمەي ءجيى-جيى جىلايتىن.

دە تريەۆيل مىرزا، ارتىق بولماس دەپ، اتوستىڭ، كورولگە، اسىرەسە كوروليەۆاعا جان-تانىمەن قىزمەت ەتۋى كەرەك ەكەنىن ەسىنە سالدى جانە وسى تىلەگىمدى دوس-جاراندارىڭا دا جەتكىز دەدى.

د'ارتانيانعا كەلەتىن بولساق، ول ۇيىنەن شىقپاي قويعان. ءوز بولمەسىن ول باقىلاۋ ورنىنا اينالدىردى. تەرەزەدەن ەل وسى ۇيگە كەلىپ ول قاقپانعا تۇسكەندەردىڭ ءبارىن كورىپ وتىردى. سوسىن ەدەننىڭ پارشەتىن سوگىپ، الىپ-الىپ تاستادى، ەندى ونى تەرگەۋ ءجۇرىپ جاتقان تومەنگى بولمەدەن تەك توبە عانا ءبولىپ تۇردى؛ سول سەبەپتى دە ول تىڭشىلار مەن ايىپتى كىسىلەر اراسىنداعى ءسوزدى تۇگەل ەسىتەتىن بولدى. تەرگەۋ باستالماي تۇرىپ، اۋەلى ۇستالعان كىسىلەردىڭ تۇلا بويىن مۇقيات ءتىنتىپ شىعاتىن، سودان كەيىن بارىنە دە بىردەي تومەندەگى سياقتى ساۋالدار بەرىلەتىن:

«بوناسە مىرزا ايەلىنە نەمەسە باسقا ءبىر كىسىلەرگە تاپسىرىڭىز مەن سىزگە بىردەڭە بەرگەن جوق پا؟»

«ولار سىزگە اۋىزشا ءبىر قۇپيا - سىر ايتقان جوق پا؟»

«ەگەر بۇلارعا ءىستىڭ ءمان-جايى ءمالىم بولسا، — دەپ ويلادى د'ارتانيان، — ولار مۇنداي جايتتەردى سۇراماس ەدى-اۋ. بۇدان تۋاتىن ساۋال بىرەۋ-اق: بۇلار سوندا نە بىلگىسى كەلەدى؟ شاماسى، ولار بەكينگەمنىڭ پاريجدە بار-جوعىن جانە ونىڭ كوروليەۆامەن جولىعىپ قويعانىن نەمەسە جولىققالى جۇرگەنىن بىلگىسى كەلەتىن شىعار».

د'ارتانيان وسىنداي ءبىر جورامالعا توقتادى، كۇللى ءجايتتى ويلاستىرا وتىرىپ قاراسا، بۇل شىندىققا جاناساتىن دا سياقتى.

ازىرگە قاقپان توقتاۋسىز ارەكەت جاساپ جاتىر-داعى، ءبىزدىڭ جىگىتىمىزدىڭ دە كۇللى نازارى تومەندە ەدى.

بوناسە بايعۇستى قاماۋعا العان كۇننىڭ ەرتەڭىنە، كەشقۇرىم، اتوس دالاعا شىعىپ كەتىپ، دە تريەۆيل مىرزاعا قاراي جونەلگەسىن، ساعات توعىزدى سوعا بەرگەن ساتتە تۇنگى توسەكتى ءالى سالىپ ۇلگىرمەگەن پلانشە سول ىسكە ەندى كىرىسە بەرگەن كەزدە، بىرەۋ كوشە جاقتان كەلىپ، كىpەp ەسىكتى قاقتى. ەسىك دەرەۋ اشىلىپ، سارت ەتىپ جابىلا قويدى: قاقپانعا تاعى بىرەۋ تۇسكەن-دى.

د'ارتانيان ەدەننىڭ تاقتايى الىنعان جەرگە جەتىپ بارىپ جاتا قالدى دا، تومەنگە قۇلاعىن توسا قويدى.

ۇزاماي شىڭعىرعان، ىڭقىلداعان داۋىس شىقتى، الدەكىمدەر ونىڭ اۋزىن باسىپ، تۇنشىقتىرىپ تاستاعىسى كەلەتىن سياقتى. تەرگەۋ-تەكسەرۋ مۇلدە ەستىلمەيدى.

«ءازازىل! — دەپ ويلادى د'ارتانيان. — مەنىڭشە، وسى ايەل بولۋعا ءتيىس: ءوزىن ءتىنتىپ جاتقانعا ۇقسايدى، ايەل قارسىلاسىپ جاتىر... ەرلەر كۇش جۇمسايدى... جەكسۇرىندار!..»

تومەندە بولىپ جاتقان وقيعاعا كولدەنەڭنەن بارىپ كيلىگىپ كەتپەس ءۇشىن د'ارتانيان بويىنداعى بار ەرىك-كۇشىن سالدى.

— مىرزالار، مەن سىزدەرگە وسى ءۇيدىڭ يەسى ەكەنىمدى، بوناسە بيكە ەكەنىمدى ايتىپ تۇرمىن عوي، كوروليەۆاعا قىزمەت ەتەم دەدىم عوي! — دەپ باقىتسىز ايەل اشىنا ايقايلادى.

— بوناسە بيكە! — دەدى كۇبىرلەپ د'ارتانيان. — جولىم وڭعارىلعاندا، جۇرتتىڭ ءبارى ىزدەپ جۇرگەن ايەلدى تاپتىم با قالاي؟

— ءبىزدىڭ كۇتكەنىمىز دە ءوزىڭىز ەدىڭىز! — دەپ جاۋاپ قاتتى وعان.

ايەل داۋسى ءۇزىلىپ بارىپ وشە بەردى. وزدەرى ىرسىلداپ الىسىپ-جۇلىسىپ جاتىر. ءتورت ەركەك جابىلسا دا، ايەل جانتالاسىپ قارسىلاسىپ جاتقان ءتارىزدى.

— جىبەرىڭىز مەنى، جىبەرىڭىز... — ايەلدىڭ اششى داۋسى شىعادى. بۇل بەيباقتىڭ ەڭ سوڭعى جان داۋسى ەدى.

— ولار بايعۇستىڭ اۋزىن باسىپ جاتىر، ءقازىر اكەتەدى — دەدى د'ارتانيان ورنىنان اتىپ تۇرىپ: — شپاگامدى اپەر!.. جانىمدا ەكەن عوي... پلانشە!

— امىرىڭىزگە قۇلدىق؟

— ءقازىر قانات بايلاپ اتوسقا، پورتوس پەن اراميسكە جەت. ۇشەۋىنىڭ بىرەۋى بولماسا، بىرەۋىنە تاپ بولارسىڭ، بالكىم، ەندىگى ءبارى دە ۇيىنە كەلگەن شىعار. قارۋ-جاراعىن الىپ، وسىندا جەتسىن دەرەۋ... اح، ەندى ەسىمە ءتۇستى. اتوس دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىندە.

— ءسىز، ءسىز قايدا باراسىز، مىرزا؟

— مەن تەرەزەدەن تومەنگە تۇسپەكپىن! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — سوندا تەزىرەك جەتەمىن. سەن پاركەتتەگى تەسىكتى بىتەپ، ەدەندى سىپىرداعى، ەسىكتەن شىعىپ، مەن ايتقان جەرگە قاراي زىت.

— و، مىرزا، مىرزا، مويىنىڭىز ۇزىلەدى! — دەدى پلانشە ايقايلاپ.

— ءوشىر ءۇنىڭدى، ەسەك! — دەپ د'ارتانيان وعان زەكىپ تاستادى.

سوسىن تەرەزەنىڭ ەرنەۋىنەن ۇستاپ، ءساتى تۇسكەندە، پاستەۋ كەلگەن ەكىنشى قاباتتان جەرگە قارعىپ ءتۇستى، ەش جەرىنە دە زاقىم بولمادى.

تابانى جەرگە تيىسىمەن، ول جالما-جان كىرەتىن ەسىككە بارىپ، ونى جايىمەن تىقىلداتىپ قاعا قويدى.

— ءقازىر قاقپانعا مەن دە تۇسەم، مەن سياقتى تىشقانعا ۇرىنعان مىسىق تا وڭباس! — دەدى ول كۇبىرلەپ وزىنە-وزى.

بالعا ەسىككە تيمەي جاتىپ، ىشتەگى ۋ-شۋ تىم-تىرىس تىنا قالدى. بىرەۋ ادىمداپ كەلىپ ەسىكتى اشا بەردى، سول-اق ەكەن، د'ارتانيان شپاگاسىن جالاڭاشتاپ، بوناسە بيكەنىڭ ۇيىنە كيمەلەپ كىرىپ كەلدى، ەسىگى سەرىپپەلى بولۋى كەرەك، مۇنىڭ ارتىنان سارت ەتىپ جابىلىپ قالدى.

سو زامات وسىناۋ قىرسىق شالعان ءۇيدىڭ تۇرعىندارى جانە ونىڭ تاياۋداعى كورشىلەرى جان داۋسى شىققان ايقايدى، شپاگالاردىڭ زىڭىلىن،اياق تارسىلىن، قوزعالىپ سىنىپ جاتقان مەبەلدەردىڭ دىبىسىن ەسىتتى. ءبىرازدان كەيىن، ۋ-شۋ دىبىستان شوشىپ، ءۇرپيىسىپ، نە بولىپ قالعانىن بىلمەك ءۇشىن تەرەزەلەرىنەن ۇڭىلگەن جۇرتتىڭ ءبارى ەسىكتىڭ قايتا اشىلىپ، ونىڭ ىشىنەن ۇرىككەن قارعالار سياقتى، دالبالاقتاپ اتىپ-اتىپ شىققان قارا كيىمدى ءتورت كىسىنى كوردى، ەدەندە، ستولداردىڭ بۇرىش-بۇرىشىندا ولاردىڭ جۇلىنعان قاۋىرسىندارى، باسقا سوزبەن ايتقاندا، كيىمدەرىنىڭ جىرتىعى مەن شەكپەندەرىنىڭ جۇرناعى تۇتە-تۇتە بولىپ قالىپ ەدى.

ماقتاعانىمىز ەمەس، د'ارتانيان جەڭىسكە كوپ قينالماي-اق جەتتى، ويتكەنى تىڭشىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ عانا قارۋى بار ەكەن، ونىڭ ءوزى دە قارسى تۇرىپ جارىتپادى. نەسىن جاسىرايىق، قالعاندارى قولما-قول ورىندىق، ستۋل، كوزە لاقتىرىپ، جاس جىگىتتى تالدىرىپ تاستاماقشى دا بولدى. ءبىراق گاسكونىمىز شپاگاسىمەن دۇشپاندارىن بىرەر رەت وسىپ-وسىپ جىبەرگەننەن كەيىن ولاردىڭ زارە-قۇتى قالمادى. ولاردى ۇيدەن بورىكتىرىپ ايداپ شىعىپ، مايدان دالاسىنىڭ قوجاسى بولىپ قالۋ ءۇشىن د'ارتانيانعا ون-اق مينۋتتاي ۋاقىت كەرەك بولدى.

سول ءبىر بىتپەس كوتەرىلىستەر مەن قارۋلى قاقتىعىستار زامانىنداعى ءپاريجدىڭ تۇرعىندارىنا ءتان سابىرلى سالقىن قاندىلىقپەن الگىدە تەرەزەلەرىن اشقان كورشىلەرى قارا كيىمدى تورتەۋ قاشىپ كەتىسىمەن، تەرەزەلەرىن قايتادان جابا-جابا سالدى. ولار ازىرگە وقيعانىڭ اياقتالعانىن سەزە قويدى.

مۇنىڭ ۇستىنە، ۋاقىت تا ءبىراز بولىپ قالعان ەدى، تاپ قازىردەگى سياقتى ول كەزدە دە ليۋكسەمبۋرگ سارايى توڭىرەگىندەگى كوشە ورامنىڭ حالقى ەرتە جاتىپ قالاتىن.

بوناسە بيكەمەن وڭاشا قالعان د'ارتانيان بۇرىلىپ ايەلگە قارادى. ايەل بايعۇس كرەسلو ۇستىندە تالىپ قالىپتى. د'ارتانيان ونى كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتتى.

ول جيىرما بەس — جيىرما التىلار شاماسىنداعى، قولاڭ شاشتى كوگىلدىر كوزدى، كەرتىك مۇرىن، مارجان ءتىستى سۇپ-سۇيكىمدى ايەل ەكەن. اق ءمارمارداي اپپاق جۇزىندە نۇر قىزىل شىراي بار. وسى ءبىر بەلگىلەرىنە قاراپ، ونى جوعارى زيالى قاۋىمنىڭ ايەلى عوي دەپ تە ويلاپ قالۋعا بولاتىن ەدى. قانشا اق بىلەك بولعانىمەن قولى ءسال عانا دوكىرلەۋ. اياقتارى دا اسىل تەكتىدەن شىقپاعانىن مەگزەپ تۇر. ءبىراق باقىتىنا قاراي، د'ارتانيان مۇنداي ۋاق-تۇيەككە ءتىپتى دە ءمان بەرمەيتىن.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بوناسە بيكەنى كوزىمەن شولىپ تۇرعان جىگىتىمىز، كەنەت ونىڭ اياعىنا قاراي بەرگەن كەزدە، ەدەندە جاتقان كip بەت ورامالدى كورىپ، ونى ەڭكەيىپ الا بەردى. ورامالدىڭ بۇرىننان ءوزى كورگەن گەرب كوزىنە وتتاي باسىلدى، وسى گەربكە بولا اراميس ەكەۋى پىشاققا تۇسە جازداعان.

سودان بەرى قاراي د'ارتانيان گەربى بار ورامالعا ۇركە قارايتىن. سول سەبەپتى دە ول ەدەننەن العان ورامالدى، ءلام دەمەستەن، بوناسە بيكەنىڭ قالتاسىنا تىعا سالدى. كەلىنشەك سول ساتتە ەسىن جيناي باستادى. كوزىن اشىپ، اينالاسىنا ۇرپيە كوز تاستاعان ايەل، بولمەنىڭ قاڭىراپ بوساعانىن، مۇندا ءوز قۇتقارۋشىسىمەن ەكەۋى عانا قالعانىن كوردى. ول كۇلىمسىرەي جىگىتكە قولىن سوزا بەردى. بوناسە بيكەنىڭ كۇلكىسىندە وزگەشە ءبىر سيقىر بار ەدى.

— اح، مىرزا، ءسىز مەنى ءبىر پالەدەن امان الىپ قالدىڭىز! سىزگە العىس ايتۋىما رۇقسات ەتىڭىز، — دەدى ول سىپايى.

— مەنىڭ ورنىمدا باسقا ءبىر دۆوريان بولسا دا، تاپ وسىنى جاسار ەدى، بيكەم، — دەدى د'ارتانيان. — سول سەبەپتى دە ءسىز ماعان العىس ايتساڭىز دا بولادى.

— و جوق، جوق، مەن ءوزىمنىڭ جاقسىلىقتى ۇمىتپايتىنىمدى سىزگە ءبىر رەتى كەلگەندە دالەلدەپ بەرەمىن عوي دەپ ويلايمىن. ءبىراق الگى كىسىلەردىڭ مەندە نەندەي جۇمىسى بارىن بىلسەم بۇيىرماسىن، اۋەلگى كەزدە مەن ولاردى ۇرىلار ەكەن دەپ قالدىم جانە ۇيدە بوناسە مىرزانىڭ جوعىنا نە سەبەپ بولدى ەكەن؟

— بۇل كىسىلەر ۇرى-قارىلاردان الدەقايدا ءقاۋىپتى، بيكەم. ولار — كاردينال مىرزانىڭ جانسىزدارى. ال ەندى ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز بوناسە مىرزانىڭ جايىنا كەلەتىن بولساق، ونىڭ مۇندا بولمايتىن سەبەبى — كەشە ونى ۇستاپ الىپ، باستيلياعا اكەتكەن.

— مەنىڭ كۇيەۋىم باستيليادا دەيدى! — بوناسە بيكەنىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى. — ول نە ءبۇلدىرىپ قويدى ەكەن! كىناسىز جان تاپ سونداي-اق بولار!

مانادان بەرى ۇركىپ تۇرعان جاس ايەلدىڭ جۇزىنەن ەندى عانا كومەسكى ءبىر كۇلكى ءىزى بىلىنگەندەي بولدى.

— ول نە ىستەپ قويىپ ەدى، بيكەم؟ — دەدى د'ارتانيان. — مەنىڭشە، ونىڭ بار كىناسى — ءسىزدىڭ ەرىڭىز اتانىپ، ءارى باقىتتى، ءارى باقىتسىز سورلى بولىپ جۇرگەنى-داعى.

— سوندا، مىرزا، ءسىز مىنا ءبىر ءجايتتى...

— مەن ءسىزدىڭ قولدى بولعانىڭىزدى عانا بىلەمىن.

— مەنى ۇرلاعان كىم سوندا، كىم؟ سونى بىلەسىز بە؟ و، ەگەر ءسىز ونى بىلەتىن بولساڭىز، ماعان ايتىڭىزشى!

— ءسىزدى ۇرلاعان قىرىق بەس — قىرىق التىلار شاماسىنداعى قارا تورى، قارا شاشتى، سول جاق سامايىندا تىرتىعى بار ءبىر كىسى...

— دۇرىس، دۇرىس-اق! ءبىراق ونىڭ اتى كىم؟

— اتى دەيسىز بە؟.. مەن ونى بىلمەيمىن.

— مەنىڭ ۇرلانعانىمدى كۇيەۋىم ءبىلدى مە؟

— ول ونى ۇرلاۋشى جازعان حاتتان بىلگەن-دى.

— ول مەنىڭ نەگە ۇرلانعانىمنىڭ سەبەبىن سەزە مە ەكەن؟ — دەدى بوناسە بيكە قىسىلىڭقىراپ.

— مەنىڭ ويىمشا، ول بۇعان ساياساتتىڭ سالقىنى تيگەن دەپ شامالايدى.

— اۋەلگى كەزدە مەن وعان ءشۇبا كەلتىرگەن ەدىم، ءبىراق ءقازىر ءوزىم دە سونداي پىكىرگە كەلدىم. سونىمەن، قايىرىمدى بوناسە مىرزا ماعان ەشبىر ءشۇبالانبايدى ەكەن عوي؟

— و، ەشبىر ءشۇبا كەلتىرمەيدى! ول ءسىزدىڭ اقىلىڭىزعا، ءوزىن سۇيەتىنىڭىزگە ءتانتى بولىپ، ماقتان تۇتادى ەكەن.

— ءيا، سونىمەن قالاي قاشىپ قۇتىلدىڭىز؟ — دەدى د'ارتانيان ايەلگە قادالىپ.

— بۇگىن تاڭەرتەڭنەن باستاپ ءوزىمدى نەگە ۇرلاعانىنىڭ سەبەبىنە كوزىم انىق جەتكەننەن كەيىن، وڭاشا قالعان ءبىر مينۋتتى پايدالاندىم دا، پروستىنيا بايلاپ تەرەزەدەن ءتۇستىم. كۇيەۋىم ۇيدە ەكەن دەپ، جۇگىرىپ كەلگەنىم وسى ەدى.

— ودان پانا ىزدەيىن دەپ پە ەدىڭىز؟

— و جوق! ول بايعۇس سۇپ-سۇيكىمدى كىسى عوي. ماعان پانا بولا المايتىنىن دا بىلگەم. ءبىراق باسقا ءبىر نارسەدە قولعابىسقا جارار دەپ ەسكەرتىپ قويايىن دەپ ەدىم.

— نەنى ەسكەرتپەكشى ەدىڭىز؟

— جوق، ول مەنىڭ ءوز باسىمنىڭ قۇپياسى ەمەس! سول سەبەپتى دە ونى سىزگە ايتا المايمىن.

— ايتپاقشى، — دەدى د'ارتانيان، — بيكەم، كەشىرىڭىز، ءوز باسىم گۆاردياشى بولسام دا، ءسىزدى ساقتاندىرىپ قويايىن: مەنىڭشە، بۇل جەر سىر اشۋعا قولايلى جەر ەمەس. الگىدە قۋالاپ جىبەرگەن تىڭشىلارىم ءقازىر قوسىمشا كۇشپەن قايتىپ كەلەدى. ەگەر ولار ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن تۇسسە، قازا تاباتىنىمىز ءسوزسىز. راس، مەن ءۇش دوسىما حابار بەر دەپ دايەكشىمدى جىبەرگەنمىن، ءبىراق ولاردى ۇيلەرىنەن تاپتى ما، تاپپادى ما — بىلمەيمىن...

— ءيا-يا... ءسىز دۇرىس ايتاسىز! — دەدى ۇرەيلەنىپ بوناسە بيكە. — كەتەيىك، قارامىزدى وشىرەيىك بۇل ارادان!

وسىنى ايتتى دا، كەلىنشەك د'ارتانياننىڭ قولتىعىنان ۇستاپ، ونى ەسىككە قاراي تارتا بەردى.

— سوندا قايدا بارامىز؟ قايدا تىعىلامىز؟ — دەگەن ءسوز د'ارتانياننىڭ اۋزىنان ەرىكسىز شىعىپ كەتتى.

ەڭ اۋەلى وسى ۇيدەن اۋلاعىراق كەتەلىك! قالعانىن كورەرمىز.

ارتىنداعى ەسىكتى جابا كەتۋدى دە ەسكەرمەگەن بۇلار، ۇيدەن شىعىسىمەن، كور قازۋشىلار كوشەسىنە ءتۇسىپ الىپ جۇگىرگەن كۇيى كورول ورى كوشەسىنە بۇرىلىپ، سەن-سيۋلپيس الاڭىنا جەتىپ ءبىر-اق توقتادى.

— ال، ەندى قايتەمىز؟ ءسىزدى قاي جەرگە شىعارىپ سالايىن؟ — دەدى د'ارتانيان.

— سىزگە نە دەپ جاۋاپ بەرەرىمدى دە بىلمەيمىن... — دەدى بوناسە بيكە. مەن كۇيەۋىمدى جۇمساپ، دە لa پورت مىرزانى شاقىرتىپ الىپ، سوڭعى ءۇش كۇندە لۋۆردە نە بولىپ، نە قويعانىن، مەنىڭ وندا قاىپ-قاتەرسىز توبە كورسەتۋىمە بولا ما ەكەن — سونى بىلگىم كەلىپ ەدى.

— ءپالى، دە لا پورت مىرزانى مەن دە بارىپ شاقىرىپ كەلە الامىن عوي، — دەدى د'ارتانيان.

— البەتتە. ءبىراق ءبىر بوگەت بولاتىن نارسە: بوناسە مىرزانى لۋۆردەگىلەر ءبىلۋشى ەدى دە، بىردەن جىبەرە سالۋشى ەدى، ال، ءسىزدى وندا ەشكىم دە بىلمەيدى، سول سەبەپتى كۇللى ەسىك الدىڭىزدان جابىلىپ قالادى.

— ۋاقا ەمەس! — دەدى د'ارتانيان. — لۋۆردىڭ كوپ قاقپالارىنىڭ بىرىندە ءسىزدى جاقسى بىلەتىن قاقپاشى بار شىعار، ول ءپارولدى ەستىسە...

بوناسە بيكە جاس جىگىتكە قادالا ءبىر قارادى.

— ەگەر مەن سول ءپارولدى سىزگە ايتسام، — دەدى كەلىنشەك كۇبىرلەپ — ءبىر رەت قاجەتىڭىزگە جاراتقاسىن، بىردەن ۇمىتا الاسىز با؟

— شىن ءسوزىم، ءدۆوريانيننىڭ ءسوزى! — دەدى د'ارتانيان، ءتىپتى ءشۇبا كەلتىرمەيتىن ۇنمەن.

— ماقۇل ەندەشە. سىزگە سەندىم. ءوزىڭىز ءبىر وڭدى جىگىت ەكەنسىز. بالكىم، بولاشاعىڭىز سول ادالدىعىڭىزعا دا بايلانىستى بولار.

— ماعان ۋادەنىڭ قاجەتى جوق، كورولگە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن، كوروليەۆاعا جاقسى كورىنۋ ءۇشىن قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن شىن پەيىلدەن جاسايمىن. مەنى دوس دەپ ءبىلىڭىز دە، جۇمساي بەرىڭىز، — دەدى د'ارتانيان.

— ءوزىڭىز كەلگەنشە مەنى قايدا جاسىراسىز؟

— دە لا پورت مىرزا ءوزىڭىزدى ىزدەپ كەلە الاتىنداي ءبىر تانىسىڭىز جوق پا ەدى؟

— جوق، مەن بۇل ىسكە ەشكىمدى دە ارالاستىرعىم كەلمەيدى.

— تۇرا تۇرىڭىز، — دەدى د'ارتانيان. — ءبىز اتوستىڭ ءۇيىنىڭ ءدال تۇسىندا تۇرمىز... ءيا، دۇرىس-اق.

— اتوس دەگەنىڭىز كىم ەدى؟

— دوستارىمنىڭ بىرەۋى.

ول ۇيىندە بولىپ، مەنى كورىپ قويسا قايتەمىز؟

— ول ءقازىر ۇيىندە ەمەس جانە ءسىزدى پاتەرگە كىرگىزەمىن دە، كىلتتى الىپ كەتەمىن.

— ول كەلىپ قالسا قايتەمىن؟

— ول كەلمەيدى. ءتىپتى بولماي بارا جاتسا، وعان مەنىڭ ءبىر ايەلدى اكەلىپ، سونىڭ پاتەرىنە تاستاپ كەتكەنىمدى جەتكىزەدى.

— ءبىراق وندا مەن قارابەت اتانام عوي، ءسىز سونى دا تۇسىنبەيسىز بە؟

— وعان نازار اۋدارماي-اق قويىڭىز. ءسىزدى تانيتىن ءبىر ادام جوق وندا. سونشالىق ادەپ ساقتاپ، سىزىلا قالاتىنداي ءقايبىر جەتىسىپ تۇرمىز.

— جارايدى. دوسىڭىزعا بارالىق ەندەشە. ول ءوزى قايدا تۇرۋشى ەدى؟

فەرۋ كوشەسىندە، وسى ارادان ەكى-اق اتتام جەردە.

— كەتتىك.

ولار ءارى قاراي جۇگىرە جونەلدى. د'ارتانياننىڭ بولجاعانىنداي، اتوس ۇيىندە جوق ەكەن. اتوستىڭ دوسى بولعاسىن د'ارتانيانعا كىلتتى ۇدايى سۇراتپاي-اق بەرە سالاتىن، ول كىلتتى الىپ، باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلدى دە، بوناسە بيكەنى ىلگەرىدە ءوزىمىز سۋرەتتەگەن اياداي پاتەرگە اكەپ كىرگىزە بەردى.

— تاپ ءوز ۇيىڭىزگە كەلگەندەي جايلاسا بەرىڭىز، — دەدى ول. — ەسىڭىزدە بولسىن، ەسىكتى ىشىنەن بەكىتىپ الىڭىز دا، سىرتتان تاپ مىناداي ەتىپ، ءۇش رەت قاقپاسا، ەشكىمگە دە اشپاڭىز. — ول ءۇش رەت تىقىلداتتى — العاش ەكى رەت قاتتى، سوسىن ءسال ءۇزىلىس جاساپ، جايىمەن ءبىر رەت قاقتى.

— جاقسى، — دەدى بوناسە بيكە. — ەندى مەن سىزگە ءبىراز تاپسىرما بەرەيىن.

— قۇلاعىم سىزدە.

— تاپ ءقازىر لۋۆرعا بارىڭىزداعى، ەشەل كوشەسىنە قارايتىن قاقپانى قاعىڭىز. سوسىن جەرمەندى شاقىرىڭىز.

— جارايدى. سوسىن قايتەمىن؟

— ول سىزدەن: نە كەرەك، — دەپ سۇرار، سوندا ءسىز جاۋاپتىڭ ورنىنا: تۋر مەن بريۋسسەل دەگەن ەكى ءسوزدى عانا ايتارسىز. سوسىن.ول ءسىزدىڭ ءامىرىڭىزدى بىردەن ورىندايدى.

— مەن وعان قانداي ءامىر ايتام؟

— دە لا پورت مىرزانى، كوروليەۆانىڭ كامەردينەرىن شاقىرىڭىز دەيسىز.

— ول ونى شاقىرعاسىن، دە لا پورت مىرزا شىققاسىن نە ايتامىن؟

— ءسىز ونى ماعان جىبەرەسىز.

— تاماشا. ال، ەندى مەن ءسىزدى قاشان، قاي جەردە تاعى دا كورەمىن؟

— ءسىز مەنىمەن تاعى دا قايتا جولىققىڭىز كەلە مە؟

— ارينە!

— ەندەشە، ماعان سەنىڭىز دە، جايباراقات جۇرە بەرىڭىز.

— سوزىڭىزگە سەندىم.

— سەنىڭىز.

د'ارتانيان بوناسە بيكەگە ءيىلىپ، ىزەت كورسەتىپ، ونىڭ شىپ-شىمىر اسەم تۇلعاسىن ءبىر شولىپ، عاشىق كوزبەن قيىلا قارادى، سوسىن باسقىشپەن تومەن ءتۇسىپ بارا جاتقاندا، ەسىكتىڭ تارس ەتىپ جابىلىپ، قۇلىپ كىلتىنىڭ ەكى رەت بۇرالعانىن ەستىدى. ول لۋۆرعا كوزدى اشىپ-جۇمعانشا جەتتى. ەشەل كوشەسىندەگى ەسىككە جەتە بەرگەندە ول ساعاتتىڭ كۇمبىرلەپ، كەشكى وندى سوققانىن ەسىتتى. ءبىز سۋرەتتەگەن وسى وقيعا جارتى ساعات ىشىندە جالت-جۇلت ەتىپ وتە شىققان ەدى.

ءبارى دە تاپ بوناسە بيكە ايتقانداي بولدى. ءپارولدى ەستىگەسىن جەرمەن ءيىلىپ ءتاجىم ەتتى. ارادا ون مينۋت وتپەي جاتىپ، دە لا پورت ەسىكشىنىڭ بولمەسىنە جەتىپ كەلدى. د'ارتانيان نە بولىپ، نە قويعانىن، بوناسە بيكەنىڭ قايدا ەكەنىن بىر-ەكى اۋىز سوزبەن ايتىپ بەردى. ل ا پورت ادرەستى ەكى رەت قايتالاپ ايتىپ دەرەۋ سىرتقا قاراي بەتتەدى، ءبىراق بىرەر اتتاپ بارىپ، كەنەت الگى جەرگە قايتا كەلدى.

— جىگىتىم، — دەدى ول د'ارتانيانعا، — سىزگە ءبىر اقىل ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىز.

— نە اقىل ايتايىن دەپ ەدىڭىز سوندا؟

— وسى بولعان جايتتەر ءسىزدى ءبىر جاماندىققا اپارىپ سوقتىرۋى مۇمكىن.

— ءسىز سولاي ويلايسىز با؟

— ءيا. ساعاتى كەش قالىپ قوياتىن ءبىر دوسىڭىز جوق پا ەدى؟

— سوسىن نە ايتاسىز؟

— ەندەشە سوعان بارىڭىز، ءبىراق ول كەيىن توعىز جارىمدار كەتكەندە ءسىزدىڭ سونىڭ ۇيىندە بولعاندىعىڭىزعا كۋالىك ەتە الاتىن بولۋعا ءتيىس. زاڭ قىزمەتشىلەرى مۇنى اليبي دەيدى.

د'ارتانيان بۇل كەڭەستى دۇرىس دەپ تاۋىپ، سو زامات ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ، دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىنە قاراي جۇگىردى. ءبىراق ۇدايى جۇرت دۇمەپ جاتاتىن قوناقجايعا بارمادى، كابينەتكە كىرۋگە رۇقسات سۇرادى. ول مۇندا ءجيى-جيى كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن بولعاندىقتان، وعان ءا دەگەننەن-اق رۇقسات ەتتى دە، دايەكشى: ماڭىزدى ءبىر حاباردى جەتكىزبەكشى بولىپ، جاس جەرلەسىڭىز قابىلداۋىڭىزدى وتىنەدى، — دەمەككە دە تريەۆيل مىرزاعا كەتىپ قالدى. ەندى ءبىر بەس مينۋتتان كەيىن دە تريەۆيل مىرزا كابينەتىنە كەلدى. ول د'ارتانياننان: سىزگە نە پايدام تيەر ەكەن جانە كەشتەتىپ سۋىت جۇرگەنىڭىزگە ءجون بولسىن، — دەپ سۇرادى.

— كەشىرىڭىز، مىرزا! — دەدى د'ارتانيان جالعىز قالعان كەزدى پايدالانىپ، ساعات ءتىلىن وتىز بەس مينۋتكە كەيىن جىلجىتىپ قويعان ەدى. — مەن توعىزدان جيىرما بەس وتكەن كەزدە سىزگە بارسام كەش بولماس دەپ ويلاپ ەدىم.

— توعىزدان جيىرما بەس مينۋت ءوتتى دەيسىز بە؟ — دەدى دە تريەۆيل مىرزا، قابىرعا ساعاتىنا بۇرىلىپ قاراپ. — قوي، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس!

— ەندەشە انە، قاراي قويىڭىزشى، سوندا ءوزىڭىزدىڭ دە كوزىڭىز جەتەدى، — دەدى د'ارتانيان."

— ءيا، دۇرىس ەكەن، — دەدى دە تريەۆيل. — مەن ۋاقىت كەش قوي دەپ ويلاعانمىن. ءيا، مەندە قانداي جۇمىسىڭىز بار ەدى؟

سول-اق ەكەن، د'ارتانيان كوروليەۆا جايلى ۇزاق-سونار ءبىر اڭگىمەنى باستاپ كەتتى. ول حانشانىڭ جاي-كۇيىن ويلاپ قاتتى مازاسىزدانىپ جۇرگەنىن، كاردينالدىڭ بەكينگەمگە قارسى قىساستىق ارەكەت جاساعانى جايلى ەستىگەن-بىلگەنىن ورتاعا سالدى جانە ونىڭ وسىناۋ ءسوزدى اسپاي-ساسپاي، جايباراقات سالماقپەن ايتقانى دە تريەۆيلدى سەندىرمەي قويمادى، مۇنىڭ ۇستىنە، جوعارىدا ايتقاندايىن، ونىڭ ءوزى دە كاردينالدىڭ، كورول مەن كوروليەۆانىڭ ارا-قاتىناسىنان جاڭا ءبىر جايتتەردى سەزگەندەي ەدى.

ساعات وندى سوققان كەزدە د'ارتانيان دە تريەۆيل مىرزامەن قوشتاسىپ كەتىپ قالدى، كاپيتان جەتكىزگەن حابارى ءۇشىن وعان العىس ايتىپ، كورول مەن كوروليەۆاعا ءاماندا وسىلاي ادال قىزمەت ەتىڭىز دەپ اقىل بەردى دە، مەيمانجايعا قايتا باردى.

باسقىشتان تۇسكەننەن كەيىن، د'ارتانيان كەنەت اساتاياعىن ۇمىتىپ كەتكەنىن ءبىلدى. سوندىقتان دا ول دەرەۋ كابينەتكە قايتا كوتەرىلىپ، ەرتەڭ ەرتەڭگىلىك ساعاتتىڭ ارتتا قالىپ قويعانىن ەشكىم سەزبەسىن دەپ، ونىڭ ءتىلىن ورنىنا قاراي جىلجىتا سالدى. سوسىن ول ءوزىنىڭ كىناسىز ەكەنىن دالەلدەيتىن ءبىر كۋا تابىلعانىنا كامىل سەنىپ، تومەن ءتۇستى دە، كوشەگە شىعىپ كەتتى.

XI

ايلا-شارعى شيەلىنICE تۇسەدى

دە تريەۆيل مىرزادان شىققاننان كەيىن، د'ارتانيان ءبىر قالىڭ ويعا شومىپ كەتتى دە، ۇيىنە قايتۋ ءۇشىن ەڭ بۇرۋ جولدى تاڭداپ الدى.

جۇرەر جولىنان ءبىر بۇيىرگە شىعانداپ كەتكەن جاس گاسكون بىردە كۇلىپ، بىردە كۇرسىنىپ، جۇلدىزدارعا ءالسىن-الى قاراپ كەلە جاتىپ نە ويلادى ەكەن؟

ول بوناسە بيكە جايلى ويلاپ ەدى. شاكىرت - مۋشكەتەرگە وسى ءبىر جاس ايەل، اشىنا ايەلدىڭ ۇلگىسىندەي بولىپ كورىنگەن ەدى. ساراي توڭىرەگىندەگى كۇللى قۋلىق-سۇمدىقتاردىڭ سىر -جىرىنا قانىق بولعاندىقتان دا، وزگەشە ءبىر تىرلىك قامىن ويلاعانداي اسەم ءجۇزى ۇدايى قۇبىلىپ تۇراتىن وسىناۋ سۇلۋشا كەلگەن جۇمباق كەلىنشەك بۇعان ونشا «كەت ءارى دە» ەمەس سياقتى، ال سونداي ايەل تاجىريبەسىز عاشىققا كەرەمەتتەي قىلىقتى، تارتىمدى كورىنەدى. بۇعان قوسا د'ارتانيان ونىڭ تۇلا بويىن ءتىنتىپ، كەيىن، بالكىم، ازاپقا دا سالعىسى كەلگەن جەندەتتەردىڭ قولىنان جۇلىپ الدى عوي، جىگىتتىڭ وسى ءبىر ۇمىتىلماس قىزمەتى ايەلدى بۇعان ءتانتى قىلعانداي ەدى، ءيىنى كەلگەندە ول سەزىم وپ-وڭاي-اق نازىك ءلاززاتقا اينالىپ كەتەر.

قيال قاناتىنا قونعان ارماننان ۇشقىر نە بار — د'ارتانيان ەندى جاس ايەل جىبەرگەن كىسىنىڭ وزىنە الداعى سۇقباتتاسۋ جايلى حات جانە وعان قوسا التىن شىنجىر نەمەسە الماس جۇزىك اكەلىپ بەرەتىنىن كوز الدىنا ەلەستەتتى. سول زاماننىڭ جاس جىگىتتەرى كورول قولىنان ءار ءتۇرلى تارتۋ-تارالعىلاردى قىسىلىپ-قىمتىرىلماي-اق الا بەرەتىنىن ءبىز جوعارىدان ايتقان ەدىك. بۇعان تاعى ءبىر قوساتىنىمىز، سالت-سانانىڭ ونشا قاتال ەمەس، دارقان كەزىندە ەرلەر كوڭىلدەستەرىنىڭ الدىندا دا تاككاپپارسىنىپ كەكىرەيە بەرمەيتىن. ولاردىڭ كوڭىلدەس ايەلدەرى جىگىتتەرىنىڭ قۇبىلمالى سەزىمىن اسىل سىيمەن بايلاپ-ماتاپ تاستاعىسى كەلگەندەي، ءاماندا ماڭگى بەلگى بولسىن دەپ اسا قۇندى قىمبات زاتتار تارتاتىن.

سول زاماننىڭ ەرلەرى ايەلدەردىڭ دەمەۋ-جەبەۋىمەن تىرلىكتە وزدەرىنە جول سالاتىن جانە ودان ۇيالمايتىن. اجارلى ايەلدەر قالاۋلىسىنا اجارىن عانا سىيلايتىن، الگى «ەڭ سۇلۋ دەگەن قىزدىڭ ءوزى بويىنداعى بارىن عانا بەرەدى» دەگەن ناقىل، شاماسى، سودان قالسا كەرەك. باي ايەلدەر اقشا-قاراجاتىنىڭ ءبىر بولەگىن بەرەتىن، سول ءبىر شىتىرمان وقيعالارعا باي زاماننىڭ كوپتەگەن قاھارماندارى، ەگەر كوڭىلدەستەرى اقشا تولى ءاميانداردى قانجىعاسىنا بايلاپ بەرمەسە، جوعارى شەن-شەكپەنگە دە، ۇرىس مايدانىندا جەڭىستەرگە دە جەتە الماس ەدى.

د'ارتانيان جارلى بولاتىن. الىس تۇكپىردەن وزىمەن بىرگە ەرىپ كەلگەن يمەنشەكتىك، شابدالىنىڭ ۇپەلەگى سياقتى وسى ءبىر نازىك گۇل، ءۇش مۋشكەتەردىڭ قيانپۇرىس دوستىق كەڭەستەرىنىڭ جەلىمەن باياعىدا - اق ۇشىپ كەتكەن-دى. ءوز ۋاقىتىنىڭ وزگەشە ادەت-عۇرپىنا مويىنسۇنعان د'ارتانيان پاريجدە جۇرگەندە تاپ ءبىر جاۋلاپ الىنعان قالادا جۇرگەندەي بولىپ سەزىندى: ەگەر فلاندريادا جۇرسە: يسپاندار — اندا، ايەلدەر — مىندا دەپ ءوزىن تاپ وسىلاي سەزىنەر ەدى. قايتسىن-اي، اندا دا — جاۋ، مىندا دا — جاۋ، سولارمەن شايقاسۋى كەرەك، سوعىس سالىعىن سالۋ كەرەك بولسا — سالۋ كەرەك.

سوعان قاراماستان د'ارتانيان ءقازىر بۇرىنعىدان دا پاراساتتى، ىزگى سەزىمگە بوي الدىرعان ەدى. راس، ساۋداگەر وعان ەداۋىر بايلىعى بارىن ايتقان. بوناسە مىرزا سياقتى ءقارادۇرسىن كۇيەۋدىڭ ءاميانىنىڭ يەسى، اينالىپ كەلگەندە، ايەلى شىعار دەپ د'ارتانيان دۇرىس بولجام جاساعان ەكەن. ءبىراق وسىنىڭ ءبارى جىگىتتىڭ بيكەنى ءبىر كورگەننەن-اق لاپ ەتىپ تۇتانعان سەزىمىنە ءتىپتى دە اسەر ەتپەدى جانە ونىڭ جۇرەگىندە بۇرشىك جارعان ماحاببات قاراباستىڭ قامىن ويلاۋدان ادا-جۇدا امان دەرلىك ەدى. ءبىزدىڭ «دەرلىك» دەگەن ءسوزدى قولدانىپ وتىرعان سەبەبىمىز، وتكىر ءتىلدى، جارقىن ءجۇزدى سۇلۋ ايەل، ونىڭ ۇستىنە داۋلەتتى بولىپ كەزدەسسە، جىگىت كوڭىلىن سۋىتپاي، قايتا ونى بۇرىنعىدان بەتەر ىنتىقتىرا تۇسەدى دەپ ويلايمىز.

ايەل اجارىنا اجار قوساتىن اقسۇيەككە ءتان ۋاق-تۇيەك زاتتار كوبىنە-كوپ ەگىزدىڭ سىڭارىنداي بوپ باق-داۋلەتپەن قوسا جۇرەدى. ۇلبىرەگەن اقشاڭقاي شۇلىق، شىلتەرلى جاعا، قاسىقتاي تۋفەل، قولاڭ شاشتاعى اسەم لەنتا كەسپىرسىز ايەلدى كورىكتى ەتە المايدى، ال، كورىكتى ايەلدى حاس سۇلۋعا اينالدىرادى، ەندى جاڭاعىنىڭ ءبارى سۇيرىك ساۋساق اق بىلەكتى مۇلدە جانداندىرىپ جىبەرەتىنىن ايتپاساق تا بولادى. قولى سول اق بورىقتاي بالعىن كۇيىندە قالۋى ءۇشىن ايەل ناۋەتەك بولۋعا ءتيىس.

مۇنىڭ ۇستىنە د'ارتانيان ميلليونەر ەمەس-تىن، ونىڭ اقشا-قاراجاتىنىڭ شاما-شارقىن ءبىز وقۋشىدان جاسىرعان جوقپىز. راس، ول كەزدەرى باييمىن عوي دەپ ۇمىتتەنەتىن، ءبىراق سونداي جاقسىلىققا جەتەتىن كەزى ونىڭ ويىنشا ءالى الىس جاتقان. ال، ازىرگە جانىنداي جاقسى كورەتىن ايەلىڭ مىڭ سان ۋاق-تۇيەك نارسەگە قۇمارتسا — ول نازىك جانداردىڭ كوڭىلىنىڭ قۋانىشى دا، جۇبانىشى دا سول بولسا قايتەرسىن — جانە سەن سول مىڭ سان ۋاق-تۇيەكتى وعان جايناتىپ الىپ بەرە الماساڭ، ودان وتكەن سۇمدىق بولا ما! ەگەر ايەلدىڭ ءوزى باي بولىپ، اشىناسى كەدەي بولسا، جىگىتى سىيعا تارتا المايتىن ول-پۇلدى ونىڭ ءوزى-اق ساتىپ الا بەرەدى عوي. ادەتتە، ايەل سول الەم-جالەمنىڭ ءبارىن كۇيەۋىنىڭ اقشاسىنا تۇسىرسە دە، سول ءۇشىن وعان ىشتەي رازى بولىپ، كوڭىلى كونشي قويمايدى.

د'ارتانيان كەلەشەكتە نازىك سەزىمدى اشىنا بولۋعا ازىرلەنىپ جۇرسە دە، جانقيار دوس كۇيىندە قالدى. جاۋدىرەگەن بوناسە بيكەگە قانشا ىنتىق بولىپ جۇرسە دە، ول ءوزىنىڭ دوس-جاراندارىن دا ۇمىتقان جوق. ول قاسىنا اتوس، پورتوس پەن ءاراميستى ەرتىپ، وسى كەلىنشەكپەن سەن-دەني الاڭىنا، سەن-جەرمەن جارمەڭكەسىندە ءبىر سەرۋەن سالسا، توبەسى كوككە جەتكەندەي-اق بولار ەدى جانە ءبىر رەتى كەلگەندە وسى ايەلمەن كوڭىلدەس ەكەنىن ايتىپ، دوستارىنىڭ الدىندا ماقتاناتىن دا ويى بار بولاتىن. سوسىن، ۇزاق سەرۋەننەن كەيىن، كىسىنىڭ تابەتى اشىلادى. ءبىراز ۋاقىتتان بەرى د'ارتانيان مۇنى دا اڭعارىپ ءجۇر. ەندەشە عاشىعىڭمەن بىلەگىن — بىلەگىنە، اياعىڭ — اياعىڭا ءتيىپ، ايمالاسىپ وتىراتىن جاراسىمدى ءبىر سۇحباتتى وتىرىستار جاساپ، ءالسىن-السىن باس قوسىپ تۇرۋعا بولادى. ەڭ سوڭىندا، ابدەن جاي-كۇيلەرى كەتىپ، تيتىقتاعان ءبىر قيىن كۇندەردە د'ارتانيان دوس-جاراندارىن دەمەپ، قول ۇشىن بەرەدى ءالى.

د'ارتانياننىڭ الگى دۇشپان كوزى رەتىندە، «باستان-قۇلاق ساداقا» دەپ كوپكە ەستىرتە باس تارتاتىن، ال، جايىمەن: جاردەمدى دە بەرەمىن، قۇتقارىپ تا الامىن، دەپ سىبىرلاپ، تىڭشىلاردىڭ قولىنا جەتەلەتىپ جىبەرەتىن، باياعى بوناسە مىرزانىڭ حال-احۋالى قالاي ەكەن؟ د'ارتانياننىڭ ونى ەسىنە دە الماعانىن ءبىز وقۋشىلارىمىزدىڭ الدىندا لاجسىزدان مويىندايمىز، ال، ەگەر ونى ەسىنە الا قالسا، تەك قايدا جۇرسەڭ دە، سول جاعىڭنان قايتا كورمە، دەگەن تىلەكتى ىشتەي ايتۋ ءۇشىن عانا ەسىنە الاتىن. امال قانشا، قۇمار-قۇشتارلىقتىڭ ىشىندەگى ەڭ ءوزىمشىلى — ماحاببات قوي.

ءبىراق ءبىزدىڭ وقۋشىلارىمىز قام جەمەي-اق قويسىن: ەگەر د'ارتانيان ءوز قوجاسىنىڭ قايدا جونەلتىلگەنىن بىلمەي قالدىم دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، ونى ۇمىتىپ قالسا نەمەسە ۇمىتتىم-اۋ دەگەن سىڭاي تانىتسا مەيلى، تانىتا بەرسىن، ءبىراق ءبىز ونى ەشقاشاندا ۇمىتپايمىز جانە ونىڭ قايدا ءجۇرىپ-تۇرىپ جاتقانىن كامىل بىلەمىز. دەگەنمەن، ازىرگە ءبىز دە عاشىق بولىپ قالعان گاسكون جىگىتىنىڭ كەبىن كيەلىك — قادىرمەن گالانتەرەيشىگە كەيىن ءبىر اينالىپ سوعارمىز.

ماحاببات قيالىنا شومىپ كەتكەن د'ارتانيان، تۇڭگى اسپانمەن سىر شەرتىسىپ، جۇلدىزدارمەن جىمىڭداسىپ، سول جىلدارى شەرش-ميدي مە، الدە، شاسس-ميدي مە، ايتەۋىر، بىردەڭە دەپ اتالعان كوشەمەن جوعارى قاراي اياڭداپ كەلە جاتتى. ءاراميستىڭ ۇيىنە جاقىنداپ كەلىپ قالعانىن ءبىلىپ، ول دوسىنا سوعا كەتپەكشى بولدى جانە ونى دەرەۋ قاقپان قۇرىلعان ۇيگە كەل دەپ پلانشەنى بۇعان نەگە جىبەرگەنىن ءتۇسىندىرىپ ايتپاقشى ەدى. ەگەر پلانشە كەلگەن كەزدە اراميس ۇيىندە،بولسا، ول زاماتىندا كور قازۋشىلار كوشەسىنە جەتىپ بارىپ، ودان ەكى جولداسىنان باسقا ەشكىمدى دە كەزدەستىرە الماي، بۇل نە عاجاپ دەپ اڭ-تاڭ قالعان شىعار. د'ارتانيان دوسىنا نە سەبەپتەن شاقىرعانىن ءتۇسىندىرىپ شىعۋى كەرەك-تى. ونىڭ وزىنە-وزى دابىرلاپ سويلەپ كەلە جاتقانى دا سودان بولاتىن.

بۇل — جىگىتتىڭ جان جۇرەگىن تولىق بيلەپ الماسا دا، ويىن تولىق بيلەپ العان اسەم كەلىنشەك جايلى اڭگىمە قوزعاۋدىڭ ىڭعايلى ءبىر جەلەۋى — ونىڭ ءوزىنىڭ ويى دا وسىعان سايىپ ەدى. ومىرىندە العاش رەت عاشىق بولعان كىسىگە اۋزىنا يە بول دەۋ قيىن-اق. العاشقى ماحابباتتىڭ جان سەرىگى — شەكسىز قۋانىش بولادى، سول سەبەپتى دە، ول ءا دەگەننەن اعىنان جارىلماسا، عاشىق بايعۇس قۇسا بولىپ كەتەدى.

ءپاريجدىڭ قاراڭعى ءتۇن قوينىنا ەنگەنىنە دە، ەكى ساعات بولعان-دى، ەندى كوشەلەر قۇلازىپ، قاڭىراپ قالا باستادى. جىپ-جىلى ءتۇن ماۋجىراپ تۇر. سەن-جەرمەن مەكەنجايىنىڭ كۇللى ساعاتى كۇمبىرلەسىپ ون ءبىردى سوقتى. د'ارتانيان قازىرگى اسسا كوشەسىنىڭ ورنىنداعى تىعىرىقپەن جاي باسىپ كەلە جاتقان. سوناۋ ۆوجيرار كوشەسى جاعىنان، كەشكى سالقىنمەن تۇنگى شىق تۇسكەن باقتان ءبىر جۇپار ءيىستى اڭقىعان قوڭىر سامال ەسىپ تۇر. الىستاعى ءبىر شاراپحانادان كوڭىل كوتەرىپ جاتقان قىدىرىمپاز جۇرتتىڭ سالعان ءانى، بەرىك بەكىتىلگەن تەرەزە جاپقىشتاردان دا ءوتىپ ەمىس-ەمىس تالىپ ەستىلەدى. تىعىرىقتىڭ شەتىنە دەيىن كەلىپ، د'ارتانيان سولعا قاراي بۇرىلدى. اراميس تۇراتىن ءۇي كاسسەت كوشەسى مەن سەرۆاندوني كوشەسىنىڭ ارالىعىنان قونىس تەپكەن ەدى.

د'ارتانيان كاسسەت كوشەسىنەن وتكەسىن الىستان دوسىنىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگىن كوردى، ونىڭ جوعارعى جاعىن جابايى ءجۇزىم وركەندەرى مەن ۇيەڭكى بۇتاقتارى بىرگە ءورىلىپ وسكەن جاسىل شىمىلدىق جاۋىپ تۇرعان. كەنەت د'ارتانياننىڭ كوزىنە بىرەۋ قاراڭ ەتىپ، سەرۆاندوني كوشەسىنەن بۇرىلعانداي بولدى. الگى قاراڭ ەتكەن كولەڭكە پلاششقا ورانىپ العان، ول اۋەلدە د'ارتانيانعا ەركەك سياقتى بولىپ كورىندى. ءبىراق، تاپال بويىنا، بۇراڭ جۇرىسىنە قاراپ، ونىڭ ايەل ەكەنىن بىردەن بىلە قويدى. ءوزىنىڭ ىزدەگەن ءۇيى وسى ما، وسى ەمەس پە، دەپ ءشۇبالانعانداي، ايەل باسىن كوتەرىپ، اينالاسىنا جالتاقتاپ قاراي بەرەدى، بىردە كۇمىلجي ايالداپ، كەيىن بۇرىلىپ بىرەر قادام اتتايدى دا، قايتادان ىلگەرى جۇرەدى، شاماسى، قاي جەردە كەلە جاتقانىن انىقتاپ العىسى كەلەتىن ءتارىزدى. د'ارتانيان ودان كوزىن ايىرا المادى.

«وعان قىزمەتىڭىزگە ءازىرمىن دەسەم قايتەدى؟ — دەپ ويلادى جىگىت. — جۇرىسىنە قاراعاندا، ۋىزداي جاس... بالكىم، سۇلۋ دا شىعار. البەتتە! ءبىراق وسىنداي جەتى تۇندە كوشە كەزىپ جۇرگەن ايەل تەك عاشىعىمەن ديدارلاسۋ ءۇشىن عانا شىققان شىعار. شايتان السىن! كەزدەسۋگە كەدەرگى جاساۋ — تانىسۋدىڭ جاقسى ءادىسى ەمەس».

بۇل كەزدە جاس ايەل ۇيلەر مەن تەرەزەلەردى ساناپ، ىلگەرى ءجۇرىپ بارا جاتتى. ونداي ىسكە ەڭبەكتىڭ دە، ۋاقىتتىڭ دا ونشا كوپ كەرەگى جوق قوي. كوشەنىڭ الدىڭعى جاعىندا ەندى ءۇش-اق ءۇي بار، ال، نە ءبارى ەكى-اق تەرەزە كوشە جاققا قارايدى. ولاردىڭ بىرەۋى ءاراميستىڭ فليگەلىمەن جارىسا، قاتار تۇرعان شاعىن ءۇيدىڭ تەرەزەسى، ەكىنشىسى — ءاراميستىڭ ءوز تەرەزەسى.

«قۇداي اقى! — دەپ ويلادى د'ارتانيان، توسىننان عۇلامانىڭ جيەن قارىنداسى ەسىنە ءتۇسىپ. — قۇداي اقى، ەگەر مىنا كەشىككەن كوگەرشىن ءبىزدىڭ دوسىمىزدىڭ ءۇيىن ىزدەپ جۇرمەسە نەعىلسىن! ەگەر بۇل سولاي بولماسا، يمانىم مەن جانىمدى باسكە تىگۋگە ءازىرمىن! كانە، قىمباتتى ءاراميسىم، تاپ وسى جولى شىندىققا كوزىمدى جەتكىزەرىم حاق!»

سونىمەن د'ارتانيان ءبىر قاراڭعى حۇجىرانىڭ تۇكپىر جاعىنداعى تاس ورىندىقتىڭ قاسىنا، اياداي جەرگە تىعىلا قويدى.

كەلىنشەك بىرتە-بىرتە جاقىنداپ كەلەدى. ونىڭ جاس ەكەنىندە كۇمان جوق؛ ايەل ەكەنىن بىلدىرەتىن سىلاڭ جۇرىسىنە قوسا، ءۇنى دە اشىق ەدى: ول جايىمەن جوتكىرىنىپ ەدى، د'ارتانيان ونىڭ نازىك داۋىستى ايەل ەكەنىن سەزە قويدى. سول ارادا تۇرىپ ول تاعى دا مىنا جوتەل — شارتتى ءبىر بەلگى ەمەس پە ەكەن، دەپ ويلادى.

وسى بەلگىگە تاعى ءبىر وسىنداي جاۋاپ بولدى ما، الدە، ول كوزدەگەن جەرىنە جەتكەنىن ەشكىمنىڭ، كومەگىنسىز-اق ءبىلدى مە، قايدام، ايتەۋىر، ايەل كەنەت ءاراميستىڭ تەرەزەسىنە قاراي ەركىن باسىپ باردى دا، ساۋساعىن بۇگىپ، تەرەزە قاقپاعىن ءبىر قالىپپەن ءۇش رەت قاقتى.

— ارينە، ول ءاراميستىڭ تەرەزەسىن قاعىپ تۇر! — دەدى كۇبىرلەپ د' ارتانيان. — سىرىڭىز ءمالىم بولدى، ەكى ءجۇزدى مىرزام! ءسىزدىڭ ءدىني كىتاپتى قالاي وقىپ جۇرگەنىڭىزدى ەندى ءبىلدىم!

ايەلدىڭ تەرەزەنى قاعۋى مۇڭ ەكەن، ىشكى كاسەك اشىلىپ، قاقپاقتىڭ اراسىنداعى ساڭىلاۋدان جارىق كورىندى.

— Aھa... — دەدى، مۇنى ەسىك الدىندا ەمەس، تەرەزە قاسىندا تىڭداپ تۇرعان كىسى، — aha، بۇل بيكەشتى تىقىرشي توسىپ وتىرعان ەكەن عوي! ءقازىرى قاقپاق اشىلادى دا، ايەل تەرەزەدەن كىرەدى. كەرەمەت!

ءبىراق د'ارتانياندى قايران قالدىرعان ءبىر نارسە — قاقپاق اشىلماي قويدى. جىلت ەتىپ كورىنگەن وت تا عايىپ بولدى. الەم قايتادان قاراڭعى ءتۇن قوينىنا ەندى. د'ارتانيان ءقازىر تاعى دا بىردەڭە بولاتىن شىعار دەپ توڭىرەككە كوزىن قاداپ، قۇلاعىن توسىپ تۇرا بەردى.

ونىڭ ويى دۇرىسقا شىقتى. سالدەن كەيىن ىشتەن تەرەزەنى ەكى رەت قاققان دىبىس ەستىلدى.

كوشەدە تۇرعان جاس ايەل جاۋاپ رەتىندە قاقپاقتى ءبىر رەت قاعىپ ەدى، ول جايىمەن اشىلا بەردى.

د'ارتانياننىڭ بۇدان قالاي كوزىن جازباعانىن، ءاربىر دىبىستى ءمۇلت جىبەرمەگەنىڭ وزدەرىڭىز دە سەزگەن بولارسىز.

قىرسىق شالعاندا، جارىقتى باسقا بولمەگە الىپ كەتتى. ءبىراق جىگىتتىڭ كەزى قاراڭعىعا ۇيرەنىپ قالعان ەدى. ءيا، مۇنىڭ ۇستىنە، جۇرتتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، گاسكونداردىڭ كوزى، مىسىقتىڭ كوزى سياقتى، قاراڭعىدا دا كورە بەرەدى دەيدى عوي.

د'ارتانيان الگى كەلىنشەكتىڭ قالتاسىنان ءبىر اق تۇيىنشەكتى الىپ، دەرەۋ جازىپ جىبەرگەنىن كوردى. بۇل — ورامالدى. ونى جازىپ، ايەل ىشتەگى كىسىگە ورامالدىڭ بۇرىشىن كورسەتتى.

سول ساتتە بوناسە بيكەنىڭ اياعىنىڭ استىنان تاۋىپ العان ورامالى د'ارتانياننىڭ كوز الدىنا كولبەڭ ەتىپ تۇرا قالدى، بۇل جايت الگى اراميس قالتاسىنان ءتۇسىرىپ الاتىن ورامالدى تاباندا ەسىنە سالدى.

— شايتان السىن، وسى ورامال سوندا قانداي رول اتقارعان بولىپ شىعادى؟

جاس گاسكون ءوزىنىڭ تۇرعان جەرىنەن ءاراميستىڭ بەت-جۇزىن كورە المايتىن ەدى، ءبىراق تەرەزە تۇبىندەگى ايەلمەن ءاراميستىڭ سويلەسىپ تۇرعانىنا ول ءتىپتى دە ءشۇبا كەلتىرمەدى. جىگىتتىڭ بىلمەككە قۇمارلىعى ساقتىعىن جەڭىپ كەتتى دە، وسىناۋ كورىنىستىڭ قوس كەيىپكەرىنىڭ نازارى ورامالعا اۋعانىن پايدالانىپ، ول — تۇرعان جەرىنەن ىڭ-شىڭسىز، جاي وعىنداي اتىلىپ شىعىپ، كوشەنى كەسىپ ءوتتى دە، ءاراميستىڭ بولمەسىنىڭ ءىش جاعىن كورەتىندەي بولىپ، قابىرعانىڭ ەڭ ءبىر قولايلى جەرىنە بارىپ جابىسا قالدى.

تەرەزەگە ءۇڭىلىپ ءبىر قاراعاندا، تاڭ قالعاننان د'ارتانياننىڭ داۋسى وقىس شىعىپ كەتە جازدادى: تۇڭگى جولاۋشىمەن اراميس ەمەس، ايەل سويلەسىپ تۇر. وكىنىشكە قاراي، د'ارتانيان ونىڭ جالپى سۇلباسىن اجىراتقانمەن ءجۇزىن انىقتاپ كورە المادى.

سول ساتتە بولمە ىشىندەگى ايەل وزىنە بەرگەن ورامال ورنىنا، قالتاسىنان باسقا ءبىر ورامال الىپ ۇسىنا قويدى. سوسىن ەكى ايەل كۇبىرلەسىپ بىرەر ءسوز ايتىستى. اقىرىندا تەرەزە قالقانى دا جابىلدى. كوشەدە تۇرعان ايەل كەيىن بۇرىلىپ، د'ارتانياندى جاناي، ەكى-ۇش قادامداي جەردەن وتە بەردى، سوسىن بارىپ پلاششىنىڭ بۇركەمەسىن بەتىنە ءتۇسىردى. ءبىراق بۇل ساقتىعىن ول ءسال كەشىگىپ جاسادى، ويتكەنى د'ارتانيان بوناسە بيكەنى تانىپ قالىپ ەدى.

بوناسە بيكە! ول الگىدە ورامالدى سۋىرىپ العان كەزدە، جىگىت ونى سول ايەل ەمەس پە ەكەن دەپ كۇدىكتەنگەن. ءبىراق وسى كەلىنشەك مۇنى دە لa پورت مىرزاعا جۇمساعان، ال سول مىرزا بۇل بيكەنى لۋۆرعا ەرتىپ اپارماقشى ەدى، ەندەشە ول بوناسە بيكە، تاعى دا قولدى بولاتىنىنا قاراماي، تۇنگى ساعات ون ءبىر جارىم كەزىندە كوشە-كوشەنى ارالاپ، دەدەكتەپ جۇرەدى دەپ كىم ويلاعان!

دەمەك، بۇل ءوزى اسا ماڭىزدى ءبىر ىسكە بولا جاسالىپ جاتقان شارۋا بولدى. جيىرما بەس جاستاعى كەلىنشەككە ماحابباتتان وزگە ماڭىزدى ماسەلە بولۋشى ما ەدى.

ءبىراق ول وسىنداي تاۋەكەلگە قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن باردى ما، الدە ءۇشىنشى بىرەۋ ءۇشىن باردى ما؟ د'ارتانيان بۇل سۇراقتى وزىنە دە قويىپ كوردى. ول سول ايەلدىڭ تاپ ءبىر سىرالعى اشىناسى سياقتى، جىگىتىمىز قىزعانىشتان ورتەنىپ كەتە جازدادى.

بوناسە بيكەنىڭ قاي جاققا اسىعىپ بارا جاتقانىن ءبىلۋدىڭ قاراپايىم ءبىر جولى بار. بۇل ءۇشىن ايەلدىڭ ىزىنەن قالماۋ كەرەك. وسى ءادىستىڭ وڭايلىعىنا بىردەن كوزى جەتكەن د'ارتانيان ونى ويلانباستان-اق جۇزەگە اسىرماق بولدى.

حۇجىرادان شىققان تاس ءمۇسىن سياقتى، قابىرعادان سۋىرىلىپ شىعا كەلگەن جىگىتتى كورگەندە جانە ونىڭ اياعىنىڭ تىقىرىن ەستىگەندە، بوناسە بيكە شار ەتىپ، قاشا جونەلدى.

د'ارتانيان ونىڭ سوڭىنا ءتۇستى. ۇزىن پلاششىنا وراتىلعان ايەلدى قۋىپ جەتۋ جىگىتكە ونشا قيىنعا تۇسپەدى. ول ايەل قاشىپ بارا جاتىپ بۇرىلعان كوشەسىنىڭ ۇشتەن بىرىنە جەتپەي جاتىپ قۋىپ جەتتى. بايعۇس ابدەن قالجىراپ قالىپتى، شاماسى شارشاعاندىقتان ەمەس، قورىققاندىقتان دىڭكەلەپ قالسا كەرەك، د'ارتانيان قۋىپ بارىپ، يىعىنان ۇستاعان كەزدە ول ءبىر تىزەلەپ وتىرا كەتتى دە:

— مەيلى، قالاساڭىز مەنى ولتىرە بەرىڭىز! سوندا دا ەشتەڭەنى ايتپايمىن! — دەگەن داۋسى شىعىپ كەتتى.

د'ارتانيان ونى بەلىنەن قۇشاقتاپ ورنىنان تۇرعىزدى، ءبىراق ايەل دەنەسىنىڭ اۋىرلاپ، قولىنا بىلق-سىلق سۇيەنىپ تۇرعانىنا قاراپ، ونىڭ ەندى تالىپ قالۋعا جاقىن ەكەنىن سەزدى، سوندىقتان دا وعان جان-تانىمەن بەرىلگەنىن ايتىپ، كەلىنشەكتى جۇباتا باستادى. بوناسە بيكە مۇنداي سوزدەرگە ءتىپتى دە يلانبايدى: ارام پيعىلدى ادام دا مۇنداي ۋادەنىڭ تالايىن ايتىپ، جاقسى سوزبەن جارىلقاپ تاستايدى عوي. ءبىراق ناعىز دارۋ — سويلەگەن كىسىنىڭ داۋسى ەدى. جاس ايەل وسى ءبىر داۋىستى تانىعانداي بولدى. ول كوزىن اشىپ، ءوزىنىڭ زارەسىن العان جىگىتكە قارادى دا، د'ارتانياندى تانىپ، قۋانعاننان داۋىستاپ جىبەردى،

— اح، بۇل ءسىز بە ەدىڭىز؟ قۇدايدىڭ مۇنىسىنا دا شۇكىرشىلىك! — دەدى ول باسەڭ.

— ءيا، بۇل مەن عوي. ءسىزدى قاناتتىعا قاقتىرماس ءۇشىن، تۇمسىقتىعا شوقىتتىرماس ءۇشىن مەنى جىبەرگەن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى-داعى، — دەدى د'ارتانيان.

— سول سەبەپتى دە ءسىز مەنى اڭدىعان ەكەنسىز عوي؟ — دەدى جاس ايەل قۋلانا كۇلىپ، ونىڭ ازىلكەش، كۇلكىشەڭ مىنەزى ەندى بەل الا باستاپ ەدى. جاۋ دەگەنى دوس بولىپ شىققاسىن، ايەلدىڭ جۇرەگى opنىنا تۇسەيىن دەدى.

— جوق، — دەدى د'ارتانيان، — جوق، شىن سىرىم دا وسى. سىزبەن كەزدەيسوق توعىسىپ قالدىم. مەن ءبىر ايەلدىڭ ءوز دوستارىمنىڭ بىرەۋىنىڭ تەرەزەسىن قاعىپ تۇرعانىن كورىپ قالدىم...

— دوستارىمنىڭ بىرەۋىنىڭ دەيسىز بە؟ — بوناسە بيكە ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى.

— ارينە، اراميس — مەنىڭ ەڭ جاقىن دوستارىمنىڭ ءبىرى.

— اراميس؟ ول كىم؟

— قويىڭىزشى! ءسىز ماعان شىنىمەن-اق ءاراميستى بىلمەيمىن دەپ ايتپاقشىسىز با؟

— مەن مۇنداي ەسىمدى تۇڭعىش رەت ەستىپ تۇرمىن.

— دەمەك، ءسىز مىنا ۇيگە ءبىرىنشى رەت كەلدىڭىز بە؟

— البەتتە.

— سوندا وسى ۇيدە جاس جىگىت تۇراتىنىن بىلگەن جوقسىز با؟

— جوق.

— مۋشكەتەر ەكەنىن دە بىلمەدىڭىز بە؟

— جو-عا، بىلگەن جوقپىن!

— ەندەشە، ءسىز ونى ىزدەگەن جوق ەكەنسىز عوي؟

— ارينە، سولاي. مەن سويلەسكەن كىسىنىڭ ايەل ەكەنىن ءوزىڭىز دە كورگەن شىعارسىز.

— مۇنىڭىز راس. ءبىراق ول ايەل — ءاراميستىڭ كوڭىلدەسى شىعار؟

— بىلمەيمىن.

— اۋ، ول سونىڭ ۇيىندە تۇرماي ما؟

— وندا مەنىڭ شارۋام جوق.

— ونىڭ ءوزى كىم؟

— و، بۇل قۇپيا — مەنىڭ قۇپيام ەمەس.

— قىمباتتى بوناسە بيكە، ءسىز سۇمدىق سۇيكىمدى جانسىز. ءبىراق سونىمەن قاتار ءسىز سۇمدىق قۇپيا ايەلسىز.

— سول دا ءمىن بولىپ پا؟

— جوق، ءسىز قايتا كەرەمەتتەي ادەمىسىز.

— سونىڭىز راس بولسا، قولىڭىزدى بەرىڭىزشى، سۇيەنەيىن.

— مىنەكيىڭىز. ال، ەندى نە بۇيىراسىز؟

— مەنى شىعارىپ سالىڭىز.

— قايدا؟

— مەنىڭ بارا جاتقان جاعىما.

— ال، ءسىز قايدا بارا جاتىرسىز؟

— ەسىككە دەيىن جەتكىزىپ سالساڭىز، كورەسىز عوي.

— ءسىزدى توسۋ كەرەك پە؟

— ونىڭ قاجەتى بولا قويماس.

— بۇل — ءسىزدىڭ جالعىز قايتپايمىن دەگەنىڭىز بە؟

— ءيا دەسەم دە بولادى، جوق دەسەم دە بولادى.

— ءسىزدى شىعارىپ سالاتىن كىسى — ايەل مە، ەركەك پە؟

— تاپ ءقازىر بىلمەيمىن.

— ءبىراق مەن بىلەمىن ءالى!

— قالايشا؟

— كۇتە تۇرامىن-داعى ءسىزدىڭ كىممەن بىرگە شىققانىڭىزدى كورەمىن.

— ەندەشە — قوش بولىڭىز!

— مۇنىڭىز قالاي؟

— ەندى ءسىزدىڭ ماعان تۇككە دە كەرەگىڭىز جوق.

— الگىدە ءوزىڭىز ءوتىنىپ ەدىڭىز

— مەن اڭدۋشى شپيون ەمەس، دۆوريانيننەن كومەك وتىنگەنمىن.

— بۇل ءسوزىڭىز تىم قاتال!

— كىسىنىڭ ەركىنەن تىس سوڭىنان قالماي اڭديتىنداردى نە دەپ اتاۋشى ەدى؟

— ادەپسىز دەيدى.

— بۇل ءسوز تىم جۇمساق.

— لاج بار ما، بيكەم. بايقايمىن، ءسىزدىڭ كۇللى تىلەگىڭىزدى ورىنداماسام بولمايدى ەكەن.

— وسى تىلەگىمدى ءا دەگەننەن-اق ورىنداپ، جاقسى اتتى كورىنۋدەن نەگە باس تارتتىڭىز؟

— كىسىنىڭ وكىنىشىنىڭ ءوزى تىلەك ەمەس پە؟

— ءسىز شىنىمەن-اق وكىنىپ تۇرسىز با؟

— سونى ءوزىم دە بىلمەيمىن... مەنىڭ كامىل بىلەتىنىم: ەگەر ءسىز ءوزىڭىزدى كوزدەگەن جەرىڭىزگە دەيىن شىعارىپ سالۋعا رۇقسات ەتسەڭىز، قالاعان نارسەڭىزدى تۇگەل ورىنداۋعا ءازىرمىن.

— سوسىن مەنى تاستاپ كەتەسىز بە؟

— ءيا.

— جانە ىزىمنەن اڭدىپ جۇرمەيسىز بە؟

— جوق.

— ۋادە مە؟

— ءدۆوريانيننىڭ سەرتى!

— ەندەشە قولىڭىزدى اكەلىڭىز — كەتتىك!

د'ارتانيان بوناسە بيكەگە قولىن ۇسىنىپ ەدى، كەلىنشەك كۇلكىسى كەلىپ سەلكىلدەپ، وعان سۇيەنە بەردى. سونىمەن ولار لاگارپ كوشەسىنىڭ اياعىنا دەيىن جەتتى. بۇرىن ۆوجيرار كوشەسىندە قالاي كىبىرتىكتەسە، ول وسى اراعا كەلگەندە تاعى دا سولاي كىبىرتىكتەدى، سوسىن كەيبىر بەلگىلەرىنە قاراپ، قاجەتتى ەسىكتى تاۋىپ العانداي بولدى.

— ال، ەندى مەن مىندا كىرۋىم كەرەك، — دەدى ول ءتيىستى ەسىككە جاقىنداپ. — ماعان جاساعان جاقسىلىعىڭا مىڭ دا ءبىر راقمەت. جالعىز جۇرسەم قانداي بالەگە كەزىگەرىمدى بىلمەيمىن، ءسىز مەنى سول ءقاۋىپتىڭ بارىنەن دە قۇتقاردىڭىز. ەندى ءسىزدىڭ ۋادەڭىزدى ورىندايتىن مەزگىل جەتتى. مەن قاجەتتى جەرىمە جەتتىم.

— ال، قايتاردا قورىقپايسىز با؟

— ۇرىلار بولماسا.

— ۇرى وڭاي جاۋ ما؟

— ولار مەنەن نەنى الادى؟ قالتامدا كوك تيىنىم دا جوق.

— ءسىز گەرب باسىلعان كەستەلى ورامالدى ۇمىتىپ تۇرسىز.

— قايداعى ورامال؟

— اياعىڭىزدىڭ استىنان تاۋىپ الىپ، قالتاڭىزعا سالىپ قويعان ورامالدى ايتام.

— ۇندەمە، ۇندەي كورمە، بايعۇس! — دەدى كەلىنشەك داۋىستاپ. — الدە مەنىڭ تۇبىمە جەتەيىن دەپ پە ەدىڭىز؟

— مىنە، كوردىڭىز بە، باسىڭىزعا ءقاۋىپ ءتونىپ تۇرعانىن ءوزىڭىز دە سەزەسىز، ءبىر سوزگە بولا دىرىلدەپ-قالشىلداپ، دەگبىرسىزدەنىپ كەتەسىز جانە سول جالعىز اۋىز ءسوز الدەكىمنىڭ قۇلاعىنا تيسە، ءولىپ كەتەتىنىڭىزدى دە مويىندايسىز... مەنى تىڭداڭىزشى، بيكەم، — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ، ايەلدى وتتى كوزىمەن ىشىپ-جەپ، — يمەنشەكتەمەي، باتىلىراق بولىڭىزشى، سەنىڭىزشى ماعان! سىزگە ىنتىق بولىپ، ادال قىزمەت ەتۋگە ءازىر ەكەنىمدى كوزىمنەن-اق بايقاپ تۇرعان جوقسىز با؟

— سونى سەزەمىن دە. ەندەشە مەنەن ءوز سىرىم، ءوز قۇپيامدى، قانشا بولسا دا، سۇراي بەرىڭىز، ال، وزگەنىڭ قۇپياسىنىڭ ءجونى باسقا.

— ماقۇل، — دەدى .د'ارتانيان. — ءبارىبىر مەن ولاردى اشامىن. سول قۇپيا جايتتەر ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىزعا اسەر ەتەتىن بولسا، ولار ەندەشە مەنىڭ دە قۇپيام بولسىن.

— قۇداي وندايدان ساقتاسىن ءسىزدى! — دەدى جاس ايەل جۇلىپ العانداي، ونىڭ داۋسىنىڭ ۇرەيلى شىققانى سونداي، د'ارتانيان سەلك ەتىپ، شوشىپ كەتتى. — جالىنامىن سىزگە، ماعان قاتىسى بار نارسەنىڭ بىردە-بىرىنە ارالاسپاڭىز جانە مەنىڭ موينىما جۇكتەلگەن ءىستى ورىنداۋعا كومەكتەسەم دەپ اۋرە بولماي-اق قويىڭىز. ماعان دەگەن ىستىق سەزىمىڭىز ءۇشىن جانە قيىنشىلىقتا كورسەتكەن قىزمەتىڭىز، ءوز باسىم ءومىر بويى ۇمىتپايتىن قىزمەتىڭىز ءۇشىن، مەن سىزدەن سونى جاساي كورمەڭىز دەپ جالىنىپ-جالبارىنامىن. مەنىڭ ايتقانىما سەنىڭىز! بۇدان بىلاي مەنى ەشقاشاندا ويلاماڭىز، ومىردە كورمەگەن-بىلمەگەن كىسى سياقتى، مەنى جوق دەپ ەسەپتەڭىز.

— اراميس تە تاپ مىنا مەنىڭ كەبىمدى كيۋى كەرەك پە؟ — دەدى د'ارتانيان ايەلدىڭ سوزىنە شامدانىپ.

— مىرزا، ءسىز سول ءبىر ەسىمدى وسىمەن ەكىنشى مە، الدە، ءۇشىنشى رەت پە، قايتالاپ ايتتىڭىز. الگىدە ايتىپ ەم عوي، بۇل ەسىم ماعان مۇلدە بەيتانىس.

— ءوزىڭىز تەرەزەسىن قاققان كىسىنى بىلمەيسىز بە سوندا؟ بيكەم-اۋ، سىزگە نە بولعان! مەنى سونشالىق ءبىر اڭگۇدىك دەپ ويلايسىز عوي دەيمىن.

— جاسىرىپ قايتەسىز، ءسىز ماعان شىنىمدى ايتقىزۋ ءۇشىن وسى وقيعانىڭ ءبارىن ويلاپ تاۋىپ، ءاراميستى دە جانىڭىزدان شىعاردىڭىز عوي.

— بيكە، مەن ەشتەڭەنى دە ويلاپ تاپپايمىن جانە ەشكىمدى دە جانىمنان شىعارمايمىن.

— ءوز دوستارىڭىزدىڭ بىرەۋى سول ۇيدە تۇرادى دەپ شىنىمەن-اق ايتاسىز با؟

— مەن ونى ايتقانمىن، كەرەك بولسا تاعى ءۇشىنشى رەت قايتالايىن: بۇل ۇيدە مەنىڭ دوسىم تۇرادى، ونىڭ اتى — اراميس.

— مۇنىڭ ءبارى جۇرە كەلە انىقتالادى، ال، ازىرشە، مىرزا ۇندەمەي جۇرە بەرىڭىز! — دەدى كەلىنشەك سىبىرلاپ.

— ەگەر ءسىز الدىڭىزعا جايىپ تاستاعان جۇرەگىمدە نە بارىن وقي بىلسەڭىز، — دەدى د'ارتانيان، — ودان وتتاي لاۋلاعان ىنتىزارلىقتى كورىپ، مەن بايعۇستى ايار ەدىڭىز جانە سونىمەن بىرگە مازداعان ماحابباتىمدى سەزىپ، سول زامات ىنتىزار كوڭىلىمنىڭ ماۋقىن باسار ەدىڭىز! ءوزىڭىزدى سۇيەتىن كىسىدەن قاۋىپتەنۋدىڭ قاجەتى جوق.

— ءسىز قاس قاعىم بولماي جاتىپ ماحاببات كۇيىن شەرتىپ كەتتىڭىز عوي، — دەدى كەلىنشەك باسىن شايقاپ.

— ماحاببات لەزدە لاپ ەتسە جانە تۇڭعىش رەت تۇتانسا قايتەيىن. مەن ءالى جيىرماعا دا جەتكەنىم جوق.

بوناسە بيكە جىگىتكە كوز قيىعىمەن ءبىر قارادى دا قويدى.

— تىڭداڭىزشى، مەن ءبىر ىزگە ءتۇستىم بىلەم، — دەدى د'ارتانيان، — وسىدان ءۇش اي بۇرىن ءسىز الگى ايەلگە كورسەتكەن ورامال سياقتى ءبىر ورامالعا بولا، تاپ وسىنداي گەربى بار ورامالعا بولا، مەن اراميسپەن ايقاسىپ قالا جازداعان ەدىم.

— يمانداي شىنىم، سۋدار، وسى ءبىر ءجون-جوسىقسىز تەرگەۋىڭىزبەن مەنى ابدەن قاجىتتىڭىز، — دەدى جاس ايەل.

— قويىڭىزشى، بيكە، ءوزىڭىز ساۋىسقانداي ساق كىسىسىز... ەگەر قاماۋعا الىنعان كەزدە وسى ورامالدى تاۋىپ السا، جامان اتقا قالمايسىز با؟

— نەگە؟ وندا كەستەلەنگەن مەنىڭ ەسىمىم ەمەس پە؟ «ك. ب.» كونستانسيا بوناسە.

— نەمەسە كاميل دە بۋا-تراسي.

— ويباي، ۇندەمەڭىز، سۋدار! ۇندەي كورمەڭىز! ەگەر ماعان ارانىڭ اشىپ تۇرعان قاۋىپ-قاتەردى ەسكەرمەسەڭىز دە، ءوز باسىڭىزعا ءتونىپ تۇرعان ءقاۋىپتى ويلاساڭىز ەتتى.

— ماعان با؟

— ءيا، سىزگە. مەنىمەن تانىسقانىڭىز ءۇشىن اباقتىعا قامالۋىڭىز دا، ءتىپتى باسىڭىز كەتۋى دە مۇمكىن.

— ەندەشە ءسىزدىڭ قاسىڭىزدان كەتپەيمىن!

— سۋدار... — دەدى ايەل مايىسا ءۇن قاتىپ ءوز قولىن ءوزى ۋقالاپ. — سۋدار، ءسىزدىڭ اسكەري نامىسىڭىز بەن ازاماتتىق ارىڭىزعا جۇگىنەمىن — كەتىڭىزشى! ەسىتتىڭىز بە: ساعات ءتۇن جارىمدى سوقتى، مەنى تاپ وسى ساعاتتا كۇتۋشى ەدى.

— بيكە، — دەدى د'ارتانيان ءتاجىم ەتىپ، — وسىنشا قيىلىپ وتىنگەن كىسىنىڭ تىلەگىن قالاي ورىنداماسسىڭ. قام جەمەڭىز، مەن كەتتىم.

— ءسىز مەنىڭ سوڭىمنان ەرىپ، اڭدىمايسىز عوي ايتەۋىر؟

— دەرەۋ ۇيگە قايتام.

— اھ، ءسىزدى ءوزىم دە وسىنداي ادال جىگىت دەپ ويلاۋشى ەدىم! — دەدى بوناسە بيكە داۋىستاپ، ءبىر قولىن بۇعان ۇسىنىپ، ەكىنشى قولىمەن تاس دۋالدىڭ قۋىسىنداعى شاعىن ەسىككە ىلىنگەن بالعانى ۇستاي بەردى.

د'ارتانيان كەلىنشەكتىڭ قولىنا شاپ بەرىپ، ونى قۇشىرلانىپ سۇيە باستادى.

— بۇدان دا سىزبەن ەشقاشاندا كەزدەسپەگەنىمنىڭ ءوزى جاقسى ەدى! — دەپ جىگىت ويىن توتەسىنەن قويىپ قالدى، ادەتتە ايەلدەر سىڭايىلاپ سىزىلعاننان گورى وسىنداي مارتتىكتى جاقسى كورەدى، ويتكەنى بۇدان جىگىتتىڭ اياۋلى سەزىمى اقىل تۇساۋىن ءۇزىپ، بۋىرقانىپ ءبىر كورىنىپ قالادى.

— جوق — دەدى بوناسە بيكە، جىگىت قولىن ەركەلەي قىسىپ، د'ارتانيان ونىڭ قولىن ءالى ۇستاپ تۇرعان ەدى، — جوق، مەن ولاي دەي المايمىن: بۇگىن ءساتى تۇسپەگەن ءىستىڭ، بالكىم، بولاشاقتا ءبىر ءساتى تۇسەر. مەنىڭ دە قولىم بوسايتىن ءبىر كۇن تۋار، سول كەزدە ءسىزدىڭ ىنتىق كوڭىلىڭىزدى كونشىتەتىن شىعارمىن، كىم بىلگەن...

— ال، مەنىڭ ماحابباتىم شە — ونىڭ دا ءۇمىت ۇزبەگەنى ءجون شىعار؟ — دەدى جاس جىگىت قۋانىپ كەتىپ.

— و، مەن بۇل جونىنەن ءوزىمدى ءوزىم ءجىپسىز بايلاي المايمىن! مەنىڭ سەزىمىمدى ءسىز تۇتاتا الاسىز با، المايسىز با — سوعان بايلانىستى عوي.

— ەندەشە، بيكەم، ازىرشە...

— ازىرشە، سۋدار، مەن سىزگە تەك العىس سەزىمىمدى عانا بىلدىرەمىن.

— ءسىز اسا سۇيكىمدى ءبىر پەريزاتسىز، — دەدى د'ارتانيان جابىرقاۋ ۇنمەن، — جانە مەنىڭ ماحابباتىمدى كوزگە ىلمەي تۇرعان سياقتىسىز،

— جوق، سۋدار، مەن ءسىزدىڭ كىسىلىك پاراساتىڭىزدى عانا پايدالانىپ تۇرمىن. ءبىراق ءوزىنىڭ ۋادەسىن ۇمىتپايتىن كىسىلەر دە بار ەكەنىنە سەنىڭىز. __

— ءپالى، ءسىز مەنى اجالدى كىسىلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتىسى ەتكەلى تۇرسىز. وسى كەشتى ۇمىتپاڭىز، وسى ۋادەڭىزدى دە ۇمىتپاڭىز!

— قام جەمەڭىز. ۋاقىتى كەلگەندە ءبارىن دە ەسىمە الامىن. ال ەندى، قۇداي ءۇشىن، تەزىرەك كەتىڭىزشى! مەنى ساعات ون ەكىدە توسقان ەدى، كەشىگىپ قالدىم.

— بەس مينۋتكە عانا.

— كەيبىر كەزدەرى بەس مينۋت — بەس عاسىرعا تاتيدى.

— ارينە، شىن سۇيگەن كىسىگە.

— وسى ماسەلە عاشىق كىسى جايلى ەمەس دەپ سىزگە كىم ايتتى؟

— ءسىزدى ەركەك كۇتىپ وتىر ەكەن عوي! ەركەك! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— مىنە، ءبىزدىڭ ەگەسىمىز تاعى قايتا باستالدى، — دەدى بوناسە بيكە جىميا كۇلىپ، ءبىراق ۇنىنەن تىزاقتاپ تۇرعانى بايقالدى،

— جو-جوق! مەن كەتەمىن، كەتەمىن. سىزگە سەنەمىن، مەنىڭ وزىڭىزگە جان-تانىمەن بەرىلگەنىمە ءسىز دە سەنىڭىز، وسى كوزسىز بەرىلگەنىم ەسەرلىكپەن شەكتەسىپ جاتسا دا لاج بار ما، قايتەيىن. حوش، بيكەم، حوش بولىڭىز!

كەلىنشەكتەن ءقازىر ايرىلىپ كەتپەسە، قولىن جىبەرە المايتىنىن سەزگەن كىسىدەيىن، ول كەنەت بۇرىلىپ جۇرە بەردى. ال، بوناسە بيكە قولىنا بالعانى الىپ، بۇرىن تەرەزەنى قالاي قاقسا، تاپ سولاي ەتىپ، ەسىكتى دە قاقتى: اراسىن بىردەي ەتىپ، جايىمەن ءۇش رەت قاقتى. بۇرىشقا دەيىن جۇگىرىپ بارىپ، د'ارتانيان ارتىنا قارادى. ەسىك اشىلا ءتۇسىپ، قايتا جابىلدى. گالەنتەرەيشىنىڭ اسەم ايەلى كوزدەن عايىپ بولدى.

د'ارتانيان ءوز جونىمەن جۇرە بەردى. ول بوناسە بيكەنى اڭدىمايمىن دەپ سەرت ەتتى، ەندەشە قالعان ءومىرى كەلىنشەكتىڭ قايدا باراتىنىنا نەمەسە ونى كىمنىڭ ۇزاتىپ سالاتىنىنا بايلانىستى بولسا دا، ول ەندى تەك قانا ۇيىنە بارادى، جىگىتكە سەرتىنەن تايۋعا بولمايدى. ارادا بەس مينۋت وتپەي جاتىپ ول كور قازۋشىلار كوشەسىنە كەلىپ جەتتى.

«بايعۇس، اتوس! — دەپ ويلادى ول. — مۇنىڭ ءمانىسىن قايدان ءبىلسىن. ول مەنى كۇتە-كۇتە، كەلمەگەسىن ۇيىقتاپ قالعان شىعار، الدە ۇيىنە كەتىپ قالعان شىعار، سوسىن ءوزى جوقتا ۇيىندە بوتەن ايەل بولعانىن ەسىتكەن شىعار. اتوستىكىندە ايەل بولعانى قانداي عاجاپ! ءپالى، ءاراميستىڭ ۇيىندە دە الگىدە ءبىر ايەل بولدى عوي. وسىنىڭ بارىندە ءبىر سىر جاتىر-اۋ، اقىرى نەمەن بىتەرىن بىلەر مە ەدى».

— جاعداي جامان، سۋدار، جامان! — دەدى الدەكىم.

د'ارتانيان ونىڭ پلانشە ەكەنىن بىلە قويدى.

باسىنا بەيمازا ءبىر وي كەلگەن كىسى كوڭىلىندەگى نارسەنى ەستىرتىپ وزىمەن سويلەسىپ كەتەدى عوي، د' ارتانيان دا وز-وزىمەن كۇبىرلەي سويلەسەمىن دە، ەسىگىنىڭ الدىنا قالاي كەلگەنىن بايقاماي دا قالىپتى، ەندى ىشتە ءوز پاتەرىنە كوتەرىلەتىن باسقىش بار.

— جامانى نەسى؟ ونىمەن نە ايتقىڭ كەلەدى، اقىماق! — دەدى ل' ارتانيان. — نە بولىپ قالدى سونشا؟

— قايداعى جوق ءبىر بالەلەر.

— نە ول؟

— بىرىنشىدەن، اتوس مىرزانى قاماۋعا الدى.

— قاماۋعا دەيدى؟ اتوستى قامادى ما؟ نە ءۇشىن؟

— ونى ءسىزدىڭ ۇيدەن تاپتى. جانە ونى ءسىز دەپ ويلادى.

— ونى قاماۋعا العان كىم؟

— جاساۋىلدار. ولاردى كومەككە شاقىرعان الگى ءوزىڭىز قۋىپ جىبەرگەن قارا كيىمدى كىسىلەر.

— اۋ، ول ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن،- بۇل ىسكە ەشقانداي قاتىسى جوق ەكەنىن ايتىپ، ءجون-جوسىقتى تۇسىندىرمەدى مە؟

— مىرزا، ول كىسى ولسە دە سىر شاشپاس ەدى. ويتكەنى ماعان تاقاپ كەلىپ، بىلاي دەپ سىبىرلادى: «تاپ ءقازىر مەنەن گورى سەنىڭ قوجاڭنىڭ ازات جۇرگەنى جون. وعان جاي-جاعداياتتىڭ ءبارى ءمالىم، مەن ەشتەڭەنى دە بىلمەيمىن. مىنالار ونى قامادىق دەپ ويلاي بەرسىن، ال، ول وزىنشە ارەكەت جاساي بەرەدى عوي. ەندى ءبىر ءۇش كۇننەن كەيىن مەن بۇلارعا ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى ايتامىن، سوسىن مەنى لاجسىزدان بوساتىپ جىبەرەدى».

— بارەكەلدە، اتوس! جىگىتتىڭ سۇلتانىسىڭ عوي! — دەدى كۇبىرلەپ د'ارتانيان. — ءوزىن وسى ءبىر ارەكەتىنەن تانىعانىمدى قاراشى. جاساۋىلدار نە ىستەدى؟

— ولاردىڭ تورتەۋى اتوستى ايداپ اكەتتى، قايدا اكەتكەنىن — باستيلياعا ما، الدە فور-لەبەككە مە — بىلمەيمىن. ەكەۋى ءۇي ءىشىن ءتىنتىپ، كۇللى قاعازدى اكەتكەن قارا كيىمدى كىسىلەردىڭ قاسىندا قالدى. ال، قالعان ەكەۋى ەسىكتى كۇزەتىپ تۇردى. سوسىن ولار ءوز جۇمىسىن تىندىرىپ، ءۇي ءىشىن تۇگەل توناپ، ەسىكتى اڭقيتىپ اشقان كۇيى، ءوز جونىنە كەتىپ قالدى،

— پورتوس پەن اراميس قايدا؟

— مەن ولاردى تابا المادىم، سول سەبەپتى دە و كىسىلەر كەلگەن جوق.

— ءبىراق ولار ەندى كەلەتىن شىعار. سەن ولارعا مەنىڭ كۇتىپ وتىرعانىمدى ايت دەپ تاپسىرىپ كەتتىڭ عوي؟

— ءيا، سۋدار.

— دۇرىس. ەندەشە وسىندا بول. ەگەر ولار كەلە قالسا، نە بولىپ، نە قويعانىن تۇگەل ايت. ولار مەنى «قاراعاي جاڭعاعى» شاراپحاناسىنان كۇتسىن. ولاردىڭ مۇندا قالۋىنا بولمايدى — ءقاۋىپتى. ءۇيدى اڭديتىن دا شىعار. مەن دە تريەۆيل مىرزاعا بارامىن دا، بولعان ءجايتتى بايانداپ بەرەمىن، سوسىن ولاردى ىزدەپ شاراپحاناعا سوعامىن.

— ماقۇل، سۋدار، — دەدى پلانشە.

— سەن وسىندا بولاسىڭ عوي؟ قورىقپايسىڭ، عوي؟ — دەدى د'ارتانيان قايتا ورالىپ كەلىپ، قىزمەتشىسىنىڭ كوڭىلىن اۋلاپ جىگەرلەندىرمەك بولىپ.

— قام جەمەي-اق قويىڭىز، سۋدار، — دەدى پلانشە. —ءسىز مەنى ءالى بىلمەيسىز. سەنسەڭىز، كوڭىلىم قالاسا — باتىر دا بولىپ كەتەم. گاپ كوڭىلدىڭ قالاۋىندا عوي. ونىڭ ۇستىنە مەن پيكارديادان شىققان كىسىمىن.

— سونىمەن، ءبىر تۇيىنگە كەلدىك قوي: وسى ارادان ولسەڭ دە كەتپەيسىڭ، سولاي ما؟

— ءيا، سۋدار. مىرزاما جان-تانىمەن بەرىلگەنىمدى دالەلدەۋ ءۇشىن مەن بايعۇس نە ىستەمەيدى دەيسىز.

«كەرەمەت!» — دەپ ويلادى د'ارتانيان. — وسى جىگىتكە قولدانعان ءتاسىلىم وتە دۇرىس ءتارىزدى. رەتى كەلگەندە تاعى دا قولدانارمىن».

بۇگىن كۇنى ۇزىن جۇگىرە-جۇگىرە ابدەن تالىپ قالعان اياعىنىڭ ءال-قادارىنشا ول ەندى ەسكى كەپتەر ۇياسى كوشەسىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى.

دە تريەۆيل مىرزا ۇيىندە جوق بولىپ شىقتى. ونىڭ روتاسى لۋۆردا كۇزەتتە ەكەن. ول روتاسىمەن بىرگە سوندا جۇرگەن كورىنەدى.

قايتسە دە دە تريەۆيل مىرزاعا جەتۋى كەرەك. وعان بولعان وقيعانى جاسىرماي ايتقان ءجون.

د'ارتانيان ەسەبىن تاۋىپ لۋۆرعا كىرمەكشى بولدى. دەزەسسار مىرزا روتاسى گۆاردياشىسىنىڭ فورماسى كۋالىك كادەسىنە جارار دەپ ويلادى ول.

ول كىشى اۆگۋستين كوشەسىمەن ءجۇرىپ، ارىرەك بارعاسىن جاعالاۋدى بويلاپ، جاڭا كوپىردەن وتپەك بولدى. پاروممەن وتسەم بە ەكەن دەگەن ءبىر وي جىلت ەتتى، ءبىراق وزەنگە قاراي ىلديلاپ كەلە جاتقاندا قالتاسىنا قولىن سالىپ ەدى، قايىققا تولەيتىن كوك تيىنى جوق ەكەن.

گەنەگو كوشەسىنە جەتكەن كەزدە ول دوفين كوشەسىنىڭ بۇرىشىن اينالىپ كەلە جاتقان ءبىر كىسىلەردى كوردى. ولار ەكەۋ — ەركەك پەن ايەل ەدى. ولاردىڭ سىرت بەينەسى د'ارتانياندى قايران قالدىردى.

ايەلدىڭ سىرت بەينەسى بوناسە بيكە ءتارىزدى، ال، ەركەگى اراميستەن اينىمايدى ەكەن.

ايەل ءبىر قارا پلاششقا ورانىپ الىپتى، ونىڭ وسى بەينەسى ۆوجيرار كوشەسىندەگى تەرەزە الدى مەن لاگارپ كوشەسىندەگى ەسىك قاسىندا كورگەن كۇيى د'ارتانياننىڭ جادىندا تاسقا باسقان تاڭباداي جاتتالىپ قالىپتى. ەركەك ۇستىنە مۋشكەتەر فورماسىن كيىپتى.

پلاششتىڭ كيمەشەگىن ايەل بەتىنە ءتۇسىرىپ قويىپتى، ال جىگىت ءجۇزىن بەت ورامالىمەن كولەگەيلەپ كەلەدى. مىنا ساقتىعىنا قاراعاندا، ەكەۋى دە جۇرتقا تانىلعىسى كەلمەيتىن سياقتى.

ولار كوپىرمەن ءجۇردى. لۋۆرعا بارا جاتقاسىن مۇنىڭ جولى دا وسى كوپىرمەن وتەتىن. د'ارتانيان ولاردىڭ سوڭىنا ەردى.

ون قادامداي جۇرمەي جاتىپ-اق، ايەلدىڭ بوناسە بيكە ەكەنىنە، ال ەركەكتىڭ اراميس ەكەنىنە ونىڭ كوزى انىق جەتتى.

قىزعانىش بۋعان جىگىت جۇرەگىندە تاعى دا كۇدىك پەن ءشۇبا ويانا باستادى.

ونى قاتتى الداپتى، ەڭ اۋەلى دوسى الداپتى، سوسىن كوڭىلدەسىم دەپ اسىق بولعان ايەل الداپتى. بوناسە بيكە الەمدەگى قۇداي اتاۋلىنىڭ اتىمەن ءاراميستى بىلمەيمىن دەپ انت ەتىپ ەدى، ەندى مىنە، ارادا شيرەك ساعات وتپەي جاتىپ اراميسپەن قولتىقتاسىپ كەلە جاتقام ءتۇرى مىناۋ.

د'ارتانيان گالانتەرەيشىنىڭ اسەم ايەلىمەن وسىدان ءۇش ساعات بۇرىن عانا تانىسقانىن ويلاپ باس قاتىرمادى، ايەلدى ۇرلاعىسى كەلگەن تىڭشىلاردان قۇتقارعانىنا العىس ايتۋدان باسقا مۇنى كەلىنشەكپەن ەشتەڭە جۋىستىرا المايتىنىن، ونىڭ بۇعان ەشبىر ۋادە بەرمەگەنىن جىگىت اقىلعا سالىپ جاتپادى. ول ءوزىن الدانىپ، قور بولىپ قالعان، ماسقاراعا ۇشىراعان ەر جىگىتتەي سەزىندى. ارقانى قوزىپ، قۇتىرىنىپ، قانى باسىنا تەپتى. ول قايتسە دە اقيقات شىندىقتى بىلمەك بولدى.

كەلىنشەك پەن ونىڭ سەرىگى وزدەرىن بىرەۋدىڭ اڭدىپ كەلە جاتقان سەزدى دە، ءجۇرىسىن جىلدامداتتى. د'ارتانيان جۇگىرىڭكىرەپ بارىپ، بۇلاردان وزا ءتۇستى دە، سوسىن كەيىن بۇرىلىپ، ولار فونار جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان ساماريت ايەلدىڭ ءمۇسىنىن جاناپ وتە بەرگەن كەزدە، سولارمەن بەتپە-بەت جولىعىسىپ قالدى، شام ساۋلەسى كوپىردىڭ وسى بولەگىن تەگىس نۇرلاندىرىپ تۇر ەدى.

د'ارتانيان بۇلاردىڭ قارسى الدىنا كەلىپ تۇرا قالعاسىن، ولار دا لاجسىزدان ايالداي بەردى.

— سۋدار، سىزگە نە كەرەك؟ — دەدى مۋشكەتەر، ءبىر قادام كەيىن شەگىنىپ، ونىڭ شەتەلدىك ەكەنىن سويلەۋىنەن اڭعارعان د'ارتانيان، ويىنا العان كوپ كۇدىگىنىڭ ءبىرى قاتە ەكەنىن سەزدى.

— بۇل اراميس ەمەس قوي! — دەدى ول داۋىستاپ.

— جوق، مىرزا، اراميس ەمەسپىن. مىنا سوزىڭىزگە قاراعاندا، ءسىز مەنى باسقا كىسى ەكەن دەپ قالىپسىز، سول سەبەپتى دە ءسىزدىڭ بۇل ابەستىگىڭىزدى كەشىردىم.

— كەشىردىم دەيسىز بە؟ — دەدى د'ارتانيان ورەكپىپ.

— ءيا، — دەدى بەيتانىس كىسى باسەڭ ۇنمەن. — مەندە ەشقانداي جۇمىسىڭىز جوق بولسا، ءوتىپ كەتۋىمە رۇقسات ەتىڭىز.

— دۇرىس ايتاسىز، سۋدار، مەنىڭ سىزدە ەشقانداي دا جۇمىسىم جوق ەكەنى راس. ءبىراق ءسىزدىڭ قاسىڭىزداعى ايەلدە ازعانتاي شارۋام بار ەدى،— دەدى د'ارتانيان.

— قاسىمداعى ايەلدە؟ ءسىز ونى ءتىپتى دە بىلمەيسىز عوي! — دەدى بەيتانىس تاڭىرقاپ.

— ءسىز قاتەلەسەسىز، سۋدار، مەن ونى بىلەمىن.

— اح، — دەدى بوناسە بيكە مۇنى كىنالاي ءتىل قاتىپ، — ءسىز ماعان ءارى دۆوريان، ءارى اسكەري ادام رەتىندە ۋادە بەرىپ ەدىڭىز، مەن ءسىزدىڭ سەرتىڭىزگە سەنىپ قالىپ ەدىم!

— ال، ءسىز، بيكە، ءسىز ءوزىڭىز... — دەدى د'ارتانيان قىزاراقتاپ، — ءوزىڭىزدىڭ ماعان بەرگەن ۋادەڭىزدە...

— مەنىڭ قولىما سۇيەنىڭىز، بيكە، — دەدى شەتەلدىك، — ەندى جونىمىزبەن جۇرە بەرەلىك.

ويلاماعان جەردە ابدىراپ ساسىپ قالعان د'ارتانيان، بوناسە پيكە مەن ونىڭ جول سەرىگىنىڭ الدىنا قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرا ۇستاعان كۇيى تاپجىلماي تۇرا بەردى.

مۋشكەتەر ىلگەرى قاراي ءبىر اتتاپ، د'ارتانياندى جول شەتىنە قاراي يتەرە سالدى.

د'ارتانيان كەيىن قاراي ىرشىپ ءتۇستى دە، شپاگاسىن سۋىرىپ الدى. شەتەلدىك كىسى دە قاس-قاعىمدا شپاگاسىن جالت ەتكىزدى.

— قۇداي ءۇشىن، ميلورد! — بوناسە بيكە دىزاقتاپ بۇلاردىڭ ورنىنا ءتۇسىپ، شپاگالارىنان ۇستاي الدى.

— ميلورد! — باسىنا وقىس ءبىر وي كەلگەن د'ارتانيان قالاي قىشقىرىپ قالعانىن ءوزى دە سەزبەدى. — ميلورد!.. كەشىرىڭىز، سۋدار!.. ياپىرماي، ءسىز شىنىمەن-اق...

— ميلورد — گەرسوگ بەكينگەم، — دەدى باياۋ عانا بوناسە بيكە. — ءسىز ەندى ءبارىمىزدى وپات ەتەتىن بولدىڭىز.ميلورد، بيكەش، ءسىز دە، ءبىر ءوتىنىشىم، اعات كەتسەم كەشىرىڭىزدەر!.. قايتەيىن، ميلورد، مىنا بيكەنى جاقسى كورۋشى ەدىم، سول سەبەپتى كوزسىز قىزعانىپپىن. ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي، ميلورد! مەنى كەشىرىڭىز جانە ءبىر اۋىز سوزىڭىزگە بولا ءسىز ءۇشىن جانىمدى پيدا ەتۋگە ءازىر ەكەنىمدى ءبىلىپ قويىڭىز.

— ءسىز ادال ازامات ەكەنسىز، — دەدى گەرسوگ د'ارتانيانعا قولىن ۇسىنىپ، جىگىت ونىڭ قولىن قوشەمەتتەي قىستى. — ءسىز ماعان قىزمەت كورسەتۋگە ءازىرمىن دەدىڭىز، مەن ول تىلەگىڭىزدى قابىل الدىم. ءبىزدى لۋۆرعا دەيىن شىعارىپ سالىڭىز، ەگەر ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان اڭدىپ كەلە جاتقان بىرەۋدى بايقاساڭىز بولدى، تاباندا سۇلاتا سالىڭىز.

د'ارتانيان شپاگاسىن قولىنا الىپ، بوناسە بيكە مەن گەرسوگتى العا جيىرما قادامداي وزدىرىپ جىبەردى-داعى، ءوزى سول ەكەۋىنىڭ سوڭىنان ەرە بەردى جانە كارل ءى-نىڭ اسىل تەكتى، اسەم ءمينيسترىنىڭ ءامىرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا بەل بايلاعان ەدى.

ءساتى تۇسكەندە بۇل كەشتە ءبىزدىڭ جاس باتىرىمىزعا ءوزىنىڭ شىن كوڭىلىن ءىس جۇزىندە كورسەتۋگە قاجەتتى جاعداي تۋماي قالدى، ال سىلقىم كەلىنشەك قاسىنداعى كورنەكتى مۋشكەتەرىمەن بىرگە، سۇق كوزگە شالىنباي، لۋۆرعا جەتتى دە، ەشەل كوشەسىنىڭ قارسىسىنداعى ەسىكتەن ىشكە كىرىپ كەتتى. ەندى د'ارتانيانعا كەلەتىن بولساق، ول دەرەۋ ءوزىن پورتوس پەن اراميس كۇتىپ وتىرعان «قاراعاي جاڭعاعى» شاراپحاناسىنا قاراي جەدەل باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.

ول دوستارىنا نەگە شاقىرعانىن ءتۇسىندىرىپ جاتپاي: «اۋەلدە ءبىر ىسكە كومەكتەرىڭ كەرەك بولا ما دەپ ويلاپ قالىپ ەدىم، ءبىراق الگىدە ونى ءوزىم-اق رەتتەدىم»، — دەدى ول.

ال ەندى وسى حيكايانىڭ قىزىعىنا تۇسكەن ءبىز، ءۇش دوسىمىزدى ۇيدى-ۇيلەرىنە قايتارىپ جىبەرەلىك تە، ءوزىمىز لۋۆردىڭ جىقپىل-ىقپىلىنا ءتۇسىپ، گەرسوگ بەكينگەم مەن ونىڭ ايەل سەرىگىنىڭ سوڭىنان ەرەلىك.

XII

دجوردج ۆيللەرس، گەرسوگ بەكينگەمسكيي

بوناسە بيكە مەن گەرسوگ لۋۆرعا كوپ قيىندىق كورمەي ەركىن كىرىپ كەتتى. سارايداعىلار بوناسە بيكەنى كوروليەۆانىڭ قىزمەتىندەگى ايەل دەپ بىلەتىن، ال گەرسوگ دە تريەۆيل مىرزا مۋشكەتەرىنىڭ فورماسىن كيىپ العان ەدى، جوعارىدا ايتقانىمىزداي، بۇل مىرزانىڭ روتاسى سول كەشتە ساراي كۇزەتىندە تۇرعان. ونىڭ ۇستىنە جەرمەن كوروليەۆاعا كوزسىز بەرىلگەن كىسى ەدى، ەگەر بىردەڭە بولا قالسا، جۇرت بوناسە بيكەنى لۋۆرعا اشىناسىن الىپ كىردى دەپ ايىپتار ەدى. ءىس وسىمەن تامام بولار ەدى. بار كىنانى ول ءوز موينىنا الار ەدى، شىنىنا كەلسەك، ونىڭ ابىرويى ايرانداي توگىلەر ەدى، ءبىراق بۇ دۇنيەنىڭ مىقتىلارى قايداعى ءبىر گالانتەرەيشىنىڭ بايعۇس ايەلىنىڭ ار-ابىرويىن ءقايتسىن!

اۋلاعا كىرگەسىن گەرسوگ پەن بوناسە بيكە تاس قورشاۋدى جارالاپ جيىرما بەس قادامداي ءجۇردى. سودان كەيىن بوناسە بيكە ادەتتە تۇندە جابىلىپ، كۇندىز اشىق تۇراتىن ءبىر شاعىن ەسىكتىڭ تۇتقاسىن باسىپ قالدى. ەسىك اشىلىپ كەتتى. ولار ىشكە كىردى. اينالا تاستاي قاراڭعى، ءبىراق لۋۆردىڭ ساراي قىزمەتشىلەرىنە بولىنگەن وسى جاق قاناتىنىڭ كۇللى ەسىك-تەسىگىن بوناسە بيكە بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن. ارتىنداعى ەسىكتى جاپقاسىن، ايەل گەرسوگتى قولىنان جەتەلەپ، ابايلاپ بىرنەشە قادام ءجۇرىپ كەلىپ، باسقىشتىڭ قورشاۋىنان ۇستاپ، اياعىمەن تەپكىشەكتى باسىپ كورىپ، جوعارى كوتەرىلە باستادى. گەرسوگ ايەل سوڭىنان ەرە بەردى. ولار ءۇشىنشى قاباتقا شىقتى. وسى ارادا بوناسە بيكە وڭعا قاراي جالت بۇرىلىپ، قاسىنداعى سەرىگىن ۇزىن دالىزبەن ەرتىپ، ءبىر قابات تومەن ءتۇستى دە، تاعى بىرنەشە قادامنان كەيىن قۇلىپقا كىلتتى سالىپ، ءبىر ەسىكتى اشتى، سوسىن گەرسوگتى تۇنگى ، شام عانا جاعىلعان ءبىر بولمەگە كىرگىزدى.

— وسى ارادا توسا تۇرىڭىز، ميلورد. ءقازىر كەلەدى، — دەدى ايەل سىبىرلاپ.

سودان كەيىن ايەل الگى ەسىكتەن شىقتى دا، ونى كىلتتەپ جاۋىپ تاستادى، ءسويتىپ گەرسوگ ناعىز تۇتقىنعا اينالدى.

ءبىراق سوقا باسى سوپايىپ جالعىز قالعانىمەن گەرسوگ ءتىپتى ساسپادى. ونىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى عاجايىپ ءبىر قاسيەتى — شىتىرمان وقيعالارعا ولەردەي قۇمارتىن جانە رومانتيكالىق نارسەنىڭ ءبارىن جانىنداي جاقسى كورەتىن. ءتىرى جاننان بەتى قايتپاعان، الىمدى دا شالىمدى باتىر جىگىت، باسىن تاپ وسىلاي تالاي رەت بايگەگە تىككەن. وزىنە قانات بايلاتىپ پاريجگە اكەلگەن ءبىر سەبەپ — اننا اۆسترييسكايانىڭ حاتى جالعان ەكەنى، ول مۇنى ادەيى ارانداتۋعا جاسالعان ايلا ەكەنى بۇعان ءمالىم بولعانى قاشان. ءبىراق لوندونعا قايتۋدىڭ ورنىنا، ول بولعان ءىستى جەلەۋ ەتىپ، سىزبەن ديدارلاسپاي كەتپەيمىن دەپ كوروليەۆاعا سالەم جولدادى. اۋەلگى كەزدە كوروليەۆا بۇدان ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى، ءبىراق جانى كۇيگەن گەرسوگ تاعى ءبىر ەسۋاستىق جاسار دەپ قاۋىپتەنىپ، كەزدەسكەندە تەزىرەك كەتۋىن سۇرارمىن دەگەن ويمەن ونى قابىلداماق بولدى. امال قانشا، كوروليەۆا وسىنداي شەشىمگە كەلگەن كۇننىڭ كەشىندە الدەكىمدەر بوناسە بيكەنى ۇرلاپ كەتتى، ال وعان گەرسوگكە ارنايى بارىپ، ونى لۋۆرعا جاسىرىن ەرتىپ اكەلۋ تاپسىرىلعان ەدى. ەكى كۇن بويى ول ايەلگە نە بولىپ، نە قويعانىن ءتىرى جان بىلمەدى، سونىمەن ويعا الىنعان ءىس ورىندالماي توقتاپ قالدى. ال، بوناسە بيكە ازات بولىپ، دە لا پورت مىرزامەن جولىعىسقاننان كەيىن، ءبارى دە قايتادان باستالدى، ەگەر قولدى بولماعاندا وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن جۇزەگە اسىرىلاتىن ءقاۋىپتى ءىستى ول ەندى ويداعىداي ورىنداپ شىقتى.

وڭاشا قالعاسىن گەرسوگ اينا الدىنا باردى. مۋشكەتەر كيىمى وعان ابدەن جاراسادى ەكەن.

ول وتىز بەس جاستا ەدى، ونىڭ تەك كۇللى فرانسيا عانا ەمەس، انگليا ەلىندەگى ەڭ سۇلۋ بەكزات، ەڭ سىپايى، سال جىگىت اتانىپ جۇرگەنى تەگىننەن-تەگىن ەمەس-تى.

ەكى كورولدىڭ ەركەسى، ميلليونداعان يەن بايلىق يەسى دجوردج بيللەرس، گەرسوگ بەكينگەم ەل ءىشىنىڭ كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن وكتەم بيلىگى قولىندا بولعاسىن، ويىنا نە كەلسە سونى ىستەپ، قالىڭ جۇرتتى «ءايت» دەپ ورگىزىپ، «ءشايت» دەپ قايىرىپ، ەرتەگى-اڭىزدا عانا بولاتىن عاجايىپ ءبىر تىرلىك كەشىپ جاتتى، ونىڭ بۇل تىرلىگى، ارادا جۇزدەگەن جىلدار وتسە دە، كەيىنگى ۇرپاقتاردى تاڭ قالدىرىپ، تامساندىرىپ كەلەدى.

وزىنە ءوزى كامىل سەنەتىن جانە وزگە جۇرتتى باسقارىپ جاتاتىن زاڭ-زاكۇندەردىڭ بۇعان زارەدەي دە قاتىسى جوق ەكەنىنە ايقىن كوزى جەتەتىن بۇل سابازىمىز ءوز قۇدىرەتىنە ءوزى ءماز بولىپ، الدىنا قويعان ماقساتىنا توتەلەي تىكە تارتتى، ال، بۇل ماقساتتىڭ اسپانداعى جۇلدىزداي جارقىراپ الىس تۇرعانى سونشا، ءباز بىرەۋلەر ونى ويىنا الىپ، قيالداۋدىڭ ءوزىن ەسۋاستىق دەپ ۇعار ەدى. وسىنىڭ ءبارى قوسىلىپ كەلگەندە، گەرسوگ ءبىر تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، سوزساڭ قول جەتپەيتىن اسقان سۇلۋ اننا اۆسترييسكايامەن ديدارلاسىپ، ونى اقىل-ەستەن ايىرىپ، جۇرەگىنە ماحاببات وتىن سالماق بولدى.

سونىمەن، ءبىز الگىدە عانا دجوردج ۆيللەرس اينا الدىنا كەلىپ تۇردى دەپ ەدىك قوي. مۋشكەتەر قالپاعى باسىپ، ءبىراز ۇيىسىپ قالعان التىنداي سارى شاشىن جوندەپ، مۇرتىن شيراتىپ، كوپتەن اڭساپ، ساعىنعان ءساتى جاقىن قالعانىنا جانى جادىراي قۋانعان سەرى جىگىت جۇرەگىندە ماقتانىش پەن ءۇمىت وتى مازداپ، ايناداعى ءوز بەينەسىنە كۇلىمسىرەي كوز تاستادى.

سول مەزەتتە قابىرعا كومكەرمەسىنەن بايقالمايتىن قۇپيا ەسىكتەن ءبىر ايەل كەلىپ كىردى. گەرسوگ ونى الدىنداعى اينادان كوردى. داۋسى ەرىكسىز شىعىپ كەتتى — ول كوروليەۆا ەدى!

ول كەزدە اننا اۆسترييسكايا جيىرما التى، جيىرما جەتى جاستار شاماسىندا، تولعان ايداي تولىسقان ەڭ ءبىر سۇلۋ شاعىندا ەدى.

ول ايەلدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى حانشاداي، حاق ءتاڭىرىنىڭ وزىندەي تابىندىراتىن. ءزۇبارجات اتقان جانارى كەمەل كورىككە تولىپ، نازىك تە تاكاپپار كورىنەتىن.

اۆستريا كورولدەرىنىڭ بارشا اۋلەتىنە ءتان ءسال شىعىڭقى تومەنگى ەرىنىنىڭ ءوزى دە ونىڭ ويماقتاي ال قىرمىزى اۋزىنا سونشالىق جاراسىپ تۇراتىن، — كۇلىمسىرەگەن شاعىندا تاڭعاجايىپ كورىنىپ، قالاسا تارك-تالاق ەتە دە بىلەتىن.

جۇپ-جۇمساق ۇلبىرەگەن ماقپال دەنەسى، جۇپ-جۇمىر قولدارى مەن ەكى يىعى كورگەننىڭ كوز جاۋىن الىپ، ءوز تۇسىنداعى اقىن بىتكەننىڭ ولەڭ-جىرىنا ارقاۋ بولدى.

ەڭ قاتال سىنشىنىڭ ءوزى ءسال كومەسكىلەۋ بولسا دەيتىن، ەڭ تالعامپاز ءمۇسىنشىنىڭ ءوزى مۇرىن تۇسى ءسال پىستەلەۋ بىتسە دەيتىن بەت الپەتىن كەلە-كەلە جيرەن تارتقان، ءبىراق بالعىن كەزىندەگى اقشاڭقان شاشى وپالانىپ، تولقىنداي توگىلىپ، اسەم ادىپتەپ تۇراتىن.

گەرسوگ بەكينگەم ءبىر ءسات كوزى قارىعىپ سىلەيىپ تۇرىپ قالدى: بۇرىن بالداردا، توي-تومالاق، ساۋىق-سايرانداردا اننا اۆسترييسكايا تاپ قازىرگىدەي، ۇستىنە جۇپىنى عانا اق جىبەك كويلەك كيىپ، سوڭىنا دونيا ەستەفانيانى ەرتىپ وسى بولمەگە كىرىپ كەلگەندەگىدەي تاڭعاجايىپ سۇلۋ بولىپ كورگەن ەمەس، دونيا ەستەفانيا كوروليەۆانىڭ يسپان كۇتۋشىلەرىنىڭ ىشىندەگى كورولدىڭ قىزعانىشى مەن كاردينال ريشەلەنىڭ قۋلىق-سۇمدىعىنىڭ قۇرباندىعىنا ءالى دە شالىنا قويماعان بىردەن-بىر كۇتۋشىسى ەدى.

اننا اۆسترييسكايا گەرسوگكە قاراي ءبىر باسىپ تۇرىپ قالدى. بەكينگەم ونىڭ اياعىنا قۇلاي كەتتى دە، كوروليەۆا بوي تارتام دەگەنشە، ونىڭ كويلەگىنىڭ ەتەگىن ەرنىنە تاقاي بەردى.

— سول ءبىر حاتتى مەنىڭ جازدىرماعانىمدى بىلەسىز عوي، گەرسوگ.

— و، ءيا، حانىم، بىلەمىن، ارداعىم! — دەدى گەرسوگ داۋىستاپ. — ءمارمار تاسقا جان بىتەدى، اق قاردان جىلۋ شىعادى دەپ جۇرگەن سىماق، ەسۋاس ەكەنىمدى ءوزىم دە بىلەمىن. ءبىراق امال قانشا: ءوزىڭ عاشىق بولعاسىن وزگەنى دە سولاي ەكەن دەپ ويلاپ قالاسىڭ! ال، شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، مەنىڭ وسى ساپارىم دا بەكەرگە وتپەپتى، ويتكەنى ءوزىڭىزدى كورىپ تۇرمىن عوي!

— ءيا، سولاي، — دەدى اننا اۆسترييسكايا، — ءبىراق ءسىز مەنىڭ وزىڭىزبەن كەزدەسۋگە نەلىكتەن كەلىسكەنىمدى بىلەسىز بە؟ مەنىڭ باسىمداعى رەنىش-كۇيىنىشىمدى كوڭىلىڭىزگە دە ىلمەي، ءسىز قاسارىسىپ وسى قالادان كەتپەي قويدىڭىز جانە وسىندا قالساڭىز، وپات بولاتىنىڭىزدى دا، مەنىڭ ار-ابىرويىما داق سالاتىنىڭىزدى دا ەسكەرمەدىڭىز. مەنىڭ سىزبەن جۇزدەسۋگە كەلىسكەن سەبەبىم، كۇللى الەم — تۇڭعيىق تەڭىز دە، ەلىمىزدىڭ ءوزارا جاۋلاسۋى دا، ءبىر كەزدە بەرگەن انت پەن سەرتىمىزدىڭ قاسيەتتىلىگى دە — ءبىزدى ايىرىپ-اجىراتىپ تۇرعانىن ايتقىم كەلدى. مىنە، وسىنىڭ بارىنە قاسقايىپ قارسى تۇرۋ — ارۋاق اتتاعانمەن بىردەي، ميلورد! مەنىڭ سىزبەن كەرىسۋگە كەلىسكەن تاعى ءبىر سەبەبىم، مىرزا، ءبىز ەندى قايتىپ كەزدەسپەۋىمىز كەرەك دەگەندى ايتقىم كەلدى.

— تاعى نە دەيسىز، حانىم، ايتىڭىز، ايتا بەرىڭىز، كوروليەۆا! — دەدى بەكينگەم. — قاتال ءسوزىڭىزدى نازىك ءۇنىڭىز عانا جۇمسارتىپ تۇر... ءسىز ارۋاق، اتتاعاندىق، دەدىڭىز. ءبىراق قۇداي بىر-بىرىنە عاشىق ەتىپ جاراتقان قوس جۇرەكتى اجىراتۋدىڭ ءوزى ناعىز ارۋاق اتتاعاندىق ەمەس پە!

— ميلورد، — دەدى كوروليەۆا داۋىستاپ، — مەن ءسىزدى سۇيەمىن دەپ ەشقاشاندا ايتقان ەمەسپىن، سونى ۇمىتپاڭىز!

— ءبىراق ءسىز مەنى سۇيمەيمىن دەپ تە ايتقان جوقسىز عوي. شىنىندا دا، ەگەر مۇنداي ءسوزدى ايتساڭىز، ۇلى مارتەبەلى حانىم، ول ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان جاسالعان قاتال جازا بولار ەدى. ويتكەنى ۇزاق ۋاقىتتا، ۇمىت-سەنىم كەسىلىپ، ايرىلىسىپ كەتكەندە دە ەشبىر سونبەگەن مەنىڭ ماحابباتىم سياقتى ماحابباتتى ءسىز قايدان تاباسىز؟ اڭداۋسىزدا ءتۇسىپ قالعان لەنتانى، جاۋدىرەپ ءبىر قاراعانىڭىزدى، وقىس شىققان ءبىر اۋىز ءسوزىڭىزدى قاناعات تۇتىپ جۇرە بەرەتىن ماحابباتتى قايدان تاباسىز؟ مەنىڭ ءسىزدى تۇڭعىش رەت كورگەنىمە، مىنە ءقازىر ءۇش جىل بولدى، حانىم، ءسىزدى وسىلاي ەس-تۇسسىز سۇيگەنىمە دە ءۇش جىل تولدى! ەگەر كوڭىلىڭىز قالاسا، ءوزىڭىزدى العاش رەت كورگەنىمدە قالاي كيىنگەنىڭىزدى اينىتپاي ايتىپ بەرەيىن؟ ءتىپتى كويلەگىڭىزدىڭ اشەكەي-كەستەلەرىنە دەيىن ايتىپ بەرەيىن. ءسىز تاپ قازىرگىدەي ءالى دە كوز الدىمداسىز. يسپان سالتى بويىنشا، ءسىز كوپشىك توسەپ وتىرعان ەدىڭىز. ۇستىڭىزدە التىن-كۇمىسپەن ادىپتەلگەن جاسىل اتلاس كويلەگىڭىز باردى، كويلەكتىڭ كەڭ دە ۇزىن جەڭى، ءسىزدىڭ وسىناۋ اق بورىقتاي بالعىن بىلەگىڭىزدى جالاڭاشتاپ، باداناداي الماز كوزدى تۇيرەۋىشپەن ءتۇرىلىپ قويىلعان-دى. اققۋ موينىڭىز اق شىلتەرمەن كومكەرۋلى ەدى.

باسىڭىزدا كويلەگىڭىز تۇستەس تاقياڭىز بار-دى، ال وعان اققۇتاننىڭ قاۋىرسىنى قادالعان ەدى... و، دۇنيە، كوزىمدى جۇمسام بولعانى، ءسىزدى تاپ سول كەزدەگى قالپىڭىزدا كورەمىن! ال، اشسام — ءسىزدى تاپ وسى قازىرگى كۇيىڭىزدە، بۇرىنعىدان ءجۇز ەسە سۇلۋ كۇيىڭىزدە كورەمىن!

— نەتكەن ەسۋاستىق! — دەدى كۇبىرلەپ اننا اۆسترييسكايا، ءوز بەينەسىن جۇرەگىندە ايالاي ساقتاپ جۇرگەن جىگىتكە اشۋلانۋعا ءداتى شىداماي. — جان قۇمارلىعىن وسىنداي ەستەلىكپەن قاندىرۋدىڭ ءوزى ەسۋاستىق قوي!

— سوندا مەن ءقايتىپ كۇن كورەمىن؟ ەستەلىكتەن باسقا مەن سورلىدا نە قالدى دەيسىز. سىزبەن ءاربىر كەزدەسۋىم — جانىمنىڭ قازىناسىنا قوسىلاتىن اسىل الماز. بۇگىنگى كەزدەسۋ — ءسىز ابايسىزدا ءتۇسىرىپ، مەن قاعىپ العان ءتورتىنشى اسىل تاس. سوڭعى ءۇش جىلدا، حانىم، مەن ءسىزدى نە ءبارى ءتورت-اق رەت كوردىم. تۇڭعىش كەزدەسۋدى الگىدە عانا ايتتىم، ەكىنشى رەت مەن ءسىزدى دە شيەۆرەز حانىمنىڭ ۇيىندە كوردىم، ءۇشىنشى رەت — امەن باۋلارىندا كوردىم...

— گەرسوگ، — دەدى كوروليەۆا قىزارا سىبىرلاپ، — سو ءبىر كەشتى ەسكە سالماي-اق قويىڭىزشى!

— و جوق، حانىم، قايتا سونى بۇگىن ەسكە الايىقشى! ول مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ باقىتتى، ەڭ قۋانىشتى كەش ەدى. سونداعى عاجايىپ ءتۇن ەسىڭىزدە شىعار. ءبىر حوش ءيىستى جۇمساق سامال ەسىپ تۇردى-اۋ. بارقىن اسپاندا جۇلدىزدار جامىراعان. و، سو جولى، حانىم وزىڭىزبەن ءبىر ءسات قانا وڭاشا قالىپ ەم-اۋ. سوندا ءسىز ماعان بار سىرىڭىزدى — جالعىز ءجۇرىپ جابىعاتىنىڭىزدى، جانىڭىزدى جەگەن قاسىرەت-شەرىڭىزدى ايتقىڭىز كەلگەن-دى. ءسىز مەنىڭ قولىما، مىنە، مىنا قولىما سۇيەنگەن ەدىڭىز. ءسال عانا ەڭكەيگەندە ءسىزدىڭ جىبەك شاشىڭىزدىڭ بەتىمە تيگەنىن سەزىپ، ءون بويىم شىمىرلاپ، دۋىلداپ كەتكەن ەم. قايران، كوروليەۆام — حانىمىم مەنىڭ! سونداي ءبىر قايتالانباس ساتتەردە قانشا باقىت، ۇجماققا كىرگەندەي ءباقىت-لاززات بارىن ءسىز بىلمەيسىز عوي!.. مەن ءوزىمنىڭ كۇللى باق-داۋلەتىمدى، بايلىعىمدى، اتاق-داڭقىمدى، ەندى قالعان ازدى-كوپتى ءومىرىمدى تاپ سونداي ءبىر ساتكە، تاپ سونداي ءبىر تۇنگە وكىنبەي-اق بەرەر ەدىم! ويتكەنى سول ءبىر ءتۇنى، حانىم، يمانىم كامىل، ءسىز مەنى اقيقات جاقسى كورگەن ەدىڭىز!..

— بالكىم، سولاي بولعان دا شىعار، ميلورد... ءيا، سول ارانىڭ عاجايىپ كەشى، ءسىزدىڭ قيىلا قاراعانىڭىز، ايەل بايعۇستى اپاتقا يتەرمەلەيتىن سان الۋان جاي-جاعداياتتار كەيدە سولاي قات-قابات كەلەدى، سو ءبىر قاتەرلى تۇندە مەنىڭ باسىمدا سونداي ءبىر ءحالدىڭ بولعانى راس. ءبىراق، ميلورد، نازىك ايەلدەن ءال كەتە باستاعاندا كوروليەۆانىڭ كومەككە كەلگەنىن ءوزىڭىز دە كوردىڭىز: ءسىز جۇرەك توقتاتىپ، ماعان تىكەلەي ءتىل قاتىپ ەركىنسي باستاعانىڭىزدان-اق، مەن وعان جاۋاپ قايتارۋدىڭ ورنىنا كۇتۋشى ايەلدى شاقىردىم عوي.

— و، ونىڭىز راس. مەنەن باسقا جاننىڭ ماحابباتى مۇنداي سىنعا توتەپ بەرە الماس ەدى. ءبىراق مەنىڭ ماحابباتىم بۇل قورلىققا دا ءتوزدى، قايتا بۇرىنعىدان بەتەر مازداپ، جان-جۇرەگىمنەن ماڭگى ورىن الدى. پاريجگە قايتىپ كەلگەسىن ءسىز، شاماسى، مەنەن قۇتىلدىم دەپ ويلاعان بولۋىڭىز كەرەك، ال مەنى بيلەۋشى قوجام كۇزەتتىرىپ قويعان اسىل قازىنانى تاستاپ كەتە المايدى دەپ ەسەپتەسەڭىز كەرەك. ءبىراق مەنىڭ بۇكىل جەر شارىنداعى قازىنالار مەن كورولدەردە قانشا شارۋام بار! ارادا ءبىر اپتا وتپەي جاتىپ قايتا كەلدىم، حانىم. سو جولى ءسىز ماعان ەشبىر كىنا قويا المادىڭىز. ءسىزدى بip رەت قانا كورۋ ءۇشىن مەن كورولدىڭ شاراپاتىن دا تالاق ەتتىم، ءتىپتى ءوز جانىمدى دا شۇبەرەككە ءتۇيىپ كەلىپ، ءسىزدىڭ قولىڭىزدان ءبىر ۇستاۋعا دا جارامادىم، مەنىڭ ءوز اعاتتىعىمدى ءوزىم مويىنداپ، قۇلدىق ۇرعانىمدى كورگەسىن، ءسىز سوندا بار كۇنامدى كەشىرىڭىز.

ءيا سولاي، ءبىراق وسەكشىلەر ءسىزدىڭ سول ەسسىزدىگىڭىزدى قاتتى پايدالاندى، وزىڭىزگە ءمالىم، ميلورد، مەنىڭ بۇندا ەشبىر كىنام جوق ەدى عوي. كاردينال مىرزا قولتىعىنا سۋ بۇرىككەسىن كورول قاھارىنا ءمىندى. دە بەرنە حانىم قىزمەتىنەن ايرىلدى، پيۋتانج فرانسيادان قۋىلدى، دە شيەۆرەز حانىم كورولدىڭ قىرىنا الىندى. ءسىز ەلشى رەتىندە پاريجگە قايتا كەلمەك بولعانىڭىزدا، بۇعان كورولدىڭ ءوزى — ەسىڭىزدە مە، ميلورد — كورولدىڭ ءوزى قارسى بولدى.

— ءيا، كورول قارسى بولعاننان كەيىن ەندى فرانسيا سوعىسقا شىعۋى كەرەك. حانىم، مەن ءسىزدى كورۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلعان جانمىن، ءبىراق ءسىز مەنىڭ حابارىمدى كۇن سايىن ەسىتسەڭىز ەكەن دەيمىن. رە ارالىنا جىبەرىلگەن ەكسپەديسيانىڭ ماقساتى نە ەكەنىن، ايتپەسە، ءوزىم ويلاستىرىپ جۇرگەن ءىس — لا-روشەل پروتەستانتتارىمەن وداقتاسۋدىڭ ماقساتى نە ەكەنىن ءسىز بىلەسىز بە؟ ءسىزدى ءبىر كورۋ عانيبەتى. قولىما قارۋ ۇستاپ ءپاريجدى جاۋلاپ الا المايتىنىم اقيقات. ءبىراق مىنا سوعىستان كەيىن ءبىتىم شارتى جاسالادى، ول ءۇشىن كەلىسسوز جۇرگىزىلەدى، ال كەلىسسوزدى جۇرگىزۋ ماعان تاپسىرىلادى. سول كەزدە بۇلار مەنى قابىلداماي كورسىن، قابىلدايدى، سوسىن مەن پاريجگە قايتىپ كەلەمىن دە، كوزىمنىڭ قيىعىمەن بولسا دا، ءسىزدى ايتەۋىر ءبىر كورەمىن، مەن ءۇشىن باقىت دەگەن وسى. راس، سول باقىت ءۇشىن مىڭداعان ادام قۇربان بولادى. ءبىراق مەنىڭ وندا ەشبىر جۇمىسىم جوق، ءسىزدى ءبىر كورسەم بولعانى. بالكىم، وسىنىڭ ءبارى ەسۋاستىڭ ساندىراعى دا شىعار، ءبىراق يمانداي شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، قاي ەلدىڭ مەن سياقتى ىنتىزار عاشىعى بار ەكەن؟ قاي كوروليەۆانىڭ مەنەن وتكەن ادال قىزمەتشىسى بار ەكەن؟

— ميلورد، ميلورد، ءسىز ءوزىڭىزدى اقتايمىن دەپ داتتاپ تۇرسىز. ميلورد، ماحابباتىڭىزدى دالەلدەۋگە كەلتىرگەن مىسالدارىڭىز قىلمىسپەن پارا-پار عوي.

— حانىم، ءسىز مەنى سۇيمەيتىن بولعاندىقتان دا سولاي كورىنەتىن شىعار. ەگەر ءسىز مەنى جاقسى كورسەڭىز ول ءتىپتى باسقاشا بولىپ كورىنەر ەدى. قايران دۇنيە، ەگەر ءسىز مەنى شىنىمەن جاقسى كورسەڭىز... شىنىمەن جاقسى كورسەڭىز، شەكسىز باقىتتان جىندانىپ كەتەر مە ەدىم، قايدام! ءيا، ءسىز الگىدە عانا ەسىڭىزگە العان دە شيەۆرەز حانىم سىزگە قاراعاندا مەيىرىمدى ەدى: گوللاند ونى جاقسى كورىپ ەدى، ول جىگىتكە كەت ءارى دەمەدى.

— دە شيەۆرەز حانىم كوروليەۆا ەمەس قوي، — دەدى سىبىرلاپ اننا اۆسترييسكايا، شىن عاشىقتىڭ سوزىنە شىداماي بويى بالقىپ كەتىپ.

— ەندەشە، حانىم، ەگەر كوروليەۆا بولماساڭىز ءسىز مەنى شىنىمەن-اق سۇيەر مە ەدىڭىز؟ ايتىڭىزشى، سۇيەر مە ەدىڭىز؟ ءسىزدى قاسارىستىرىپ قويعان تەك كوروليەۆانىڭ دارەجەسى عانا دەپ ويلاۋىما بولار ما ەكەن؟ ەگەر ءسىز دە شيەۆرەز حانىم بولساڭىز، بەكينگەم بايعۇستىڭ سىزدەن ءۇمىت ۇزبەۋىنە بولار ەدى عوي، سولاي ما؟.. وسى ءبىر ءتاتتى سوزدەرىنىڭ ساداعاسى كەتەيىن، ءبىر راقمەت سىزگە!

— ميلورد، ميلورد، ءسىز مەنى جاڭساق ءتۇسىنىپ، تۇرسىز. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم باسقا...

— قويىڭىزشى، ۇندەمەي قويا تۇرىڭىزشى! — دەدى گەرسوگ. — ەگەر ماعان يەن باقىتتى سىيلاعان ءسىزدىڭ ءبىر قاتەلىگىڭىز ەكەن، ەندەشە ونى جوندەيمىن دەپ تاس جۇرەك اتالماي-اق قويساڭىز ەتتى. ءوزىڭىز الگىدە عانا ايتتىڭىز عوي، مەنى ارانداتقالى ءجۇر دەپ. بالكىم، مەن وسىدان ومىرمەن دە قوشتاسارمىن... ءبىر عاجابى، سوڭعى كەزدەرى اجال تاقاپ قالعانداي-اق ءولىمدى كوپ ويلايمىن... — گەرسوگ اسا ءبىر سۇيكىمدى كەيىپپەن مۇڭايا ءبىر جىميىپ كۇلدى دە قويدى.

— قۇداي-اي، قايداعىنى ايتپاڭىزشى! — دەدى اننا داۋىستاپ، سىرتقا قانشا سىر بىلدىرمەسە دە، حانىمنىڭ ۇرەيلى ۇنىنەن ونىڭ گەرسوگكە عاشىق ەكەنى بىردەن بايقالىپ قالدى.

— مەن ونى ايتقاندا ءسىزدى قورقىتايىن دەپ ايتقانىم جوق، حانىم. و جوق! ونى مەن اشەيىن كۇلۋ ءۇشىن ايتتىم، ونداي ءسوز مەنىڭ قاپەرىمە دە كىرىپ شىقپايدى. ءبىراق ءسىزدىڭ الگى ءبىر ايتقان ءسوزىڭىز كەۋدەمدە ءۇمىت وتىن قايتا تۇتاتتى، ەندى مەندە ارمان جوق، ولسەم دە ارمانىم جوق!

— ەندەشە مەن دە ويىمدى جاسىرمايىن، گەرسوگ، — دەدى اننا. — مەن دە الدەبىر بالەنى سەزگەندەيمىن، ۇدايى ءبىر قورقىنىشتى ءتۇس كورىپ، شىرمالىپ جاتامىن... بىردە تۇسىمە ءسىز ەنىپسىز: جارالانىپ، قانسىراپ جاتىر ەكەنسىز...

— سول بۇيىرىمە پىشاق سالىپ پا؟ — دەدى گەرسوگ، ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ.

— ءيا، تاپ سولاي، ميلورد: سول بۇيىرىڭىزگە پىشاق سالىپتى. مەنىڭ وسىنداي ءتۇس كورگەنىمدى سىزگە كىم ايتىپ قويدى ەكەن؟ مەن ونى دۇعا قايىرعاندا ءبىر قۇدايعا عانا جالبارىنىپ ايتقان ەدىم.

— ماعان وسى ءسوزىڭىز دە جەتىپ جاتىر، حانىم. ءسىز مەنى جاقسى كورەدى ەكەنسىز، وسىمەن ءىس ءتامام.

— مەن ءسىزدى جاقسى كورەمىن بە؟ مىنا مەن؟

— ءيا، ءسىز. ەگەر ءسىز مەنى سۇيمەسەڭىز، قۇداي سىزگە مەنىڭ تۇسىمە ەنگەن ءتۇستى كورسەتەر مە ەدى؟ ەگەر جۇرەگىمىز بەن جۇرەگىمىز جالعاسىپ ءبىر سوعىپ جاتپاسا، ەكەۋمىز بىردەي ءبىر نارسەدەن سەزىكتەنبەس ەدىك قوي! كوروليەۆام مەنىڭ، ءسىز مەنى جانىڭىزداي جاقسى كورەسىز! مەن ولگەندە جوقتاپ جىلايسىز با، قالاي؟

— و، قۇداي، قۇدايىم-اي! — دەدى داۋىستاپ اننا اۆسترييسكايا. — مەنىڭ ەندى بۇعان شىداۋعا ءالىم جەتپەس. گەرسوگ، ءبىر ءوتىنىشىم، قۇداي ءۇشىن، ەندى مەنى تاستاپ تەزىرەك كەتىڭىزشى! ءسىزدى سۇيەمىن بە، سۇيمەيمىن بە، بىلمەيمىن، ءبىراق انىق بىلەتىن ءبىر نارسە: مەن بەرگەن انتىمدى بۇزبايمىن. اياڭىزشى مەنى، كەتىڭىزشى! ەگەر ءسىزدى فرانسيادا جارالاسا، ەگەر ءسىز فرانسيادا قازا تاپساڭىز، ەگەر ءسىز ماعان دەگەن ماحاببات الەگىنەن قازا تاپتى دەگەن ءبىر وي كوڭىلىمە كەلدى بار عوي، وندا مەنىڭ قۇرىعانىم، جىندانىپ كەتەرىم حاق! كەتىڭىزشى، كەتىڭىزشى، جالىنىپ، وتىنەمىن سىزدەن!

— و، ءسىز قانداي عاجايىپ ەدىڭىز. جانىمنان بەتەر سۇيەمىن ءسىزدى! — دەدى بەكينگەم تەبىرەنىپ.

— كەتىڭىزشى! كەتىڭىزشى! جالىنامىن! كەيىنىرەك قايتىپ سوعارسىز. مۇندا ەلشى نەمەسە مينيستر رەتىندە قايتىپ كەلەرسىز، ءوزىڭىزدى ءاماندا قورعاپ جۇرەتىن كۇزەتشىلەرمەن بىرگە، ءوزىڭىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتايتىن قىزمەتشىلەرىڭىزبەن بىرگە كەلەرسىز... سوندا عانا مەن ءسات سايىن ءسىزدىڭ امان-ساۋلىعىڭىزدى ويلاپ، قالتىراۋمەن كۇن كەشپەي، سوندا عانا مەن ءسىزدى قۋانا-قۋانا كورەتىن بولامىن.

وسى ايتىپ تۇرعانىڭىز شىنىمەن-اق راس پا؟

— ءيا، راس...

ەندەشە... ەندەشە مەنىڭ كىنامدى كەشىرگەنىڭىزدىڭ بەلگىسى رەتىندە ماعان ءوزىڭىز تۇتىنىپ جۇرگەن ءبىر زاتتى بەرسەڭىز، ول جانە ماعان وسى عاجايىپتىڭ ءبارى تۇسىمە ەنگەن نارسە ەمەس ەكەنىنە تاعى ءبىر ايعاق بولار ەدى. ءوزىڭىز سالىپ جۇرگەن بىردەڭە بولسا... جۇزىك، القا سياقتى... ونى مەن دە سالار ەدىم...

— ەگەر مەن ءسىزدىڭ تىلەگىڭىزدى ورىنداسام — دەرەۋ كەتەسىز بە؟.. راس كەتەسىز بە؟..

— يا، كەتەم...

— كىدىرمەيسىز عوي؟

— يا.

— ءسىز فرانسيادان كەتەسىز عوي؟ انگلياعا قايتىپ باراسىز عوي؟

— ءيا، انت ەتەمىن سىزگە.

— ەندەشە ءسال كىدىرىڭىز، كىدىرە تۇرىڭىز...

اننا اۆسترييسكايا ءوز بولمەسىنە كەتىپ قالىپ، تاباندا قولىنا ءبىر قىزىل اعاشتان جاسالىپ، ەسىمىنىڭ باس ءارپى باسىلعان قوبديشانى ۇستاپ قايتىپ كەلدى.

— مىنا ءبىر زاتتى الىڭىز، ميلورد. الىڭىز دا، كوزىمدەي ەتىپ اقتاڭىز، — دەدى ول.

گەرسوگ بەكينگەم قوبديشانى الىپ، تاعى دا كوروليەۆانىڭ الدىنا تىزەرلەپ وتىرا كەتتى.

— ءسىز ماعان كەتەمىن دەپ ۋادە بەرگەنسىز، — دەدى كوروليەۆا.

— مەن ۋادەمدە تۇرامىن. قولىڭىزدى بەرىڭىزشى، حانىم، قولىڭىزدى بەرىڭىزشى، سوسىن كەتەمىن.

كوروليەۆا اننا كوزىن جۇمىپ، قولىن ۇسىنا بەردى، بويىنان ال-دارمەنى كەتىپ بارا جاتقاسىن ول ەكىنشى قولىمەن ەستەفانياعا سۇيەنە قويدى.

بەكينگەم وسى ءبىر اپپاق بالعىن قولعا ەرىنىمەن جابىسا كەتتى.

— ەندى ءبىر جارتى جىلدان قالماي ءسىزدى كورۋىم كەرەك، — دەدى ول ەدەننەن تۇرا بەرىپ، — ول ءۇشىن جەر مەن اسپاندى قوساقتاپ توڭكەرىپ تاستاۋدان دا تايىنبايمىن!

سوسىن ايتقانىندا تۇرايىن دەپ بولمەدەن جۇگىرىپ شىعىپ كەتتى.

دالىزدەن ول بوناسە بيكەنى جولىقتىردى، كەلىنشەك ونى بۇرىنعىشا ساقتىقپەن ەرتىپ وتىرىپ، لۋۆردان امان-ەسەن الىپ شىقتى.

حIII

بوناسە مىرزا

وقۋشىنىڭ ءوزى بايقاعانىنداي، وسى وقيعانىڭ ىشىدە حال-احۋلى قانشا مۇشكىل بولسا دا، ەشكىم كوزىنە ىلمەگەن ءبىر مىسكىن جان بار. سال-سەرى، باتىر-نويانداردىڭ ەرلىگى مەن ماحاببات شىرعالاڭىنا باي سو ءبىر دۇربەلەڭ ءداۋىردىڭ ءوزارا جىمداسىپ، تابىسىپ-تانىسىپ كەتكەن ساياسي جانە اشىنالىق ءايلا-تاسىل، قۋلىق-سۇمدىقتاردىڭ قۇربانىنا شالىنعان بۇل ءقادىرلى كىسىمىز بوناسە مىرزا بولاتىن.

وقۋشى جادىندا ساقتاپ قالدى ما، الدە ۇمىتىپ كەتتى مە، بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ءبىر ءساتى تۇسكەندە ءبىز ونى نازاردان تىس قالدىرمايمىز دەپ ۋادە ەتكەنبىز.

ونى تۇتقىنعا العان تىڭشىلار بايعۇستى دەدەكتەتىپ وتىرىپ باستيليادان ءبىر-اق شىعارعان ەدى، وسىندا كەلگەسىن ونى قالشىلداپ دىرىلدەگەن كۇيى مۋشكەتتەرىن وقتاپ جاتقان ءبىر ۆزۆود سولداتتىڭ قاسىنان ايداپ وتكەن-دى.

سوسىن جارتىلاي جەر استىنداعى ۇزىن دالىزگە كەلىپ كىرگەسىن ايداۋشىلارى ونى بوقتاپ-بورالاپ، تۇيگىشتەپ-تومپەشتەي باستادى. شىققان تەگى اقسۇيەك ەمەس ەكەنىن بىلگەسىن، تىڭشىلار ونى تىلەنشىدەن بەتەر قورلادى.

ارادا جارتى ساعات وتكەننەن كەيىن حاتشى كەلىپ، مۇنى تەرگەۋ بولمەسىنە اپارىڭدار دەپ ءامىر ەتتى دە، بايعۇستى ازاپ-توزاقتان ءبىر قۇتقاردى، ءبىراق مازاسىز ويدان ارىلتا المادى. ادەتتە قاماۋعا الىنعان كىسىلەردى كامەرالارىندا تەرگەيتىن، ال، بوناسە مىرزاعا كەلگەندە ول ادەتتى ساقتاپ باس قاتىرىپ جاتپادى.

ەكى ايداۋشى قىرسىق شالعان گالانتەرەيشىنى ۇستاپ، جەلكەلەپ اۋلادان وتكىزىپ، ءۇش قاراۋىل تۇرعان ءبىر دالىزگە كىرگىزدى، سوسىن ءبىر ەسىكتى اشىپ، توبەسى دوعاشا ءيىلىپ بارىپ قوسىلاتىن، ىشىندە ستول مەن ورىندىقتان باسقا ەشتەڭەسى جوق بولمەگە مۇنى جەلكەسىنەن ءبىر ءتۇيىپ كىرگىزە سالدى، كوميسسار دا وسىندا ەكەن. ول ورىندىققا جايعاسىپ الىپ، ستول باسىندا بىردەڭە جازىپ وتىر.

ايداۋشىلار تۇتقىندى ستول قاسىنا اكەلگەسىن كوميسساردىڭ بەلگىسىمەن شەتكەرىرەك، داۋىس ەستىلمەيتىن جەرگە بارىپ تۇرىستى.

وسى كەزگە دەيىن قاعازىنا شۇقشيىپ وتىرعان كوميسسار، الدىندا تۇرعان كىسىنىڭ كىم ەكەنىن بىلگىسى كەلگەندەي كەنەت باسىن كوتەردى. كوميسساردىڭ تۇسىنەن كىسى شوشىرلىق — ىستىك مۇرىن، بەت-اۋزى زاپىران ءتۇستى، شىقشىتى شىعىڭقى، كىشكەنە وتكىر كوزدى كىسى ەكەن. ءتۇر-پىشىنى تۇلكى نەمەسە ساسىق كۇزەنگە ۇقساس. قارا سوت مانتياسىنىڭ قاتىرما جاعاسىنا سورايىپ شىعىپ تۇرعان قالتىلداق ۇزىن مويىنى مەن باسى، ساۋىت ىشىنەن موينىن سوزىپ قارايتىن تاسباقانىڭ باسى سياقتى قوزعالاقتاپ تىنىم تاپپايدى.

كوميسسار ەڭ اۋەلى بوناسە مىرزانىڭ ءاتى-جونىن، فاميلياسىن، ىستەيتىن كاسىبىن، تۇراقتى مەكەنىن سۇرادى.

ول ءوزىنىڭ اتى جاك-ميشەل بوناسە ەكەنىن، ەلۋ ءبىر جاسقا شىققانىن، بۇرىن شاعىن دۇكەنشىنىڭ يەسى بولعانىن، ەندى ساۋدا-ساتتىقتى ءبىر جولاتا تاستاعانىن، ءقازىر كور قازۋشىلار كوشەسىندەگى ەڭ ءبىرىنشى ۇيدە تۇراتىنىن ايتىپ بەردى.

وسىدان كەيىن كوميسسار تەرگەۋدى جيناستىرىپ قويىپ: ەگەر قايمانا ءبىر كىشكەنتاي كىسى ءجون-جوسىقسىز ساياساتقا بارىپ كيلىكسە قانداي قاۋىپ-قاتەرگە ۇشىرايتىنىن ايتىپ ۇزاق سويلەپ كەتتى. بۇنىمەن قوسا ول كاردينال مىرزانىڭ، الدىنا جان سالمايتىن ءمينيستردىڭ، بۇرىنعى مينيسترلەردىڭ ءبارىن دە قانجىعاسىنا قىستىرىپ كەتكەن جەڭىمپاز ءمينيستردىڭ قۇدىرەتىن، قاجىماس قايرات-جىگەرىن، ونىڭ كەلەشەكتەگى مينيسترلەرگە ۇلگى-ونەگە ەكەنىن، وكىمى مەن بيلىگىنە، ىس-ارەكەتىنە ەشكىم دە قارسى تۇرا المايتىنىن بايانداپ، تۇتاس ءبىر ءدارىس وقىپ شىقتى.

ءسوزىنىڭ وسى ءبىر بولەگىن ايتىپ تاۋىسقاننان كەيىن كوميسسار جىرتقىش قارشىعا كوزىن بوناسە بايعۇستىڭ وڭمەنىنە قاداپ، ءوزىڭنىڭ حال-احۋالىڭدى اقىلعا سالىپ، ويلانىپ كورگىن دەپ ءامىر ەتتى.

باقالشىدا ءقايبىر كۇردەلى وي بولۋشى ەدى: ول دە لا پورت مىرزانىڭ مۇنى ءوزىنىڭ كىندىك قىزىنا ۇيلەندىرگەن كۇندى، اسىرەسە، سو ىنىكەش كوروليەۆانىڭ كيىم-كەشەك جاعىنداعى قىزمەتشىلەرىنىڭ قاتارىنا قوسىلعان كۇندى ءتىلى جەتكەنشە قارعاپ-سىلەدى.

بوناسە مىرزا تابيعاتىندا اۋەل باستان-اق قارا باسىنىڭ قامىنان بوتەن ەشتەڭەنى ويلامايتىن اسا ساراڭ، قويان جۇرەك قورقاق قان ەدى. ونىڭ جاس كەلىنشەگىنە دەگەن ماحاببات سەزىمى، ءبىز جوعارىدا ايتقان، انا سۇتىمەن بىرگە سىڭگەن قاسيەتتەرىنە استار بولا المايتىن، بەر جاعىنداعى جاساندى، ءۇستىرت سەزىم-دى.

بوناسە وزىنە ايتىلعان ءسوزدى اقىلىنا سالىپ كوپ ويلاندى.

— كوميسسار مىرزا، — دەدى ول سابىرلى سالماقپەن، — ءبىزدى باسقارعانىنىڭ ءوزى قۇرمەت بولىپ تابىلاتىن، جان تەڭ كەلمەس، بيىك مارتەبەلى تاقسىردىڭ كۇللى قادىر-قاسيەتىن مەن كىمنەن دە بولسا ارتىق بىلەتىنىمە جانە ونى قاتتى باعالايتىنىما سەنىڭىز.

— سولاي ما؟ — دەدى كوميسسار ءشۇبالانىپ. — بۇل يمانداي شىنىڭىز بولسا، ءسىزدى باستيلياعا ايداپ كەلگەن قاي شايتان؟

— وسىندا قالاي، دالىرەك ايتقاندا، نە ءۇشىن كەلىپ تۇسكەنىمدى سىزگە ايتىپ بەرە المايمىن، ويتكەنى ونى ءوزىم دە بىلمەيمىن. ءبىراق ءبىر شامالايتىنىم، ايتەۋىر، كاردينال مىرزاعا ۇنامايتىن قىلىقتارىم ءۇشىن وتىرماسام كەرەك.

— ءسىزدى مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەپ ايىپتاپ وتىر، ەندەشە ءبىر اۋىر قىلمىس جاساعان بولۋىڭىز كەرەك.

— مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەيسىز بە؟ — بوناسە ۇرەيلەنە داۋىستاپ جىبەردى. — مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى؟.. گۋگەنوتتاردى كىسى دەپ سانامايتىن، يسپانداردى يت ەتىنەن دە جەك كورەتىن بايعۇس باقالشى قالايشا مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەپ ايىپتالادى؟ ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى كوميسسار مىرزا! ول ءتىپتى اقىلعا سىيمايدى عوي!

— بوناسە مىرزا...— دەدى كوميسسار، تاپ ءبىر باقالشىنىڭ ىشىندە نە جازۋلى تۇرعانىن وقيتىن كىسى سياقتانىپ تەسىلە قاراپ. — بوناسە مىرزا، ايەلىڭىز بار ما؟

— ءيا، مىرزا، — دەدى گالانتەرەيشى دىرىلدەپ، ول بالەنىڭ ەندى باستالاتىنىن سەزە قويدى. — مەنىڭ ايەلىم... ايەلىم بولعان.

— بولعانى قالاي؟ ايەلىڭىز بولعان ەكەن، ەندەشە ونى قايدا جىبەردىڭىز؟

— ونى مەنەن ۇرلاپ اكەتكەن، مىرزا.

— ۇرلاپ اكەتكەن؟ — دەدى كوميسسار ساۋالىن قايتالاپ. — سولاي دەڭىز!

وسى ءبىر «سولاي دەڭىز!» دەگەن سوزدەن-اق بوناسە ءىستىڭ شاتاسىن، شيەلەنىسىپ بارا جاتقانىن تۇسىنە قويدى.

— حوش، ونى ۇرلاپ اكەتتى-اق دەلىك! — كوميسسار ءسوزىن ساباقتاي ءتۇستى. — سوندا ونى كىم ۇرلاپ اكەتكەنىن بىلەسىز بە؟

— بىلەتىن سياقتىمىن.

— ول كىم؟

— ەسىڭىزدە بولسىن، كوميسسار مىرزا، مەن ەشتەڭەنى دە «تاپ سولاي» دەپ كەسىپ ايتا المايمىن. تەك كۇدىگىمدى عانا ايتامىن.

— كىمنەن كۇدىكتەنەسىز سوندا؟ كانە، اشىپ ايتىڭىزشى.

بوناسە مىرزا ابدىراپ ساسىپ قالدى: تۇك بىلمەيمىن دەپ وتىرعانى ءجون بە ەدى، الدە، اعىنان جارىلعانى دۇرىس بولا ما؟ ەگەر ول ازاردا-بەزەر بولىپ، ءبارىن جوققا شىعارسا، بۇل سوققان كوپ نارسەنى بىلەدى، سول سەبەپتى دە ەشتەڭەنى مويىنداماي تۇر دەپ ويلايدى. ەگەر بىلەتىنىن ايتسا، وزدەرىنە تىلەۋلەس دەپ قۇپتايدى. سول سەبەپتى دە ول بىلەتىنىنىڭ ءبارىن دە ايتپاق بولدى.

— مەن ءبىر ءتۇر-پىشىنى كەلىسكەن، اسىل تەكتى بەكزاتقا ۇقساس، ۇزىن بويلى، قارا شاشتى، قاراتورى كەلگەن ءبىر كىسىدەن قاتتى كۇدىكتەنەم. ايەلىمدى لۋۆردان شىعار جەردە كۇتىپ الىپ، ۇيگە ەرتىپ اكەتىپ جۇرگەنىمدە الدەنەشە رەت ءبىزدىڭ ىزىمىزگە ءتۇسىپ اڭدىعانىن بايقاپ قالعانىم بار.

كوميسسار ءبىراز قيپاقتاپ، مازاسىزدانىپ كەتكەندەي بولدى.

— ونىڭ اتى كىم؟ — دەدى ول.

— و، مەن ونىڭ اتىن بىلمەيمىن. ءبىراق ونىمەن كەزدەسە قالسام، ول كىسىنى مىڭ سان ادامنىڭ ىشىنەن، وللاھي، اينىتپاي تانىر ەدىم.

كوميسساردىڭ قاباعى ءتۇسىپ كەتتى.

— ءسىز ونى مىڭ سان ادامنىڭ ىشىنەن تانىر ەدىم دەيسىز بە؟ — دەدى ول قايتالاپ.

— مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم... — دەدى بوناسە كۇبىرلەپ، جاۋابىنىڭ ءساتسىز شىققانىن سەزىپ... — مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم...

— ءسىز ونى تانىر ەدىم دەپ جاۋاپ بەردىڭىز، — دەدى كوميسسار، — جارايدى. بۇگىنگە وسى دا جەتەدى. اڭگىمەمىزدىڭ اياعىن ءارى قاراي جالعاستىرماي تۇرعاندا مەن اۋەلى: ءسىز ايەلىڭىزدى ۇرلاعان كىسىنى بىلەدى دەپ كەيبىر كىسىلەرگە حابارلاپ قويۋىم كەرەك.

— ويباي-اۋ، مەن سىزگە ونى بىلەم دەپ ايتقان جوقپىن عوي! — دەدى بوناسە دىزالاقتاپ. — مەن ءتىپتى باسقا نارسەنى ايتتىم عوي...

— تۇتقىندى اكەتىڭدەر! — دەپ ءامىر ەتتى كوميسسار، سول اراداعى ەكى كۇزەتشىگە.

— مۇنى قايدا اپار دەيسىز؟ — دەدى حاتشى.

— كامەراعا.

— قايسىسىنا؟

— قۇداي-اۋ، كەز كەلگەنىنە اپارىپ تىعىڭدار! تەك بەرىك جابىلسا بولعانى، — دەدى كوميسسار سامارقاۋ عانا، بۇدان بوناسە بايعۇستىڭ توبە شاشى تىك تۇردى.

«و قۇداي-اي، ساقتاي گور! — دەپ ويلادى ول. — باسقا بالە جابىستى دەگەن وسى دا! ايەلىم ءبىر اۋىر قىلمىس جاساعان عوي. مەنى سونىڭ سىبايلاسى دەپ قوسا جازالايتىن بولدى ەندى. ول كىناسىن مويىنداعان شىعار، مەنى ءبارىن دە بىلەدى دەپ ايتقان شىعار. ايەل دەگەن ناۋەتەك ءالسىز حالىق... كەز كەلگەن كامەراعا تىعا سال! — دەدى. ارينە سويتپەگەندە قايتەدى! ءتۇن دەگەنىڭ قىپ-قىسقا... ال، ەرتەڭ جازا، دار اعاشى... و قۇداي، قۇداي-اي، ساقتاي گور! ايا مەنى!»

بوناسە مىرزانىڭ جالىنىپ-جالبارىنعانىن كوزىنە دە ىلمەي، شاماسى، وعان قۇلاعى ۇيرەنىپ كەتسە كەرەك، كۇزەتشىلەر تۇتقىندى ەكى جاعىنان ۇستاپ كامەراعا الا جونەلدى. كوميسسار دەرەۋ اسىعىس ءبىر حاتتى جازا باستادى. حاتشى ونىڭ ءامىرىن كۇتىپ قاسىندا تۇرىپ قالدى.

بوناسە سول ءتۇنى كوز ىلمەدى، سوندا كامەراسى اسا جايسىز بولعاندىقتان ەمەس، قورقىنىشتان كىرپىك ىلىندىرە المادى. بولماشى دىبىستان سەلك ەتىپ شوشىپ كەتىپ، ۇزاقتى ءتۇن ساكى ۇستىندە سەلتيىپ وتىردى دا قويدى. ەرتەڭگىسىن كۇننىڭ العاشقى شۇعىلاسى تەرەزە تورىنان جىلجىپ تۇسكەن كەزدە وعان كۇننىڭ ءوزى قاراۋىتىپ كەتكەندەي بولىپ كورىندى.

ءبىر كەزدە ول ەسىكتىڭ جاپپاسىنىڭ اشىلىپ جاتقانىن ەسىتىپ، زارە-قۇتى قالماي ورنىنان اتىپ تۇردى. ول ءوزىن دارعا تارتۋ ءۇشىن اكەتۋگە كەلگەن ەكەن دەپ ويلادى.

سول سەبەپتى دە ەسىكتەن جەندەتتىڭ ورنىنا حاتشىسىن ەرتىپ كەشەگى كوميسسار كەلىپ كىرگەندە، ول بۇلاردىڭ موينىنا اسىلا كەتكىسى كەلدى.

— قىمباتتىم مەنىڭ، كەشەگىدەن كەيىن ءسىزدىڭ ءىسىڭىز قاتتى شيەلەنىسىپ كەتتى، — دەدى كوميسسار. — مەن سىزگە تەك اقيقات شىندىقتى ايتىڭىز دەپ كەڭەس بەرەمىن. ءسىز كىناڭىزدى شىن جۇرەكتەن مويىنداساڭىز عانا كاردينالدىڭ قاھارىنان قايتاتىن ءتۇرى بار.

— ويباي-اۋ، مەن ءبارىن دە ايتام عوي! — دەدى داۋىستاپ بوناسە. — ايتەۋىر، بىلگەنىمدى جاسىرمايمىن. وتىنەمىن، كانە، سۇراڭىزشى.

— ەڭ اۋەلى ايەلىڭىزدىڭ قايدا ەكەنىن ايتىڭىزشى؟

— ونى ۇرلاپ اكەتتى دەپ ايتىپ ەم عوي.

— ءيا، ايتتىڭىز، ءبىراق كەشە كۇندىزگى ساعات بەستەن كەيىن ول ءسىزدىڭ كومەگىڭىزبەن قاشىپ كەتتى عوي.

— مەنىڭ ايەلىم قاشىپ كەتتى مە؟ — دەدى بوناسە داۋىستاپ. — و بەيشارا! ءبىراق، مىرزا، ول ەگەر شىنىمەن قاشىپ كەتسە، انت ەتەيىن، وعان مەن كىنالى ەمەسپىن!

— كەشە كۇندىز الگى ۇيىڭىزدە تۇراتىن د'ارتانيان مىرزاعا نە ءۇشىن باردىڭىز جانە ونىمەن نە جونىنەن سونشاما ۇزاق سويلەستىڭىز؟

— ءيا، ول راس، كوميسسار مىرزا. ونى مويىندايمىن جانە ونىڭ قاتە بولعانىن دا مويىندايمىن. د'ارتانيان مىرزانىڭ بولمەسىندە بولعانىم اقيقات.

— ءسىز وعان نە ماقساتپەن باردىڭىز؟

— ايەلىمدى تاۋىپ بەرۋگە جاردەمدەسىڭىز دەگەندى ايتۋ ءۇشىن بارعانمىن. مەن ونى قايتارىپ الۋعا حاقىم بار عوي دەپ ويلاعان ەدىم. شاماسى، مەن تاعى دا قاتە باسسام كەرەك،سىزدەن سۇرايتىنىم، وسى كۇنامدى كەشىرىڭىز.

— د'ارتانيان مىرزا سىزگە نە دەپ جاۋاپ بەردى؟

— د'ارتانيان مىرزا ماعان كومەكتەسەم دەپ ۋادە ەتتى. ءبىراق كوپ ۇزاماي ونىڭ مەنى الداپ جۇرگەنىنە كوزىم جەتتى.

— ءسىز سوتتى اداستىرۋعا تىرىسىپ وتىرسىز! اۋەلى د'ارتانيان سىزبەن كەلىسىپ الدى دا، سوسىن وسى ۋادەگە سۇيەنىپ، ءسىزدىڭ ايەلىڭىزدى قاماۋعا الۋعا كەلگەن پوليسەيلەردى قۋالاپ جىبەرىپ، سول بيكەشتى قۋعىن-سۇرگىننەن جاسىرىپ قالعان.

— د'ارتانيان مىرزا مەنىڭ ايەلىمدى ۇرلادى دەيسىز بە؟ ءسىز وسى ماعان نە ايتىپ، باسىمدى قاتىرىپ وتىرسىز؟

— ءساتى كەلگەندە، د'ارتانيان مىرزا ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءتۇستى، ەندى ءبىز ءسىز ەكەۋىڭىزدى بەتتەستىرەمىز.

— جارايدى، ەندەشە مەن وعان قۋانباسام رەنجىمەيمىن! — دەدى بوناسە مىرزا جاندانىپ. — تىم بولماسا ءبىر ءجۇزى تانىس كىسىنى كەرەتىن بولدىم.

— د'ارتانيان مىرزانى كىرگىزىڭىز! — دەپ ءامىر ەتتى كوميسسار كۇزەتشىلەرگە قاراپ.

كۇزەتشىلەر اتوستى ايداپ كەلدى.

— د'ارتانيان مىرزا، — دەدى كوميسسار اتوسقا بۇرىلىپ، — مىنا مىرزامەن ەكەۋىڭىزدىڭ اراڭىزدا قانداي اڭگىمە بولىپ ەدى؟

— اۋ، مىنا كىسى د'ارتانيان مىرزا ەمەس! — دەدى بوناسە ىشقىنىپ.

— د'ارتانيان مىرزا ەمەسى قالاي؟ — دەدى ەندى كوميسسار داۋىستاپ.

— ارينە ول ەمەس! — دەدى بوناسە.

— ەندەشە، بۇل مىرزانىڭ اتى كىم؟ — دەدى كوميسسار شۇقشيىپ.

— سىزگە ونى ايتا المايمىن: بۇل كىسىنى مۇلدە بىلمەيمىن.

— ءسىز ونى تانىمايسىز با؟

— جوق، تانىمايمىن.

— ءسىز ونى بۇرىن كورگەن جوقسىز با؟

— كورگەنمىن، ءبىراق اتىن بىلمەيمىن.

— ءسىزدىڭ ەسىمىڭىز كىم؟ — دەدى كوميسسار.

— اتوس، — دەپ جاۋاپ قاتتى مۋشكەتەر.

— ءپالى، مۇنىڭىز كىسى ەسىمى ەمەس، قايداعى ءبىر تاۋدىڭ اتى عوي! — دەدى، كوميسسار بايعۇس ءوزىنىڭ شاتاسىپ بارا جاتقانىن بايقاپ.

— ول مەنىڭ اتىم، — دەدى اتوس جايباراقات.

— اۋ، ءسىز كەشە ءوزىڭىزدى د'ارتانيان دەپ اتايتىنىن ايتىپسىز عوي.

— ونى مىنا مەن ايتىپپىن با؟

— ءيا، ءسىز ايتقانسىز.

— رۇقسات ەتىڭىز! مەنەن: «د'ارتانيان مىرزا ءسىز بولاسىز با؟» — دەپ سۇرادى؛ مەن وعان: «ءسىز سولاي ويلايسىز با؟» — دەپ جاۋاپ بەردىم. جاساۋىلدار: وعان كوزىمىز ايقىن جەتەدى، — دەپ شۋلاستى دا قالدى. سوسىن مەن ولارمەن داۋلاسپادىم. مۇنىڭ ۇستىنە، مەنىڭ دە قاتەلەسۋىم مۇمكىن عوي.

— مىرزا، ءسىز سوت ءقادىرىن ءتۇسىرىپ، قورلاپ وتىرسىز.

— ءتىپتى دە ولاي ەمەس، — دەدى اتوس سالماقپەن،

— ءسىز د'ارتانيان مىرزاسىز با؟

— مىنە قاراڭىزشى، ءوزىڭىز دە سونى ايتىپ وتىرسىز.

— كوميسسار مىرزا، — دەدى بوناسە شىجىلداپ، — ماعان سەنسەڭىز، وعان ءشۇبالانباي-اق قويىڭىز! د'ارتانيان مىرزا — مەنىڭ پاتەرشىم، دەمەك — ول ماعان پاتەراقىنى قانشا تولەمەسە دە، مەن ونى سول سەبەپتى دە بىلۋگە ءتيىسپىن. د'ارتانيان مىرزا ەڭ ءارى دەگەندە ون توعىز — جيىرمالار شاماسىنداعى جاس جىگىت، ال، مىنا مىرزا ەڭ كەم دەگەندە وتىز جاستا. د'ارتانيان مىرزا دەزەسسار مىرزانىڭ گۆارديالىق روتاسىنا تىركەلگەن، ال، مىنا مىرزا — دە تريەۆيل مىرزا روتاسىنىڭ مۋشكەتەرى. ءوزىڭىز بۇ كىسىنىڭ كيىمىنە قاراڭىزشى، كوميسسار مىرزا، انىقتاپ قاراڭىزشى!

— دۇرىس! — دەدى كوميسسار مىڭگىرلەپ. — شايتان السىن، مۇنىڭىز دۇرىس!

سول مەزەتتە ەسىك شالقايا اشىلدى دا، باستيليانىڭ ءبىر قاراۋىلشىسى ىشكە شابارماندى كىرگىزدى، شابارمان كوميسسارعا ءبىر حاتتى ۇسىنا بەردى.

— اح، وڭباعان! — دەدى كوميسسار داۋىستاپ.

— و نە؟ بىردەڭە ايتتىڭىز با وسى؟ كىمدى ايتتىڭىز؟ مەنىڭ ايەلىم ەمەس شىعار، ايتەۋىر؟

— يا، تاپ ءسىزدىڭ ايەلىڭىزدى ايتامىن. ونى ءسوز ەتىپ قايتەمىز، ءحالىڭىز قيىنداپ بارادى.

— بۇل نە سۇمدىق! — دەدى گالانتەرەيشى جان ۇشىرا دىزالاقتاپ. — كوميسسار مىرزا، ءوزىم تۇرمەدە وتىرعاندا ايەلىم جاساعان ىستەن قالايشا مەنىڭ حال-احۋالىم ناشارلايدى، سونى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىزشى.

— ولاي دەيتىنىم، ايەلىڭىزدىڭ جاساپ جۇرگەن ءىسىنىڭ ءبارى — مىنا ءسىز ەكەۋىڭىزدىڭ بىرىگىپ جاساعان جوسپار-جوباڭىزدىڭ جالعاسى! جان تۇرشىگەرلىك جوسپاردىڭ جالعاسى!

— قۇداي اقى، ءسىز سۇمدىق قاتەلەسىپ تۇرسىز، كوميسسار مىرزا، مەن ايەلىمنىڭ نە جاساعىسى كەلگەنىن مۇلدە بىلمەيمىن جانە ول ىستەگەن ىسكە ەشبىر قاتىسىم جوق، ال ەگەر ول ءبىر ەسۋاستىق جاساپ قويعان بولسا، مەن ونى قارعايمىن دا تالاق ەتەمىن!

— كوميسسار مىرزا، — دەدى وقىستان اتوس. — ەگەر مەن سىزگە قاجەت بولماسام، باسقا ءبىر جاققا اكەت دەپ ءامىر ەتىڭىزشى. ءسىزدىڭ مىنا ءبىر بوناسە دەگەن مىرزاڭىز ءتىپتى جۇرەگىمدى اينىتىپ جىبەردى.

— تۇتقىنداردى كامەرالارىنا اپار! — دەدى كوميسسار، قولىن ءبىر سىلتەپ، اتوس پەن بوناسەنى كورسەتىپ، — ەكەۋىنەن دە كوز جازباسىن.

— ەگەر سىزگە اسا قاجەت كىسى د'ارتانيان مىرزا بولسا، مەن ونى قاي دارەجەدە اۋىستىرا الاتىنىمدى تۇسىنە الماي دال بولىپ وتىرمىن، — دەدى اتوس، ادەتتەگى بايسالدى قالپىن ساقتاپ.

— ءامىردى ورىنداڭىز! — دەدى كوميسسار جەكىپ. — سىرتقى دۇنيەمەن ەشقانداي قارىم-قاتىناس جاسالماسىن! ەسىتتىڭىز بە!

اتوس يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ، كۇزەتشىلەردىڭ سوڭىنان ەردى، ال بوناسەنىڭ جول بويى ەڭكىلدەپ جىلاعانى، ىڭىرسىپ كۇرسىنگەنى سونشا، ءتىپتى جولبارىستاي جىرتقىشتىڭ ءوزىن ەلجىرەتىپ جىبەرەر ەدى.

گالانتەرەيشىنى بۇرىن تۇنەپ شىققان كامەراسىنا اپارىپ قامادى، ول كۇنى بويى سوندا وتىردى دا قويدى. جانە كۇنى بويى ناعىز گالانتەرەيشى سياقتى سولقىلداپ جىلاي بەردى: سويتپەگەندە ءقايتسىن، بايعۇس، ءتىپتى ءوز سوزىمەن ايتقاندا، ول ەرلىك رۋحىنان ماقۇرىم قالعان كىسى عوي.

كەشقۇرىم، ساعات توعىزدار شاماسىندا، ۇيقىعا باس قويار الدىندا ول دالىزدەن الدەكىمدەردىڭ كەلە جاتقانىن ەستىدى. ولار مۇنىڭ كامەراسىنا قاراي جاقىنداي بەردى؛ ءبىر كەزدە ەسىك اشىلىپ، ىشكە قاراۋىلشى سولداتتار كىردى.

— سوڭىمنان ەرىڭىز! — دەدى سولداتتارمەن بىرگە كىرگەن پوليسيا چينوۆنيگى.

— سوڭىمنان ەر دەيسىز بە؟ — بوناسەنىڭ داۋسى شىعىپ كەتتى. — وسىنداي ۋاقىتتا ءجۇر دەيسىز، ا! قۇداي-اي ساقتاي گور، سوندا قايدا اپاراسىز!

— جەتكىز دەگەن جاققا جەتكىزەمىز.

— مۇنداي دا جاۋاپ بولادى ەكەن!

— بۇدان ارتىق ەشتەڭە دە ايتا المايمىز.

— و، قۇدىرەتتى قۇدايىم-اي! — دەدى گالانتەرەيشى بايعۇس كۇبىرلەپ. — وسى جولى شىنىمەن-اق ولەتىن شىعارمىن!

سونىمەن ونىڭ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، ەشبىر قارسىلىق كورسەتپەي قاراۋىلشىنىڭ سوڭىنان مولتەڭدەپ كەتە باردى.

ونى بۇرىن جۇرگەن دالىزبەن ايداپ وتىرىپ، ۇلكەن اۋلادان، سوسىن تاعى ءبىر ۇيدەن وتكىزدى، ولار اقىرىندا باس اۋلانىڭ قاقپاسىنا كەلىپ جەتتى، بۇ جەردە ولاردى ءتورت سالت اتتى قورشاعان ءبىر كۇيمە كۇتىپ تۇر ەكەن. بوناسەنى جابىق كۇيمەگە وتىرعىزدى، پوليسيا چينوۆنيگى مۇنىڭ قاسىنا كەلىپ جايعاستى، سوسىن ەسىكتى سىرتىنان كىلتتەپ قويدى، ءسويتىپ بۇل ەكەۋى جىلجىمالى تۇرمە ىشىنە تۇسكەندەي بولدى.

قارالى اربا ءتارىزدى كۇيمە ىلگەرى قاراي باياۋ جىلجي بەردى. تەرەزە تورىنان تۇتقىن ۇيلەر مەن كوشەنى عانا كورە الادى. ءبىراق ءپاريجدىڭ بايىرعى تۇرعىنى بوناسە ءاربىر كوشەنى تۋمبالارعا، جارنامالار مەن فونارلارعا قاراپ تانىپ كەلە جاتتى. پاۆەل اۋليەنىڭ شىركەۋىنە جاقىنداعاندا ول ەسىنەن تانىپ قالا جازدادى دا، ەكى رەت شوقىنىپ الدى، ويتكەنى وسى شىركەۋدىڭ تۇبىندە باستيليانىڭ ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن تۇتقىندارى جازالاناتىن. ول كۇيمە وسى اراعا توقتايدى ەكەن دەپ ويلاعان. ءبىراق كۇيمە بۇل ارادان وتە شىقتى.

ءبىرازدان كەيىن ول تاعى دا زارە-قۇتى قالماي سۇمدىق قورىقتى. ولار مەملەكەت قىلمىستىلارى قويىلاتىن قورىم — ياكوۆ اۋليەنىڭ زيراتىن جاناي ءجۇردى. ءبىر ماڭىزدى ءجايت ويىنا كەلگەسىن بارىپ ونىڭ جۇرەگى ورنىنا تۇسەيىن دەدى: ولاردى جەرلەمەي تۇرىپ، اۋەلى باستارىن شاۋىپ تاستايتىن، ال، ونىڭ باسى ازىرگە ءوز ورنىندا. ءبىراق كۇيمە گريەۆ الاڭىنا قاراي بۇرىلىپ، الدىڭعى جاقتان قالا راتۋشاسىنىڭ ۇشكىر شاتىرى كورىنىپ، بۇلار ارقا استىنا ەنگەن كەزدە ول شارۋام وسىمەن بىتكەن ەكەن دەپ ويلادى دا، پوليسيا چينوۆنيگىنە اقتىق ءسوزىن ايتىپ، باقۇلداسپاقشى بولدى. چينوۆنيك سوزىنە قۇلاق اسپاعاسىن ول جاراتقانعا جالبارىنىپ، زارلاپ جىلاي باستادى، سول-اق ەكەن، پوليسيا وعان: ەگەر ءقازىر ءۇنىڭدى وشىرمەسەڭ، اۋزىڭدى تىعىنداپ تاستايمىن دەپ قورقىتتى.

بۇدان كەيىن بوناسە ازداپ تىنىشتالايىن دەدى. ەگەر مەنى گريەۆ الاڭىنا اكەلىپ ولتىرگىسى كەلسە، اۋزىمدى تىعىنداپ قايتەدى، جازالايتىن ورىنعا جاقىن كەلدىك قوي دەپ ويلادى ول. شىنىندا دا، كۇيمە قاتەرلى الاڭعا توقتاماي جەلدىرتىپ وتە شىقتى. ەندى تراگۋار كرەسىڭدى قاۋىپتەنبەسە بولمايدى. ال، كۇيمە دە سولاي قاراي بۇرىلا بەردى.

وسى جولى كۇدىكتەنبەسە دە بولادى: تراگۋار كرەسى الاڭىندا قارا حالىقتىڭ ولىمگە كەسىلگەندەرىن جازالايتىن. بوناسە پاۆەل اۋليەنىڭ الاڭى مەن گريەۆ الاڭىندا جازالانۋعا لايىق ەكەنمىن دەپ بەكەر دامەلەنىپتى. ونىڭ وسى ساياحاتى، تىرلىك-تىنىسى تراگۋاررەس كرەسىندە ۇزىلەدى. قاسىرەت كرەسى ءالى دە كورىنبەيدى، ءبىراق ونىڭ بۇدان قارسى ءۇنسىز جىلجىپ كەلە جاتقانىن انىق سەزگەندەي بولدى. قاتەرلى جەرگە جيىرما قادامداي قالعان كەزدە قالىڭ ءنوپىردىڭ ۋ-شۋى ەستىلدى، كۇيمە ايالداپ توقتاي قالدى. باسىنان كەشكەن كۇللى ءجابىر-جاپا، ۇرەي-قورقىنىشتان ابدەن قالجىراعان بوناسە بايعۇس ەندى مۇنى كوتەرە المادى. ءۇزىلىپ بارا جاتقان كىسىنىڭ سوڭعى ءبىر ىڭقىل-گۇرسىلى سياقتى ءبىر ءالسىز دىبىس بەردى دە، ەسىنەن تانىپ قالدى.

XIV

مەنگ قالاسىندا ۇشىراساتىن بەيتانىس

الاڭداعى ءنوپىر دارعا تارتقالى جاتقان ادامدى كورۋ ءۇشىن ەمەس، دارعا تارتىلىپ قويعان ادامدى كورۋگە جينالعان ەدى.

سول سەبەپتى دە كۇيمە ءسال عانا ايالداپ، سوسىن قالىڭ توبىردى قاق جارىپ ىلگەرى تارتتى، سەنت-ونورە كوشەسىمەن ءجۇرىپ، قايىرىمدى بالالار كوشەسىنە بۇرىلدى دا، شاعىن ءبىر پودەزدىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى.

ەسىك ايقارا اشىلدى دا، پوليسەي قولتىعىنان دەمەپ تۇرعىزعان بوناسەنى ەكى گۆاردياشى قۇشاقتاپ جەرگە ءتۇسىردى. سوسىن ونى يتەرمەلەپ، ۇزىن ۆەستيبيۋلگە اكەپ كىرگىزدى، ءبىر باسقىشپەن جوعارى ەرتىپ اكەلىپ، اۋىزعى بولمە الدىنا قالدىرىپ كەتىپ قالدى.

ول قالاي ءجۇرىپ كەلگەنىن ءوزى دە بىلە بەرمەيدى.

ءوڭ مەن ءتۇس اراسىنداعى ءبىر حالدە ەدى، توڭىرەك وعان تۇماندانىپ بۇلدىراپ كورىنەدى. قۇلاعىنا ءبىر دىبىستار ەستىلىپ جاتسا دا، ونىڭ ءمان-ماعىناسىنا تۇسىنبەيدى. ەگەر ونى وسى كەزدە دارعا اسا قالسا، وسىدان قورعانايىن دەپ «تۇياعىن دا سەرىپپەس ەدى»، كەشىرىم سۇراپ، ءلام دەپ ءتىل قاتپاس ەدى.

ول قاراۋىلشىلار قالدىرىپ كەتكەن جەردە، شاعىن ديۆاندا، ءيىنى سالبىراپ، قابىرعاعا سۇيەنگەن كۇيى مەڭ-زەڭ وتىرا بەردى.

ءبىرازدان كەيىن ابايلاپ اينالاسىنا قاراپ ەدى، ءوزىن تىرلىكتەن ايىراتىنداي نەمەسە قاۋىپ-قاتەر تۋعىزاتىنداي كۇماندى ەشتەڭەنى كورمەدى، ءۇي قابىرعالارى جۇپ-جۇمساق كوردوۆا بىلعارىسىمەن كومكەرىلىپتى، قالىڭ قىزىل جىبەك پەردەلەر التىن باۋلارمەن تارتىلىپتى، ال ءوزى وتىرعان شاعىن ديۆان جايلى دا جۇمساق ەكەن، ەندەشە كۇنى بۇرىن قورقىپ قايتەم دەپ ويلادى دا، جايىمەن وڭدى-سولدى، جوعارى-تومەن كوز توقتاتىپ قاراي باستادى.

ونىڭ بۇل قيمىل-قوزعالىسىن ەشكىم انتەك كورمەگەسىن ول جۇرەگىن توقتاتىپ، اۋەلى ءبىر اياعىن، سوسىن ەكىنشى اياعىن جيىپ الدى.

اقىرىندا ديۆان جاقتاۋىنا سۇيەنىپ، سوزالاڭداپ جايىمەن ورنىنان تۇردى.

سو زاماتتا كەلىستى كەلگەن ءبىر وفيسەر كورشى بولمەدەگى بىرەۋمەن سويلەسىپ تۇرىپ ەسىك شىمىلدىعىن ىسىرا بەردى. سوسىن تۇتقىنعا بۇرىلىپ قارادى.

— بوناسە دەگەن ءسىزبىسىز؟ — دەدى ول.

— ءيا، مەنمىن، وفيسەر مىرزا، — دەپ مىڭگىر ەتتى گالانتەرەيشى تاعى دا ۇرەيى ۇشىپ، — قۇزىرىڭىزعا ءازىرمىن.

— كىرىڭىز، — دەدى وفيسەر.

ول تۇتقىندى ىشكە ەنگىزبەك بولىپ شەگىنە قويدى. بوناسە ءۇن-تۇنسىز مويىنسۇنىپ، ءوزىن توسىپ وتىرعان بولمەگە كىرە بەردى.

بۇل — قابىرعالارىنا الۋان ءتۇرلى قارۋ-جاراق ءىلىنىپ قويىلعان كەڭ كابينەت ەكەن؛ مۇندا سىرتتان بىردە-بىر دىبىس ەستىلمەيدى. مەزگىل سەنتيابردىڭ اياق كەزى بولسا دا، كاميندە وت مازداپ جاتىر. بولمەنىڭ ءدال ورتاسىندا ءتورت بۇرىشتى قوماقتى ستول تۇر، ونىڭ ۇستىندەگى كىتاپتار مەن قاعازداردى باستىرا لا-روشەل قالاسىنىڭ اسا ۇلكەن كارتاسى جايىپ تاستالىپتى.

كامين الدىندا ورتا بويلى، وتكىر كوزدى، جازىق ماڭدايلى، تاكاپپار دا مەنمەن ءپىشىندى ءبىر كىسى تۇر. جۇدەۋ ءجۇزىن شيراتىلعان مۇرتى مەن شوقشا ساقالى ۇزارتىپ كورسەتەدى ەكەن. بۇل كىسىنىڭ جاسى وتىز التى — وتىز جەتى شاماسىندا عانا بولسا كەرەك، ءبىراق ساقال-شاشىن اق شالا باستاپتى. بەلىنە قىستىرۋلى شپاگاسى بولماسا دا، ءوزى اسكەري كىسىگە ۇقسايدى، ەتىگىنە قونعان شاڭ-توزاڭعا قاراپ، ونىڭ بۇگىن اتپەن ءبىر جاققا بارىپ قايتقانىن اڭعارۋعا بولاتىن ەدى.

بۇل كىسى ارمان-جان ديۋ پلەسسي، كاردينال دە ريشەلە ەدى، ادەتتە، بىزدە ونى اۋىر ناۋقاستان ازاپ شەگىپ، ابدەن السىرەگەن، داۋسى ءسونىپ، بەلى بۇگىلگەن، كۇنى جەتپەي كورگە تۇسكەن كىسى سياقتى جۇمساق كرەسلوعا شومىپ كەتكەن، تەك اقىل-ويىنىڭ كۇشىمەن عانا كۇن كورىپ، شامىرقانعان شابىتتى وي ارقىلى بۇكىل ەۆروپامەن جالعىز ايقاسقان شال كەيپىندە بەينەلەيدى، ال، سو زاماندا ول مۇلدە باسقا — اسا جىلپوس، تىلىنەن بالى تامعان جۇعىمدى جىگىت ەدى، ءالجۋاز دەنەسىن قايناعان قايراتتى جىگەر-رۋحى ۇدايى شيراتىپ، شيىرشىق اتقىزىپ تۇراتىن ەدى، سول سەبەپتى دە ول ءوز ءداۋىرىنىڭ ەڭ تاماشا ادامدارىنىڭ ءبىرى بولدى. گەرسوگ نيەۆەرسكييدىڭ مانتۋان ايماعىنداعى اتامەكەنىن ساقتاپ قالۋعا جاردەمدەسە وتىرىپ، ول نيم، كاستر، يۋزەستى باسىپ الىپ، ەندى اعىلشىنداردى رە ارالىنان ايداپ شىعۋعا، سوسىن لا-روشەلدى قاماۋعا الۋعا ازىرلىك جاساپ جاتقان-دى.

سونىمەن، اۋەلى كورگەن كەزدە بۇل ءسىرا دە كاردينال بولىپ تانىلماس ەدى، ال ونى بىلمەيتىن ادام، الدىندا تۇرعان كىسىنىڭ كىم ەكەنىن ايىرا الماي دال بولار ەدى.

گالانتەرەيشى بايعۇس ەسىك الدىندا سىلەيىپ تۇرىپ قالدى، ال، جوعارىدا ءوزىمىز سۋرەتتەگەن كىسى ونىڭ وتكەن تىرلىگىن بىلگىسى كەلگەندەي-اق، بۇعان قادالىپ قاراي بەردى.

— الگى بوناسە دەگەن كىسى وسى ما؟ — دەدى ول ءبىراز ءۇنسىز تۇرعاسىن.

— ءيا، شاراپاتتىم، — دەدى وفيسەر.

— جاقسى. ماعان ونىڭ قاعازىن بەرگەسىن ءبىزدى وڭاشا قالدىرارسىز.

وفيسەر ستول ۇستىنەن قاجەتتى قاعازدى تاۋىپ ۇسىندى دا، ءيىلىپ ءتاجىم ەتىپ، سىرتقا شىعىپ كەتتى.

بوناسە بۇل قاعازدىڭ باستيليادا جاسالعان تەرگەۋدىڭ پروتوكولى ەكەنىن بىلە قويدى. كامين الدىندا تۇرعان كىسى وقتىن-وقتىن قاعازدان كوزىن الىپ، تۇتقىن بيشاراعا بايىپتاي قارايدى، سول كەزدە ونىڭ ءدال جۇرەگىنەن قوس قانجار كەلىپ قادالعانداي بولادى.

قاعازدى ون مينۋتتاي وقىپ، تۇتقىندى ون سەكۋندتاي باقىلاعاننان كەيىن، كاردينال بارلىق جاعداياتتى ايقىن ءتۇسىندى.

— بۇ سورلى قاسكۇنەمدىككە ەشقاشاندا قاتىسپاعان، — دەدى ول كۇبىرلەپ. — دەگەنمەن بايقاپ كورەلىك...

— سىزگە مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەگەن ايىپ تاعىلادى — دەدى كاردينال جايىمەن.

— ماعان ونى بۇرىنىراق تا ايتقان ەدى، شاراپاتتىم! — دەدى بوناسە داۋىستاپ، جاناعى وفيسەر مۇنى قالاي لاۋازىمداسا، بۇل دا ونى سولاي لاۋازىمدادى. — ءبىراق مەن بىردەڭەنى بىلەتىن بولسام، وندا مەنى انت اتسىن!

كاردينال كۇلىمسىرەپ بارىپ ەزۋىن جيا قويدى.

— ءسىز ايەلىڭىزبەن، دە شيەۆرەز حانىممەن جانە گەرسوگ بەكينگەممەن بىرىگىپ قاسكۇنەمدىك جاساماق بولعانسىز.

— راسىندا دا، شاراپاتتىم، مەنىڭ كوزىمشە ايەلىم وسى كىسىلەردىڭ اتتارىن اتاعان ەدى، — دەدى بوناسە.

— قانداي جاعدايعا بايلانىستى اتادى؟

— كاردينال ريشەلە گەرسوگ بەكينگەمدى پاريجگە الداپ شاقىرتىپ الدى، كوزدەگەن ماقساتى — ونى، وعان قوسا كوروليەۆانى دا قۇرتپاق، — دەدى ايەلىم.

— ايەلىڭنىڭ سولاي دەگەنى راس پا؟ — دەدى كاردينال ساڭق ەتىپ.

— ءيا، شاراپاتتىم، ايتقانى راس، ءبىراق مەن وعان مۇنداي سوزدەردى ايتپا، ويتكەنى مارتەبەلى تاقسىر وندايعا بارمايدى دەدىم...

— ءوشىر ءۇنىڭدى، ەسۋاس! — دەدى كاردينال زەكىپ.

— مەنىڭ ايەلىم دە تاپ وسىلاي دەدى، شاراپاتتىم.

— ايەلىڭىزدى كىم ۇرلاعانىن بىلەسىز بە؟

— بىلمەيمىن، شاراپاتتىم.

— ءبىراق ءسىز بىرەۋلەردەن كۇدىكتەنەتىن شىعارسىز؟

— ءيا، شاراپاتتىم. ءبىراق ول كۇدىگىم كوميسسار مىرزاعا ۇناماي قالعان ءتارىزدى، سول سەبەپتى دە ودان باس تارتتىم.

— ءسىزدىڭ ايەلىڭىز قاشىپ كەتكەن. ونى ءبىلۋشى مە ەدىڭىز؟

— جوق، شاراپاتتى مىرزام. مەن ونى تەك تۇرمەدە كوميسسار مىرزادان ەسىتتىم. ول ءوزى سۇيكىمدى كىسى ەكەن.

كاردينال ەكىنشى رەت جىميدى دا، كۇلكىسىن تيا قويدى.

— دەمەك، ءسىز ايەلىڭىز قاشىپ كەتكەننەن كەيىن ونىڭ قايدا جۇرگەنىن بىلمەيسىز عوي؟

— بىلسەم بۇيىرماسىن، شاراپاتتى مىرزا. ول، بالكىم، لۋۆرعا قايتىپ بارعان شىعار.

— تۇنگى ساعات ءبىر كەزىندە ول لۋۆردا جوق بولاتىن.

— قۇداي-اي، جار بولا گور! وعان نە بولدى ەكەن؟

— وعان قام جەمەي-اق قويىڭىز، ءبارى دە بەلگىلى بولادى. كاردينالدىڭ نازارىنان ەشنارسە دە تىس قالمايدى. كاردينالعا ءبىرى دە ايان.

— ەندەشە، شاراپاتتى مىرزام، ءسىز قالاي ويلايسىز، كاردينال ماعان ايەلىمنىڭ قايدا كەتكەنىن ايتىپ بەرە الماس پا ەكەن؟

— بالكىم. ءبىراق ءسىز ەڭ اۋەلى بىزگە ايەلىڭىز بەن دە شيەۆرەز حانىمنىڭ قارىم-قاتىناسى جايلى ءوزىڭىز بىلەتىن جايتتەردى تۇگەلدەي ايتىپ بەرۋىڭىز كەرەك.

— شاراپاتتى مىرزا، ءبىراق مەن ەشتەڭەنى دە بىلمەيمىن عوي. ول ايەلدى مەن ومىردە كورگەن جان ەمەسپىن.

— ءسىز ايەلىڭىزدى الا كەتۋ ءۇشىن لۋۆرعا بارعانىڭىزدا ول جۇمىستان كەيىن ۇيگە تىكەلەي قايتۋشى ما ەدى؟

— ەشقاشاندا تۋرا قايتپايتىن دەسەم دە بولادى. ونىڭ ءبىر ماتا ساتاتىن ساۋداگەرلەردە شارۋاسى بولاتىن، سوعان ەرتىپ اپاراتىنمىن.

— ونداي ساۋداگەرلەر كوپ پە ەدى؟

— ەكەۋ-اق، شاراپاتتى مىرزام.

— ولار قايدا تۇرۋشى ەدى؟

— بىرەۋى ۆوجيرار كوشەسىندە، ەكىنشىسى لاگارپ كوشەسىندە تۇراتىن.

— ءسىز ولارعا ايەلىڭىزبەن بىرگە ەنىپ پە ەدىڭىز؟

— ەشقاشاندا. مەن ونى ەسىك الدىندا توسىپ تۇراتىنمىن.

— ال، ول ءوزىنىڭ ساۋداگەرگە جالعىز كىرگىسى كەلەتىنىن سىزگە قالاي ءتۇسىندىرىپ ءجۇردى؟

— ءتۇسىندىرىپ كورگەن ەمەس. مەنى وسى ارادا توسا تۇر دەيتىن — مەن ماڭقيىپ تۇرا بەرەتىنمىن.

— ءسىز كەرەمەتتەي كونبىس كۇيەۋ ەكەنسىز، سۇيىكتى بوناسە مىرزام! — دەدى كاردينال.

„بۇ كىسى مەنى «سۇيىكتى بوناسە مىرزا» دەدى عوي. شايتان السىن، ءىسىم وسى وڭعا باسىپ كەلەدى-اۋ شاماسى!» — دەپ ويلادى گالانتەرەيشى.

— ايەلىڭىز كىرگەن ۇيلەردىڭ ەسىگىن تانىر ما ەدىڭىز؟

— ءيا.

— نومەرلەرى ەسىڭىزدە مە؟

— ءيا، ەسىمدە.

— كانە، ايتىڭىزشى.

— ۆوجيرار كوشەسىندەگى ءۇيدىڭ نومەرى جيىرما بەس، ال، لاگارپ كوشەسىندەگى ءۇيدىڭ نومەرى جەتپىس بەس.

— جاقسى! — دەدى كاردينال. سوسىن ستول ۇستىنەن كۇمىس قوڭىراۋدى الىپ قاعىپ قالدى.

الگى وفيسەر جەتىپ كەلدى.

— روشفورعا بارىڭىز، ەگەر قايتىپ كەلسە، ماعان دەرەۋ جەتسىن، — دەپ ءامىر ەتتى ريشەلە باسەڭ عانا.

— گراف وسىندا، ول، مارتەبەلى تاقسىر، ءسىزدىڭ قابىلداۋىڭىزدى قاتتى ءوتىنىپ تۇر، — دەدى وفيسەر.

— ەندەشە كىرسىن! دەرەۋ كىرسىن! — دەدى داۋىستاپ كاردينال.

كاردينالدىڭ كۇللى قىزمەتشىلەرى ادەتتە قوجاسىنىڭ ءامىرىن ورىنداۋعا قالاي جانىن سالاتىن بولسا، بۇل وفيسەر دە سولاي بولمەدەن جۇگىرىپ شىعىپ كەتتى.

— اح، «مارتەبەلى تاقسىر!» — دەدى كۇبىرلەپ بوناسە، قورىققانىنان كوزى اتىزداي بولىپ.

وفيسەر كەتىسىمەن، ارادا بەس سەكۋند وتپەن جاتىپ ەسىك اشىلدى دا ىشكە جاڭا ءبىر كىسى كەلىپ كىردى.

مىناۋ سول! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى بوناسە. ول كىم؟ — دەدى كاردينال. ايەلىمدى ۇرلاعان كىسى وسى!

كاردينال تاعى دا قوڭىراۋدى قاقتى. وفيسەر جەتىپ كەلدى.

— مىنا كىسىنى اپارىپ، الگىدە وسىندا اكەلگەن سولداتتارعا تاپسىرىڭىز. مەن قايتا ونى شاقىرعانشا كىدىرە تۇرسىن.

— جوق، شاراپاتتى مىرزا، بۇل كىسى ول ەمەس ەكەن! — دەدى بوناسە باجىلداپ. — مەن قاتەلەسىپپىن! ايەلىمدى ۇرلاعان كىسى ءتىپتى باسقا، مىناعان ۇقسامايدى! مىنا مىرزا — ادال ادام!

— مىنا اقىماقتى اكەتىڭدەر! — دەدى كاردينال.

وفيسەر بوناسەنى قارىنان ۇستاپ يتەرمەلەپ، اۋىزعى بولمەدە كۇتىپ وتىرعان قاراۋىلشىلارعا تابىس ەتتى.

كاردينالعا ەندى عانا كىرگەن كىسى، بوناسەنى كوزىمەن شىدامسىزدانا ۇزاتىپ سالدى دا، ەسىك جابىلىسىمەن ريشەلەنىڭ قاسىنا جەتىپ كەلدى.

— ولار ديدارلاستى، — دەدى ول.

— كىم؟ — دەدى كاردينال.

— ەكەۋى.

— كوروليەۆا مەن گەرسوگ پە؟ — ريشەلەنىڭ داۋسى قاتتىراق شىعىپ كەتتى.

— ءيا.

— قاي جەردە؟

— لۋۆردا.

— انىق كوزىڭىز جەتە مە؟

— جەتكەندە قانداي.

— ونى سىزگە كىم ايتتى؟

— لاننۋا حانشا ايتتى، وزىڭىزگە ءمالىم، ول سىزگە، مارتەبەلى تاقسىر، جان-تانىمەن بەرىلگەن ايەل.

— ول سونى نەگە ەرتەرەك حابارلاماعان؟

— جاي انشەيىن كەزدەيسوق پا، الدە سەنبەدى مە، كىم بىلگەن، ايتەۋىر كوروليەۆا دە فارجي حانىمعا وزىمەن بىرگە قالىپ، ۇيىقتايتىن بولمەسىندە تۇنەپ شىعۋعا ءامىر ەتەدى، سوسىن كۇنى بويى ونى قاسىنان جىبەرمەي قويادى.

— حوش... ءبىز وسىمەن جەڭىلدىك. ەندى ەسەمىزدى جىبەرمەسكە تىرىسىپ كورەلىك.

— شاراپاتتى مىرزام، سىزگە جاردەم بەرۋ ءۇشىن مەن بار كۇش-جىگەرىمدى جۇمسايمىن. وعان ءشۇبا كەلتىرمەڭىز.

— وقيعا قالاي بولعان سوندا؟

— ساعات تۇنگى ون ەكى جارىمدار كەزىندە كوروليەۆا ساراي توڭىرەگىندەگى بيبى-بيكەشتەرىمەن بىرگە وتىرادى.

— قاي جەردە؟

— ءوزىنىڭ ۇيىقتايتىن بولمەسىندە...

— حوش...

— كەنەت وعلان كۇتۋشى ايەل جىبەرگەن بەت ورامالدى اپارىپ بەرەدى...

— سوسىن!

تابان استىندا كوروليەۆا ءبىر ءتۇرلى قۇبىلا قوبالجىپ، بەتىنە دالاپ جاعىپ شىرايلاندىرىپ قويعانىنا قاراماستان، رەڭى قۋقىل تارتادى...

— سوسىن، سوسىن نە بولعان؟

— ول ورنىنان تۇرىپ، داۋسى قارلىعىپ: «مەنى ون شاقتى مينۋتتاي كۇتە تۇرىڭىزدار، كوپ ۇزاماي كەلەمىن»، — دەيدى دە، ەسىكتى اشىپ شىعىپ كەتەدى.

— دە لاننۋا حانىم وسىنىن ءبارىن سىزگە نەگە دەرەۋ حابارلاماعان؟

— ول اۋەلدە ءمان-جايعا بىردەن تۇسىنبەي قالادى. ونىڭ ۇستىنە كوروليەۆا: «مەنى كۇتىڭدەر» دەگەن عوي. سول سەبەپتى دە حانىمنىڭ امىرىنە قالاي قۇلاق اسپاسىن.

— كوروليەۆا قانشا ۋاقىت جوعالىپ كەتەدى؟

— قىرىق بەس مينۋتتاي.

— ونىڭ قاسىنا ەرگەن ايەل بار ما؟

— دونيا ەستەفانيا عانا بىرگە بولادى.

— سوسىن كوروليەۆا قايتىپ كەلگەن عوي؟

— ءيا، ءبىراق قىزىل اعاشتان جاسالىپ، سىرتىنا ەسىمىنىڭ باس ءارپى جازىلعان قوبديشانى الىپ قايتا شىعىپ كەتەدى.

— كوروليەۆا قايتىپ كەلگەندە قولىندا قوبديشاسى بار ما ەكەن؟

— جوق.

— قوبديشانىڭ ىشىندە نە بارىن دە لاننۋا حانىم بىلە مە ەكەن؟

— ءيا، بىلەدى. ونىڭ ىشىندە ۇلى اعزام سىيلاعان گاۋھار القا بولعان دەيدى.

— كوروليەۆا قايتىپ كەلگەندە قوبديشاسىز كەلگەن عوي؟

— يا.

— دە لاننۋا حانىم كوروليەۆا قوبديشانى گەرسوگ بەكينگەمگە بەرگەن دەپ ەسەپتەيدى عوي؟

— ول سونى انىق بىلەدى.

— قايدان بىلەدى؟

— كۇندىز كوروليەۆانىڭ كامەر-فرەيليناسى ەسەبىندە دە لاننۋا حانىم سول قوبديشانى شارق ۇرىپ ىزدەيدى، ول جوعالىپ كەتتى مە دەپ كوڭىلى بايىز تاپپاي، اقىرىندا كوروليەۆادان: سول قوبديشا كوزىڭىزگە تۇسپەدى مە؟ — دەپ سۇرايدى.

— سوندا كوروليەۆا نە دەپتى؟..

— كوروليەۆا قىزارىپ كەتىپ، القانىڭ ءبىر شولپىسى سىنىپ قالىپ ەدى، جوندەتۋگە زەرگەرگە بەرىپ جىبەردىم دەيدى.

— ەندەشە كورولدىڭ زەرگەرىنە بارىپ، سونىڭ راس-وتىرىگىن ءبىلۋ كەرەك.

— مەن مانا بارىپ قايتقام.

— قالاي ەكەن؟ زەرگەر نە دەدى؟

— زەرگەر وندايدى ءتىپتى ەستىمەپتى دە.

— بارەكەلدە، روشفور! ءۇمىتسىز شايتان، نە بولارىن كىم بىلەدى... بالكىم، ءىسىمىز وڭعا باسار.

مارتەبەلى تاقسىر، ءسىزدىڭ دانالىعىڭىزعا ءوز باسىم ەشقاشاندا شەك كەلتىرمەيمىن...

— ءوز شپيونىنىڭ قاتەسىن جوندەيتىنىنە شەك كەلتىرمەيمىن دەگىسى كەلەدى عوي؟

— مارتەبەلى تاقسىر، ەگەر ءسىز مەنىڭ ويىمدى تۇگەل اياقتاتقىزباساڭىز دا، مەن دە تاپ وسى سوزدەردى ايتايىن دەپ ەدىم.

— ال، ەندى... ءسىز گەرسوگينيا دە شيەۆرەز بەن گەرسوگ بەكينگەمنىڭ قايدا جاسىرىنىپ جاتقانىن بىلەسىز بە؟

— جوق، شاراپاتتىم. مەنىڭ تىڭشىلارىم ول جايلى ماعان ءالى ناقتى مالىمەتتەردى ايتا الماي جاتىر.

— ەندەشە مەن بىلەمىن.

— ءسىز بىلەسىز بە، شاراپاتتىم؟

— ءيا. انىق بىلمەسەم دە، شامالايمىن.

— مارتەبەلى تاقسىر، ءسىز قالاساڭىز، ونىڭ ەكەۋىن دە قاماۋعا جارلىق بەرەيىن.

— كەشىگىپ قالدىق. ولار ەندىگى اتتانىپ تا كەتكەن شىعار.

— تىم بولماسا بار-جوعىن بىلەلىك...

— وزىڭىزبەن بىرگە مەنىڭ ون جاساۋىلىمدى الىڭىز دا، ەكى ءۇيدى دە جاقسىلاپ ءتىنتىڭىز.

— قۇپ بولادى، مارتەبەلى تاقسىر.

روشفور اسىعىس شىعىپ كەتتى.

جالعىز قالعاسىن ءبىراز ويلانىپ تۇرىپ، كاردينال قوڭىراۋدى ءۇشىنشى رەت قاقتى.

ەسىكتەن باعاناعى وفيسەر كورىندى.

— تۇتقىندى كىرگىزىڭىز! — دەدى كاردينال.

بوناسە مىرزانى تاعى دا كابينەتكە كىرگىزدى. كاردينالدىڭ سىڭايىن تانىپ، وفيسەر كەتىپ قالدى.

— ءسىز مەنى الدادىڭىز، — دەدى كاردينال قاتۋلانىپ.

— مەن بە؟ — دەدى بوناسە كۇيگەلەكتەپ. — مارتەبەلى تاقسىر، ءسىزدى الداپ ماعان نە كورىنىپتى سونشا!..

— ءسىزدىڭ ايەلىڭىز ۆوجيرار كوشەسى مەن لاگارپ كوشەسىنە بارعاندا ماتا ساتۋشىلارعا بارماپتى عوي.

— قۇداي-اي، سوندا كىمگە بارىپتى ول ءجۇزىقارا؟

— ول گەرسوگينيا دە شيەۆرەز بەن گەرسوگ بەكينگەمگە بارىپ جولىعىپتى.

— يا... — دەدى بوناسە، وتكەن-كەتكەن جايتتەردى ەسىنە ءتۇسىرىپ. — ءيا، ابدەن دۇرىس ايتاسىز، مارتەبەلى تاقسىر. مەن ايەلىمنەن: ءبىر عاجابى — ماتا ساتۋشىلار ماڭدايشاسىندا جارناماسى جوق ۇيدە تۇراتىنى قالاي؟ — دەپ تالاي رەت سۇراعانمىن. مەن سۇراعان سايىن ايەلىم ءماز بولىپ، سىقىلىقتاپ كۇلەتىن. اح، شاراپاتتى مىرزا، — دەدى بوناسە، مارتەبەلى تاقسىردىڭ اياعىنا جىعىلىپ، — ءسىز ناعىز كاردينالسىز، ۇلى كاردينالسىز، جۇرتتىڭ ءبارى باس يەتىن دانىشپانسىز!

بوناسە سياقتى سورلىنى تابىندىرۋدان ەش ءمانپاعات شىقپاسا دا، ءبىر ءسات كاردينالدىڭ ايىزى قانعانداي بولدى.

سودان كەيىن باسىنا وقىستان ءبىر جاقسى وي كەلىپ تۇسكەندەي-اق جىميىپ كۇلدى دە، گالانتەرەيشىگە قولىن سوزا بەردى.

— تۇرىڭىز، دوسىم. ءسىز ادال ادامسىز، — دەدى ول.

— كاردينال مەنىڭ قولىمدى الدى، مەن ۇلى ادامنىڭ قولىن الدىم! — دەدى ماسايراپ بوناسە. — ۇلى ادام مەنى دوسىم دەپ اتادى!..

— يا، دوسىم، ءيا! — دەدى كاردينال، اكەسىندەي قامقور ۇنمەن. ريشەلەنىڭ سىرىن بىلمەيتىن كىسىلەر بۇعان الدانىپ تا قالاتىن. — ءسىزدى بەكەر ايىپتاپتى، سول سەبەپتى دە ەندى سىزگە ايىپ-سىي تارتقانىمىز ءجون. مىنە، مىنا ءامياندى الىڭىز، مۇنىڭ ىشىندە ءجۇز پيستول اقشا بار، سونى الىڭىز-داعى، مەنىڭ اعاتتىعىمدى كەشىرىڭىز.

— شاراپاتتى مىرزام-اۋ، كەشىرىڭىز دەگەنىڭىز ۇيات! — دەدى بوناسە، اقشالى ءاميانعا قولىن سوزۋعا جۇرەكسىنىپ، ول، شاماسى، مۇنى ءازىل-ويىن دەپ سەزىكتەنسە كەرەك. — ءسىز ءبىزدىڭ بيلەۋشى قوجامىزسىز، ءسىز مەنى قاماي دا الاسىز، ازاپتاپ قيناي دا الاسىز، ءتىپتى دارعا دا اسۋىڭىزعا بولادى، سوندا دا قىڭق ەتە المايمىن. كەشىر دەيسىز، شاراپاتتى مىرزا! قۇداي ساقتاسىن، بۇل كىسى ويىنا دا كەلمەيتىن ءبىر سۇمدىق قوي!

— اح، سۇيىكتى بوناسە مىرزا، ءسىز كەرەمەتتەي كەڭ پەيىلدى كىسى ەكەنسىز! سونى ءوز كوزىممەن كورگەسىن شىن كوڭىلدەن العىس ايتامىن. حوش، ءسىز ەندى مىنا ءامياندى الىڭىز، وسى ارادان ونشا نارازى بولىپ كەتپەسسىز.

— مەن سىزگە ءتانتى بولىپ كەتەمىن.

— ەندەشە، حوش بولىڭىز. ياكي، كورىسكەنشە cay بولىڭىز، ويتكەنى ءبىز ءالى كەزدەسەمىز عوي دەپ ويلايمىن.

— قالاعان كەزىڭىزدە، مارتەبەلى تاقسىر! مەن ءسىزدىڭ قىزمەتىڭىزگە ءازىرمىن، مارتەبەلى تاقسىر.

— ءبىز ءالى ءجيى-جيى كورىسەتىن بولامىز، الاڭداماي-اق قويىڭىز. سىزبەن سويلەسۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەكەن.

— و، مارتەبەلى تاقسىر...

— كورىسكەنشە، بوناسە مىرزا، كورىسكەنشە.

كاردينال قولىن ءبىر قوزعاپ، «جۇرە بەر» دەگەندەي بەلگى بەردى، بۇعان بوناسە جەرگە باسى جەتكەنشە ءيىلىپ ءتاجىم ەتتى. سوسىن شەگىنشەكتەپ بارىپ بولمەدەن شىقتى دا، اۋىزعى بولمەدە: «شاراپاتتى مىرزا جاساسىن! مارتەبەلى تاقسىر جاساسىن! ۇلى كاردينال جاساي بەرسىن!» — دەپ بار داۋسىمەن ايقاي سالدى.

كاردينال بوناسە بەيشارانىڭ قۋانىشىن جاسىرا الماي، ماز-مەيرام بولىپ ايقاي سالعان داۋسىن كۇلىمسىرەپ تىڭداي بەردى.

— مىنە، بۇل كىسى ەندى مەن ءۇشىن ءولىپ كەتۋگە دە رازى، — دەدى ول بوناسەنىڭ داۋسى الىستاپ بارىپ ەستىلمەي قالعان كەزدە.

سودان كەيىن كاردينال ءبىز جوعارىدا ايتقان لa-روشەل قالاسىنىڭ ستول ۇستىندە جايۋلى جاتقان كارتاسىنىڭ قاسىنا بارىپ ەڭكەيىپ، ونى مۇقيات قاراي باستادى. سوسىن، كەيىن، ارادا جىل جارىمداي ۋاقىت وتكەسىن، قاماۋداعى قالانىڭ گاۆانىنە كىرەتىن جولدى بىتەپ تاستاعان، اتىشۋلى بوگەت جوباسىن قارىنداشىمەن سىزىپ كورسەتە بەردى. ول وسى ءبىر بولاشاق جوسپارىنىڭ جاي-جاپسارىن تولعاپ ويعا شومىپ وتىرعاندا، كەنەت ەسىك قايتا اشىلىپ، ىشكە روشفور كىردى.

— ءيا، نە بولدى؟ — دەپ ەلەڭ ەتتى كاردينال، ونىڭ ورنىنان دەرەۋ ۇشىپ تۇرعانىنا قاراپ، گرافقا جۇكتەگەن تاپسىرماسىنا وزگەشە ءمان بەرەتىنىن اڭعارۋعا بولاتىن ەدى.

ءىستىڭ ءمان-جاعدايى مىناداي ەكەن. مارتەبەلى تاقسىر، ءسىز مەگزەگەن ۇيلەردە شىنىندا دا جيىرما التى - جيىرما سەگىزدەر شاماسىنداعى ءبىر جاس ايەل مەن وتىز التى — قىرىقتار مولشەرىندەگى ءبىر ەر كىسى تۇرىپتى. ايەل تۇندە، ەركەك تاڭەرتەڭ كەتىپ قالىپتى.

— سولاردىڭ تاپ ءوزى! — دەدى كاردينال داۋىستاپ، سوسىن قابىرعاسىنداعى ساعاتقا قاراپ ءسوزىن ساباقتادى: — ەندى ولاردىڭ سوڭىنان قۋعىن جىبەرۋدىڭ قاجەتى جوق، گەرسوگينيا ءقازىر تۋردا، گەرسوگ بەكينگەم بۋلوندا. ونى ءبىز لوندوننان تابارمىز.

— مارتەبەلى تاقسىر، نە بۇيىراسىز؟

— بولعان وقيعانى تىسىڭنەن شىعارما. كوروليەۆا ەشتەڭەدەن دە سەزىكتەنبەسىن، ونىڭ قۇپيا سىرىنا قانىق ەكەنىمىزدى بىلمەي-اق قويسىن. ءبىز ءبىر قاسكۇنەم ۇيىمدى اشكەرەلەۋ ىسىمەن اينالىسىپ ءجۇر ەكەن دەپ ويلاي بەرسىن... ماعان كانسلەر سەگەنى شاقىرىڭىز.

— مارتەبەلى تاقسىر، الگىدەگى ءبىر كىسىنى ءقايتتىڭىز؟

— قايداعى كىسى؟ — دەدى كاردينال.

— الگى بوناسەنى ايتامىن.

وعان نە جاساۋ كەرەك بولسا، سونىڭ ءبارىن دە جاسادىم. مەن ونى ءوز شپيونىما اينالدىردىم، ەندى ول ءوز ايەلىن ءوزى اڭديتىن بولادى.

گراف روشفور ءوز قوجاسىنىڭ قول جەتپەس ارتىقشىلىعىن مويىنداعان كىسىدەيىن، ءيىلىپ قۇرمەت كورسەتىپ، سىرتقا شىعىپ كەتتى.

وڭاشا قالعاسىن كاردينال كرەسلوعا قايتا وتىرىپ، ءبىر حات جازىپ، وعان ءوزىنىڭ ءمورىن باسىپ جەلىمدەپ، قوڭىراۋ قاقتى. باعاناعى كەزەكشى وفيسەر ءتورتىنشى رەت كەلىپ كىردى.

— ماعان ۆيترەنى شاقىرىڭىز جانە ول الىس جولعا جۇرۋگە ءازىر بولسىن دەپ ەسكەرتىپ قويىڭىز، — دەدى كاردينال.

ارادا بىرنەشە مينۋت وتكەننەن كەيىن، كاردينالدىڭ شاقىرعان كىسىسى ساپتاماسىنىڭ شپورىن سىلدىراتىپ، جولعا شىعۋعا ءازىر ەكەنىن ءبىلدىرىپ، الدىنا كەلىپ تۇرا قالدى.

— ۆيترە، — دەدى ريشەلە، — ءسىز ءقازىر دەرەۋ لوندونعا قاراي قانات بايلاپ ۇشاسىز. ءسىز جولاي ءبىر سەكۋند تە كىدىرمەيسىز. مىنا حاتتى ميلەديدىڭ ءوز قولىنا اپارىپ تابىس ەتەسىز. ەكى ءجۇز پيستول بەرۋ جونىندەگى جارلىق مىناۋ. ءقازىر مەنىڭ قازىناشىما بارىڭىز، ول سىزگە قولما-قول تولەيدى. ەگەر مەنىڭ تاپسىرمامدى ويداعىداي ورىنداپ، التى كۇننەن كەيىن قايتىپ كەلسەڭىز، تاعى دا وسىنداي اقشا الاسىز.

شابارمان ءلام دەمەستەن ءيىلىپ ءتاجىم ەتتى دە، حات پەن ەكى ءجۇز ءپيستولدىڭ چەگىن الىپ شىعىپ كەتتى.

حاتقا تومەندەگى سوزدەر جازىلعان ەدى:

«ميلەدي! گەرسوگ بەكينگەم باراتىن ەڭ ءبىرىنشى بالعا (تويعا) ءسىز دە بارىڭىز. ونىڭ قامزولىنان ءسىز ون ەكى گاۋھار مونشاق تاعىلعان القانى كورەسىز؛ قاسىنا تاياپ بارىپ، امالىن تاۋىپ، سونىڭ ەكەۋىن قيىپ الىڭىز.

اسىل مونشاقتار قولىڭىزعا تۇسىسىمەن، سو زامات ماعان حابارلاڭىز».

XV

اسكەري ادامدار مەن سوت قىزمەتكەرلەرى

وسى وقيعا بولىپ وتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە، اتوس ۇشتى-كۇيلى كورىنبەي قويعاسىن، د'ارتانيان مەن پورتوس ونىڭ جوعالىپ كەتكەنىن دو تريەۆيل مىرزاعا حابارلادى.

ال، اراميسكە كەلەتىن بولساق، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، بەس كۇنگە دەم الىس سۇراپ الىپ، ءۇي ءىشىنىڭ تىعىز ءبىر شارۋاسىمەن رۋانعا كەتىپ قالىپتى.

دە تريەۆيل مىرزا ءوز سولداتتارىنا اكە ورنىنا اكە بولىپ جۇرگەن كىسى ەدى. مۋشكەتەرلەردىڭ، قۇدايدىڭ ءتىرى جانى تانىپ-بىلمەيتىن ەڭ ەلەۋسىز دەگەنىنىڭ ءوزى، ۇستىنە فورما كيىسىمەن وزدەرىنىڭ تۋعان باۋىرىنان قانداي جاردەم كۇتسە، كاپيتانىنان دا سونداي جاردەم كۇتەتىن.

سول سەبەپتى دە دە تريەۆيل مىرزا دەرەۋ قىلمىستار جونىندەگى باس سۋدياعا قاراي بەت الدى. قىزىل كرەست كۇزەت ورنىندا تۇرعانداردى باسقاراتىن وفيسەردى شاقىرىپ الىپ، قولعا تۇسكەن ءار الۋان مالىمەتتەردى سالىستىرا وتىرىپ، اتوستىن فور-ليەۆەك اباقتىسىنا قامالعانىن انىقتادى.

بوناسە وتكەن، ءوزىمىز كۋا بولعان، سىن-سىناقتىڭ بارىنەن اتوس تا امان-ەسەن ءوتىپ ەدى.

ءبىز ەكى تۇتقىندى بەتپە-بەت كەزدەستىرىپ، جاۋاپ العان كەزدە بولعانبىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن، تىڭشىلار د'ارتانياندى اۋرەلەپ، ونىڭ ەمىن-ەركىن ارەكەت جاساۋىنا بوگەت بولار دەگەن قاۋىپپەن كۇللى جاي-جاپساردى جاسىرىپ كەلگەن اتوس، ەندى ءوز اتى د'ارتانيان ەمەس، اتوس ەكەنىن اشىق مويىندادى.

مۇنىڭ ۇستىنە ول بوناسە مىرزانى دا، بوناسە بيكەنى دە بىلمەيتىنىن، ولارمەن ەشقاشاندا سويلەسىپ كورمەگەنىن ايتتى. كەشكى ساعات ونداردىڭ كەزىندە ول قيماس دوسى د'ارتانياننىڭ ۇيىنە سوعىپ كەتپەكشى بولادى، وعان دەيىن ول دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىندە بولىپ، تۇستەنگەن ەكەن. مۇنىڭ راس ەكەنىن جيىرما شاقتى كىسى دالەلدەپ بەرە الادى. سوسىن بىرنەشە اتاقتى كىسىلەردىڭ ەسىمىن اتايدى، ونىڭ ىشىندە ءتىپتى گەرسوگ دە لا ترەمۋلدىڭ ەسىمى دە بار ەدى.

ادەتتە سوت قىزمەتكەرى اسكەري اداممەن شەكىسىپ قالعاندا ونى ءبىر ءسۇرىندىرىپ كەتۋگە قۇشتار بولىپ تۇرادى، ءبىراق قانشا جانتالاسقانىمەن، ءبىرىنشى كوميسسار سياقتى، ەكىنشى كوميسسار دا مۋشكەتەردىڭ جايباراقات وتىرىپ، سالماقپەن ايتقان تياناقتى جاۋابىنان اسىپ كەتە المادى. ول دە تريەۆيل مىرزا مەن گەرسوگ دە لا ترەمۋلدىڭ ەسىمدەرىنەن قاتتى قايمىقتى.

وزگەلەر سياقتى، اتوستى دا كاردينالعا اپارعان، ءبىر وكىنىشتى جەرى، كاردينال لۋۆردا كورولمەن وتىر ەكەن.

بۇل دە تريەۆيل مىرزا قىلمىس جونىندەگى باس سۋديا مەن فور-ليەۆەكتىڭ كومەندانتىنان شىعىپ، اتوسقا كىرە الماي دال بولىپ، كورولگە كەلگەن كەزدە بولعان ەدى.

مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانى رەتىندە دە تريەۆيل مىرزا كورولگە قالاعان كەزىندە كىرە بەرەتىن.

كورولدىڭ ءوز ايەلىنە مۇلدە سەنبەيتىنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز جانە كاردينالدىڭ وعان وت تاستاپ وتىراتىنى دا بىزگە ءمالىم عوي، ال، ءايلا-تاسىل ، قۋلىق-سۇمدىققا كەلگەندە كورول ەركەكتەن گورى ايەل اككىلەۋ كەلەدى دەپ قاتتى قاۋىپتەنەتىن. اننا اۆسترييسكاياعا ءشۇبا كەلتىرەتىن تاعى ءبىر باستى سەبەبى، ول كوروليەۆانىڭ دە شيەۆرەز حانىممەن سىرلاس بولىپ جۇرگەنىن جاقتىرمايتىن. وسى ەكى ايەلدىڭ قىلىعى ونى يسپانيامەن ءجۇرىپ جاتقان سوعىستان بەتەر، انگليامەن اراداعى ءدۇردارازدىقتان، فينانس ءىسىنىڭ بىلىعىپ كەتكەنىنەن بەتەر الاڭ ەتىپ مازا بەرمەيتىن. ونىڭ پىكىرىنشە جانە قانىنا سىڭگەن سەنىم-نانىمى بويىنشا، دە شيەۆرەز حانىم كوروليەۆانىڭ ساياساتتاعى ايلا-تاسىلدەرىنە عانا ەمەس، ەڭ سۇمدىعى، اشىنالىق ايلا-امالدارىنا دا قول ۇشىن بەرىپ، دەمەپ-جەبەپ جۇرەدى دەپ ەسەپتەيتىن.

تۋر قالاسىنا جەر اۋدارىلىپ، سول قالادا تۇرىپ جاتىر دەلىنىپ جۇرگەن دە شيەۆرەز حانىمنىڭ پاريجگە جاسىرىن كەلىپ، وسىندا بەس كۇن بولعانىن، پوليسيانى اۋرە-سارساڭعا سالىپ، كەتىپ قالعانىن كاردينال ايتا باستاعاننان-اق، كورول اشۋىنا ءمىندى. تەنتەك تە وپاسىز كورول ءوزىن ءادىل ليۋدوۆيك، اۋليە ليۋدوۆيك دەپ اتاعاندى جاقسى كورەتىن. ونىڭ مىنەز-قۇلقىنا كەلەر ۇرپاق تۇسىنە قويار ما ەكەن، ويتكەنى، تاريح سانسىز كوپ مىسالدار كەلتىرىپ، ونى دالەلدەۋگە تىرىسقانىمەن، ءالى دە اقىلعا سالىپ، وي توقتاتىپ كورگەن ەمەس.

كاردينال پاريجگە دە شيەۆرەز حانىمنىڭ ءوز بەتىمەن كەلمەگەنىن سو زاماندا كاباليستيكا دەپ اتالاتىن شيفر (جۇمباق جازۋ) ارقىلى كوروليەۆا سول ايەلمەن قايتا بايلانىس جاساعانىن ايتتى، سودان كەيىن ول ءوزىنىڭ وسى ءبىر سۇمدىق ءايلا-تاسىلدىڭ وتە نازىك تامىرلارىن ءدوپ باسىپ، قولىنا كۇللى ايعاق-دالەلدىڭ ءبارىن جيناپ الىپ، الگى ايدالىپ كەتكەن ايەل مەن كوروليەۆانىڭ اراسىندا دانەكەر بولىپ جۇرگەن ءبىر بيكەشتى قىلمىس ۇستىندە ۇستايىن دەپ جاتقاندا، قايداعى جوق، ءبىر مۋشكەتەر كيىپ كەتىپ، تەرگەۋ-تەكسەرۋ جۇرگىزىپ جاتقان سوت ءىسىن ءۇزىپ تاستايدى، شپاگاسىن جالاقتاتىپ، ادال چينوۆنيكتەرگە شابۋىل جاسايدى، ال الگى چينوۆنيكتەرگە سول ءىستى مۇقيات زەرتتەپ، ناتيجەسىن كورولگە جەتكىزۋ جۇكتەلگەن ەدى — دەپ بايانداۋى مۇڭ ەكەن — ليۋدوۆيك XIII ءوزىن-وزى بيلەي الماي قالدى. ءۇنسىز اشۋعا بۋلىعىپ، ارتىنان سول اشۋى بۇرقىراپ سىرتقا شىققان كەزدە، بۇل مونارح راقىمسىز قاتال ارەكەتتەرگە باراتىن، سول ادەتىمەن ول ەلىكتەي قۋارىپ، كوروليەۆانىڭ مەكەن-جايىنا اپاراتىن ەسىككە قاراي بەتتەي بەردى. ال، كاردينال بولسا، وعان ءالى بەكينگەمنىڭ اتىن ايتىپ ۇلگىرمەگەن ەدى.

تاپ سول مەزەتتە تال بويىندا ءبىر ءمىنى جوق، سىپايى دا سۋىق ءجۇزى سۇرلانىپ دە تريەۆيل مىرزا كىرىپ كەلدى. كاردينالدىڭ وسىندا ەكەنىن، كورولدىڭ ءتۇرى بۇزىلىپ، قاھارلانىپ تۇرعانىن كورىسىمەن، دە تريەۆيل مۇندا نە بولىپ، نە قويعانىن بىردەن اڭعاردى. سول-اق ەكەن، فيليستيملياندارعا جالعىز قارسى شىققان سامسون سياقتى، ءوزىنىڭ كۇش-قۇدىرەتىن سەزە قويدى.

ليۋدوۆيك ءحىىى-شى ەسىك تۇتقاسىنان ۇستاي بەرگەن ەدى. دە تريەۆيلدىڭ كەلگەنىن ەستىپ، ارتىنا سالت بۇرىلدى.

— ءسىز ءدال كەزىندە كەلدىڭىز، — دەدى كورول اشۋعا بوي الدىرعان كەزدە ەشتەڭەنى جاسىرا الماي قالاتىن ادەتىنە باسىپ. — ءسىزدىڭ مۋشكەتەرلەر جايلى نەبىر كەرەمەتتەردى ەستىپ جاتىرمىز.

— ال، مەن سىزگە، ۇلى اعزام، سوت قىزمەتكەرلەرى جونىندە دە تالاي-تالاي تاماشالاردى ايتىپ بەرە الامىن.

— مەن سىزگە تۇسىنبەي تۇرمىن، — دەدى كورول تاكاپپارسىپ.

— ۇلى اعزام، — دە تريەۆيل سول بايسالدى قالپى ءسوزىن جالعاي بەردى، — ءبىر توپ چينوۆنيكتەر، كوميسسارلار مەن پوليسەيلەر، اسا ءقادىرلى، ءبىراق اسكەري ادامداردى اتا جاۋىنداي كورەتىن كىسىلەر، قالاي ءداتى بارعانىن بىلمەيمىن، قايداعى جوق ءبىر بۇيرىققا سۇيەنىپ (ونى ماعان كورسەتۋدەن دە باس تارتتى)، مەنىڭ مۋشكەتەرلەرىمنىڭ، دالىرەك ايتسام، ءسىزدىڭ، ۇلى اعزام، مۋشكەتەرىڭىزدىڭ بىرەۋىن، اسا ءتارتىپتى ءارى ايگىلى ادامدى، وزىڭىزگە ۇلى اعزام، تەك جاقسى اتاعىمەن ءمالىم دەسەم ارتىق بولا قويماس، اتوس مىرزانى ءبىر ۇيدە وتىرعان جەرىنەن تۇتقىنعا الىپ، كوشە-كوشەمەن الدارىنا سالىپ ايداپ، فور-ليەۆەككە اپارىپ قاماپ تاستايدى.

— اتوستى ما؟ — دەدى كورول ەرىكسىز قايتالاپ. — ءيا، وسى ءبىر كىسىنىڭ اتى ماعان تانىس ءتارىزدى.

— ۇلى اعزام، ەسىڭىزگە ءتۇسىرىپ كورىڭىزشى، — دەدى دە تريەۆيل مىرزا. — الگى وزىڭىزگە ءمالىم، قىرسىق شالعان جەكپە-جەكتە دە كايۋزاك مىرزانى اۋىر جارالاپ، باسى بالەگە قالعان كىسى سول اتوس مىرزا... ايتپاقشى، مارتەبەلى تاقسىر، — دەدى دە تريەۆيل، كاردينالعا قاراپ، — كايۋزاك مىرزا قۇلانتازا جازىلىپ كەتتى عوي، سولاي ەمەس پە؟

ءيا، راقمەت، — دەدى كاردينال اشۋلانعاننان ەرنىن تىستەپ.

— سونىمەن، اتوس مىرزا، — دەدى اڭگىمەسىن جالعاپ دە تريەۆيل، — ءوزىنىڭ دوسى، بەارننان كەلگەن جاس جىگىت، ۇلى اعزام، ءوز گۆاردياڭىزدىڭ كادەتى، دەزەسسار روتاسى شاكىرتىنىڭ حال-جاعدايىن بىلمەككە بارادى. جاس جىگىت ۇيىندە جوق ەكەن. دوسىن كۇتە تۇرماقشى بولىپ، اتوس مىرزا قولىنا ءبىر كىتاپتى الىپ ورىندىققا وتىرا بەرگەن كەزدە، سولداتتار مەن تىڭشىلارى ارالاس ءبىر قالىڭ توبىر ءۇيدى قورشاپ الادى دا، بىرنەشە ەسىكتى سىندىرادى...

كاردينال ءبىر بەلگى جاساپ، كورولگە: «بۇل الگىدە وزىڭىزگە ايتقان ءىستىڭ جايى ..» — دەپ تۇسىنىك بەردى.

— مۇنىڭ ءبارى بىزگە بەلگىلى، — دەدى كورول. — ويتكەنى سونىڭ ءبارى ءبىزدىڭ پايدامىزعا بولا جاسالعان.

— ەندەشە، — دەدى دە تريەۆيل ءسوزىن ساباقتاپ، — ءسىزدىڭ پايداڭىزعا بولا مەنىڭ، ەشبىر كىناسى جوق مۋشكەتەرلەرىمنىڭ ءبىرى ۇستالىپ، ءسىزدىڭ پايداڭىزعا بولا ەكى سولدات، تاپ ءبىر قاسكۇنەم جاۋىز سياقتاندىرىپ، قالا كوشەلەرىمەن ايداپ كەتكەن، سوندا، ۇلى اعزام، ءسىز ءۇشىن بۇرىن دا ون سان رەت قانىن توككەن، قاجەت بولسا تاعى دا قانىن توگۋگە دايىن تۇرعان سول اسىل تەكتى ازاماتتى ولار ەرىككەن توبىر اراسىنان وتكىزىپ قاتتى قورلاعان عوي.

— ءسوزىڭىز راس بولعاي. وقيعا شىنىمەن-اق تاپ سولاي بولعان با؟ — دەدى كورول قوبالجىپ.

— دە تريەۆيل مىرزا، — دەدى كاردينال سالماقتى دا سالقىن قالپى، — وسى ءبىر بەيكۇنا مۋشكەتەرىڭىز، اسىل تەكتى پاراساتتى كىسىڭىز، سودان ءبىر ساعات بۇرىن شپاگاسىن سۋىرىپ الىپ، اسا ماڭىزدى ءىستى زەرتتەپ-تەكسەرۋگە جىبەرگەن مەنىڭ ءتورت كوميسسارىما تارپا باس سالعانىن مەن ءالى سىزگە ايتقان جوقپىن عوي.

— ەندەشە ءسىز ونى، مارتەبەلى تاقسىر، دالەلدەپ بەرەرسىز! — دە تريەۆيل گاسكونعا عانا ءتان ادالدىق پەن جانە اسكەري كىسىگە ءتان قاتالدىقپەن تاپ وسىلاي داۋىستاپ جىبەردى. — مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، سودان ءبىر ساعات بۇرىن اتوس مىرزا — ۇلى اعزام ادەپتەن استى دەمەسەڭىز — سول اسىل تەكتى كىسى تۇسكى اسقا كەلىپ، ماعان قاتتى قۇرمەت كورسەتكەن جانە مەيمانجايدا وتىرىپ گەرسوگ دە لa ترەمۋلمەن، گراف دە شاليۋمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان-دى.

كورول كاردينالعا قارادى.

— مەن ايتقان ءجايتتىڭ ءبارى،— دەدى كاردينال، كورولدىڭ ءۇنسىز قويعان سۇراعىنا جاۋاپ رەتىندە، — ءجابىر كورگەن كىسىلەردىڭ پروتوكولىندا تولىق جازىلعان. ۇلى اعزام، ونى سىزگە تابىس ەتەيىن.

— سوت چينوۆنيكتەرىنىڭ پروتوكولى، شىنىمەن-اق، اسكەري كىسىنىڭ ادال سوزىنەن ارتىق بولعانى ما؟ — دەدى دە تريەۆيل تاكاپپارلانىپ.

— بولدى، بولدى، تريەۆيل، قويىڭىز ەندى! — دەدى كورول.

— ەگەر مارتەبەلى تاقسىر مەنىڭ مۋشكەتەرىمنىڭ بىرەۋىنە كۇدىك كەلتىرەتىن بولسا، — دەدى تريەۆيل، — كاردينال مىرزانىڭ ادىلدىگى جۇرتتىڭ بارىنە دە ايان، ەندەشە تەكسەرىپ، تەرگەۋ جۇرگىزۋدى ءوزىم-اق تالاپ ەتەمىن.

— ءتىنتۋ جۇرگىزىلگەن ۇيدە، ەگەر مەن قاتەلەسپەسەم، الگى مۋشكەتەردىڭ دوسى بەارندىق جىگىت تۇرسا كەرەك-تى، — دەدى كاردينال، سول سالماقتى كۇيىنەن اينىماي.

— مارتەبەلى تاقسىر، د'ارتانياندى ايتىپ وتىرعان شىعارسىز؟

— مەن الگى ءسىزدىڭ ءوزىڭىز، دە تريەۆيل مىرزا، قامقورلىق جاسايتىن جاس جىگىتتى ايتىپ وتىرمىن.

— مارتەبەلى تاقسىر، وتە دۇرىس ايتىپ وتىرسىز.

— وسى ءبىر جاس جىگىت الگى مىرزاعا جامان اسەر ەتۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەمەيسىز بە؟..

— اتوس مىرزا ودان كوپ ۇلكەن عوي، — دەدى كاپيتان. — جوق، شاراپاتتى مىرزا، ونى مۇمكىن دەپ ەسەپتەمەيمىن. تاعى ءبىر ايتارىم، د'ارتانيان مىرزا دا كەشقۇرىم بىزدىكىندە بولعان.

— ءپالى، سوزىڭىزگە بولايىن! شاماسى، جۇرتتىڭ ءبارى كەشتى ءسىزدىڭ ۇيدە وتكىزگەن بولدى عوي! — دەدى كاردينال داۋىستاپ.

— مارتەبەلى تاقسىر، مەنىڭ ءسوزىمنىڭ راستىعىنا دا ءشۇبالانىپ وتىر بىلەم؟ — دە تريەۆيل قىپ-قىزىل بولىپ اشۋلانىپ كەتتى.

— جوق، قۇداي ساقتاسىن! — دەدى كاردينال. — ءبىراق د'ارتانيان ءسىزدىڭ ۇيدە قاي ۋاقىتتا بولىپ ەدى؟

— و، مەن ونى سىزگە، مارتەبەلى تاقسىر، ءدال ايتىپ بەرە الامىن: ول جىگىت كەلگەن كەزدە ساعات توعىز جارىمدى كورسەتىپ تۇرعان، ال ماعان ۋاقىت ودان الدەقايدا كەشتەۋ سياقتى بولىپ كورىنگەن ەدى.

— ول ءسىزدىڭ ۇيدەن قاي كەزدە كەتىپ ەدى؟

— ون جارىمدار شاماسىندا. الگى وقيعادان ءبىر ساعات كەيىن كەتكەن.

— دەگەنمەن ءبىر داۋسىز نارسە... — دەدى كاردينال، دە تريەۆيلدىڭ ادال ايتىپ تۇرعانىنا ءبىر ءسات تە شاك كەلتىرمەي، سوسىن ول دايىن جەڭىستىڭ قولىنان سىرعىپ شىعىپ بارا جاتقانىن سەزىپ، — دەگەنمەن ءبىر داۋسىز نارسە، اتوستى سول كور قازۋشىلار كوشەسىندەگى ۇيدەن ۇستاعان عوي.

— دوس كىسىنىڭ ءوز دوسىنا بارىپ تۇرۋىنا، مەنىڭ روتامنىڭ مۋشكەتەرى دەزەسسار مىرزا روتاسىنىڭ گۆاردياشىسىمەن تۋىستاسىپ، دوستاسىپ كەتسە — وعان تىيىم سالىنا ما ەكەن؟

— ەگەر ونىڭ ءوز دوسىمەن كەزدەسىپ جۇرگەن ءۇيى كۇماندى بولسا، ءيا، وندا تىيىم سالىنادى.

— گاپ، سول ءۇيدىڭ كۇماندى بولىپ تۇرعانىندا عوي، تريەۆيل. بالكىم، ءسىز ونى بىلمەگەن شىعارسىز، — دەدى كورول.

— ءيا، ۇلى اعزام، مەن ونى راسىندا بىلمەپ ەدىم. ءبىراق بۇل كۇدىكتىڭ سول ءۇيدىڭ د'ارتانيان مىرزا تۇراتىن جاعىنا ەشبىر قاتىسى جوق ەكەنىنە مەنىڭ كوزىم انىق جەتەدى، ويتكەنى ۇلى اعزامنىڭ سول جىگىتتەن ادال قىزمەتشىسى، ال كاردينال مىرزانى سول جىگىتتەن بەتەر قاستەرلەپ، قۇرمەت تۇتاتىن كىسىنىڭ جوق ەكەنىنە سىزدەردى سەندىرە الامىن.

— ول الگى كارمەليت ايەلدەر موناستىرىنىڭ تۇبىندەگى ءساتسىز ايقاستا دە جيۋسساكتى جارالايتىن د'ارتانيان ەمەس پە؟ — دەدى كورول، نامىستان قىزارىپ كەتكەن كاردينالعا قاراپ.

— ال، ەكىنشى كۇنى بەرناجۋدى سۇلاتقان، — دەدى دە تريەۆيل جىلدامداتا سويلەپ. — ءيا، ۇلى اعزام، سونىڭ تاپ ءوزى. ۇلى اعزامنىڭ زەيىن-زەردەسى كەرەمەت!

— ءبىز سونىمەن قانداي شەشىمگە كەلدىك؟ — دەدى كورول.

— ۇلى اعزام، بۇل ءىس مەنەن گورى سىزگە جاتىڭقىرايدى، — دەدى كاردينال. — مەن الگى ءبىر اتوست ءالى دە بولسا كىنالى دەپ سانايمىن.

— ال، مەن ونى جوققا شىعارامىن! — دەدى دە تريەۆيل ورەپكىپ. — ۇلى اعزامنىڭ ءادىل قازىلارى بار ەمەس پە، ءىستى سولار شەشسىن.

— وتە دۇرىس، — دەدى كورول. — بۇل ءىستى تۇگەلدەي سۋديالارعا تاپسىرالىق. — تەرگەۋ-تەكسەرۋ سولاردىڭ ءىسى، انىق-قانىعىن وزدەرى ايتار.

— قانشا ايتقانمەن، وسىنىڭ ءبىر جامان جەرى، — دەدى تريەۆيل تاعى ءسوز باستاپ، — ءبىزدىڭ زامان سياقتى سورلى زاماندا ەڭ تازا، ءمولدىر تىرلىك، ايدان-انىق قادىر-قاسيەتتىڭ ءبارى جينالىپ كىسىنى قورلاۋ-زورلاۋدان، قۋعىن-سۇرگىننەن قۇتقارا المايدى. ءسىزدىڭ كوزىڭىزدى جەتكىزگىم كەلەتىن ءبىر ءجايت، قايداعى ءبىر پوليسيا وقيعاسىنىڭ الەگىنەن قاتال قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعانىنا ارميا ىرزا بولا قويار ما ەكەنى.

بۇل اڭداماي، اعات ايتىلعان ءسوز ەدى. ءبىراق تريەۆيل سول ءسوزدى سالماقتاپ ادەيى ايتتى. ول جانارتاۋدىڭ اتقىلاۋىن كۇتكەن، ال تاۋ اتقىلاعاندا الاۋلاپ توڭىرەگىن نۇرلاندىرىپ جىبەرەدى عوي.

— پوليسيالىق وقيعالار! — دەدى كورول مىڭگىرلەپ دە تريەۆيلدىڭ سوزىنە جارماسىپ. — پوليسيالىق وقيعالار! وسىلاي دەگەندە نەنى ايتقىڭىز كەلدى، مىرزا؟ انا مۋشكەتەرلەرىڭىزگە يە بولىڭىز، مەندە شارۋاڭىز بولماسىن! ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە قاراعاندا، ءبىر مۋشكەتەردى تۇتقىنداساق بولدى — فرانسياعا ءقاۋىپ تونەدى ەكەن عوي! قايداعى ءبىر مۋشكەتەرگە بولا سونشا شۋ كوتەرىپ! شايتان سوقسىن، سەندەرگە ەرەگەسكەندە مەن ولاردىڭ ون شاقتىسىن بىردەي قاماۋعا الۋعا بۇيرىق بەرەمىن! ءجۇزىن، كۇللى روتانى قاماۋعا الدىرامىن. قانە، قايسىسىڭ قارسى تۇرار ەكەنسىڭ!

— ەگەر مۋشكەتەرلەردەن كۇدىكتەنسەڭىز، ۇلى اعزام، ولاردىڭ كىنالى بولعانى، — دەدى تريەۆيل. — سول سەبەپتى دە، ۇلى اعزام، مەن سىزگە شپاگامدى بەرۋگە ءازىرمىن. ويتكەنى مەنىڭ سولداتتارىما ايىپ تاعىپ وتىرعان كاردينال مىرزا جۇرە كەلە مەنىڭ وزىمە دە ايىپ تاعادى. ەندەشە وسى بالەگە ۇشىراعان اتوس مىرزامەن بىرگە، تاياۋ ۋاقىتتا سونىڭ كەبىن كيەتىن د'ارتانيان مىرزامەن بىرگە، مەن دە ءتيىمدى تۇتقىنعا الىندىم دەپ ەسەپتەگەنىم ءجون بولار.

— گاسكوننىڭ قىرسىعى، ءسوزدى قويىڭىز دەدىم عوي سىزگە! — دەدى كورول كەيىپ.

— ۇلى اعزام، — دەدى دە تريەۆيل داۋسىن باسەڭدەتپەي، — مەنىڭ مۋشكەتەرىمدى وزىمە قايتىپ بەرسىن نەمەسە سوتقا تارتسىن.

— ونى سوتقا تارتادى دا، — دەدى كاردينال.

— ولاي بولسا — جاقسى بولدى. ەندەشە، ۇلى اعزام، مەن سىزدەن ونى قورعاۋعا رۇقسات سۇرايمىن.

كورول تاعى قىزىپ كەتەرمىن دەپ قورىقتى.

— ەگەر مارتەبەلى تاقسىردىڭ جەكە باسىنىن سەبەپتەرى بولماعاندا... — دەدى كورول.

كاردينال كورولدىڭ نەنى مەگزەپ وتىرعانىن سەزە قويدى دا، بۇلاڭ قۇيرىققا سالدى.

— كەشىرىڭىز، — دەدى ول، — ەگەر ۇلى اعزام، مەنى الدەكىمگە شۇقشيىپ وتىر دەسە، وندا مەن سوتقا قاتىسۋدان باس تارتامىن.

— ەندەشە بىلاي بولسىن، — دەدى كورول، — وسى وقيعالار ءوتىپ جاتقاندا اتوس ءبىزدىڭ ۇيدە بولدى، وعان ءتىپتى دە قاتىسقان جوق دەپ مەنىڭ اكەمنىڭ اتىمەن انت ەتىڭىزشى.

— ءسىزدىڭ قادىرمەندى اكەڭىزدىڭ اتىمەن جانە الەمدەگى ەڭ جاقسى كورەتىن جانە وعان جان تەڭگەرمەيتىن كىسىم — ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدىڭ اتىڭىزبەن انت ەتەمىن!

— ويلانىڭىز، ۇلى اعزام، — دەدى كاردينال. — ەگەر ءبىز تۇتقىندى بوساتىپ جىبەرسەك، اقيقات شىندىقتى ەشقاشاندا بىلە المايمىز.

— اتوس مىرزا ءارقاشاندا كەرەك بولعان جەردەن تابىلادى، سوت مىرزالار ونى تەرگەۋ قاجەت دەپ تاپسا، ول جاۋاپ بەرۋگە ءازىر تۇرادى. كاردينال مىرزا، ابىرجىماي-اق قويىڭىز، ول ەش جاققا دا كەتپەيدى. مەن وعان دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىما الامىن، — دەدى دە تريەۆيل.

— راسىندا دا ول ەشقايدا دا قاشىپ كەتپەيدى، — دەدى كورول ونى ماقۇلداپ. — دە تريەۆيل مىرزا ايتقاندايىن، ونى كەز كەلگەن ۋاقىتتا تاۋىپ الۋعا بولادى. بۇعان قوساتىنىم، — دەدى كورول باسەڭىرەك، كاردينالعا جالىنا كوز تاستاپ، — ولاردىڭ شامىنا تيمەي-اق قويالىق، ەڭ جاقسى ساياسات سول بولار.

ليۋدوۆيك ءحىىى-نىڭ بۇل ساياساتىنا ريشەلە جىميىپ كۇلدى دە قويدى.

— ۇلى اعزام، بۇيىرىڭىز. ءسىزدىڭ كەشىرىم جاساۋعا قاقىڭىز بار.

— كىنالى كىسىگە عانا كەشىرىم جاسالادى، — دەدى دە تريەۆيل سوڭعى ءسوزدى ءوزى ايتىپ. — ال مەنىڭ مۋشكەتەرىم ايىپتى ەمەس. سول سەبەپتى دە، ۇلى اعزام، وعان كەشىرىم جاساماڭىز، تەك ادىلدىك جاساعانىڭىز بولعانى.

— ول فور-ليەۆەكتە مە؟ — دەدى كورول.

— ءيا، ۇلى اعزام، ول وڭاشا كامەرادا، ناعىز قىلمىستى سياقتى، سىرتقى دۇنيەمەن قارىم-قاتىناس جاساۋ قۇقىنان ايىرىلىپ، بەيشارا بولىپ وتىر.

شايتان السىن! ەندى قايتەمىز؟ — دەدى كورول كۇبىرلەپ.

— بوساتۋ جونىندەگى بۇيرىققا قول قويىڭىز، سونىمەن ءىس تامام، — دەدى كاردينال — مەنىڭ پىكىرىم دە ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزبەن بىردەي، ۇلى اعزام، دە تريەۆيل مىرزانىڭ، كەپىلدىگىنە ءوز باسىم توقتايمىن.

كورول مۋشكەتەردى بوساتۋ تۋرالى بۇيرىققا قول قويدى، دە تريەۆيل ونى الىپ، اسىعىس كەتىپ قالدى.

ول اسىعىپ بارا جاتقان كەزدە كاردينال وعان قاراپ جادىراپ كۇلدى دە، ءسوزىن كورولگە ارنادى:

— ۇلى اعزام، ءسىزدىڭ مۋشكەتەرلەرىڭىزدىڭ باستىعى مەن سولداتتارىنىڭ شىعاردا جانى ءبىر ەكەن! قىزمەت بابىندا بۇل وتە پايدالى نارسە جانە روتانىڭ ابىرويىن ارتتىرا تۇسەدى، — دەدى جىمىسقىلاپ.

«بۇل سۇم تاياۋ ۋاقىتتا مەنى اياعىمنان ءبىر شالاتىنىنا كۇماندانباسام دا بولادى، — دەپ ويلادى دە تريەۆيل — دۇنيەدە ونىڭ نە ويلاپ وتىرعانىن ءبىلۋ قيىن. قوي، اسىقپاسام بولمايدى. كورول ءوز شەشىمىنەن كەز كەلگەن ساتتە اينىپ قالۋى مۇمكىن، تۇپتەپ كەلگەندە، قاماۋدان شىعارىلعان كىسىنى قايتادان باستيلياعا نەمەسە فور-ليەۆەككە اپارىپ تىعا سالۋ، بۇرىن قاماۋدا وتىرعان كىسىنى قوزعاماي، سوندا قالدىرا سالۋدان الدەقايدا قيىن».

دە تريەۆيل مىرزا فور-ليەۆەككە سان-سالتاناتپەن كىرىپ، بۇرىنعىشا سابىرلى دا سامارقاۋ قالپىن ساقتاپ وتىرعان اتوستى بوساتىپ الىپ كەتتى.

سوسىن د'ارتانيانمەن العاش جولىققان زامات:

— وسى جولى امان قۇتىلدىڭىز. بۇل — دە جيۋسساكتى جارالاعاندىعىڭىزدىڭ اقىسى. ەندى بەرناجۋدىڭ جەڭىلگەن ەسەبى موينىڭىزدا. ساق بولارسىز.

كاردينالعا سەنبەي، بۇل ءىس ءالى اياقتالعان جوق دەپ ەسەپتەگەندە دە تريەۆيل ابدەن دۇرىس جاساعان ەدى. مۋشكەتەرلەردىڭ كاپيتانى ەسىكتى جابىسىمەن، مارتەبەلى تاقسىر كورولگە شۇعىل بۇرىلدى.

— ەندى ەكەۋمىز وڭاشا قالعاندا، — دەدى ول، — ۇلى اعزام، ەگەر كوڭىلىڭىز قالاسا، ماڭىزدى ماسەلەلەردى ءسوز ەتەلىك. ۇلى اعزام! گەرسوگ بەكينگەم بەس كۇن ۇدايى پاريجدە بولىپ، بۇگىن ەرتەڭگىسىن عانا كەتىپ قالعان.

XVI

ۇيرەنشىكتى ادەتى بويىنشا كانسلەر سەگە قوڭىراۋدى قاقپاق بولىپ ىزدەگەندە ونى تابا الماي قالعانى جايلى

بۇل ءسوزدىڭ ليۋدوۆيك حىىى-شىگە قانداي اسەر ەتكەنىن كوز الدىنا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن. ول ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزاردى. جالعىز اۋىز سوزبەن الگىدە جوعالتقان سەنىمدى قايتارىپ العانىن كاردينال بىردەن بىلە قويدى.

— گەرسوگ بەكينگەم پاريجدە! ول مۇندا نەگە كەلىپتى؟ — دەدى كورول داۋىستاپ.

— ءسىزدىڭ جاۋلارىڭىز — يسپاندىقتارمەن، گۋگەنوتتارمەن بىرىگىپ قاسكۇنەمدىك جاساۋ ءۇشىن كەلگەن شىعار.

— جوق! ولاي ەمەسىنە، انت ەتەم! دە شيەۆرەز حانىم، دە لونگنيل حانىممەن، كۇللى كوندەلەرمەن اۋىز جالاسىپ، مەنىڭ ار-نامىسىما تيۋ ءۇشىن كەلگەن!

— ۇلى اعزام، ءسىز قالايشا سونداي ويعا باراسىز! كوروليەۆا — اسا اقىلدى ايەل، ەڭ باستىسى — ءسىزدى، ۇلى اعزامىم، جانىنداي جاقسى كورەدى.

— ايەل دەگەن ءالسىز جان، كاردينال مىرزا! ال، شىن عاشىقتىق جايىنا كەلەتىن بولساق، مەنىڭ ول جونىندەگى پىكىرىم وزگەشە.

— سوندا دا مەن گەرسوگ پاريجگە تەك ساياسي ماقساتپەن كەلگەن دەپ ەسەپتەيمىن، — دەدى كاردينال.

— مەن ونىڭ مۇلدە باسقا ماقساتتى كوزدەپ كەلگەنىنە كامىل سەنەمىن. وسىدان كوروليەۆا ايىپتى بولدى بار عوي، وندا ءوز وبالى وزىنە!

— راسىندا دا، — دەدى كاردينال، — ماعان سونداي ءبىر نارسەنى ويلاۋدىڭ ءوزى ءبىر ازاپ... ۇلى اعزامىم، ءسىز مەنىڭ ەسىمە قايداعى ءبىر ءجايتتى اكەپ سالدىڭىز: ۇلى اعزام، ءسىزدىڭ امىرىڭىزگە جۇگىنىپ مەن دە لاننۋا حانىمنان بىرنەشە رەت جاۋاپ العان ەدىم، بۇگىن ەرتەڭگىلىك ول ماعان كەشە ەمەس، الدىڭعى كۇنى تۇندە ۇلى مارتەبەلى حانىمنىڭ وتە كەش جاتقانىن، بۇگىن ەرتەڭگىسىن ۇزاق ۋاقىت ەگىلە جىلاپ، كۇنى بويى حات جازعانىن ايتى.

— ەندى ءبارى دە تۇسىنىكتى!— دەدى كورول وزەۋرەپ.— ارينە، حاتتى سوعان جازعان! كاردينال، كوروليەۆانىڭ كۇللى قاعازىن مەنىڭ قولىما تۇسىرەسىڭ!

— ۇلى اعزام، ونى قالاي الامىز؟ مەنىڭشە، ۇلى اعزامىم، ءسىز دە، مەن دە بۇل ءىستى ءوز موينىمىزعا الا المايمىز.

— اۋ، مارشال د'انكردىڭ ايەلىنە قانداي ءادىس قولدانىپ ەدىڭىزدەر؟ — دەدى دىگەرلەپ اشۋ بۋعان كورول. — اۋەلى ونىڭ شكافتارىن اقتارىپ، سوسىن ءوزىن ءتىنتىپ ەدىڭىز عوي.

— مارشال د'انكردىڭ ايەلى قانشا ايتقانمەن مارشال د'انكردىڭ عانا ايەلى، بار بولعانى فلورەنسيا قالاسىنان شىعىپ، قىزىق قۋالاپ جۇرگەن قايداعى ءبىر ايەل عانا، ال، ۇلى اعزام، ءسىزدىڭ قاسيەتتى زايىبىڭىز اننا اۆسترييسكايا بولسا فرانسيانىڭ كوروليەۆاسى ياعني دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەڭ ۇلى، ەڭ داۋلەتتى حانىمدارىنىڭ ءبىرى.

— سول سەبەپتى دە ونىڭ كۇناسى اۋىرلاي تۇسەدى، گەرسوگ! ول ءوزىنىڭ بيىك مارتەبەسىن نەعۇرلىم تەز ۇمىتسا، سوعۇرلىم مول كۇناعا باتقانى. ءيا، ونىڭ ۇستىنە مەن باياعىدا-اق وسى ءبىر تاۋسىلماس قۋلىق-سۇمدىقتى — ساياسات پەن ماحابباتتىڭ شىرعالاڭىن قۇرتسام دەگەن ءبىر توقتامعا كەلگەنمىن... ەگەر قاتەلەسپەسەم، ونىڭ قول استىندا لا پورت دەگەن بىرەۋ ىستەيدى عوي دەيمىن؟

— نەسىن جاسىرايىن، وسى وقيعانىڭ ەڭ نەگىزگى سەرىپپەسى سول كىسى دەپ ەسەپتەيمىن، — دەپ كاردينال دا ءسوزىن قىستىرا سالدى.

— دەمەك، مەن سياقتى ءسىز دە كوروليەۆا مەنى الداپ ءجۇر دەپ ويلايسىز عوي؟

— ۇلى اعزام، كوروليەۆا كورولدىڭ بيلىگىنە قارسى قاسكۇنەمدىك توپقا قاتىسىپ ءجۇر دەپ ويلايمىن جانە ونى تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، ءبىراق مەن ونى ءسىزدىڭ ار-نامىسىڭىزدى اياققا باسقالى ءجۇر دەپ ايتقان ەمەسپىن.

— ءدال، مەن سىزگە ول ايەل ەكەۋىنە دە قاتىسىپ ءجۇر دەيمىن. مەن سىزگە كوروليەۆا مەنى جاقسى كورمەيدى، ول وزگەنى جاقسى كورەدى دەيمىن. Meن سىزگە ول الگى وڭباعان بەكينگەمدى سۇيەدى دەيمىن. پاريجدە بولعان كەزدە ءسىز ونى نەگە قاماۋعا المادىڭىز؟

— گەرسوگتى قاماۋعا بولا ما ەكەن؟ كورول كارل ءبىرىنشىنىڭ ءمينيسترىن قاماۋعا بولا ما ەكەن؟ سىزگە نە بولعان، ۇلى ازعام! الەم تۇگەل شۋلايدى! ال، ەگەر — وعان مەن ءالى دە بولسا قاتتى ءشۇبالانامىن — ەگەر ۇلى اعزام، ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدەگى كۇدىگىڭىز از دا بولسا راستالسا وسەك-وتىرىكتىڭ ءورشىپ، قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن ماسقاراعا ۇشىرايتىنىمىزدى بىلەسىز بە!

— ەگەر ول قايداعى ءبىر قاڭعىباس ۇرى-قارى سياقتى ءوز باسىن قاۋىپ-قاتەرگە بايلاعان ەكەن، ەندەشە ءبىز ونى نەگە...

اۋزىنان شىققالى تۇرعان سوزدەن ليۋدوۆيك ءحىىى-شى ءوزى شوشىپ كەتتى بىلەم، ۇندەمەي تۇرىپ قالدى، ريشەلە قانشا موينىن سوزعانىمەن، كورول اۋزىنان بۇل ءسوزدى ەستي المادى.

— نە دەدىڭىز؟..

— ەشتەڭە ەمەس، — دەدى كورول، — ەشتەڭە دەگەنىم جوق... پاريلدە بولعان كەزدە ءسىز ودان كوز جازىپ قالعان جوقسىز عوي؟

— جوق، ۇلى اعزام.

— ول قايدا توقتادى؟

— لاگارپ كوشەسى جەتپىس بەسىنشى ۇيدە.

— ول قاي جەردە؟

— ليۋكسەمبۋرگ سارايىنان قول سوزىم جەردە.

— ءسىز ونىڭ كوروليەۆامەن ديدارلاسپاعانىنا اقيقات كوزىڭىز جەتەدى عوي؟

— مەن كوروليەۆانى ءوز بورىشىنا شەكسىز بەرىلگەن ايەل دەپ ەسەپتەيمىن.

— ءبىراق ول حات الىسىپ تۇرادى. كوروليەۆا حاتتارىن كۇنى بويى سوعان ارناپ جازعان. گەرسوگ، سول حاتتاردى الۋىم كەرەك!

— ۇلى اعزام، ونىڭ ءوزى...

— گەرسوگ! ەشتەڭەگە قاراماستان ول حاتتاردى قايتسەم دە قولعا ءتۇسىرۋىم كەرەك.

ءبىراق، ۇلى اعزام، سىزگە ايتايىن دەگەنىم...

ءسىز مەنى شىنىمەن-اق ساتىپ كەتەيىن دەپ ءجۇرسىز بە، كاردينال مىرزا؟ ءسىز ۇدايى مەنىڭ ايتقانىما قارسى شىعاسىز دا جۇرەسىز. وسى ءسىز شىنىمەن-اق يسپاندارمەن، اعىلشىندارمەن، دە شيەۆرەز حانىممەن جانە كوروليەۆامەن ءسوز بايلاسىپ قويعان جوقسىز با؟

— ۇلى اعزام، — دەدى كاردينال كۇرسىنىپ، — ماعان ونداي كۇدىك دارىمايدى دەپ ويلاپ جۇرسەم.

— كاردينال مىرزا، وزىڭىزگە ايتتىم عوي: سو حاتتاردى قالايدا قولعا تۇسىرگىم كەلەدى.

— ونىڭ ءبىر-اق امالى بار...

— قانداي؟

— بۇل مىندەتتى كانسلەر سەگە مىرزاعا جۇكتەۋ كەرەك. بۇل ءىس تۇگەلدەي سونىڭ قاراۋىنا جاتادى.

— ەندەشە ونى دەرەۋ شاقىرسىن!

— ۇلى اعزام، امىرىڭىزگە قۇلدىق، ءبىراق...

— «ءبىراق» دەگەنىڭىز قالاي؟

— كوروليەۆانىڭ كونبەي قويۋى مۇمكىن.

— مەنىڭ امىرىمە كونبەي مە؟..

— ەگەر بۇل بۇيرىق كورولدىڭ وزىنەن شىعىپ جاتقانىنا كامىل سەنبەسە، ول باعىنبايدى.

— ەندەشە كوروليەۆا ءشۇبا كەلتىرمەس ءۇشىن مەن ونى ءوزىم ەسكەرتىپ قويارمىن.

— ۇلى اعزام، ارالارىڭىزدى اجىراتپاس ءۇشىن مەنىڭ قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساعانىمدى ۇمىتپاسسىز دەپ سەنەمىن.

— ءيا، گەرسوگ، مەن ءسىزدىڭ كوروليەۆاعا كەلگەندە كەشىرىمپاز بولىپ كەتەتىنىڭىزدى بىلەمىن... بالكىم، ءتىپتى ەلجىرەپ ەرىپ تە كەتەتىن شىعارسىز. ەسكەرتىپ قويايىن، ءبىز كەيىن بۇل ماسەلەگە ءالى دە ورالامىز.

— ۇلى اعزام، قالاۋىڭىز ءبىلسىن. ءبىراق مەن ءوزىمدى ءسىز بەن فرانسيا كوروليەۆاسى اراسىندا تىنىشتىق پەن كەلىسىم بولۋى ءۇشىن قۇرباندىققا شالۋدى ماقتان تۇتىپ، باقىت دەپ سانار ەدىم.

— تاماشا، كاردينال، تاماشا! ال، ەندى كانسلەر مىرزاعا كىسى جىبەرىڭىز. مەن كوروليەۆاعا بارايىن.

سودان كەيىن ليۋدوۆيك ءحىىى-شى ەسىكتى اشىپ، ءوز مەكەنىن اننا ازسترييەكايانىڭ اپارتامەنتىمەن قوساتىن دالىزدەن كەلىپ شىقتى.

كوروليەۆا ساراي ماڭىنداعى كوڭىلدەس ايەلدەرمەن: دە گيتو حانىممەن، دە سابلە، دە مونبازون، دە گەمەنە حانىمدارمەن بىرگە وتىر ەكەن. ءبىر بۇرىشقا، كوروليەۆامەن مادريدتەن بىرگە كەلگەن كامەريستكا، دونيا ەستەفانيا جايعاسقان ەدى.

دە گەمەنە حانىم كىتاپتى ەستىرتە وقىپ، ءبارى دە زەيىن قويا تىڭداپ وتىرعان، تەك كوروليەۆا عانا ونى تىڭداعانسىپ، ءوز ويىمەن ءوزى بولۋى ءۇشىن وسى ءبىر امالدى تاپقان ەدى.

ماحابباتتىڭ سوڭعى ءبىر جالىنى شارپىپ وتسە دە، بۇل ويلاردا قايعى مەن مۇڭ باسىم ەدى. كۇيەۋىنىڭ سەنىمىنەن ايرىلعان، كاردينالدىڭ وشپەندىلىگى وكشەلەپ سوڭىنان قالماعان (كاردينال ءوزىنىن نازىك سەزىمىن قابىلداماي تاستاعان ايەل قىلىعىن كەشىرمەگەن ەدى) اننا اۆسترييسكايا وسىنداي وشپەندىلىكتىڭ ءومىر بويى قۇربانى بولعان كوروليەۆا-انا ۇلگىسىنە ءتانتى ەدى، ءبىراق سول زاماننىڭ ءومىرباياندىق تۋىندىلارىنا سەنسەك، ماريا مەديچي اۋەلگى كەزدە، اننا قايسارلىقپەن جىبىمەي، سىيلاماي قويعان لاززاتپەن كاردينالدى جارىلقاعان دەيدى عوي. وزىنە جان-تانىمەن بەرىلگەن قىزمەتشىلەرىنىڭ، قيماس-سىرلاس دوستارىنىڭ، جانى سۇيەتىن جاقىن جاندارىنىڭ قۇلاپ-قۇرىپ جاتقانىن اننا اۆسترييسكايا ءوز كوزىمەن كورىپ كەلەدى. كۇللى تاعدىر-تالايىن قىرسىق شالعان باقىتسىز جاندار سياقتى، كوروليەۆا وزىنە جۋىسىپ كەتكەن كىسىلەردىڭ ءبارىن دە بالەگە ۇرىندىرىپ جاتتى. ونىڭ دوس پەيىلى كىسىگە سور بولىپ جابىساتىن دا، الگى بايعۇس بىردەن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرايتىن. دە شيەۆرەز حانىم مەن دە بەرنە حانىم جەر اۋدارىلدى، ءتىپتى لا پورتتىڭ ءوزى بيلەۋشى حانىمىنان كەز-كەلگەن ۋاقىتتا قاماۋعا الىنۋى مۇمكىن ەكەنىن جاسىرمادى.

ەسىك شالقايا اشىلىپ، بولمەگە كورول كەلىپ كىرگەن كەزدە، كوروليەۆا وسىنداي ءبىر اۋىر ويلارعا شىرمالىپ وتىرعان ەدى.

كىتاپ وقىپ وتىرعان ايەل ۇندەمەي قالدى، ءبارى دە ورىندارىنان اتىپ-اتىپ تۇرىستى، بولمەنى ءولى تىنىشتىق باستى.

ايەلدەرمەن سالەمدەسۋدى ار كورگەن كورول ورداڭداي باسىپ كوروليەۆانىڭ الدىنا كەلىپ تۇرا قالدى.

— قۇرمەتتى حانىم، — دەدى ول وزگەشە ءبىر داۋىسپەن، — ءقازىر سىزگە كانسلەر مىرزا كەلەدى. ول مەنىڭ سىزگە ءمالىم ەتىڭىز دەپ تاپسىرعان ءبىر حابارىمدى جەتكىزەدى.

ۇدايى اجىراسامىن، جەر اۋدارامىن، ءتىپتى سوتتاتامىن دەپ قورقىتىپ قويعان كوروليەۆا بەيباق بەتىن دالاپتاپ السا دا، aپپاق بولىپ بوزارىپ كەتتى.

— ۇلى اعزام، وسى كەلۋىڭىزدىڭ قانداي سەبەبى بار ەدى؟ — دەپ سۇرادى كوروليەۆا شىداي الماي. — ءوزىڭىز ايتا الماعان نارسەنى ماعان كانسلەر مىرزا قالاي ايتپاق؟

كورول ءلام دەپ جاۋاپ قاتپاي جالت بۇرىلدى، تاپ سول ساتتە كەزەكشى، گۆارديا كاپيتانى گيتو كانسلەردىڭ كەلگەنىن حابارلادى.

كانسلەر كەلىپ كىرگەندە بولمەدە كورول جوق ەدى: ول باسقا ءبىر ەسىكتەن شىعىپ كەتكەن.

كانسلەر ۇيالعاننان قىزارىپ كەتسە دە، جىميا كۇلىپ كەلدى. ءبىزدىڭ حيكايامىزدىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل كىسىنىڭ ءالى تالاي كەزدەسەتىنىن ەسكە الساق، وقۋشىلارىمىز ونىمەن كۇنىلگەرى تانىسا بەرسە ارتىق بولمايدى.

كانسلەر تانىسۋعا تۇرارلىق قىزىق كىسى ەدى. ءبىر كەزدە كادينالدىڭ كامەردينەرى بولعان، قۇداي-انا شىركەۋىنىڭ كانونيگى دە روش لe مال، مارتەبەلى تاقسىرعا دە سەگە مىرزانى ىسكە جان-تانىمەن بەرىلگەن سەنىمدى كىسى رەتىندە قىزمەتكە ۇسىنعان بولاتىن. كاردينال ونىڭ سوزىنە بىردەن سەندى، ابىروي بولعاندا، كەيىن مۇنىسىنا وكىنگەن جوق.

دە سەگە مىرزا جايلى الۋان-الۋان سىبىس جۇرەتىن. سونىڭ ءبىرى مىناداي ءبىر وقيعا ەدى.

جاس كۇنىندە باسىن تاۋعا دا، تاسقا سوققان ساباز كەيىن موناستىردى پانالاپ، جاس كەزىنىڭ — ماس كەزىنىڭ تالاي ەسۋاستىعىنان از دا بولسا ارىلماق بولادى.

ءبىراق وسىناۋ قاسيەتتى يماراتقا كەلەرىندە كۇناكار بايعۇس ارەڭ قاشىپ قۇتىلعان قۇمارلىق-قۇشتارلىق سەزىمىنەن ءبىرجولا ارىلۋ ءۇشىن ەسىكتى دەرەۋ جاۋىپ قويا المايدى دا، ءناپسى شايتانى مۇنىڭ ىزىنشە وسىندا كەلىپ كىرەدى. ول ۇدايى كۇناعا بوي الدىرا بەرگەسىن بويىنداعى قاسىرەت-قايعىسىن قازىرەتكە سىر قىلىپ ايتادى، سوندا الگى جارىقتىق بۇعان ءناپسى شايتانى ازعىرعان كەزدە دەرەۋ ءنان قوڭىراۋدىڭ ارقانىن الداعى، بار كۇشىڭدى جۇمساپ قاعا بەر، قاعا بەر دەيدى. قوڭىراۋدىڭ داۋسىن ەستىگەسىن موناحتار ءبىر باۋىرىن شايتان ازعىرىپ جاتقانىن بىلەدى دە، جۇمىلىپ دۇعاعا باس قويادى.

بۇل كەڭەس بولاشاق كانسلەردىڭ جانىنا قاتتى جاعادى. ول كۇللى موناحتار قاۋىمى وقىعان دۇعا تاسقىنىمەن ءازازىلدى الاستاماق بولادى. ءبىراق ءازازىل قولىنا تۇسكەن ولجادان وڭايلىقپەن ايرىلا المايدى. موناحتاردىڭ دۇعا-نامازى كۇشەيگەن سايىن ءازازىل دە ازعىرۋىن، قىزىقتىرۋىن كۇشەيتەدى، ءوز كۇناسىنەن ارىلعىسى كەلگەن بايعۇستىڭ ناپسىگە ەرگىسى كەلمەي، جانتالاسا ەتكەن ارەكەتىنىڭ حابارىنداي بولىپ، قوڭىراۋ كۇندىز-تۇنى بىردەي كۇمبىرلەپ كۇڭىرەنىپ جاتادى.

موناحتار دەمالۋ، تىنىعۋدان قالادى. كۇندىز ولار جوعارىعا مۇنارا باسىنا اپاراتىن باسقىشپەن ءتۇسىپ-شىعۋدان قولى تيمەيدى ءتۇن بالاسىندا ۇيرەنشىكتى دۇعالارىنا قوسا توسەكتەرىنەن جيىرما شاقتى رەت اتىپ-اتىپ تۇرىپ، ءوز قۇجىرالارىنىڭ ەدەنىنە باس قويىپ، جاراتقانعا جالبارىنىپ جاتقانى.

سونىمەن ءازازىل اق جولىنان تايدى ما، الدە بۇل ىستەن موناحتار جالىعىپ كەتتى مە، كىم بىلگەن،ايتەۋىر اراعا ءۇش اي سالىپ، كۇناسىنان ارىلعان ادال پەندە سىپايى قاۋىمعا قايتا كەلىپ قوسىلادى جانە جۇرت ونى قۇداي جولىن ۇستانعان، الەمدەگى ەڭ قاتال كىسى دەپ اتاپ كەتەدى.

موناستىردەن شىعىسىمەن ول سۋديا اتاعىن الىپ، اعاسىنىڭ ورنىن باستى، پارلامەنتتىڭ پرەزيدەنتى مىندەتىن اتقاردى، ءسويتىپ كاردينال جاعىنا شىعىپ، ءوزىنىڭ اسا كورەگەن كىسى ەكەنىن تانىتتى، سوسىن كانسلەر بولىپ تاعايىندالدى دا، مارتەبەلى تاقسىردىڭ كورول-اناعا دەگەن وشپەندىلىگىن، اننا اۆسترييسكاياعا قارسى جۇرگىزگەن قۋلىق-سۇمدىعىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ سەنىمدى قۇرالىنا اينالدى؛ شالە ءىسى بىتكەنشە سوتتاردى وعان ۇدايى ايداپ سالىپ وتىردى، ۇلى ەكونوم لافەمنىڭ كۇللى باستامالارىن ءدال كەزىندە قولداپ-قوستاپ بەردى، وسىنداي قيساپسىز كوپ ەڭبەك ءسىڭىرىپ، اقىرىندا كاردينالدىڭ سەنىمىنە يە بولدى، ەندى، مىنە وزگەشە ءبىر توتەنشە تاپسىرما الىپ، سونى ورىنداۋ ءۇشىن كوروليەۆاعا كەلگەن ەدى.

بۇل كىرىپ كەلگەندە كوروليەۆا ءالى تۇرەگەپ تۇرعان، ونى كورىسىمەن جايىمەن كرەسلوعا وتىردى دا، قاسىنداعى نوكەر ايەلدەرىنە كوپشىكتەرى مەن مامىقتارىنا وتىرۋعا بەلگى بەردى. سوسىن ول كەلگەن كىسىگە تاكاپپار بۇرىلىپ، كوز قيىعىن سالدى.

— سىزگە نە كەرەك، سۋدار؟ قانداي ماقساتپەن كەلدىڭىز مۇندا؟ — دەدى اننا اۆسترييسكايا.

— مارتەبەلى حانىم، ءسىزدى شىن كوڭىلدەن قانشا قاتتى قۇرمەتتەسەم دە، كورولدىڭ تاپسىرۋىمەن، قاعازدارىڭىزدى مۇقيات تەكسەرىپ شىعۋىم كەرەك.

— نە دەدىڭىز، سۋدار! مەنىڭ مۇلكىمدى تىنتەم دەيسىز بە؟.. مىنا مەنى؟.. بۇل نە دەگەن وڭباعاندىق! — دەدى كوروليەۆا كۇيىنىپ.

— كەشىرىڭىز، مارتەبەلى حانىم، مەن — ءقازىر كورولدىڭ قولىنداعى قارۋىمىن. ۇلى اعزام جاڭا عانا وسىندا بولىپ، مەنىڭ كەلۋىمە ءسىزدىڭ ءازىر تۇرۋىڭىزدى ەسكەرتىپ كەتكەن جوق، پا؟

— ەندەشە تىنتۋگە كىرىسىڭىز، سۋدار. شاماسى، مەن قىلمىستى بولسام كەرەك... ەستەفانيا، مەنىڭ بارلىق ستولدارىم مەن بيۋرونىڭ كىلتتەرىن بەرىڭىز.

كوروليەۆا بۇگىن كۇندىز جازعان ماڭىزدى حاتتى ستولعا ساقتامايتىنىن بىلسە دە، كانسلەر لوشىكتەردى قاراعان سىڭاي تانىتتى.

كانسلەر بيۋرونىڭ جاشىكتەرىن قايتا-قايتا اقتارىپ، ءتىنتىپ بولعاننان كەيىن، جۇرەگى داۋالاماسا دا، ۇياتتى قويىپ، بۇل ىستەگى ەڭ سوڭعى ارەكەتتى جاساماق بولدى، ياعني باسقا سوزبەن ايتقاندا، كوروليەۆانى تىنتپەك ەدى.

كانسلەر اننا اۆەترييسكاياعا قاراي بۇرىلدى.

— ءقازىر، — دەدى ول ابىرجىپ، ۇيالىپ قالعانىن جاسىرا الماي، — ءتىنتۋدىڭ ەڭ باستى بولىگىنە كوشۋىم كەرەك.

— قاي بولىگى؟ — دەدى كوروليەۆا، شاماسى، ول كانسلەردىڭ كوزدەگەن ماقساتىن تۇسىنبەگەن نەمەسە ادەيى تۇسىنگىسى كەلمەگەن ءتارىزدى.

— ۇلى اعزام، كوروليەۆانىڭ بۇگىن كۇندىز حات جازعانىن كامىل بىلەدى. سول حاتتىڭ ءتيىستى جەرىنە ءالى جىبەرىلمەگەنى ۇلى اعزامعا ءمالىم بولعان. سول حات ءسىزدىڭ ستولىڭىزدا دا، بيۋروڭىزدا دا بولماي شىقتى. ەندەشە ول ءبىر جەرگە تىعۋلى جاتىر.

— ءسىزدىڭ كوروليەۆاڭىزعا قول تيگىزۋگە دە باتىلىڭىز بارا ما؟ — دەدى اننا اۆسترييسكايا بويىن تۇزەپ، كانسلەرگە ىزعارلانا قارادى.

— مەن كورولدىڭ ادال تولەڭگىتىمىن، سول سەبەپتى دە ۇلى اعزام نە بۇيىرسا سونى ورىندايمىن.

— ەندەشە مۇنىڭىز راس! — دەدى كوروليەۆا. — كاردينال مىرزانىڭ شپيوندارى دا وعان ادال قىزمەت اتقارىپتى. بۇگىن مەنىڭ حات جازعانىم راس، ول ءالى جىبەرىلگەن دە جوق. حات مىنا جەردە.

وسىنى ايتىپ كوروليەۆا اسەم قولىمەن كەۋدەسىن باسا قويدى.

— ولاي بولسا سول حاتتى ماعان بەرىڭىز، مارتەبەلى حانىم، — دەدى كانسلەر.

— مىرزا مەن ونى كورولدىڭ وزىنە عانا بەرەمىن، — دەدى كوروليەۆا.

— ەگەر كورول، مارتەبەلى حانىم، بۇل حاتتى سىزدەن ءوزى العىسى كەلسە، الگىدە سۇراپ الار ەدى عوي. ءبىراق تاعى دا قايتالاپ ايتايىن: ول وسى حاتتى سىزدەن سۇراپ الۋدى ماعان تاپسىردى، ەگەر ءسىز بۇعان كونبەسەڭىز...

— ايتا بەرىڭىز!

— وندا ەرىكسىز الۋدى تاعى دا ماعان جۇكتەدى.

— قالايشا؟ ءسىز نە ايتقالى تۇرسىز؟

— مەن بە؟ مەن ءوز وكىلدىگىمنىڭ تەرەڭدە جاتقانىن، ەگەر قاجەت بولسا، سول حاتتى تابۋ ءۇشىن، مارتەبەلى حانىم، ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدى تىنتۋگە دە رۇقسات بەرىلگەنىن ايتقىم كەلەدى.

— بۇل نە قورلىق! — دەدى كورليەۆا اشىنىپ.

— سول سەبەپتى دە، حانىم، ءبىر جولعا كونۋىڭىزدى سۇرايمىن.

— ءسىز بىزگە ەل ەستىمەگەن دورەكى مىنەز كورسەتىپ تۇرسىز، ءوزىڭىز سوعان تۇسىنەسىز بە، جارقىنىم؟

— مارتەبەلى حانىم، كورول بۇيىرىپ جاتىر. كەشىرىڭىز مەنى.

— مەن بۇعان كونبەيمىن. ودان دا ولگەن ارتىق! — دەدى كوروليەۆا شيرىعىپ، قانشا ايتقانمەن يسپانيا مەن اۆستريانى ەركىن بيلەگەن تاكاپپار اۋلەتتىڭ قانى قايناپ شىعا كەلگەن سياقتى.

كانسلەر قارماقتاي ءيىلىپ تاعزىم ەتتى دە، وزىنە تاپسىرىلعان مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن ءبىر سۇيەم دە شەگىنبەيتىنىن بىلدىرگىسى كەلگەندەي، تار قاماۋدا قانىپەزەر جەندەت قالاي ارەكەت جاساسا، بۇل دا سونداي ارەكەت جاساپ، كوروليەۆاعا جايىمەن جاقىنداي بەردى، سو زامات كوروليەۆانىڭ كوزىنەن اشۋ مەن ىزا جاسى ىرشىپ ءتۇستى.

كوروليەۆانىڭ اسقان سۇلۋ ەكەنىن ءبىز جوعارىدا ايتقانبىز. سول سەبەپتى دە باسقا بىرەۋگە تاپ وسىنداي تاپسىرما بەرۋ تاۋەكەلگە بەل بايلاۋمەن بىردەي ەدى، ءبىراق كورول گەرسوگ بەكينگەمگە دەگەن كوزسىز قىزعانىشقا بەرىلىپ، ايەلىن باسقا جۇرتتان قىزعانۋدى قويعان ەدى،

كىم بىلگەن، سو زامات كانسلەر سەگە الگى وزىنە عانا ءمالىم قوڭىراۋدى قاعۋ ءۇشىن ونىڭ باۋىن ىزدەگەن دە شىعار، ءبىراق ونى تابىلماعاسىن، كوروليەۆانىڭ ءوزى ايتقان، حات تىعۋلى جاتقان جەرگە قولىن سوزدى.

اننا اۆسترييسكايا ءبىر قادام كەيىن شەگىندى، ءقازىر ۇزىلەتىن كىسى سياقتانىپ قۇپ-قۋ بولىپ كەتتى. قۇلاپ قالماس ءۇشىن ارتىندا تۇرعان ستولعا سول قولىمەن سۇيەندى دە، وڭ قولىمەن قورجىننان حاتتى الىپ، كانسلەرگە ۇسىندى.

— مىنا حاتتى الىڭىز، سۋدار! — دەدى كوروليەۆا قوبالجىعان داۋىسپەن، — مىنانى الىڭىز، سوسىن مەنى ءوزىڭىزدىڭ جەكسۇرىن بەينەڭىزدى كورۋدەن قۇتقارساڭىز.

بارىمىزگە تۇسىنىكتى جايتتەن جانى تولقىپ كەتكەن كانسلەر، قولى دىرىلدەپ حاتتى الدى دا، باسى جەرگە جەتكەنشە ءيىلىپ قۇرمەت كورسەتىپ، شىعىپ كەتتى. ول شىعىپ ۇلگىرمەي جاتىپ، كوروليەۆا سانا-سەزىمنەن ايرىلىپ، قاسىنداعى ايەلدەردىڭ قولىنا قۇلاپ ءتۇستى.

كانسلەر حاتقا كوز سالماستان كورولگە اپارىپ بەردى. حات قولىنا تيگەنشە شىداماي كورول دىرىلدەپ كەتتى. ول حات سىرتىنان ادرەسىن تابا الماي، ءبىر قۋارىپ ءبىر بوزاردى، سوسىن حاتتى جايىمەن جازىپ، العاشقى سوزدەردەن-اق ونىڭ يسپان كورولىنە ارنالعانىن كورىپ، اياعىنا دەيىن كوز جۇگىرتىپ وقىپ شىقتى.

بۇل كاردينالعا شابۋىل جاساۋدىڭ تولىق جوسپارى ەكەن؛ كوروليەۆا ءوزىنىڭ اعاسىمەن اۆستريا كورولىنە فرانسياعا سوعىس جاريالايمىز دەپ قىر كورسەتىڭىز، بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋدىڭ بىردەن-بىر شارتى — كاردينالدى وتستاۆكاعا شىعارۋ بولسىن دەپ كەڭەس بەرىپتى، ال، يسپان مەن اۆستريا كورولدەرى ريشەلەنىڭ ۇدايى اۆستريا كورولىنىڭ ءۇي ءىشىن كەمسىتىپ مەنسىنبەۋگە تىرىساتىن جادىگوي ساياساتىن وزدەرىن قورلاۋ دەپ تۇسىنەتىن. بۇل حاتتا ماحاببات جايلى بىردە-بىر ءسوز جوق ەكەن.

كورولدىڭ كوڭىلى بىردەن كوتەرىلىپ، جادىراپ سالا بەردى دە كاردينال ءالى سارايدا ما، ءبىلىپ كەل دەپ كىسى جىبەردى. بۇعان مارتەبەلى تاقسىر ءوز كابينەتىندە، ۇلى اعزامنىڭ جارلىعىن كۇتىپ وتىر دەگەن جاۋاپ كەلدى.

كورول دەرەۋ كاردينالعا كەلدى.

— گەرسوگ، بىلەسىز بە، مەن ەمەس، ءسىز دۇرىس ايتقان بولىپ شىقتىڭىز، — دەدى كورول. — بۇل حاتتاعى كۇللى ايلا-ارەكەتتىڭ ءبارى ساياسي سىپاتتا، ماحاببات جايلى ءبىر اۋىز ءسوز بولسايشى. ونىڭ ەسەسىنە مۇندا ءسىز تۋرالى وتە كوپ ايتىلىپتى.

كاردينال حاتتى الىپ، ۇلكەن ىقىلاسپەن وقىپ شىقتى. اياعىنا جەتكەسىن ونى قايتا، تاعى ءبىر وقىدى.

— مەنىڭ جاۋلارىمنىڭ ايانىپ قالمايتىنىن، مىنە ءوزىڭىز دە كورىپ وتىرسىز، ۇلى اعزام، — دەدى كاردينال، — ەگەر ءسىز مەنى قۋالاپ جىبەرمەسەڭىز، ەكى جاقتان سوعىس اشامىز دەيدى. ۇلى اعزام، ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا ءوزىم بولسام بار عوي، نەسىن جاسىرايىن، مىناداي قۇدىرەتتى قىسىمعا كونەر ەدىم. ال، مەن ءوز باسىم، وسى ىستەن قۋانا-قۋانا كەتەر ەدىم.

— گەرسوگ، ءسىز نە ايتىپ تۇرسىز!

— ۇلى اعزام، مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، وسى ءبىر اسا قيىن كۇرەستە، شەت-شەگى جوق تاۋسىلمايتىن جۇمىستا دەنساۋلىقتان ايرىلاتىن ءتۇرىم بار. مەنىڭ تاعى ءبىر ايتايىن دەگەنىم، لa-روشەلدى قورشاۋعا العان كەزدە قيىندىقتى كوتەرە المايمىن با دەپ قورقامىن، سول سەبەپتى دە وعان مەنى ەمەس، سوعىس جۇرگىزۋ ءوزىنىڭ ءتول ءىسى بولىپ تابىلاتىن كوندە مىرزانى تاعايىنداعانىڭىز جاقسى بولار ەدى، ال، مەن بولسام شىركەۋ قىزمەتشىسىمىن، ءوزىنىڭ قۇداي قوسقان تىرلىگىمەن اينالىسپاي، ىنتا-ىقىلاسىنان اۋلاق جاتقان ىستەرگە جەگىلىپ قويعان ءبىر سورلىمىن. بۇل ءسىزدىڭ ءۇي ىشىندىك تىرلىگىڭىزدى باقىتقا بولەيتىنىنە كونە شەتەلدەردە داڭقىڭىزدى ارتتىرا تۇسەتىنىنە كامىل سەنەمىن.

— قام جەمەڭىز، گەرسوگ، — دەدى كورول وعان. — مەن بارىنە دە تۇسىنەمىن. مىنا حاتتا اتى اتالعان كىسىلەردىڭ ءبارى ءتيىستى جازاسىن الادى. ودان كوروليەۆا دا قۇتىلمايدى.

— ءتۇھ، ۇلى اعزام، نە ايتىپ كەتتىڭىز! مەنىڭ كەسىرىمنەن كوروليەۆا زارەدەي دە بولسا ءزابىر شەگەدى دەگەننەن قۇداي ساقتاسىن! ۇلى اعزام، ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز، مەن ۇدايى كوروليەۆانى جاقتاپ كەلەمىن، ءتىپتى ءوزىڭىزدىڭ الدىڭىزدا جاقتاعانمىن، سوعان قاراماستان كوروليەۆا مەنى دۇشپان كورەدى. و، ەگەر ول سىزگە، ۇلى اعزام، وپاسىزدىق، جاساپ، ار-نامىسىڭىزعا تيسە — ءسوز باسقا، وندا مەن ءوزىم ءبىرىنشى بولىپ: «ءجۇزىقاراعا اياۋشىلىق بولماسىن!» — دەپ ايتار ەدىم. ءبىزدىڭ باقىتىمىزعا وراي، ول جونىنەن ءسوز دە تۋىپ وتىرعان جوق، ۇلى اعزام ونى ءوز كوزىڭىزبەن كورىپ، سەنىپ وتىرسىز عوي.

— دۇرىس ايتاسىز، كاردينال مىرزا، — دەدى كورول. — ءار كەزدەگىدەي بۇل جولى دا ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز كەلدى. ءبىراق وعان قاراماستان كوروليەۆانى جازعىرعانىم دۇرىس بولدى.

— ۇلى اعزام، حانىمنىڭ الدىندا ءوزىڭىز كىنالىسىز عوي. ەگەر بۇگىن ءسىز ەمەس، ول كىسى سىزگە اشۋلانسا، الدەقايدا تۇسىنىكتى بولار ەدى. ۇلى اعزام، ءسىز ول كىسىنى وتە قاتتى جازالادىڭىز.

— مەن ءارقاشاندا ءوزىمنىڭ دە، ءسىزدىڭ دە جاۋلارىڭىزدى بيىك دارەجە-مارتەبەسىنە قاراماي، تاپ وسىلاي قاتال جازالايمىن جانە وسىنداي قاتالدىعىم ءۇشىن قانداي قاۋىپ-قاتەرگە ۇشىراسام دا رازىمىن.

— كوروليەۆا، ۇلى اعزام، ءسىزدىڭ جاۋىڭىز ەمەس، مەنىڭ جاۋىم. ول قايتا سىزگە جان-تانىمەن بەرىلگەن، نە دە بولسا كونەتىن، ادال جار. ۇلى اعزام، ءوزىڭىزدىڭ الدىڭىزدا حانىمدى جاقتاپ سويلەۋگە رۇقسات ەتىڭىز.

— ەندەشە، اۋەلى ماملەگە ءوزى كەلسىن، ءبىرىنشى قادام حانىمنان بولسىن!

— ۇلى اعزام، ودان دا ءوزىڭىز ونەگە كورسەتىڭىزشى. كوروليەۆاعا كۇمان كەلتىرىپ كىنالى بولعان ءسىزسىز عوي.

— اۋەلى مەنىڭ كىشىرەيۋىم كەرەك! جوق، بولمايدى! — دەدى كورول داۋىستاپ.

— ۇلى اعزام، وتىنەمىن سىزدەن!

— ءيا، وعان قولايلى ءبىر جەلەۋدى قايدان تابامىز؟

— حانىمنىڭ كوڭىلىن كوتەرەتىن بىردەڭە جاساساڭىز دۇرىس بولار ەدى.

— سوندا نە جاساۋ كەرەك؟

— بال جاساڭىز. كوروليەۆانىڭ ءبيدى جاقسى كورەتىنىن بىلەسىز. ءوزىڭىز وسىلاي كوڭىلىن اۋلاپ، نازار اۋدارىپ جاتقاسىن حانىمنىڭ اشۋى تارقاپ كەتەدى.

— مەنىڭ سونداي ساۋىق-سايراندى جاقتىرمايتىنىم وزىڭىزگە ءمالىم ەمەس پە، كاردينال مىرزا.

— ءسىزدىڭ وسىنداي ويىن-تويدى جەك كورەتىنىڭىزدى كوروليەۆا بىلسە تىپتەن جاقسى، ول سىزگە ءدان رازى بولادى. ونىڭ ۇستىنە ءسىز جۋىردا حانىمنىڭ تۋعان كۇنىنە تارتۋ ەتكەن عاجايىپ القانى قاداپ شىعۋىنا قولايلى سەبەپ تۋادى، ويتكەنى، كوروليەۆا ونى تاعىپ ءالى ەش جەردە كورىنگەن جوق.

— كورەرمىز، كاردينال مىرزا، كورەرمىز ءالى! — دەدى كورول، حانىمنىڭ ءوزى ءتىپتى قاپەرىنە دە ىلمەيتىن قىلمىستا كىنالى بولىپ، ال، ىشتەي قاتتى قاۋىپتەنگەن ىستە مۇلدە كىناسىز بولىپ شىققانىنا كوڭىلى حوشۋاقتانىپ، سول سەبەپتى دە كوروليەۆامەن دەرەۋ تاتۋلاسقىسى كەلدى. — كورەرمىز. ءبىراق، ارىم كۋا، ءسىز كەڭپەيىل كەشىرىمدى ادامسىز.

— ۇلى اعزام، — دەدى كاردينال، — قاتالدىقتى مينيسترلەرگە قالدىرىڭىز. كەشىرىمدى بولۋ — كورولدەردىڭ قاسيەتى، ءسىز سوعان جۇگىنىپ كورىڭىزشى، جاقسىلىق جاساعانىڭىزدى كەيىن ءوزىڭىز-اق بىلەسىز.

وسىدان كەيىن ساعاتتىڭ ون ءبىردى سوققانىن ەسىتىپ، كاردينال ءمۇلايىم ءيىلىپ، ءتاجىم ەتىپ، كەتۋگە رۇقسات سۇرادى، سوسىن ونىڭ كوروليەۆامەن تاتۋلاسۋىن قايتا-قايتا ءوتىنىپ، كورولمەن قوشتاسىپ شىعىپ كەتتى.

الگى ءبىر حاتتى تارتىپ العاننان كەيىن، ناعىز ۇرىس-كەرىس ەندى باستالادى ەكەن دەپ ويلاعان اننا اۆسترييسكايا، كەلەسى كۇنى كورولدىڭ تاتۋلاسپاق بولعان سىڭايىن كورىپ، قاتتى قايران قالدى. اۋەلگى كەزدە ول بۇدان بىردەن باس تارتپاقشى ەدى: تاكاپپار ايەلدىڭ، مارتەبەلى كوروليەۆانىڭ قادىر-قاسيەتى تاپ كەشەگىدەي قورلىقتى كورگەن ەمەس، سول سەبەپتى دە ول وكپەسىن بىردەن ۇمىتا المادى. ءبىراق ساراي ماڭىنداعى ايەلدەردىڭ تىلىنە ەرىپ، اقىرىندا سول ءبىر جايتتى ۇمىتقان سىڭاي بىلدىرۋگە تىرىستى. كوروليەۆانىڭ كوڭىل كۇيىندەگى وسى ءبىر وزگەرىستى پايدالانىپ، كورول وعان تاياۋ ۋاقىت ىشىندە ۇلكەن بال وتكىزەتىنىن حابارلادى.

اننا اۆسترييسكايا سىندى بەيباق بال دەگەندى جىل قۇسىنداي سيرەك كورەتىن، سول سەبەپتى دە وسى حاباردى ەستىگەندە، كاردينال ويلاعانداي، حانىمنىڭ، وكپە-رەنىشىنىڭ ءىزى دە قالمادى — جۇرەگىندە نە جاتقانىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر، وڭىنەن ەشتەڭە بايقالمادى. ول توي-دۋماننىڭ قاي كۇنى بولاتىنىن سۇراپ ەدى، كورول وعان سول ماسەلە جونىندە كاردينالمەن كەلىسىپ كەڭەسەتىنىن ايتتى.

شىنىندا دا كورول توي-تومالاقتىڭ قاشان وتكىزىلەتىنىن كاردينالدان كۇن قۇرعاتپاي سۇرايدى، ءبىراق كاردينال كۇن سايىن ءار ءتۇرلى سەبەپتەردى جەلەۋ ەتىپ، سونىڭ قاي كۇنى بولاتىنىن ناقتىلاپ ايتپاي قويدى.

ارادا ءبىر اپتا ءوتتى.

جوعارىداعى ءبىز ايتقان وقيعادان كەيىن، سەگىزىنشى كۇنى كاردينالعا لوندوننان جىبەرىلگەن ءبىر حات كەلىپ ءتيدى، وندا مىناداي سوزدەر جازىلعان ەدى:

«مەن ولاردى قولعا ءتۇسىردىم. لوندوننان شىعا الماي جاتىرمىن، ويتكەنى اقشام جەتەتىن ەمەس. ماعان بەس ءجۇز پيستول جىبەرىڭىز، سولاردى العاسىن، ءتورت نەمەسە بەس كۇننەن كەيىن پاريجگە كەلەمىن».

كاردينال وسى حاتتى العان كۇنى كورول وعان تاعى دا ۇيرەنشىكتى ساۋالىن قويدى.

ريشەلە ساۋساعىن ساناپ، ىشتەي مىناداي ءبىر شەشىمگە كەلدى:

«ول ايەل اقشانى العاسىن ءتورت نەمەسە بەس كۇننەن كەيىن كەلەمىن دەيدى. اقشا لوندونعا جەتەم دەگەنشە ارادا بەس كۇن وتەدى، ال، ول مۇندا كەلىپ جەتۋىنە تاعى دا بەس كۇن كەرەك. سونداعى نە بارى ون كۇن. مۇنداي كەزدە قارسى سوققان جەلدى، سان الۋان كەزدەيسوق كەدەرگىلەر مەن كەسىرلى كەسەلدەردى دە ەسەپتەۋ كەرەك. شاماسى، ون ەكى كۇن...»

— قالاي، گەرسوگ، ەسەپتەپ بولدىڭىز با؟— دەدى كورول.

— ءيا، ۇلى اعزام. بۇگىن بىزدە جيىرماسىنشى سەنتيابر عوي. قالا باسشىلارى ءۇشىنشى وكتيابردە مەيرام وتكىزەدى. ءبارى دە جۇيە-جۇيەسىمەن ءجۇرىپ كەلەدى. ءسىزدى كوروليەۆامەن ماملەگە ءوزى كونىپتى دەپ ەشكىم دە ويلامايدى.

كاردينال ءبىر ءسات ۇندەمەي قالىپ، ءسوزىن قايتا جالعادى:

— ايتپاقشى، مەرەكەنىڭ الدىندا ءسىز كوروليەۆاعا الگى الماز القانىڭ وعان جاراساتىنىن، نە جاراسپايتىنىن كورگىڭىز كەلەتىنىن ايتۋدى ۇمىتپاسسىز.

XVII

ەرلى-زايىپتى بونوسەلەر

كورولمەن اڭگىمەلەسكەندە كاردينال الماز القا جايىن وسىمەن ەكىنشى رەت ەسكە سالدى. ليۋدوۆيك ءحىىى-شى مۇنداي دايەكتىلىك اڭ-تاڭ قالدىردى، ول بۇل كەڭەستىڭ قۇپيا ءبىر سىرى بارىن سەزدى.

قول استىندا كەرەمەتتەي پوليسياسى بار كاردينال (ارينە، ول قازىرگى زامان پوليسياسىنىڭ دارەجەسىنە جەتپەگەن-دى)، كوروللىڭ ءۇي ىشىندە بولىپ جاتقان جاعدايدى كورولدىڭ وزىنەن دە جاقسى بىلەتىن، سول سەبەپتى دە ۇلى اعزام وعان تالاي رەت رەنجىگەنى دە بار. وسى جولى كورول: اننا اۆسترييسكايامەن سويلەسەيىن، بالكىم ماعان تۇسىنىكسىز كەيبىر جايتتەر سودان كەيىن ءمالىم بولار — دەپ ويلادى. مارتەبەلى تاقسىرعا بۇرىننان ءمالىم، نەمەسە بەيمالىم ءبىر سىرلاردى انىقتاعاننان كەيىن ول كاردينالمەن كايتا كورىسپەكشى بولدى. قالاي بولعان كۇندە دە ءبۇل كورولدىڭ ءوز ءمينيسترى الدىنداعى ابىروي-بەدەلىن ءبىر كوتەرىپ تاستار ەدى.

ليۋدوۆيك XIIIء-شى كوروليەۆاعا كەلىپ، ۇيرەنشىكتى ادەتى بويىنشا، اڭگىمەنى حانىمنىڭ توڭىرەگىندەگى جاقىن دايەكشىلەرىنە ايبات كورسەتۋدەن باستادى. اننا اۆسترييسكايا ونىڭ ۇزاق ءسوزىن ايتەۋىر ءبىر بىتەتىن شىعار دەپ تومەن قاراپ ءموليىپ تۇرىپ تىڭدادى. ءبىراق كورولگە كەرەگى بۇل ەمەس-تى. وعان كەرەگى ەرەگىس-جانجالدى، ەرەگىسىپ تۇرعاندا ابايسىزدا بيماعلۇم ءبىر سىردىڭ ۇشتىعى شىعار، قاندايدا ءبىر سىر بولسا دا ءبارىبىر. ول كاردينالدىڭ كوكەيىندە قۇپيا ءبىر بالە جاتقانىن، بۇعان ونىڭ وقىس ءبىر زۇلىمدىقتى ازىرلەپ جۇرگەنىن كامىل سەزەدى، ويتكەنى كاردينال سونداي زالىم ىستەردىڭ، الدىنا جان سالمايتىن شەبەرى ەدى. كورولدىڭ كوزگە شۇقىعانداي ەتىپ شۇقشيا ايتقان ايىپتاۋ سوزدەرى دىتتەگەن جەرىنە جەتكىزگەندەي بولدى.

— ۇلى اعزام، — دەدى اننا اۆسترييسكايا ونىڭ تۇسپالداي ايتقان جىمىسقى سوزدەرىنە شىداي الماي، — كوڭىلىڭىزدەگى كۇدىكتى نەگە اشىق ايتپايسىز؟ مەن نە جازىپپىن؟ قانداي قىلمىس جاساپپىن. ۇلى اعزام، ءسىز وسى جانجالدى مەنىڭ الگى ىنىمە جازعان حات ءۇشىن جاساپ وتىرعان جوقسىز.

وسىنداي تۋرا سۇراققا كورول اۋەلدە نە دەپ جاۋاپ قاتارىن بىلمەي ابىرجىپ قالدى. ول ەندى مەرەكە الدىندا عانا ايتىلاتىن ءسوزدىڭ شىعار ءساتى كەلگەن دەپ ويلادى.

— حانىم، — دەدى ول ماڭىزدانىپ، — تاياۋ كۇندەردىڭ بىرىندە راتۋشادا بال مەرەكە وتكىزىلەدى. ءبىزدىڭ دۋانباسىلارىنىڭ قۇرمەتىنە ءسىز سو بالعا توي كويلەگىن كيىپ، مەنىڭ تۋعان كۇنىڭىزگە سىيلاعان الماز القانى ۇمىتپاي تاعىپ كەلەرسىز. مەنىڭ جاۋابىم وسى.

بۇل جاۋاپتان وتكەن سۇمدىق جوق-تى. اننا اۆسترييسكايا كورولگە ءبارى دە ءمالىم ەكەن، ول كاردينال ازعىرعاسىن عانا وسى اپتادا ەشتەڭە سەزدىرمەي جۇرگەن بولدى دەپ ويلادى. كورولدىڭ وسىنداي پىستالىعى دا بار-تىن. كوروليەۆا اپپاق شولمەكتەي بولىپ، ادەمى بالعىن قولى مايىسىپ، شاعىن ستولعا سۇيەنە بەردى. كورولگە ۇرەيلى كوزدەرىمەن ۇرپيە قاراپ، ءتىلى كۇرمەلگەندەي ءۇنسىز تۇرىپ قالدى.

— ەستىپ تۇرسىز با، حانىم، — دەدى كورول، ايەلىنىڭ قاتتى ابىرجىپ قالعانىنىڭ سەبەبىن بىلمەسە دە، سونىڭ وزىنە ءماز بولىپ. — ەستىپ تۇرسىز با؟

— ەستىپ تۇرمىن، اعزام، — دەدى كوروليەۆا كۇبىرلەپ،

— ءسىز بالدا بولاسىز عوي؟

— ءيا.

— الماز القاڭىزدى تاعىپ الاسىز با؟

— ءيا.

كوروليەۆا بۇرىنعىدان دا بەتەر قۋارىپ كەتتى. كورول ونى بىردەن بايقاپ، حانىمنىڭ قاتتى ابىگەرگە تۇسكەنىنە ايىزى قانىپ، بويىنا سىڭگەننەن جامان ادەتى — راقىمسىز قاتالدىعىنا باسىپ:

— ەندەشە كەلىستىك! مەنىڭ سىزگە ايتايىن دەگەنىم وسى ەدى، — دەدى جايباراقات قانا.

— بال قاي كۇنگە تاعايىندالىپ ەدى؟ — دەدى اننا اۆسترييسكايا.

ليۋدوۆيك XIII بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرۋگە بولمايتىنىن سەزە قويدى: كوروليەۆانىڭ داۋىسى ءولىپ بارا جاتقان كىسىنىڭ داۋسىنا ۇقساس ەدى.

— تاياۋ كۇندە، حانىم، — دەدى كورول. — ءدال قاي كۇنى وتەتىنى ەسىمدە قالماپتى، كاردينالدان سۇراۋ كەرەك ەكەن.

— دەمەك، وسى بالدى وتكىزۋگە كەڭەس بەرگەن مارتەبەلى تاقسىر ەكەن عوي؟ — دەدى كوروليەۆا شيراپ.

— ءيا، حانىم. ءسىز ونى نەگە سۇرادىڭىز؟ — دەدى كورول تاڭىرقاپ.

— الماز القانى تاعۋدىڭ مەنىڭ ەسىمە سالۋعا كەڭەس بەرگەن دە سول كىسى عوي؟

— سىزگە نە دەسەم ەكەن،..

— تاپ سول كىسى، ۇلى اعزام، سونىڭ ءوزى!

— ول ما، مەن بە — ءبارىبىر ەمەس پە؟ وسى ءوتىنىشتى ءسىز قىلمىس كورىگى تۇرعاننان ساۋمىسىز؟

— جوق، اعزام.

— دەمەك، ءسىز كەلەسىز عوي؟ — ءيا.

— جاقسى بولدى، — دەدى كورول كەتىپ بارا جاتىپ. — مەن ۋادەڭىزدى ورىندارسىز دەپ سەنەمىن.

كوروليەۆا ءيىلىپ قۇرمەت كورسەتتى، ءبىراق ادەپ ساقتاعاننان گورى، تىزەسى بۇگىلىپ بارا جاتقاسىن يىلە قويدى.

كورولدىڭ بۇل ارادان كوڭىلى ءوسىپ شىقتى.

— مەن قۇرىدىم! سۋ تۇبىنە كەتتىم! — دەدى كوروليەۆا كۇبىرلەپ. — كاردينال ءبارىن دە بىلەدى. كورولدى ماعان ايداپ سالىپ وتىرعان دا سول، كورول ازىرگە ەشتەڭەنى دە بىلمەيدى، ءبىراق ۇزاماي ءبارىن دە بىلەتىن بولادى. مەن قۇرىدىم! قۇداي-اي! قۇداي-اي!

ول تىزەرلەپ وتىرا كەتتى دە، دىرىلدەگەن قولىمەن بەتىن باسىپ، دۇعا وقي باستادى.

جاعداي شىنىندا دا قيىنداپ كەتىپ ەدى. گەرسوگ بەكينگەم لوندونعا كايتىپ باردى، دە شيەۆرەز حانىم تۋر قالاسىندا. ءوزىن اڭدۋدى بۇرىنعىدان الدەقايدا كۇشەيتكەنىن بىلەتىن كوروليەۆا وپاسىزدىق جاساپ جۇرگەن كىسى ساراي ماڭىنداعى ايەلدەردىڭ ءبىرى ەكەنىن انىق سەزەدى، ءبىراق سونىڭ كىم ەكەنىن جىعا تانىمايدى. لا پورت لۋۆر شەگىنەن اسىپ ەش جاققا بارا المايدى؛ بۇل جالعاندا حانىم سەنەتىن كىسى دە قالمادى.

باسىنا ءتونىپ تۇرعان قاۋىپ-قاتەردى انىق سەزىپ، جالعىزدىعىنا جانى كۇيگەن كوروليەۆا شىداي الماي ەگىلىپ جىلاپ جىبەردى.

— مارتەبەلى حانىم، سىزگە مەنىڭ ءبىر سەبەبىم تيمەس پە ەكەن؟ — دەدى كەنەت ءبىر نازىك داۋىس جانى اشي.

كوروليەۆا جالت قارادى: مىنا داۋىس اينا-قاتەسىز دوس ادامنىڭ داۋسى عوي.

شىنىندا دا كوروليەۆانىڭ بولمەسىنە اپاراتىن كوپ ەسىكتىڭ بىرەۋىنىڭ الدىندا اپ-اسەم بوناسە بيكە تۋر ەكەن. ول كورشى شاعىن بولمەدە حانىمنىڭ كويلەكتەرى مەن ىشكيىمدەرىن جيناستىرىپ جاتادى دا، كورول كىرىپ كەلگەندە شىعىپ كەتۋگە ۇلگىرە الماي قالادى. ءسويتىپ ول وسى اراداعى ءسوزدىڭ ءبارىن دە ەستيدى.

كوروليەۆا ءوزىنىڭ بۇل بولمەدە جالعىز ەمەس ەكەنىن كورگەندە، اڭداماي داۋىسى شىعىپ كەتەدى. ابىرجىپ قالعان حانىم ءا دەگەندە، لا پورت كۇتۋشى ەتىپ قويعان كەلىنشەكتى ءتىپتى تانىماي دا قالدى.

— و، ءسىز شوشىماڭىز، مارتەبەلى حانىم! — دەدى كەلىنشەك، بيلەۋشىسىن مىناداي شاراسىز كۇيدە كورگەندە ول ءوز قولىن ءوزى ۋقالاپ، ەگىلىپ جىلاپ جىبەردى. — مارتەبەلى حانىم، مەن سىزگە جان-تانىممەن بەرىلگەن كىسىمىن، ءبىزدىڭ ارامىز جەر مەن كوكتەي بولسا دا جانە مەنىڭ دەڭگەي-دارەجەم وتە تومەن ەتەكتە جاتسا دا، ءسىزدى وسى بالەدەن قۇتقارۋدىڭ امالىن ويلاپ تاپقان سياقتىمىن.

— ءسىز! و ءتاڭىرىم! ءسىز بە؟! — دەدى كوروليەۆا داۋىستاپ. — كانە، مەنىڭ كوزىمە تۋرالاپ ءبىر قاراڭىزشى. اينالامنىڭ ءبارى وپاسىزدار. سىزگە سەنە الار ما ەكەنمىن؟

— مارتەبەلى حانىم، — دەدى كەلىنشەك تىزەرلەپ وتىرا كەتىپ، — ارىممەن انت ەتەيىن، ءسىز ءۇشىن ولۋگە بارمىن!'

ايەلدىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان وسى ۇننەن كەيىن ونىڭ ادالدىعىنا ەشبىر ءشۇبا قالمادى.

— ءيا، — دەدى بوناسە بيكە ءسوزىن ساباقتاپ، — ءيا، بۇل جەردە وپاسىزداردىڭ بار ەكەنى راس. ءبىراق اۋليە انانىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، ۇلى حانىم، وزىڭىزگە مەنەن وتكەن ادال ادام جوق! الگىدە كورول سيلاعان القانى ايتام... ءسىز ونى گەرسوگ بەكينگەمگە بەردىڭىز سوعان، سولاي ما؟ ول القا گەرسوگ اكەتكەن قىزىل اعاش قوبديشانىڭ ىشىندە مە ەدى؟.. مەن قاتەلەسىپ كەتتىم بە، الدە قايداعى جوق بىردەڭەنى ايتىپ تۇرمىن با؟

— و، قۇداي، قۇدايىم-اي! — دەدى كوروليەۆا، قورىققاننان تىسى-تىسىنە تيمەي.

— حوش، ەندى سول القانى قايتارۋ كەرەك قوي، — دەدى بوناسە بيكە ءسوزىن جالعاپ.

— ءيا، قايتارۋ كەرەك. ءبىراق، سونى قالاي جاسارسىڭ؟ — دەدى كوروليەۆا داۋىستاپ.

— بىرەۋدى گەرسوگكە جىبەرۋ قاجەت شىعار؟

— ءبىراق كىمدى؟ كىمدى جىبەرەمىز. كىمگە سەنەمىز؟

— ماعان سەنىڭىز، مارتەبەلى حانىم. وسى قۇرمەتتى ماعان ءبىر رەت كورسەتىڭىزشى، كوروليەۆامەن مەنىڭ، سوندا مەن شابارماندى دا تابامىن.

— حات جازۋ كەرەك قوي!

— اسا قاجەت. مارتەبەلى حانىم، ءوز قولىمىزبەن سىزا سالعان ەكى ءسوزىنىڭ بەن ءمورىڭىز جەتىپ جاتىر.

— ءبىراق سول ەكى ءسوز — ماعان شىعارعان ۇكىم-جازا، اجىراسۋ، جەر اۋدارۋ...

— ەگەر ءبىر زالىمنىڭ قولىنا تۇسسە، ارينە، سولاي بولادى. ءبىراق سول حاتىڭىزدىڭ ءتيىستى جەرىنە تاپسىرىلاتىنىنا جانىم كامىل.

— و جاساعان! ءسىزدىڭ قولىڭىزعا مەن ءوز ءومىرىمدى، ار-نامىسىمدى، كىر شالماعان اتىمدى سەنىپ تاپسىرعالى تۋرمىن!

— ءيا، حانىم، تاپسىراسىز. ءبىراق ءسىزدى قۇتقاراتىنىم انىق.

— قالاي قۇتقاراسىز؟ تىم بولماسا ءتۇسىندىرىڭىزشى!

— مەنىڭ كۇيەۋىمدى وسىدان ءۇش-تورت كۇن بۇرىن بوساتقان. ونىمەن ءالى جولىعىپ ۇلگەرە الماي جاتىرمىن. ول وشپەندىلىكتەن دە، سۇيىسپەنشىلىكتەن دە بەيحابار جۇرەتىن ءبىر قاراپايىم، قايىرىمدى جان. ول مەن نە قالاسام، سونىڭ ءبارىن دە ورىندايدى. ول اپارا جاتقان نارسەسىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەي-اق اتتانىپ جۇرە بەرەدى جانە، مارتەبەلى حانىم، حاتىڭىزدى كورسەتىلگەن ادرەسىنە سىزدەن ەكەنىن بىلمەي سەزبەي-اق اپارىپ بەرە سالادى.

كوروليەۆا جاس ايەلدىڭ جۇرەگىنىڭ تۇكپىرىندە نە جاتقانىن انىقتاپ كورىپ العىسى كەلگەندەي-اق، ونى كوزىمەن ىشىپ-جەپ، قولىن قاتتى-قاتتى قىستى.

ءبىراق ايەلدىڭ تۇنىق كوزىنەن ادال پەيىلىن تانىپ، بەتىنەن ءشوپ ەتكىزىپ ءسۇيىپ الدى.

— وسىنى ورىنداساڭ، مەنىڭ ءومىرىمدى دە، ار-نامىسىمدى دا امان ساقتاپ قالاسىڭ! — دەدى ول رازى كوڭىلمەن.

— و، مەنىڭ قىزمەتىمدى اسىرا باعالاماي-اق قويىڭىز، مەن سىزگە قول ۇشىن بەرگەنىمنىڭ وزىنە باقىتتىمىن! مەن ءقايبىر قۇتقارۋشى ەم. ۇلى حانىم، ءسىز — جادىگوي ايلا-ارەكەتتىڭ قۇربانىسىز.

— ونىڭ راس، قارعاشىم. سەن ءجونىن ايتىپ تۇرسىڭ، — دەدى كوروليەۆا باسەڭ.

— ەندەشە ماعان حاتتى بەرىڭىز، مارتەبەلى حانىم. ۋاقىت تار.

كوروليەۆا، ۇستىندە سيا، قاعاز بەن قاۋىرسىن قالام جاتقان ستولشاعا جۇگىرىپ باردى دا، دەرەۋ ەكى جول حات جازىپ، وعان ءوز ءمورىن باسىپ بەكىتىپ، بوناسە بيكە ۇسىندى.

— ءيا، — دەدى كوروليەۆا، — ايتپاقشى، ءبىز اسا ماڭىزدى ءبىر زاتتى ۇمىتىپ كەتىپپىز.

— ول نە؟

— اقشانى ايتام.

بوناسە بيكە قىزارىپ كەتتى.

— ءيا، ونىڭىز راس، — دەدى ول. — مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، كۇيەۋىم...

— كۇيەۋىڭىزدىڭ اقشاسى جوق قوي؟ سەن سونى ايتايىن دەپ پە ەدىڭ؟

— جوق، ونىڭ اقشاسى بار. ءبىراق ول ساراڭنىڭ ساراڭى — باستى كەمىستىگى دە سول. ءسىز قام جەمەي-اق قويىڭىز، مارتەبەلى حانىم، ءبىز ءبىر ءجونىن تابارمىز...

— قىرسىق شالعاندا، ءقازىر مەندە دە اقشا جوق، — دەدى كوروليەۆا. (دە موتتۆيل حانىمنىڭ ءومىر بايانىن وقىعان كىسى بۋعان ونشا تاڭ قالمايدى). — تۋرا تۇرىڭىزشى...

اننا اۆسترييسكايا ءوز قوبديشاسىنا باردى.

— مىنا ءبىر جۇزىكتى الىڭىزشى، — دەدى ول. — بىلەتىندەر ونى وتە قىمبات تۋرادى دەيدى. مۇنى ماعان اعام، يسپان كورولى سىيلاعان. بۇل مەنىڭ ءوز مەنشىگىم، نە ەتسەم دە ەركىمدە. وسى جۇزىكتى ال دا، اقشاعا اينالدىر، سوسىن كۇيەۋىڭ جولعا شىقسىن.

— ەندى ءبىر ساعاتتا تىلەگىڭىز ورىندالادى.

— مىنا ادرەستى كوردىڭ بە، — دەدى كوروليەۆا جايىمەن سىبىرلاپ، ونىڭ نە دەگەنىن ايىرۋدىڭ ءوزى قيىن ەدى، — «ميلورد گەرسوگ بەكينگەمگە، لوندون».

— حات ونىڭ ءوز قولىنا تابىس ەتىلەدى.

— كەڭ پەيىلدى قارعاشىم! — دەدى كوروليەۆا داۋىستاپ.

بوناسە بيكە كوروليەۆانىڭ قولىنان ءبىر ءسۇيىپ، حاتتى قورساجىنا تىعىپ، قۇستاي ۇشا جونەلدى.

ەندى ءبىر ون مينۋتتان كەيىن ول ۇيىنە كەلدى. ول كوروليەۆاعا ايتقانىنداي، بوساتىلعاننان كەيىن كۇيەۋىن ءالى كورگەن جوق ەدى. ول كۇيەۋىنىڭ كاردينالعا دەگەن كوزقاراسىنىڭ وزگەرىپ كەتكەنىن دە بىلمەيتىن، اسىرەسە سوڭعى كەزدەرى بوناسەنىڭ ەڭ جاقىن دوسىنا اينالعان گراف روشفور ەكى-ۇش رەت كەلگەننەن كەيىن بۇل وزگەرىس كۇشەيە تۇسكەن بولاتىن.

گراف ونشا قينالماي-اق ،ونىڭ ايەلى ارام پيعىلمەن ۇرلانباعانىنا، ول تەك ساياسي ساقتىقتان تۋعان شارا ەكەنىنە بوناسەنىڭ كوزىن جەتكىزدى.

ايەلى كەلگەندە بوناسە مىرزا جالعىز ەكەن؛ ءبىر ءوزى ءۇي ءىشىن جينايمىن دەپ ماشاقاتقا ءتۇسىپ ءجۇر ەكەن. مەبەل تۇگەلدەي سىنعان، شكافتاردىڭ ءىشى قاڭىراپ بوس قالىپتى: سۇلەيمەن پاتشا ءبىر كەزدە: ءۇش نارسە وزىنەن كەيىن ءىز قالدىرمايدى دەپتى عوي، ءادىل سوت شاماسى ولاردىڭ قاتارىنا جاتپاسا كەرەك-تى. دايەكشى ايەل قوجايىنىن قاماۋعا الىسىمەن زىتىپ كەتكەن. قىز بايعۇستىڭ قاتتى قورىققانى سونشا، الدى-ارتىنا قاراماي، ەش جەرگە ايالداماي، ءپاريجدى تاستاپ، ءوزىنىڭ اتامەكەنى — بۋرگۋلديادان بارىپ ءبىر-اق شىققان ەدى.

قادىرمەندى گالانتەرەيشى ۇيىنە كەلىسىمەن ءوزىنىڭ امان-ەسەن كەلگەنىن ايتىپ ايەلىنە حابار جىبەرگەن، ايەلى وعان قۇتتى بولسىن ايتىپ، قىرۋار جۇمىسىنان قولى قالت ەتسە بولعانى كۇيەۋىمەن كورۋگە كەلەتىنىن ءبىلدىرىپ سالەم جولداعان.

ونىڭ قولىنىڭ قالت ەتۋىن كۇيەۋى تابانى كۇرەكتەي بەس كۇن كۇتتى، جاعداي باسقاشا بولسا، بوناسە مىرزا مۇنى وتە ۇزاق ۋاقىت دەپ شىداماس تا ەدى. ءبىراق كاردينالمەن كەڭەسكەننەن كەيىن، گراف روشفور الدەنەشە رەت كەلگەننەن كەيىن بۇل كوپ ويلانىپ، كوپ تولعاناتىن بولعان، ال، قالىڭ ويعا شومعان كىسى ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن بىلمەي قالادى.

ونىڭ ۇستىنە بوناسەنىڭ ويى كەرەمەتتەي ءتاتتى ويلار ەدى. روشفور ونى دوسىم، سۇيىكتى بوناسەم دەيدى جانە كاردينالدىڭ ءوزى جونىندەگى پىكىرى جاقسى ەكەنىن ۇدايى ايتادى دا وتىرادى. گالانتەرەيشى ەندى ءوزىن باق-داۋلەت پەن قۇرمەت-قوشەمەتكە جاقىنداپ قالعانداي سەزىنەدى.

بۇل كەزدەرى بوناسە بيكە دە تالاي نارسەنىڭ جاي-كۇيىن ويلاعان، ءبىراق ويىنا باق-دارەجە دەگەنىڭ كىرىپ تە شىقپايتىن. ءوزىنىڭ ەركىنەن تىس ونىڭ ويى الگى ادەمى البىرت جاس جىگىتكە، شاماسى، بۋعان عاشىق بولىپ قالعان جىگىتكە اينالىپ سوعا بەرەدى. ون سەگىز جاسىندا بوناسە مىرزاعا تۇرمىسقا شىعىپ، كۇيەۋىنىڭ ەلگەزەك تە سەرگەك جاندى جاس ايەلدىڭ قۇشتار سەزىمىن ءتىپتى دە وياتا المايتىن كوڭىلدەس سەرىكتەرىنەن باسقا ەشكىمدى كورمەگەن بوناسە بيكە ارزان قىزىققا ءالى بوي الدىرا قويماعان ەدى. ءبىراق ول زاماندا دۆوريان اتى قاراپايىم قالا جۇرتىنا، قاي كەزدەگىدەن بولسا دا، قاتتى اسەر ەتۋشى ەدى، ال، د'ارتانيان دۆوريانين بولاتىن. بۇعان قوسا ونىڭ ۇستىنە گۆاردياشىنىڭ فورماسى بار-تىن، ال، ايەلدەر بولسا مۋشكەتەر فورماسىنان كەيىن وسى گۆاردياشى كيىمىن قاتتى باعالايتىن. قايتالاپ ايتايىقشى، بۇل جىگىتىمىز ءارى جاس، ءارى سۇلۋ جانە العىر دا الىمدى ەدى. ول ماحاببات كۇيىن شىن عاشىقتارداي-اق شەرتەتىن جانە ماحابباتقا جانى قۇمار جاستى. مىنە، وسىنىڭ ءبارى جينالىپ كەلىپ، جيىرما بەسكە ەندى شىققان كەلىنشەكتىڭ باسىن شىر اينالدىرىپ جىبەرۋگە جەتىپ جاتىر ەدى، نەسىن ايتاسىز، بوناسە بيكە ايەلدىڭ ەڭ ءبىر باقىتتى شاعىنا كەلىپ، ءپىسىپ-تولىسىپ تۇرعان كەزى ەدى.

سول سەبەپتى دە، ءبىر اپتا بويى كورىسپەگەن ەرلى-زايىپتىلار بىر-بىرىمەن ءارقايسىسى ءوز ويىمەن ءوزى اۋرە بولىپ جولىقتى، ال وسى اپتانىڭ ىشىندە ەكەۋىنىڭ باسىنان دا ەلەۋلى-ەلەۋلى وقيعالار وتكەن ەدى. بوناسە مىرزا قانشا ايتقانمەن شىن كوڭىلدەن قۋانىپ قۇشاعىن جايىپ، ايەلىنە قاراي قارسى ءجۇردى.

بوناسە بيكە وعان ءسۇيسىن دەپ ماڭدايىن توسا بەردى،

— ەكەۋمىزدىڭ، سويلەسۋىمىز كەرەك، — دەدى ول.

— جانىم-اۋ، نە تۋرالى؟ — دەدى بوناسە تاڭىرقاپ،

— مەن سىزگە اسا ماڭىزدى بىردەڭەنى... ايتۋىم كەرەك، — دەدى بوناسە بيكە ءسوز باستاپ.

— ءيا، ءيىنى كەلگەندە ايتايىن، مەنىڭ دە سىزگە بىرنەشە سالماقتى ساۋالدار قويعىم كەلەدى، — دەدى بوناسە، ايەلىنىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — ءسىزدى وسى نەگە ۇرلادى، اۋەلى سونى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىزشى؟

— قازىرگى اڭگىمە ول جايىندا ەمەس، — دەدى بوناسە بيكە.

— سوندا نە جايلى؟ مەنىڭ قامالعانىم جايلى ما؟

— مەن ونى سول كۇنى بىلگەنمىن. ءبىراق ءسىزدىڭ ەشبىر قىلمىسىڭىز جوق-تى، ەشبىر قۇپيا ايلا-ارەكەتكە قاتىستى بولىپ كورمەگەن ەدىڭىز، ءسىز ءوزىڭىزدى، نەمەسە الدە باسقا بىرەۋلەردى قارالايتىن ەشبىر ءجايتتى بىلمەيتىنسىز، سول سەبەپتى دە مەن ول وقيعاعا ونشا كوڭىل بولە قويماعان ەدىم.

— تىلمەن وراق ورعانعا بەل اۋىرمايدى، بيكەم! — دەدى بوناسە، ايەلىنىڭ بۋعان سامارقاۋ قاراعانىنا وكپەلەپ. — ءبىراق ءسىز مەنىڭ ۇزاق تاۋلىكتەر بويى باستيليادا كوزىم جىلتىراپ جاتقانىمدى بىلەسىز بە؟

— تاۋلىك دەگەنىڭ تەز وتەدى عوي. ءسىزدىڭ قامالعانىڭىزدى ازىرگە ءسوز ەتپەي-اق قويالىق، وداندا مەنى وسىندا اكەلگەن ءىستىڭ جايىن ءسوز ەتەلىك.

— ءسىزدى وسىندا اكەلگەن ءىس دەگەنىڭىز قالاي؟ جانىم-اۋ، ءسىز مۇندا تۇتاس ءبىر اپتا بويى كورمەگەن كۇيەۋىڭىزبەن جۇزدەسۋگە كەلگەن جوقسىز با؟ — دەدى گالانتەرەيشى قاباق شىتىپ.

— ءيا، اۋەلى سونى ويلاپ كەلگەنىم راس. ءبىراق ودان وزگە دە شارۋام بار.

— ايتىڭىز ەندەشە!

— ول كەرەمەتتەي ءبىر ماڭىزدى جۇمىس، بالكىم، ءبىزدىڭ بولاشاق تاعدىرىمىز تەك سوعان بايلانىستى دا شىعار.

— بيكە، ءسىزدى كورمەگەلى بەرى ءبىزدىڭ جاعدايىمىز كۇرت وزگەرگەن، ەگەر ەندى بىرنەشە ايدان كەيىن جۇرتتىڭ كوبى ءبىزدى كورە الماي كۇندەيتىن بولسا، مەن وعان تاڭ قالمايمىن.

— ەگەر ءسىز مەنىڭ ايتقانىمدى دالمە-دال ورىندايتىن بولسا قىز، سولاي بولادى دا.

— مەن بە؟

— ءيا، ءسىز. ءبىر قايىرىمدى دا قاسيەتتى ءىستى جاساساڭىز، اقشانىڭ استىندا قالاسىز.

اقشا جايىن ايتسا، كۇيەۋىنىڭ ەن وسال پەرنەسىن باساتىنىن بوناسە بيكە كامىل ءبىلۋشى ەدى.

ءبىراق گالانتەرەيشى بولسىن، باسقا بولسىن، ايتەۋىر كاردينال ريشەلەمەن ون مينۋت سويلەسكەننەن كەيىن، كەز كەلگەن ادام تانىماستاي بولىپ وزگەرىپ كەتەتىن.

— قىرۋار اقشا ما؟ — دەدى بوناسە تومەنگى ەرنىن دۇرديتە.

— ءيا، وتە كوپ.

— شاماسى قانشا بولادى؟

— بالكىم، تۇتاس ءبىر مىڭ پيستول بولىپ قالار.

— دەمەك، ءسىزدىڭ ماعان سالايىن دەپ وتىرعان قولقاڭىز اسا ماڭىزدى نارسە بولدى عوي؟

— ءيا

— سوندا نە ىستەۋ كەرەك؟

— ءسىز دەرەۋ جولعا شىعاسىز. مەن سىزگە ءبىر حات بەرەمىن، ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتايسىز دا، تيەتىن كىسىنىڭ وزىنە قولما-قول اپارىپ تاپسىراسىز.

— قايدا بارۋىم كەرەك؟

— لوندونعا.

— مەن بە؟ لوندونعا ما؟ ءسىز نەمەنە، ازىلدەپ تۋرسىز با؟ مەنىڭ لوندوندا ەشبىر شارۋام جوق.

— ءبىراق ءسىزدىڭ لوندونعا بارۋىڭىزعا ءزارۋ بولىپ وتىرعان كىسىلەر بار.

— ولار كىمدەر؟ سىزگە ءبىر ەسكەرتەيىن دەگەنىم، مەن ەندى اۋەلى ءوز كوزىمدى جەتكىزبەي ەشتەڭەنى دە ىستەمەيمىن جانە ءوز باسىمدى قانداي بايگەگە تىگەتىنىمدى، كىم ءۇشىن تىگەتىنىمدى ءبىلىپ العىم كەلەدى.

— ءسىزدى جۇمسايتىن اسىل تەكتى ءبىر كىسى، سول دەگدار جان ءقازىر ءسىزدى كۇتىپ وتىر. سىيلىق دەگەنىڭىز ءسىزدىڭ ويلاعانىڭىزدان دا اسىپ كەتەدى — مەنىڭ سىزگە ايتايىن دەگەنىم وسى ەدى.

— تاعى ايلا-شارعى ما! بىتپەيتىن ءبىر ايلا-ارەكەتتەر! راقمەت! ەندى مەنى الداي المايسىز: كاردينال مىرزا مەنىڭ كوزىمدى اشتى.

— كاردينال! —  دەدى بوناسە بيكە داۋىستاپ. — ءسىز كاردينالمەن كورىستىڭىز بە؟

— ءيا، ول مەنى شاقىرىپ الدى! — دەدى گالانتەرەيشى،

— ءسىز سونىڭ شاقىرعانىنا ەرگەنسىز عوي، نە دەگەن بەيقام كىسى ەدىڭىز.

— نەسىن جاسىرايىن، بارامىن نە بارمايمىن دەپ شانيەتىن حال مەندە بولعان جوق: ەكى جاساۋىل ايداپ اپاردى. تاعى ءبىر مويىندايىن دەگەنىم، مەن ول كەزدە مارتەبەلى تاقسىردى ءتىپتى بىلمەۋشى ەدىم، سول سەبەپتى دە و كىسىگە بارماي، جالتارىپ قالا السام — سوعان قاتتى قۋانعان بولار ەدىم.

— ول سىزگە دورەكى مىنەز كورسەتتى مە، قورقىتتى ما؟

— ول ماعان قولىن ۇسىنىپ، دوسىم دەپ اتادى، ءيا، دوسىم دەپ اتادى! ەستىپ تۇرسىز با، بيكەم؟ مەن — ۇلى كاردينالدىڭ دوسىمىن.

— ۇلى كاردينالدىڭ دەيسىز بە؟

— ياپىرماي، وسى ءسىز سول كىسىنىڭ اتاق-دارەجەسىنە ءشۇبا كەلتىرۋدەن ساۋمىسىز؟

— جوق ءشۇبا كەلتىرمەيمىن، ءبىراق مەنىڭ سىزگە ايتارىم، ءمينيستىردىڭ شاپاعاتى — دايەكسىز نارسە، تەك ەسۋاس قانا ءوز تاعدىرىن مينيسترگە اپارىپ تەليدى. ودان دا قۇدىرەتتى، ودان دا جوعارى تۇرعان وكىمەت بار — ءبىر ادامنىڭ قۇبىلمالى ەركىنە عانا، نەمەسە بەلگىلى ءبىر وقيعانىڭ بىتەر-بىتپەسىنە عانا سۇيەنبەيتىن وكىمەت-بيلىك بولادى. سونداي وكىمەتكە عانا قىزمەت ەتۋ كەرەك.

— بيكەم، مەن قاتتى قىنجىلىپ وتىرمىن، ءبىراق مەن ءۇشىن سول ۇلى ادامنىڭ بيلىگىنەن وزگە بيلىك جوق، ءوز باسىم سول كىسىگە قىزمەت ەتۋ قۇرمەتىنە يە بولعانمىن.

— ءسىز كاردينالعا قىزمەت ەتەسىز بە؟

— ءيا، بيكەم. سول سەبەپتى دە، كاردينالدىڭ قىزمەتشىسى رەتىندە مەن ءسىزدى مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قارسى باعىتتالعان قاسكۇنەمدىك ارەكەتتەرگە جۋىتپايمىن جانە ءوزى فرانسۋز بولماعاسىن، جان-جۇرەگىمەن يسپانيانى جاقتايتىن ايەلدىڭ ايلا-شارعىسىنا ءسىزدىڭ كومەك بەرۋىڭىزگە تىيىم سالامىن. باقىتىمىزعا قاراي، ءبىزدىڭ ۇلى كاردينالىمىز بار ايتەۋىر: ونىڭ ومىردە قالعىمايتىن قىران كوزى دۇنيەنىڭ ءبارىن ءمۇلت جىبەرمەي ءجىتى باعىپ وتىر جانە ودان جاسىرىن قالاتىن جۇرەك تۇكپىرى بولمايدى.

بوناسە گراف روشفوردان ەستىگەن ءسوزىن سوزبە-سوز قايتالاپ ايتقان ەدى. ول بۇل سوزدەردى كوڭىلىنە توقىپ العان، ادەمىلەپ ايتاتىن قولايلى ءساتتى كۇتىپ جۇرگەن-دى. ءبىراق ءوز كۇيەۋىنىڭ كومەگىنە سەنگەن جانە سول ءۇشىن كوروليەۆا الدىندا سەرت بەرگەن جاس ايەل ءوزىنىڭ دارمەنسىزدىگىن كورىپ جانە سۇمدىق ءبىر قاۋىپ-قاتەرگە تابان استىندا ارانداپ قالا جازداعانىن سەزىپ قالشىلداپ قورقىپ كەتتى. دەگەنمەن كۇيەۋىنىڭ ءالسىز جەرىن، اسىرەسە، قۇلقىنقۇمار قوماعايلىعىن كامىل بىلەتىن ايەل ءالى دە بولسا كۇيەۋىن ىرقىما كوندىرەرمىن دەگەن ۇمىتتەن ايرىلعىسى كەلمەدى.

— اح، سولاي ما، ءسىز كاردينالشى ەكەنسىز عوي، مىرزا! — دەدى كەلىنشەك شيرىعىپ. — ءسىز ايەلىڭىزدى ازاپتايتىن، كوروليەۆاڭىزدى قورلايتىن سۇمدارعا قىزمەت ەتەدى ەكەنسىز عوي!

— جالپى جۇرتتىڭ يگىلىگى تۇرعاندا جالعىز ادامنىڭ مۇددەسى دەگەن نە، ءتايىرى. دەپ مەملەكەتتى قۇتقاراتىن كىسىلەردى جاقتايمىن! — دەدى بوناسە لەپىرىپ.

بۇل دا گراف روشفوردىڭ ءسوزى-تىن، بوناسە ونى جاتتاپ الىپ، ەندى ەسەبىن تاۋىپ قىستىرا سالعان-دى.

— بايعۇس-اۋ، ءوزىڭىز ايتىپ تۇرعان مەملەكەت دەگەننىڭ نە ەكەنىنەن ازداپ تا بولسا حابارىڭىز بار ما؟ — دەدى بوناسە بيكە يىعىن قۋشيتىپ. — قۋلىق-سۇمدىقتى قايتەسىز، ودان دا قاراپايىم مەشانين بولىپ جۇرە بەرسەڭىزشى جانە كىم كوبىرەك پايدا جاسايمىن دەسە سونىڭ جاعىنا شىعا قويىڭىز.

— كىم بىلگەن... — دەدى داۋسىن سوزىپ بوناسە، قاسىندا تومپايىپ جاتقان قالتانى قولىمەن قاعىپ-قاعىپ قالعاندا كۇمىس سىڭعىرى ەستىلدى. — قۇرمەتتى ۋاعىزداۋشى بيكەش، ءسىز ەندى مىناعان نە دەر ەكەنسىز.

— بۇل اقشا قايدان كەلگەن؟

— اڭعارماي وتىرسىز با ءالى؟

— كاردينالدان با؟

— سول كىسىدەن جانە مەنىڭ دوسىم روشفوردان.

— گراف روشفوردان با؟ ءمانجۋباس-اۋ، مەنى ۇرلاعان تاپ سونىڭ ءوزى ەمەس پە!

— ۇرلاسا ۇرلاعان شىعار.

— سونداي سۇمىرايدان اقشا العانسىز با؟

— سول ۇرلىقتىڭ شىن سەبەبى ساياسات ەكەنىن ءوزىڭىز دە ايتپاپ پا ەدىڭىز؟

— ول ۇرلىقتىڭ نەگىزگى ماقساتى — مەنى كۇشتەپ حانىمعا وپاسىزدىق جاساتۋ ەدى، كونسەم — كوندىم، كونبەسەم كۇشتەپ، ازاپتاپ، قاسيەتتى بيلەۋشى حانىمىمنىڭ ار-نامىسىنا، ءتىپتى، بالكىم، ومىرىنە دە ءقاۋىپ توندىرەتىن ىستەردى ماعان مويىنداتۋ ەدى.

— بيكەش، — دەدى بوناسە، — ءسىزدىڭ قاسيەتتى بيلەۋشىڭىز — وپاسىز يسپان ايەلى، سول سەبەپتى دە كاردينال جاساپ جاتقان ىس-ارەكەتتىڭ ءبارى دە زاڭدى،

— سۋدار، — دەدى جاس ايەل شاڭقىلداپ،— مەن ءسىزدى قورقاق تا قوماعاي ەكەنىڭىزدى، اقىلسىز اقىماق ەكەنىڭىزدى ءبىلۋشى ەدىم، ال ءبىراق وڭباعان زالىم ەكەنىڭىزدى بىلمەۋشى ەدىم!

— بيكە... — دەدى بوناسە مولتەڭدەپ، ايەلىنىڭ وسىلاي اشۋلانعانىن العاش رەت كورىپ، ءۇي ءىشىنىڭ جانجالىنان شوشىپ كەتىپ، — بيكەش، ءسىز نە دەپ كەتتىڭىز؟

— مەن ءسىزدى جەكسۇرىن دەپ تۋرمىن! — بوناسە بيكە كۇيەۋىنە قايتادان ىقپالى وتە باستاعانىن اڭداپ، اڭگىمەسىن سوزا بەردى. —ءسويتىپ ءسىز ساياساتپەن اينالىسىپ كەتتىم دەڭىز، ونىڭ ۇستىنە كاردينالدىڭ جاقتاسى بولدىم دەڭىز؟ ءسويتىپ ءسىز جان-تانىڭىزبەن ازازىلگە ساتىلدىم دەسەڭىز جانە اقشاعا ساتىلعانسىز عوي، سولاي ما؟

— ازازىلگە ەمەس، كاردينالعا!

— ونىڭ ءبارى ءبىر! — دەدى كەلىنشەك شاپتىعىپ. — كىم «ريشەلە» دەسە — «ءازازىل» دەپ ايتقانى.

— ۇندەمەڭىز، بيكەش ۇندەمەڭىز! ءسوزىڭىزدى بىرەۋ بولماسا بىرەۋ ەستىپ قالار!

— ءيا، ءسىز دۇرىس ايتاسىز، ءبىراق ءسىزدىڭ قورقاقتىعىڭىزدان مەن ۇيالامىن.

— ءسىز ماعان سوندا نە جاسا دەيسىز؟

— مەن سىزگە الگىدە عانا ايتقانمىن: تاپ ءقازىر جولعا اتتانىپ، وزىڭىزگە سەنىپ تاپسىرىلعان ءىستى ادال ورىنداپ شىعۋىڭىزدى تالاپ ەتەمىن. وسى شارتتى قابىلداساڭىز مەن ءبارىن دە ۇمىتامىن دا، كىناڭىزدى كەشىرەمىن. بۇعان قوسا، — ايەل وعان قاراي قولىن سوزىپ، — سىزبەن قايتا دوستاسامىن.

بوناسە ءارى قويان جۇرەك قورقاق،' ءارى ساراڭ ەدى، ءبىراق ايەلىن ولەردەي جاقسى كورەتىن، ونىڭ كوڭىلى بوساپ كەتتى. ەلۋ جاستاعى ەردىڭ جيىرما بەستەگى ايەلىنە ۇزاق بۇرتيىپ ءجۇرۋى قيىن بولسا كەرەك-تى. بوناسە بيكە كۇيەۋىنىڭ قيپاقتاپ تۇرعانىن سەزە قويدى.

— كانە قالاي؟ تاۋەكەلگە بەل بايلادىڭىز با؟

— قىمباتتى بيكەم، مەنەن نە تالاپ ەتىپ تۇرعانىڭىزدى ءوزىڭىز ءبىر ويلاپ كورىڭىزشى؟ لوندون الىستا، پاريجدەن تىم قاشىق جاتىر، ونىڭ ۇستىنە ءسىزدىڭ تاپسىرماڭىزدى ورىنداۋ ءىسى، بالكىم، قاتەرلى دە شىعار.

— سول قاۋىپ-قاتەردەن امان قالساڭىز سىزگە ءبارىبىر ەمەس پە!

— ءسىز بىلەسىز بە، بوناسە بيكە؟ — دەدى گالانتەرەيشى. — بىلسەڭىز، مەن ودان ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتامىن. ايلا-شارعىدان مەن قاتتى قورقامىن. مەن باستيليانى كورگەن كىسىمىن! باستيليا دەگەنىن ءبىر سۇمدىق! ەسىمە تۇسسە بولعانى — ارقامدى اياز قارىپ وتكەندەي بولادى. مەنى ازاپتايمىز دەپ قورقىتتى! ال، ءسىز ازاپتاۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلەسىز بە؟ اعاش سىنالاردى باشپايلارىڭىزدىڭ ارا-اراسىنا سالىپ سۇيەگىڭىز كۇلپارشا بولعانشا قىسادى ەكەن... جوق، ايتتىم — ءبىتتى، كەستىم — ءۇزىلدى! ولسەم دە بارمايمىن. اۋ، شايتان العىر-اۋ، ءوزىڭىز نەگە بارمايسىز؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن مەن ءسىز جونىندە قاتەلەسىپ كەلىپپىن: ءسىز ماعان بىرتە-بىرتە ەركەك بولىپ كورىنىپ باراسىز جانە ەركەك بولعاندا دا ەڭ ءبىر جانكەشتى، جاۋجۇرەك بولىپ كورىنەسىز.

— ال، مىنا ءسىز... ءسىز بە — ناعىز ايەلسىز، بارىپ تۇرعان بەيشارا، اقىماق تا اقىلسىز ايەلسىز! اح! ءسىز قورقاقسىز عوي؟ جارايدى! ولاي بولسا مەن وسى تاپ ءقازىر ءسىزدى كوروليەۆا اتىنان قاماۋعا ال دەيمىن، سوسىن ءسىزدى ايداپ اپارىپ، الگى ءوزىڭىزدىڭ زارەڭىز قالمايتىن باستيلياعا قامايدى دا تاستايدى!

بوناسە تەرەڭ ءبىر ويعا سۇڭگىپ كەتتى. ول ءقاۋىپ قاتەردىڭ قاي جاقتان — كاردينال جاقتان با، الدە، كوروليەۆا جاعىنان با — كۇشتى بولاتىنىن اقىلعا سالىپ، ولشەپ-پىشىپ كوردى. سويتسە، كاردينالدىڭ اشۋىنان وتكەن ءقاۋىپ جوق ەكەن.

— مەنى كوروليەۆا اتىنان تۇتقىنداۋعا ءامىر ەتىڭىز؟ — دەدى ول اقىرىندا. — مەن مارتەبەلى تاقسىرعا سۇيەندىم دەيمىن.

ءوزىنىڭ اسىرا سىلتەپ جىبەرگەنىن بوناسە بيكە ەندى عانا ءتۇسىندى، ءتۇسىندى دە شوشىپ كەتتى. كۇيەۋىنىڭ استە شىمىرىكپەيتىن توپاس جۇزىنە سەسكەنە كوز تاستاپ ەدى، ودان زارە-قۇتى قالماعان اقىلسىز بەيباقتىڭ كوزسىز قالشالىعىنان باسقا ەشتەڭەنى دە كورە المادى.

— ماقۇل ەندەشە، — دەدى ايەل جاسىپ. — تۇپتەپ كەلگەندە، بالكىم، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز دۇرىس تا شىعار. ساياساتقا ەركەكتەر جەتىكتەۋ كەلەدى، اسىرەسە، بوناسە مىرزا، ءسىز جەتىك شىعارسىز، ويتكەنى كاردينالمەن كەڭەستىڭىز عوي. دەگەنمەن ءبىر وكىنەتىنىم جەرىم، — دەدى ايەل اڭگىمەسىن جالعاپ، — وزىمە دەگەن ماحابباتىنا قۇدايداي سەنىپ جۇرگەن كۇيەۋىم، جەمە-جەمگە كەلگەندە، مەنىڭ ءبىر قولقامدى، ءبىر ەركەلىگىمدى ورىنداۋعا قۇلىقسىز بولىپ شىقتى.

— ءسىزدىڭ قولقاڭىزدىڭ قايدا اپارىپ سوعاتىنىن كىم بىلگەن،- دەدى بوناسە قامقورسي سويلەپ. — سول سەبەپتى دە مەن ودان سەسكەنەمىن.

— ەندەشە ويعا العان ىستەن باس تارتام داعى، لاج قانشا، — دەدى كەلىنشەك ءبىر كۇرسىنىپ قويىپ. — سولاي-اق بولسىن. ەندى ونى ءسوز قىلماساق تا بولادى.

— تىم بولماسا لوندونعا بارعاندا مەنىڭ نە ىستەيتىنىمدى ءتۇسىندىرىپ ايتىپ بەرسەڭىز عوي، — دەدى بوناسە ءبىراز ءۇنسىز تۇرعاننان كەيىن؛ ايەلىنىڭ سىرىن شىجىمداپ بىلە بەرگەيسىڭ، دەگەن روشفوردىڭ ءامىرى ونىڭ ەسىنە كەشەۋىلدەپ بارىپ تۇسكەن ەدى.

— سىزگە ونى ءبىلۋدىڭ ەشبىر قاجەتى جوق، — دەدى كەلىنشەك سەزىكتەنە بويىن تەجەپ. ول الگى كەيدە ايەلدەردىڭ اڭسارى اۋىپ كەتەتىن بولماشى بىردەڭە ەدى، تەك شاش ەتەكتەن پايداعا كەنەلەتىن ءبىر نارسەنى ساتىپ الۋدىڭ جايى ەدى.

جاس ايەل كوكەيىندەگى ويىن تەرەڭىرەك جاسىرۋعا تىرىسقان سايىن، بوناسە ايەلىنىڭ وزىنە ايتقىسى كەلمەگەن قۇپيا سىرىنىڭ اسا ماڭىزدى ءبىر نارسە ەكەنىنە كوزى انىق جەتە بەردى. سول سەبەپتى دە ول دەرەۋ گراف روشفورعا جۇگىرىپ بارىپ، كوروليەۆا لوندونعا جىبەرەتىن شابارمان ىزدەپ جاتىر، دەپ ايتپاقشى بولدى.

— كەشىرىڭىز، قىمباتتىم، مەنىڭ كەتۋىم كەرەك، — دەدى ول. — ءسىزدى بۇگىن كەلەتىنىڭىزدى بىلمەگەسىن ءبىر كوڭىلدەس كىسىگە كەلەمىن دەپ ۋادە بەرگەن ەدىم. مەن كەپ كىدىرمەيمىن، ەگەر از ۋاقىت كىدىرە تۇرساڭىز، الگى تانىسىممەن ءسوزىمدى بىتىرەمىن دە، وسىندا قايتىپ كەلەمىن، انە، كوشە دە قاراڭعىلانىپ بارادى، مەن سوسىن ءسىزدى لۋۆرعا شىعارىپ سالارمىن.

— راحمەت، سۋدار، — دەدى بوناسە بيكە. — ماعان ءبىر ماردىمدى كومەك كورسەتە قوياتىنداي ءسىز قانداي باتىر بولا قالدىڭىز. لۋۆرعا ءوزىم-اق بارا بەرەمىن.

— قالاۋىڭىز ءبىلسىن، بوناسە بيكە، — دەدى بۇرىنعى گالانتەنرەيشى. — ءسىزدى ەندى قايتىپ قاشان كورەمىن؟

— كەلەسى اپتادا جۇمىستان ازداپ تا بولسا بوسايتىن شىعارمىن، سونى پايدالانىپ ۇيگە كەلىپ، نارسەلەرىمىزدى ءبىراز رەتكە كەلتىرمەسەك، وزدەرى ءبىر ءتۇرلى بولىپ ءبۇلىنىپ، توزىپ كەتكەن سياقتى.

— ماقۇل، مەن ەندەشە ءسىزدى كۇتەمىن. ءسىز ماعان اشۋلانىپ قالعان جوقسىز با؟

— مەن بە؟ جو-عا!

— كورىسكەنشە ساۋ بولىڭىز دەيمىز بە؟

— كورىسكەنشە.

بوناسە ايەلىن قولىنان ءسۇيىپ، اسىعىس كەتىپ قالدى.

— حوش، — دەدى بوناسە بيكە، كۇيەۋى شىعىپ كەتىپ بولمەدە ءوزى وڭاشا قالعاسىن، — بۇل توپاسقا ەندى كاردينالشى بولۋ عانا جەتپەي ءجۇر ەدى. وي، جازعان باسىم-اي، كوروليەۆانىڭ الدىندا انت-سۋ ءىشىپ جۇرسەم، حانىم بەيشارانى جارىلقايتىنداي ۋادە بەرىپ جۇرسەم... قۇداي-اي، و، جاساعان-اي! ول ەندى مەنى دە ساراي ىشىندە قۇرت-قۇمىرسقاداي قاپتاپ جۇرگەن جادىگويلەردىڭ ءبىرى، ءوزىن اڭدىسىن دەپ ادەيى قويعان تىڭشىلاردىڭ ءبىرى دەپ ويلايتىن بولدى-اۋ... بەۋ، بوناسە مىرزا-اي! ءوزىڭدى بۇرىن دا ونشا جاقسى كورە بەرمەۋشى ەم، ەندى ءتىپتى تۇڭىلسەم كەرەكتى: سىزگە قاتتى وشىككەن سياقتىمىن، ەندى ءبىر كەزەگىم كەلگەندە سازايىڭدى بەرەرمىن!

ايەل وسى ءسوزدى ايتىپ بولۋى مۇڭ ەكەن، توبەدەن بىردەڭە تارس ەتە قالدى، ايەل اڭىرىپ جوعارى قارادى.

— قىمباتتى بوناسە بيكە! — دەگەن داۋىس جەتتى توبەدەن. — باسقىشقا شىعاتىن كىشكەنە ەسىكتى اشىڭىزشى، سوسىن مەن تومەن تۇسە قويايىن.

XVIII

كوڭىلدەسى مەن كۇيەۋى

— ءيا، بيكەش، وزىڭىزگە ءبىر ءسوز ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىز، كۇيەۋىڭىز ءبىر بەيشارا ەكەن، — دەدى د'ارتانيان، كەلىنشەك اشقان ەسىكتەن كىرىپ كەلە جاتىپ.

— دەمەك، ءسىز ءبىزدىڭ ءسوزىمىزدى ەستىگەن ەكەنسىز عوي؟ — دەدى جەدەلدەتىپ بوناسە بيكە جىگىتكە ۇرپيە كوز تاستاپ.

— باسىنان اياعىنا دەيىن ەسىتتىم.

— قۇداي-اي، سوندا قالاي ەسىتتىڭىز؟

— ءسىز بەنەن كاردينالدىڭ تىڭشىلارى اراسىنداعى قىزۋ ءسوزدى قالاي ەستىسەم، بۇل اڭگىمەنى دە سولاي ەسىتتىم.

— ءبىزدىڭ اڭگىمەمىزدەن ءسىز نە ءتۇسىندىڭىز سوندا؟

— مەن سان جايتتەردى ءتۇسىندىم. بىرىنشىدەن، مەنىڭ باقىتىما قاراي، كۇيەۋىڭىز ءارى اقىماق، ءارى توپاس ەكەن؛ سوسىن ءسىز ءقازىر اۋىر جاعدايعا تاپ بولىپ تۇرسىز، وعان مەن شىن كوڭىلىممەن قۋانامىن، ويتكەنى ول ماعان ءسىزدىڭ ءبىر كادەڭىزگە جاراۋىما مۇمكىندىك بەرەدى — ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى كۋا، مەن ءسىز ءۇشىن وتقا تۇسۋگە دە ءازىرمىن؛ ەڭ سوڭىندا ۇققانىم، كوروليەۆاعا ەرجۇرەك، باتىل، تاپقىر دا ادال ءبىر كىسى كەرەك، ول حانىمنىڭ تاپسىرماسىمەن لوندونعا بارۋعا ءتيىس. اسىرماي دا جاسىرماي ايتسام، ىسكە قاجەت قاسيەتتەردىڭ ءبىرازى مەنىڭ باسىمنان دا تابىلادى، ەندەشە مەنى ەمىن-ەركىن جۇمساي بەرۋىڭىزگە بولادى.

بوناسە بيكە بىردەن جاۋاپ بەرە قويمادى، ءبىراق قۋانعانىنان جۇرەگى لۇپىلدەپ، كوزىندە ءۇمىت وتى جالت ەتتى.

— مەن وسى قۇپيا مىندەتتى سىزگە سەنىپ تاپسىرار بولسام — وعان قانداي كەپىلدىك بەرە الاسىز؟ — دەدى كەلىنشەك.

— سىزگە دەگەن مەنىڭ ماحابباتىم سوعان كەپىل بولسىن. كانە، ايتىڭىز، بۇيىرىڭىز! نە ىستەۋىم كەرەك؟

— قۇداي-اي، سونداي قۇپيانى سىزگە سەنىپ تاپسىرا الار ما ەكەنمىن؟ ءسىز ءالى بالاسىز عوي!

— بايقايمىن، ءسىز شاماسى ماعان بىرەۋدىڭ كەپىلدىك بەرگەنىن قالايسىز عوي،

— سوندا عانا جانىم جاي تابار ەدى،

— ءسىز اتوستى بىلەسىز بە؟

— جوق.

— پورتوستى شە؟

— بىلمەيمىن.

— ءاراميستى شە؟

— جوق. بۇل مىرزالارىڭىز كىم ەدى؟

— ۇلى اعزامنىڭ مۋشكەتەرلەرى. ءسىز ولاردىڭ كاپيتانى دە تريەۆيل مىرزانى دا بىلمەيسىز بە؟

— و ءيا! ول كىسىنى بىلەمىن، ءبىراق ءوزىن تىكەلەي ەمەس، سىرتىنان بىلەمىن: كوروليەۆا ول كىسىنى اسا ادال، پاراساتتى دۆوريانين دەپ تالاي رەت ايتىپ وتىرعانىن ەستىگەنمىن.

— ءسىز ونى كاردينالعا جاعىنامىن دەپ وزىڭىزگە وپاسىزدىق جاسايدى دەپ ەسەپتەمەيسىز عوي ايتەۋىر؟

— البەتتە، ولاي ويلامايمىن.

— ەندەشە ءسىز وعان قۇپيا سىرىڭىزدى ايتىڭىز-داعى، سول تىلسىم سىرىڭىز قانشالىقتى ماڭىزدى، قىمبات تا قورقىنىشتى بولسا دا، مىنا ماعان سەنىپ تاپسىرۋعا بولا ما دەپ سو كىسىنىڭ وزىنەن تىكەلەي سۇراڭىز.

— ءبىراق ول مەنىڭ ءوزىمنىڭ قۇپيا سىرىم ەمەس، سول سەبەپتى دە ونى ايتۋعا ەشبىر حاقىم جوق.

— ءسىز ونى بوناسە مىرزاعا سەنىپ تاپسىرماقشى بولدىڭىز عوي! — دەدى د'ارتانيان رەنجىپ.

— حاتتى كەيدە اعاشتىڭ قۋىسىنا، كەپتەردىڭ قاناتىنا، ءيتتىڭ قارعىسىنا دا سەنىپ تىعا سالاتىن كەزدەر بولادى، سول سياقتى ءبىر سەنىم عوي.

— سىزگە ولەردەي عاشىق ەكەنىمدى ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرسىز عوي!

— ءيا، ءوزىڭىز سولاي دەپ تۇرسىز.

— مەن — ادال اداممىن!

— ءوزىم دە سولاي ويلايمىن.

— مەن — باتىرمىن!

— و، وعان كوزىم كامىل جەتەدى.

— ەندەشە مەنى سىناپ كورىڭىز!

بوناسە بيكە ءالى دە كوڭىلىندەگى كۇدىگى سەيىلمەگەندەي، جاس جىگىتكە تاعى ءبىر قارادى. ءبىراق ونىڭ كوزى وتتاي جايناپ، داۋسى دا سەنىمدى شىققاسىن، كەلىنشەكتىڭ بۇعان سەنبەسكە امالى دا قالمادى. مۇنىڭ ۇستىنە تۇيىقتان شىعۋدىڭ باسقا جولى دا جوق ەدى. تاۋەكەلگە بەل بايلاماسا بولمايدى. ورىنسىز ساقتىق پەن اشىقاۋىز سەنگىشتىك — كوروليەۆاعا مۇنىڭ ەكەۋى دە قاتەرلى.

سوسىن ءبىز مويىندايتىن داۋسىز ءبىر ءجايت — وسى ءبىر بالعىن جىگىتكە ىنتا-ىقىلاسىنىڭ ەركىنەن تىس اۋىپ تۇراتىنى كەلىنشەككە ءتىل بىتىرەيىن دەدى.

— جارايدى ەندەشە، — دەدى ول، — مەن ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزعا كونەيىن جانە جاقىنىمداي سەنەيىن. ءبىراق وسىدان بار عوي، ەگەر ءسىز ماعان وپاسىزدىق جاساپ، ساتىپ كەتسەڭىز، دۇشپاندارىم مەنى مىڭ جەردەن كەشىرىپ جاتسا دا، وبالىم ءسىزدىڭ موينىڭىزدا دەپ اسىلىپ ولمەسەم، مەنى ءبىر قۇدايدىڭ قارعىسى اتسىن!

— ال، ەگەر مەن ءسىزدىڭ تاپسىرماڭىزدى ورىندايمىن دەپ ءجۇرىپ قولعا تۇسە قالسام، سىزدەرگە سوزىممەن دە، ىسىممەن دە كولەڭكە تۇسىرمەيمىن، ودان دا ولگەنىم ارتىق دەپ قۇداي الدىندا انت ەتەم!

مىنە وسىدان كەيىن كەلىنشەك وعان قۇپيا سىرىن جاسىرماي ايتتى، بۇل قۇپيانىڭ ءبىر ۇشتىعى وعان اناداعى ءبىر وقىس جايتتەن كەيىن، ساماريت ايەل ءمۇسىنىنىڭ قارسىسىنداعى كوپىر ۇستىندە ءمالىم بولعان ەدى.

بۇلاردىڭ بىر-بىرىنە ايتقان عاشىقتىق ءسوزى وسى ەدى.

د'ارتانيان يەن باقىتقا كەنەلىپ، توبەسى كوككە جەتكەندەي بولدى. الگىدە عانا ەستىگەن قۇپيا سىر، جانىنا بالاعان جاس ايەل ونىڭ بويىن سەرگىتىپ، كۇشىنە كۇش قوسقانداي بولدى.

— مەن اتتانامىن! تاپ ءقازىر اتتانامىن! — دەدى ول.

— قالاي، بىردەن جۇرە بەرمەكشىسىز بە؟ — دەدى بوناسە بيكە اڭ-تاڭ قالىپ. — پولكىڭىز، كومانديرىڭىز نە دەيدى؟

— يمانداي شىنىم، قىمباتتى كونستانسيا، ءسىز ماعان دۇنيەنىڭ ءبارىن ۇمىتتىردىڭىز. دۇرىس ايتاسىز، ماعان دەمالىس كەرەك.

— تاعى ءبىر بوگەت! — دەدى بوناسە، بيكە كۇيىنە كۇبىرلەپ.

— و، مەن ول بوگەتتەن تەز قۇتىلامىن، قام جەمەڭىز، — دەدى د'ارتانيان ءبىراز ويلانعاسىن.

— قالاي؟

— بۇگىن كەشكە سالىم مەن دە تريەۆيل مىرزاعا بارامىن دا، كۇيەۋ بالاسى دەزەسساردان ماعان دەمالىسقا رۇقسات الىپ بەرىڭىز دەپ وتىنەمىن.

— ءبىراق ونىمەن ءىس بىتپەيدى...

— ءسىز نەدەن قىسىلىپ تۇرسىز؟ — دەدى د'ارتانيان، بوناسە بيكەنىڭ كۇمىلجىپ تۇرىپ قالعانىن كورىپ.

— بالكىم، ءسىزدىڭ اقشاڭىز جوق شىعار؟

— «بالكىم» دەگەن ءسوزىڭىز ارتىق، — دەدى جىگىت كۇلىمسىرەپ.

— ولاي بولسا، مىنا قالتانى الىڭىز، — دەدى بوناسە بيكە شكافتى اشىپ تەڭگە تولى قالتانى الىپ، وسىدان جارتى ساعات بۇرىن كۇيەۋى وسى قالتانى سۇيسىنە سيپاعان ەدى.

— كاردينالدىڭ قالتاسى عوي! — دەدى جىگىت قارقىلداي كۇلىپ، ەدەننىڭ تاقتايىن الىپ تاستاپ، ەرلى-زايىپتى ەكەۋىنىڭ اراسىندا بولعان اڭگىمەنى تۇگەل ەستىگەنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز.

— ءيا، كاردينالدىڭ قالتاسى، — دەدى بوناسە بيكە ونى قۇپتاپ. — ءوزىڭىز كورىپ تۇرسىز عوي، ءبۇيىرى توپ-تولىق.

— اي، شايتان-اي! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — مۇنىڭ ءوزى ءتىپتى ساۋاپ بولدى-اۋ: كوروليەۆانى مارتەبەلى تاقسىردىڭ اقشاسىمەن قۇتقاراتىن.

— ءسىز وتە سۇيكىمدى، اياۋلى جىگىتسىز! — دەدى بوناسە بيكە تولقىپ. — مارتەبەلى حانىمنىڭ قارىزدار بولىپ قالماسىنا كۇماندانباي-اق قويىڭىز.

— و، ءقازىردىڭ وزىندە-اق مەنىڭ ەڭبەگىم قايتتى! — دەدى جىگىت ماسايراپ. — مەن ءسىزدى سۇيەمىن — تاپ وسىلاي دەۋىمە رۇقسات ەتەسىز عوي... وسىنداي باقىتقا جەتەم دەگەن وي تۇندە تۇسىمە كىرگەن بە!..

— تىس-س! — دەدى كەنەت بوناسە بيكە سىبىرلاپ.

— نە بولىپ قالدى؟

— كوشەدە بىرەۋلەر سويلەسىپ كەلەدى..،

— كىمنىڭ داۋسى؟..

كۇيەۋىمنىڭ داۋسى. ءيا، سونىڭ تاپ ءوزى!

د'ارتانيان ەسىككە جۇگىرىپ بارىپ، ىلمەكتى جابا سالدى.

مەن كەتكەسىن اشارسىز.

ءبىراق مەنىڭ دە كەتۋىم كەرەك. ەگەر وسىندا قالسام، اقشانىڭ جوعالىپ كەتكەنىن وعان قالاي عانا تۇسىندىرەمىن.

— دۇرىس ايتاسىز، شىعىپ كەتەلىك ەندەشە.

شىعىپ دەيسىز بە؟ قايتىپ شىعامىز؟ ءبىز شىقساق بولدى — ول ءبىزدى بىردەن كورەدى.

— ەندەشە ءبىزدىڭ ۇيگە كوتەرىلەيىك.

— اح! — بوناسە بيكەنىڭ داۋسى ەرىكسىز شىعىپ كەتتى. — ءسىز وسىلاي دەگەندە ءتىپتى زارەم ۇشىپ كەتتى...

وسى سوزدەردى ايتقاندا بوناسە بيكەنىڭ كىرپىگىنە جاس ءىلىندى. د'ارتانيان ونىڭ مولتىلدەگەن كوز جاسىن كوردى دە، جۇرەگى ەلجىرەپ، ۇيالعاننان ءبىر تىزەرلەپ وتىرا كەتتى.

— ءدۆورياننىڭ ادال سوزىمەن سەرت ەتەم، شىركەۋدەن قالاي قاۋىپتەنبەيتىن بولساڭىز، ءبىزدىڭ ۇيدەن دە قاۋىپتەنبەي-اق قويىڭىز، — دەدى ول.

— كەتتىك. سىزگە ءوزىمدى سەنىپ تاپسىردىم، دوسىم! — دەدى كەلىنشەك.

د'ارتانيان ابايلاپ ىلمەكتى اشىپ، سوسىن ەكەۋى لىپ ەتىپ، كولەڭكە سياقتى جەڭىل جىلجىپ، ىشكى ەسىكتەن الاڭعا شىعىپ، باسقىشپەن ىڭ-شىڭسىز كوتەرىلدى دە، جىگىتتىڭ بولمەسىنە كەلىپ كىردى.

بولمەسىنە كىرگەسىن جىگىت ساقتىق ويلاپ ەسىكتى باستىرا سالدى. وسىدان كەيىن ەكەۋى تەرەزە الدىنا كەلىپ، بوناسە مىرزانىڭ پلاششقا ورانىپ العان بەيتانىس ءبىر كىسىمەن سويلەسىپ تۇرعانىن كوردى.

پلاششتى كىسىنى كورگەن كەزدە د'ارتانيان ءدىر ەتە ءتۇستى، سوسىن شپاگاسىن سۋىرا-مۋىرا ەسىككە قاراي تۇرا ۇمتىلدى.

ول — مەنگ قالاسىندا ۇشىراسقان بەيتانىس ەدى.

— ءسىز نە ىستەيىن دەپ تۇرسىز؟ ەكەۋمىزدىڭ دە تۇبىمىزگە جەتەسىز عوي! — دەدى بوناسە بيكەنىڭ شىر-پىرى شىعىپ.

— مەن انا كىسىنى ولتىرۋگە سەرت بەرگەن ەدىم! — دەدى د'ارتانيان ورەكپىپ.

— ءسىزدىڭ ءومىرىڭىز ەندى الدىڭىزعا قويىلعان ماقساتقا عانا باعىشتالادى، ونىڭ بيلىگى وزىڭىزدە ەمەس. جول-ساپار كەزىندە كەزدەسەتىن قاۋىپ-قاتەر بولماسا، باسقا بالە-ماتەردەن ساقتانىپ ءجۇرۋىڭىزدى كوروليەۆا اتىمەن تالاپ ەتەمىن!

— ال ءوزىڭىزدىڭ اتىڭىزدان ماعان ەشقانداي ءامىر ەتپەيسىز بە؟

— ءوز اتىمنان... — دەدى بوناسە بيكە جانى تەبىرەنىپ، — ءوز اتىمنان دا جالىنىپ سۇرايتىنىم وسى! كانە انالاردى تىڭدالىقشى — سولار مەنى ءسوز ەتىپ جاتقان سياقتى.

د'ارتانيان تەرەزەنىڭ الدىنا قايتىپ كەلىپ، سىرتقا قۇلاعىن توستى.

بوناسە ءوز ءۇيىنىڭ ەسىگىن اشىپ، ىشتە ەشكىمنىڭ جوق ەكەنىن كورگەسىن، سىرتتا قالعان پلاششتى كىسىنىڭ قاسىنا قايتىپ باردى.

— ايەلىم كەتىپ قالىپتى، — دەدى بوناسە. — ەندىگى لۋۆرگە قايتىپ بارعان شىعار.

— ءسىزدىڭ اياق استىنان نەگە كەتىپ قالعانىڭىزعا سەزىكتەنبەدى مە ەكەن، سوعان كوزىڭىز جەتە مە؟ — دەدى پلاششتى كىسى.

— ول ءوزى اسا ۇشقالاق ايەل، ونى قايدان سەزسىن! — دەدى بوناسە استامسىپ.

— الگى جاس گۆاردياشى ۇيىندە مە؟

— ۇيىندە جوق شىعار. ءوزىڭىز كورىپ تۇرسىز، تەرەزەلەرىنىڭ قاقپاعى جابۋلى، ساڭىلاۋىنان ەشبىر ساۋلە كورىنبەيدى.

سوندا دا ءبىر تەكسەرىپ قويعان ارتىق بولمايدى،

— قالاي تەكسەرەيىك؟

ەسىگىن قاعىپ كورىڭىزشى.

— قىزمەتشىسىنەن سۇرايىن،

— بارىڭىز.

بوناسە پودەزگە كىرىپ، الگىدە عانا قاشقىندار كىرگەن ەسىكتەن ءوتىپ، د'ارتانياننىڭ بولمەسىنىڭ الدىنا كەلىپ، ەسىگىن قاقتى.

ەشكىم جاۋاپ قاتپادى: ءوزىنىڭ ءسان-سالتاناتىن ارتتىرۋ ءۇشىن پلانشەنى سول ءبىر كەشتە پورتوس سۇراپ العان ەدى؛ ال، د'ارتانياننىڭ ءوز باسى تاپ ءقازىر ءلام دەپ ءۇن قاتپايدى.

بوناسە ەسىكتى تارسىلداتىپ قاققان كەزدە، ەكى جاستىڭ ەكەۋى دە جۇرەكتەرىنىڭ دۇرسىلدەپ سوعىپ كەتكەنىن سەزدى.

— وندا ەشكىم جوق ەكەن، — دەدى بوناسە.

— ءبارىبىر ءسىزدىڭ ۇيگە كىرەلىك. كوشەدە تۇرعاننان گورى قولايلى بولار.

— اح! — دەدى بوناسە بيكە قىنجىلىپ. — ءبىز ەندى ەشتەڭەنى دە ەستي المايتىن بولدىق.

— قايتا بۇرىنعىدان دا جاقسى ەستيتىن بولامىز، — دەدى د'ارتانيان كەلىنشەكتى جۇباتىپ.

د'ارتانيان ەڭكەيىپ ەدەننىڭ ءتورت بۇرىش پاركەتتەرىنىڭ بىرنەشەۋىن سەتىنەتىپ الىپ، ونى ءديونيسييدىڭ ساق قۇلاعى سياقتى ءبىر تىڭداۋشى ورىنعا اينالدىردى، سوسىن ەدەنگە كىلەم توسەپ، تىزەرلەپ وتىرا كەتتى، بوناسە بيكەگە دە مەن سياقتى وتىرىپ، ساڭىلاۋعا ەڭكەيىڭىز دەپ بەلگى بەردى.

— ۇيدە ەشكىمنىڭ جوق ەكەنىن انىق بىلەسىز بە؟ — دەدى بەيتانىس كىسى.

مەن وعان باسىممەن جاۋاپ بەرەمىن، — دەدى بوناسە.،

— ءسىز ايەلىڭىزدى..»

— سارايعا قايتىپ باردى دەپ ويلايمىن.

— ەشكىممەن سويلەسىپ ۇلگىرمەدى دەيسىز بە؟

— وعان انىق كوزىم جەتەدى.

— ونى دالمە-دال ءبىلۋدىڭ ايرىقشا ماڭىزى بار، ءتۇسىندىڭىز بە؟

— دەمەك، سىزگە ايتقان مالىمەتتەرىمدى باعالى مالىمەت دەۋگە بولادى عوي؟

— مەن ونىڭ سىزدەن نەسىن جاسىرايىن، قىمباتتى بوناسە، ولار — اسا باعالى مالىمەتتەر.

— ەندەشە كاردينال ماعان ىرزا بولادى دەڭىز،

— وعان ءشۇبا كەلتىرمەيمىن.

— ۇلى كاردينال!

— وزىڭىزبەن سويلەسكەندە ايەلىڭىز ەشكىمنىڭ ەسىمىن اتامادى ما، ۇمىتىپ قالعان جوقسىز با؟

— جوق، اتاماعان سياقتى.

— ول دە شيەۆرەز حانىمدى نەمەسە گەرسوگ بەكينگەمدى، نەمەسە دە بەرنە حانىمدى اتاعان جوق پا؟

— جوق، ول ماعان تەك جوعارى مارتەبەلى ءبىر كىسىگە قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن مەنى لوندونعا جىبەرگەلى جاتقانىن عانا ايتتى.

— ساتقىن! — دەدى بوناسە بيكە كۇبىرلەپ.

— تس-س، — دەدى د'ارتانيان كەلىنشەكتىڭ قولىنان ۇستاپ، ويلانىپ تۇرعان ايەل قولىن تارتىپ المادى دا.

— قانشا ايتقانمەن، ءسىز اڭگۇدىك اقىماقسىز، — دەدى پلاششتى كىسى ءسوزىن جالعاپ، — ايتپەسە ايەلىڭىزدى سىرتتاي قۇپتاعان بولىپ كورىنۋىڭىز كەرەك ەدى. سوندا حات ەندىگى ءبىزدىڭ قولىمىزدا بولاتىن ەدى، مەملەكەتىمىز ءبىر قاتەردەن امان قالاتىن ەدى، ال ءسىز..

— ءيا، مەن...

— ال سىزگە... دۆوريانين اتاعى بەرىلەتىن ەدى.

— ونى ءوزى ايتتى ما سىزگە...

— ءيا، ونىڭ ءسىزدى وسىنداي كۇتپەگەن ءبىر قۇرمەتپەن قۋانتقىسى كەلگەنىن كامىل بىلەمىن.

— قام جەمەي-اق قويىڭىز، — دەدى بوناسە. — ايەلىم مەنى قاتتى سىيلايدى، ءالى دە كەش ەمەس.

— اقىماق! — دەدى بوناسە بيكە كۇبىرلەپ.

— تس-س! — دەدى د'ارتانيان باسەڭ عانا، ايەلدىڭ قولىن قاتتى قىسىپ قالىپ.

— ءالى كەش ەمەسىڭىز قالاي؟ — دەدى پلاششتى كىسى.

— مەن ءقازىر لۋۆرعا جۇگىرىپ بارامىن-داعى، بوناسە بيكەنى شاقىرامىن، سوسىن وعان رايدان قايتقانىمدى، تاپسىرمانى ورىندايتىنىمدى ايتامىن، حاتتى الىسىمەن دەرەۋ كاردينالعا اپارىپ بەرەمىن.

— ماقۇل ەندەشە. تەزدەتىڭىز. ءسىزدىڭ نە ىستەگەنىڭىزدى ءبىلۋ ءۇشىن مەن دە ۇزاماي قايتىپ سوعارمىن.

بەيتانىس كىسى شىعىپ كەتتى.

— جەكسۇرىن! — دەدى بوناسە بيكە كۇيەۋىنە ىزاسى كەلىپ.

— تىنىشتالىڭىزشى! — دەدى د'ارتانيان كەلىنشەكتىڭ قولىن بۇرىنعىدان بەتەر قىسا ءتۇسىپ.

تاپ سول ساتتە الدەكىمنىڭ باجىلداعان داۋسى د'ارتانيان مەن بوناسە بيكەنىڭ ويىن بۇزىپ جىبەردى. بۇل — اقشالى قالتانىڭ جوعالىپ كەتكەنىن كورگەندە جۇرتتى كومەككە شاقىرعان بوناسەنىڭ جان داۋسى ەدى.

— و قۇدايىم-اي! — دەدى بوناسە بيكە ابىرجىپ. — مىنا ەسىرىك كۇللى كۆارتالدى دۇرلىكتىرەتىن بولدى-اۋ!

بوناسەنىڭ ويبايى كوپكە دەيىن باسىلمادى. ءبىراق كور قازۋشىلار كوشەسىنەن مۇنداي ايقاي-شۋ ءجيى-جيى شىعىپ جاتاتىن بولعاندىقتان دا، ەشكىم مۇنى ەستىپ كوشەگە شىقپادى، ونىڭ ۇستىنە گالانتەرەيشىنىڭ ءۇيى ءبىرازدان بەرى بالەلى ءۇي اتانىپ كەتكەن-دى، كوشەدەن ءتىرى جاننىڭ توبەسى كورىنبەگەسىن بوناسە سول ماڭدايىن توقپاقتاپ ويبايلاعان كۇيى ۇيىنەن جۇگىرىپ شىقتى. ديۋباك كوشەسى جاعىنان ونىڭ باجىلداعان داۋسى كوپكە دەيىن ەستىلىپ جاتتى.

— ال، ەندى، — دەدى بوناسە بيكە، — ول كىسى كەتكەن ەكەن، ەندىگى كەتەتىن كەزەك سىزدىكى. ساپارىڭىز وڭ بولسىن، باتىرىم، ايتەۋىر اباي بولعايسىز. كوروليەۆانىڭ قىزمەتىندە ەكەندىگىڭىزدى ۇمىتپاڭىز.

— حانىمنىڭ دا، ءسىزدىڭ دە قاراۋىڭىزدامىن! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — اسەم بيكەش، قاۋىپتەنبەي-اق قويىڭىز! حانىمنىڭ العىسىن الاتىنداي بولىپ قايتىپ كەلەتىنىم انىق، ءبىراق ءسىزدىڭ ماحابباتىڭىزعا قولىم جەتەر مە ەكەن؟

بۇعان جاۋاپ رەتىندە كەلىنشەكتىڭ اسەم ءجۇزى دۋىلداپ قىزارىپ كەتتى. ارادا تاعى ءبىراز مينۋت وتكەن شامادا د'ارتانيان دا پلاششىنا ورانىپ كوشەگە شىعا بەردى، ونىڭ ەتەگىن ۇزىن شپاگانىڭ قىنى كوتەرىپ بارا جاتتى.

بوناسە بيكە ونىڭ سوڭىنان ۇزاق ۋاقىت جاۋدىرەي قاراپ قالا بەردى. ادەتتە، ايەلدەر ىقىلاسى قۇلاعان جىگىتتى وسىلاي ۇزاتىپ سالار ەدى.

جىگىت بۇرىشتان اينالىپ كورىنبەي كەتىسىمەن ايەل ەدەنگە تىزەسىن بۇگىپ وتىرا كەتتى.

— و قۇداي! كوروليەۆانى دا ساقتاي گور، مەنى دە ساقتاي گور! — دەدى ايەل قولى مايىسىپ.

XIX

جورىق جوسپارى

د'ارتانيان ەڭ اۋەلى دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدى. ەندى بىرنەشە مينۋتتەن كەيىن كاردينالدىڭ الگى بەيتانىس كىسىدەن كۇللى جاعداياتتى بىلەتىنىنە جىگىتتىڭ كوزى انىق جەتتى، سول بەيتانىس مارتەبەلى تاقسىردىڭ سەنىمدى كىسىسى بولسا كەرەك-تى. ەندەشە ءبىر مينۋتتى دە تەككە وتكىزۋگە بولمايدى دەپ ەسەپتەدى ول.

جاس جىگىتتىڭ كەۋدەسىن قۋانىش كەرنەپ بارا جاتىر ەدى. كۇتپەگەن وقيعا اقشا مەن اتاق-داڭقتى بىردەن تابۋعا جاعداي جاساپ وتىر، مۇنىڭ ەڭ ءبىر جاقسى جەرى سول وقىس وقيعا ونى جاقسى كورەتىن ايەلىمەن جاقىنداستىرادى. تاعدىر ونى ويلاماعان جەردەي قيالى دا جەتە بەرمەيتىن مول باقىتقا كەنەلتتى.

دە تريەۆيل مىرزا مەيمانجايىندا، ءوزىنىڭ كادۋىلگى تەكتى دوس-جاراندارىمەن بىرگە وتىر ەكەن. بۇل ءۇيدىڭ كىسىلەرى د'ارتانياندى جاقسى بىلەتىن، سول سەبەپتى دە ول بىردەن كابينەتكە كىرىپ، كاپيتانمەن اسا ماڭىزدى ءبىر شارۋا جايلى سويلەسكەلى كەلگەنىن ايتىڭىز دەپ قىزمەتشىنى جۇمسادى.

ول كەلگەسىن ارادا بەس مينۋت وتپەي جاتىپ، مۇندا دە تريەۆيل مىرزا كەلىپ كىردى. جاس جىگىتتىڭ قۋانىشتى جۇزىنە ءبىر قاراعاننان-اق، كوپتى كورگەن كاپيتان جاڭا ءبىر وقيعانىڭ بولعانىن سەزە قويدى.

جولاي كەلە جاتقاندا د'ارتانيان مىناداي ءبىر ساۋالعا جاۋاپ تابا الماي باسى قاتقان: دە تريەۆيل مىرزاعا سەنىپ، سىرىمدى اشسام با ەكەن، الدە قۇپيا ءبىر ءىستى ورىنداۋعا رۇقسات سۇراپ قانا قويا سالسام با ەكەن؟ ءبىراق دە تريەۆيل مىرزا ءارقاشاندا بۇعان كەلگەندە اق كوڭىل، ادال نيەتىن بىلدىرەدى جانە ءوزى كورول مەن كوروليەۆا دەگەندە جانىن قۇربان ەتۋگە دايىن، ال، كاردينالعا قانى قاس، ەندەشە مەن وعان ءبارىن دە جاسىرماي ايتايىن، دەپ ويلادى جاس جىگىت.

— ءسىز مەنىڭ قابىلداۋىمدى سۇراعانىڭىز راس قوي، جاس دوس، — دەدى كاپيتان.

— ءيا، مىرزا، — دەدى د'ارتانيان، — مەنىڭ قانداي ماڭىزدى ماسەلەمەن كەلگەنىمدى بىلگەننەن كەيىن ءوزىڭىزدى مەزگىلسىز مازالاعانىمدى كەشىرەرسىز دەپ ويلايمىن.

— ولاي بولسا، سويلەڭىز. زەيىنىم سىزدە.

— ەگەر اسىرماي دا جاسىرماي ايتسام، — دەدى جاس جىگىت داۋسىن باسەڭدەتىپ، — اڭگىمە كوروليەۆانىڭ ار-ابىرويىن، بالكىم، ءتىپتى اياۋلى ءومىرىن ساقتاپ قالۋ جايلى بولىپ وتىر .

— ءسىز نە دەپ باراسىز! — دەدى دە تريەۆيل مىرزا داۋىستاپ، سوسىن بۇل ءسوزدى بىرەۋ ەستىپ قويمادى ما ەكەن دەپ توڭىرەگىن كوزىمەن ءبىر شولىپ، اڭگىمەشى جىگىتتىڭ بەتىنە اڭىرىپ قاراي بەردى.

— مىرزا، مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، كەزدەيسوق ءبىر ءجايت ماعان ءبىر قۇپيا سىردىڭ بەتىن اشتى... — دەدى د'ارتانيان.

— ول سىردى، ءسىز، جىگىتىم، جانىڭىزدى قۇربان ەتسەڭىز دە سىرتقا شاشپايسىز عوي.

— ءبىراق سول سىردى مەنىڭ سىزگە ايتۋىم كەرەك، مىرزا، ويتكەنى مارتەبەلى حانىم جۇكتەگەن مىندەتتى ورىنداۋىما ءسىز عانا ناقتى جاردەم كورسەتە الاسىز.

— سول قۇپيا سىر — ءسىزدىڭ ءوز قۇپياڭىز با؟

— جوق، مىرزا. ول — كوروليەۆانىڭ قۇپياسى.

— سول قۇپيانى ماعان ايتۋعا مارتەبەلى حانىم رۇقسات ەتتى مە؟

— جوق، مىرزا، قايتا ونى تىسىمنەن شىعارماۋعا ءامىر ەتتى.

— ەندەشە ونى ماعان نەگە ايتقالى وتىرسىز؟

— ويتكەنى الگىدە ايتتىم عوي، ءسىز جاردەم بەرمەسەڭىز مەنىڭ قولىمنان ەشتەڭە دە كەلمەيدى جانە مەنىڭ ايتقالى وتىرعان ءوتىنىشىمنىڭ كۇللى جاي-جاعداياتىن بىلمەسەڭىز، ماعان رۇقسات ەتپەي قوياسىز با دەپ قورقامىن.

— وزىڭىزگە سەنىپ تاپسىرعان قۇپيانى سىرتقا شاشپاڭىز، جىگىتىم، ال، ەندى تىلەگىڭىزدى ايتا بەرىڭىز.

— مەنىڭ تىلەگىم، دەزەسسار مىرزادان ماعان ەكى اپتاعا دەمالىس الىپ بەرسەڭىز.

— قاي ۋاقىتتان؟

— بۇگىنگى تۇننەن.

— ءسىز پاريجدەن ءجۇرىپ كەتپەكسىز بە؟

— تاپسىرمانى ورىنداۋ ءۇشىن كەتۋىم كەرەك.

— قايدا باراتىنىڭىزدى ماعان ايتا الاسىز با؟

— لوندونعا.

— ءسىزدى كوزدەگەن ماقساتىڭىزعا جەتكىزگىسى كەلمەيتىن كىسىلەر بار ما؟

— ماعان كەدەرگى جاساۋ ءۇشىن كاردينال دۇنيەنىڭ بار بايلىعىن سارپ ەتۋگە ءازىر تۇرعان سياقتى.

— سوندا جولعا جالعىز شىقپاقسىز با؟

— ءيا، جالعىز اتتانباقپىن.

— ولاي بولسا، ءسىز بونديدەن ءارى اسا المايسىز، مۇنى دە تريەۆيلدىڭ ءسوزى دەپ ءبىلىڭىز.

— نەگە؟

— ءسىزدىڭ ىزىڭىزگە ءبىر باسكەسەردى سالىپ قويادى.

— ەندەشە ءوز بورىشىمدى وتەۋ ۇستىندە قازا تابامىن-داعى!

— العان تاپسىرماڭىز ورىندالماي قالادى.

— ول راس... — دەدى د'ارتانيان.

— ماعان سەنسەڭىز، — دەدى كاپيتان ءسوزىن جالعاپ، —  مۇنداي ساپارعا تورتەۋ بولىپ اتتانعان دۇرىس، سوندا تىم بولماسا بىرەۋىڭىز دىتتەگەن جەرىڭىزگە جەتەسىز.

— ءيا، ءسىز ابدەن دۇرىس ايتتىڭىز، مىرزا — دەدى د'ارتانيان، — اتوستى، پورتوس پەن ءاراميستى ءوزىڭىز دە بىلەسىز جانە ولاردىڭ ماعان كومەك كورسەتۋگە ءازىر ەكەنىن دە جاقسى بىلەسىز.

— ولارعا قۇپيانى اشپايسىز با؟

— ءبىز بىر-بىرىمىزگە ءاردايىم كوزسىز سەنە بەرۋگە جانە كەز كەلگەن ۋاقىتتا جان الىسىپ، جان بەرىسۋگە انت ەتكەنبىز. بۇعان قوسا ءسىز ولارعا ماعان ابدەن سەنەتىنىڭىزدى ايتساڭىز، ءسىز سياقتى ولار دا ماعان ءسوزسىز سەنەدى عوي.

— مەن ولاردىڭ ءارقايسىسىنا ەكى اپتادان دەمالىس بەرە الامىن: جاراسى ءالى جازىلا قويماعان اتوستى فورجداعى شيپالى سۋعا جىبەرەمىن؛ پورتوس پەن اراميس اۋىر حالدە جاتقان دوسىن جالعىز قالدىرماس ءۇشىن سونىمەن بىرگە كەتسىن. بۇل ساپارعا مەنىڭ كەلىسىم بەرگەنىمدى دالەلدەيتىن دەمالىس كۋالىگى قولدارىندا بولادى.

— مىرزا، سىزگە شىن كوڭىلدەن العىس ايتامىن. ءسىز كەرەمەت قايىرىمدى جانسىز...

— ءقازىر دەرەۋ دوستارىڭىزعا بارىڭىز. جولعا بۇگىن تۇندە شىعاسىزدار... ءيا، ءسىز ەندى دەزەسسار مىرزانىڭ اتىنا ءوتىنىش جازىڭىز. بالكىم، ءسىزدىڭ ءاربىر قادامىڭىزدى اڭدىپ جانسىز تىڭشى دا جۇرگەن شىعار، ەندەشە ءسىزدىڭ ماعان كەلگەنىڭىز، كاردينالعا قانشا ءمالىم بولسا دا، ورىندى دا دالەلدى بولىپ شىعادى.

د'ارتانيان ءوتىنىشىن جازدى، قاعازدى جاس گاسكوننىڭ قولىنان الىپ جاتىپ، دە تريەۆيل وعان ەندى بىر-ەكى ساعاتتان كەيىن ءتورت دەمالىس كۋالىگى وسى ساپارعا شىعاتىن ءتورت جولاۋشىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ ۇيدى-ۇيلەرىنە جەتكىزىلىپ بەرىلەتىنىن ايتتى.

— مەنىڭ كۋالىگىمدى، راقىم ەتىپ، اتوستىڭ پاتەرىنە جىبەرسەڭىز ەكەن، — دەدى د'ارتانيان. — ۇيگە قايتىپ بارسام، ويلاماعان ءبىر پالەگە ارانداپ قالامىن با دەپ قورقامىن.

— قام جەمەڭىز. كورىسكەنشە حوش بولىڭىز، ساپارىڭىز وڭ بولسىن... ايتپاقشى، تۇرا تۇرىڭىزشى! — دەدى دە تريەۆيل داۋىستاپ د'ارتانياندى توقتاتىپ.

د'ارتانيان قايتىپ كەلدى.

— اقشاڭىز بار ما ەدى؟

ول قالتاسىنداعى اقشالى ءامياندى قولىمەن ءبىر شەرتىپ قالدى.

— جەتكىلىكتى عوي؟ — دەدى دە تريەۆيل.

— ءۇش ءجۇز پيستول.

— بارەكەلدە. ونداي اقشامەن جەر شەتىنە دە جەتۋگە بولادى. حوش، ەندەشە جۇرە بەرىڭىز!

د'ارتانيان دە تريەۆيل مىرزاعا ءيىلىپ ىزەت كورسەتتى، كاپيتان وعان قولىن ۇسىندى. جاس گاسكون ونىڭ قولىن ريزا كوڭىلدەن قوشامەتتەپ ءبىر قىسىپ قويدى. پاريجگە كەلگەلى بەرى ءاردايىم وسىنداي ادال دا پاراساتتى، كەڭ پەيىل قالپىنان ءبىر تانبايتىن وسى ءبىر تاماشا ادامنىڭ بۇعان كورسەتكەن جاقسىلىعى ۇشان-تەڭىز ەدى.

د'ارتانيان الدىمەن ءاراميستىڭ ۇيىنە كەلىپ كىردى. ول دوسىنىڭ ۇيىندە بوناسە بيكەنى اڭدىعان ايتۋلى تۇننەن بەرى بولماعان ەدى. ول ءتىپتى سوڭعى كەزدەرى جاس مۋشكەتەرمەن وتە سيرەك كورىسكەن، ال، كورىسكەن سايىن وز دوسىنىڭ جۇزىنەن ارىلماس ءبىر مۇڭ ءىزىن كورگەندەي بولاتىن.

بۇل كۇنى كەشكىلىك اراميس تە ءالى جاتپاي ءبىر قالىڭ ويعا باتىپ، تۇنجىراپ وتىر ەكەن. اراميس اۋليە اۆگۋستيننىڭ ون سەگىزىنشى تاراۋىنا كەلەسى اپتاعا دەيىن لاتىنشا تۇسىنىكتەمە جازۋى كەرەك ەكەن، سونىسىن بىتىرە الماي قاتتى ابىرجىپ جۇرگەنىن ايتىپ، ءبىر سىلتاۋدى الدىنا تارتا قويدى.

ەكى دوستىڭ اڭگىمەسى باستالعانىنا ءبىراز ۋاقىت وتكەن، كەنەت دە تريەۆيل مىرزا دايەكشىلەرىنىڭ ءبىرى كەلىپ، اراميسكە جابۋلى ءبىر پاكەتتى ۇسىنا بەردى.

— بۇل نە؟ — دەدى مۋشكەتەر.

— مىرزا، بۇل الگى ءوزىڭىز سۇراعان دەمالىسقا بەرىلگەن رۇقسات قاعاز، — دەدى دايەكشى.

— اۋ، مەن ءتىپتى دەمالىس سۇراعان ەمەسپىن! — دەدى اراميس اڭ-تاڭ قالىپ.

— ۇندەمەي الا بەرىڭىز، — دەدى د'ارتانيان وعان سىبىرلاپ.— دوسىم، ءما، مىنا قىزمەتىڭىزگە جارتى پيستول الىڭىز، — دەدى سوسىن دايەكشىگە قاراپ. — اراميس مىرزا سىزگە شىن جۇرەگىنەن العىس ءبىلدىرىپ جاتىر دەپ دە تريەۆيل مىرزاعا ايتىپ بارارسىز.

باسى جەرگە جەتكەنشە ءيىلىپ ءتاجىم ەتىپ، دايەكشى كەتىپ قالدى.

— مۇنىڭ سىرى قانداي؟ — دەدى اراميس.

— ەكى اپتالىق ساياحاتقا قاجەت بولادى-اۋ دەگەن نارسەلەردى جيناڭىزداعى، ماعان ەرىڭىز.

— ءبىر ءجايتتى بىلمەي تۇرىپ، مەن پاريجدەن كەتە المايمىن...

اراميس ۇندەمەي قالدى.

— وعان نە بولعانىن بىلمەي كەتپەيمىن دەيسىز عوي، سولاي ما؟ — دەدى د'ارتانيان دوسىنىڭ ءسوزىن جالعاپ.

— كىمگە؟ — دەدى اراميس.

— وسىندا بولعان ايەلدى ايتام-داعى. كەستەلى ورامالى بار ايەلدى ايتام-داعى.

— وسى ۇيدە ءبىر ايەلدىڭ بولعانىن سىزگە كىم ايتتى؟ — دەدى اراميس ولىكتەي قۋارىپ كەتىپ.

— مەن ونى كورگەنمىن.

جانە ونىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىز بە؟

بىلمەگەنمەن، شامالايمىن.

— ەندەشە، — دەدى اراميس، — ءسىز سونشاما كوپ جايتتەردى بىلەتiن بولساڭىز، سول ايەلگە نە بولىپ، نە قويعانىن بىلمەيسىز بە؟

— ول تۋرعا امان-ەسەن قايتىپ ورالعان بولۋعا ءتيىس.

— تۋرعا دەيسىز بە؟ ءيا، بالكىم، ءسىز ونى بىلەرسىز دە. ءبىراق ماعان ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاي، ول قالايشا تۋرعا قايتىپ كەتكەن؟

— قاماۋعا الىنام با دەپ قاۋىپتەنگەن.

— تىم بولماسا نەگە حات جازىپ قالدىرماعان.

— ءسىزدى ءبىر بالەگە ۇشىراتۋدان قورىققان.

— د'ارتانيان! ءسىز مەنى ومىرگە قايتا اكەلگەندەي بولدىڭىز-اۋ! — دەدى اراميس داۋىستاپ. — مەنى ول مەنسىنبەي، كوزىمە ءشوپ سالىپ ءجۇر عوي دەپ ويلاپ ەدىم. ونى مەن قايتا كورەمىن عوي دەپ قۋانىپ ءجۇر ەدىم. ول ايەل مەن ءۇشىن ازاتتىعىنان ايرىلاتىنىنا قاراماي كەلەدى ەكەن-اۋ دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە ەنبەگەن، ءبىراق ەكىنشى ءبىر تۇرعىدان قاراپ، ونى پاريجگە قايتىپ كەلۋگە ءماجبۇر ەتكەن نە نارسە ەكەن دەپ قايران قالامىن؟

— ءبىزدى انگلياعا اتتاندىرىپ جاتقان سەبەپ-تاعى باياعى.

— ول قانداي سەبەپ؟ — دەدى اراميس ەلەڭ ەتىپ.

— اراميس، ءبىر كەزدەرى ونى دا بىلەرسىڭ ءالى. ءبىراق عۇلامانىڭ جيەن قارىنداسىن ەسىمە تۇسىرەمىن دە، ازىرگە ارتىق ءسوز ايتپاي قويا تۇرامىن.

اراميس ىلگەرىرەكتە دوستارىنا ايتقان ەرتەگىسىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، جىميىپ كۇلدى دە قويدى.

— حوش، ەندەشە ول حانىم پاريجدەن كەتىپ قالعان بولسا جانە ءسىز ونى انىق بىلەتىن بولساڭىز، بۇل جەردە ەندى مەن الاڭدايتىن ەشتەڭە دە جوق، وزىڭىزبەن تاپ ءقازىر ءجۇرىپ كەتۋگە ءازىرمىن. ءسىز وسى جولعا شىعامىز دەدىڭىز بە...

— ...اۋەلى اتوستىڭ ۇيىنە بارامىز، ەگەر ءسىز شىنىندا دا مەنىمەن بىرگە جۇرەتىن بولساڭىز — اسىعىڭىز، ونسىز دا كوپ ۋاقىتتى تەككە وتكىزىپ الدىق. ايتپاقشى، بازەندى دە ەسكەرتىپ قويىڭىز.

— بازەن دە بىزبەن بىرگە جۇرە مە؟

— مۇمكىن، ءجۇرىپ تە قالار. راسىندا دا، ونىڭ اتوستىڭ ۇيىنە كەلگەنى قولايلى بولار.

اراميس بازەندى شاقىرىپ الىپ، ءبىزدىڭ ىزىمىزبەن اتوستىڭ ۇيىنە كەل دەپ ءامىر ەتتى.

— كەتتىك، ەندەشە! — دەدى اراميس پلاشى مەن شپاگاسىن قولىنا الىپ، ءۇش پيستولەتىن بىردەي بەلىنە قىستىرىپ جاتىپ.

ءبىر قۋىستا تيىن-تەبەن جاتىپ قالمادى ما ەكەن دەپ ستولدىڭ بىرنەشە جاشىگىن سۋىرىپ قاراپ، سوسىن قايتا جابا سالدى. قانشا قاراعانمەن ەشتەڭە تابا المايتىنىنا كوزى جەتكەسىن د'ارتانياننىڭ سوڭىنان سىرتقا قاراي بەتتەدى، كەتىپ بارا جاتىپ: مەنىڭ ۇيىمدە قوناق بولعان ايەلدى بۇل گۆاردياشى قايدان بىلەدى جانە ول كەلىنشەكتىڭ قايدا جوعالىپ كەتكەنىن مەنەن دە جاقسى بىلەتىنى قالاي دەپ ىشتەي ءبىراز تولعاندى.

تابالدىرىقتان اتتاي بەرگەندە اراميس د'ارتانياننىڭ يىعىنا قولىن ارتىپ:

— ول ايەل جايلى ەشكىمگە سىر شاشقان جوقسىز با؟— دەپ سۇرادى.

— ءتىرى جانعا ايتقانىم جوق.

— اتوس پەن پورتوسقا دا ايتقان جوقسىز با؟

— وللاھي!

— قۇدايدىڭ مۇنىسىنا دا شۇكىر!

بۇل ماسەلە جونىنە كوڭىلىن ءبىر دەمدەگەسىن، اراميس د'ارتانيان مەن قاتارلاسىپ جۇرە بەردى. ۇزاماي ەكەۋى دە اتوستىڭ ۇيىنە كەلىپ جەتتى.

بۇلار كىرىپ كەلسە، اتوس ءبىر قولىنا دەمالىسقا بەرگەن رۇقسات قاعازدى، ەكىنشى قولىنا دە تريەۆيل مىرزانىڭ حاتىن ۇستاپ تۇر ەكەن...

— مىنا ءبىر دەمالىس پەن مىنا ءبىر حاتتىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ بەرە المايسىز با؟ مۇنى وسى جاڭا عانا الدىم،— دەدى اتوس اڭ-تاڭ قالىپ.

«سۇيىكتى اتوسىم، دەنساۋلىعىڭىزعا اسا قاجەت بولسا، مەن سىزگە ەكى اپتالىق دەمالىس بەرۋگە قارسى ەمەسپىن. فورجداعى شيپالى سۋعا باراسىز با، الدە كوڭىلىڭىز قالاعان باسقا جاققا باراسىز با — ونى ەركىڭىز ءبىلسىن. تەزىرەك ساۋىعىپ شىعىڭىز.

سىزگە ىقىلاسى اۋعان تريەۆيل».

— بۇل حات پەن مىنا دەمالىستىڭ ءمانىسى — ءسىزدىڭ مەنىمەن بىرگە ءجۇرۋىڭىز كەرەك.

— فورجداعى شيپالى سۋعا ما؟

— سول جاق پا، الدە باسقا جاق پا — ءبارىبىر عوي،

— كورولگە قىزمەت ەتەمىز بە؟

— كورول مەن كوروليەۆاعا. ءبىز سول ۇلى مارتەبەلى جانداردىڭ قىزمەتشىلەرى ەمەسپىز بە؟

تاپ سول ساتتە پورتوس تا كەلە قالدى.

— اح، سايتاندار تۇگە! — دەدى ول اڭگىرلەپ كىرىپ كەلگەسىن. — وسى مۋشكەتەرلەرگە سۇراماعان دەمالىسىن قاي ۋاقىتتان بەرى بەرەتىن بولىپ ەدى؟

— سوندايدى ءسىز ءۇشىن جاساپ جۇرەتىن دوستارىڭىز پايدا بولعالى بەرى.

— باسە...— دەدى پورتوس داۋسىن سوزىپ — مۇندا ءبىر جاڭالىق بار عوي شاماسى.

— ءيا، ءبىز جۇرگەلى جاتىرمىز، — دەدى اراميس.

— قاي جاققا؟ — دەدى پورتوس.

— سونى انىق بىلمەيمىن، — دەدى اتوس. — د'ارتانياننان سۇرا!

— ءبىز لوندونعا اتتانامىز، مىرزالار، — دەدى د'ارتانيان.

— لوندونعا! — دەدى پورتوس گۇجىلدەپ. — لوندوننان نە بىتىرەمىز؟

— مىنە تاپ سونى سىزدەرگە ايتا المايمىن، مىرزالار. ماعان سەنىپ جۇرە بەرەسىزداعى.

— اۋ، لوندونعا ساياحاتقا بارۋ ءۇشىن اقشا كەرەك، ال مەندە كوك تيىن دا جوق، — دەدى پورتوس.

— مەندە دە جوق.

— مەندە دە.

ال، مەندە بار، — دەدى د'ارتانيان قالتاسىنان قازىناسىن سۋىرىپ الىپ، ستول ۇستىنە لاقتىرىپ تاستاپ. — مىنا قالتادا — ءۇش ءجۇز پيستول بار. وسىدان ءارقايسىمىز جەتپىس بەس پيستولدەن لايىق، سول لوندونعا بارىپ قايتۋىمىزعا ابدەن جەتەدى. ءبىراق قام جەمەي-اق قويىڭىز — ءبارىمىز دە لوندونعا جەتە المايمىز.

— Heگe؟

— ويتكەن كەيبىرەۋىمىز شاماسى جولدا قالاتىن شىعارمىز..

— سوندا نەمەنە — ءبىز جورتۋىلعا شىعامىز با؟

— جانە وتە ءقاۋىپتى جورىققا شىعامىز، بۇل ەستەرىڭىزدە بولسىن!

— شايتان اتسىن! — دەدى پورتوس اڭقىلداپ — ءبىز شىنىمەن-اق ولىمگە باسىمىزدى تىگىپ اتتاناتىن بولساق، وندا مەن تىم بولماسا نە ءۇشىن ولەتىنىمدى بىلگىم كەلەدى.

— ودان نە ءمانپاعات تاباسىڭ، ءاي! — دەدى اتوس.

— نەسىن جاسىرايىن، مەن پورتوستى قولدايمىن، —دەدى اراميس.

— اۋ، كورول سىزدەردىڭ الدارىڭىزدا قاشان ەسەپ بەرىپ ەدى؟ بەرگەن جوق قوي. ول ادەتتە سىزدەرگە: مىرزالار، گاسكونيادا نەمەسە فلاندريادا سوعىسىپ جاتقان كورىنەدى — سوعان بارىپ سوعىسىڭىزدار! — دەيدى عوي. سوندا سىزدەر جۇرە بەرەسىزدەر. نە ءۇشىن؟ سىزدەر ونى ويلاپ باس قاتىرمايسىزدار.

— د'ارتانيان ءادىلىن ايتىپ تۋر، — دەدى اتوس — مىنە، ءبىزدىڭ ۇشەۋىمىزدىڭ دە تريەۆيل مىرزا جىبەرگەن دەمالىس كۋالىگىمىز جانە كىم بەرگەنى بەلگىسىز ءۇش ءجۇز ءپيستولدىڭ جاتقانى مىناۋ. ەندەشە، باسىمىزدى ولىمگە بايلاپ، جىبەرگەن جاعىنا جۇرە بەرەيىك. ءومىر دەگەنىڭ سونشاما ساۋال قويىپ، باس قاتىرىپ جاتاتىن نارسە ەمەس قوي! د'ارتانيان، مەن سەنىمەن بىرگە اتتانۋعا ءازىرمىن.

— مەن دە ءازىرمىن! — دەدى پورتوس.

— مەن دە! — دەدى اراميس. — ايتپاقشى، مەن ءقازىر پاريجدەن تۋرا قاشۋعا زار بولىپ جۇرگەن جانمىن. ءسويتىپ ءبىر كوڭىل كوتەرمەسەم بولمايدى.

— كوڭىل كوتەرەتىن تالاي تاۋقىمەت بولادى ءالى، مىرزالار ابىرجىماي-اق قويىڭىزدار، — دەدى د'ارتانيان.

— تاماشا. ءبىز قاشان جۇرەمىز؟ — دەدى اتوس.

— تاپ ءقازىر. ءبىر مينۋت تە كىدىرۋگە بولمايدى، — دەدى د'ارتانيان ىلە جاۋاپ قاتىپ.

— ءاي، گريمو، پلانشە، مۋشكەتون، بازەن! —دەپ داۋىستادى ولار وزدەرىنىڭ مالايلارىنا — ءبىزدىڭ ساپتامالارىمىزدى جاقسىلاپ مايلاڭدار دا، اتتارىمىزدى اكەلىڭدەر!

ول زاماندا ءاربىر مۋشكەتەر، كازارماداعى سياقتى، تۇرعىن ۇيلەرىندە دە ءوز اتى مەن قوسشىسىنىڭ اتىن ۇستاۋعا ءتيىس ەدى. پلانشە، گريمو، مۋشكەتون مەن بازەن قوجالارىنىڭ ءامىرىن ورىنداۋ ءۇشىن تۇرا-تۇرا جۇگىرىستى.

— ال، ەندى، — دەدى پورتوس، — جول-جورىقتىڭ جوسپارىن جاسايىق. ەڭ اۋەلى قايدا اتتانامىز؟

— كالەگە، — دەدى د'ارتانيان — بۇل — لوندونعا اپاراتىن تەتە جول.

— ەندەشە، مەنىڭ پىكىرىم مىناداي... — دەدى پورتوس ماڭىزدانىپ.

— سويلە.

ءبىر جاققا شوعىرلانىپ اتتانعان ءتورت كىسى جۇرتتىڭ كوڭىلىندە بىردەي كۇدىك تۋعىزدى. د'ارتانيان ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزعا قاجەتتى نۇسقاۋ بەرسىن. مەن جولدى شولۋ ءۇشىن بۋلونعا بۇرىن كەتىپ قالامىن. اتوس مەنەن ەكى ساعات كەيىن امەندى باسىپ ءوتسىن. اراميس ءبىزدىڭ سوڭىمىزدان نۋايويعا قاراي بەتتەسىن. ال، د'ارتانيانعا كەلەتىن بولساق، ول قالاعان جولىمەن ءجۇرسىن، ءبىراق ۇستىنە پلانشەنىڭ كيىمىن كيسىن، ال، پلانشە ءبىزدىڭ ءىزىمىزدى باسىپ، گۆارديا فورماسىن كيىپ، د'ارتانيان بولىپ جۇرە بەرەدى.

مىرزالار، — دەدى اتوس، — مەنىڭ ويىمشا، ءبۇل ىسكە قىزمەتشىلەردى ارالاستىرۋدىڭ قاجەتى بولا قويماس. قۇپيا سىردى ءدۆوريانيننىڭ بايقاماي ايتىپ قالۋى مۇمكىن، ال مالاي دەگەنىڭ كەز كەلگەن جەردە ساتىپ كەتە بەرەدى.

—پورتوستىڭ جوسپارى ماعان ءساتسىز سياقتى بولىپ كورىنەدى، — دەدى د'ارتانيان. — ەڭ الدىمەن، سىزدەرگە نەندەي نۇسقاۋ بەرەتىنىمدى مەنىڭ ءوزىم دە بىلمەيمىن. مەن حات اپارا جاتىرمىن. بىلەتىنىم وسى عانا. ول حاتتى مەن تاعى ءۇش دانا ەتىپ كوشىرە المايمىن، ويتكەنى جەلىمدەۋلى ءتۇر. سول سەبەپتى دە، مەنىڭ ويىمشا، بىرگە جۇرگەنىمىز قولايلى. حات، مىنە، مىنا جەردە — مىنا قالتامدا جاتىر. ەگەر مەن جازاتايىم بىرەۋدىڭ قولىنان قازا تاپسام، سىزدەردىڭ بىرەۋىڭىز حاتتى الاسىز دا، جۇرە بەرەسىز. ەگەر ونى دا ولتىرسە، ءۇشىنشى كىسىنىڭ كەزەگى كەلەدى، ءىستىڭ ءجونى وسى. تەك بىرەۋىمىز جەتسەك بولدى. سونىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر.

—بارەكەلدى، د'ارتانيان! مەنىڭ پىكىرىم دە تۋرا سەنىڭ ايتقانىڭداي، — دەدى اتوس رازى بولىپ. — ونىڭ ۇستىنە دايەكتى بولعان ءجون. مەن — اراسانعا بارا جاتقان كىسىمىن، سىزدەر مەنىڭ قاسىمداعى سەرىگىمسىزدەر. فورج اراسانىنىڭ ورنىنا مەن تەڭىزگە ساپار شەگەمىن، ويتكەنى نە قالاسام دا ءوز ەركىم. بىرەۋلەر بىزگە بوگەت جاساعىسى كەلەدى. مەن وعان دە تريەۆيل مىرزانىڭ حاتىن كورسەتەرمىن، ال سىزدەر — كۋالىكتەرىڭىزدى كورسەتەسىزدەر. سوسىن بىزگە شابۋىل جاسايدى. ءبىز قورعانىپ باعامىز. ءبىزدى سوتقا تارتادى، سوندا: تەڭىزگە ارمانسىز ءبىر شومىلۋدى اڭساعان ەدىك دەپ قاسارىپ وتىرىپ الامىز. ءارقايسىسى جولعا جەكە-جەكە شىققان ءتورت كىسىنى قولعا ءتۇسىرۋ وپ-وڭاي، ال ءتورت ادام تۇگەل بىرگە جۇرسە — تۇتاس ءبىر قول. ءبىز ءتورت قىزمەتشىمىزدى پيستولەتپەن، مۋشكەتپەن قارۋلاندىرىپ قويامىز. سوسىن مەيلى بىزگە قارسى تۇتاس ءبىر ارميانى جىبەرسە دە، تايسالماي قارسى سوعىسامىز، د'ارتانيان ايتقانداي، قايسىمىز ءتىرى قالساق، سونىمىز حاتتى اپارىپ تابىس ەتەمىز.

— تاماشا، — دەدى اراميس. — سەن سوزگە وتە ساراڭسىڭ، اتوس، ال، ءبىراق، سويلەي قالساڭ — جەلىم اۋىز — جەز تاڭداي يوننان كەم تۇسپەيسىڭ. مەن اتوستىڭ جوسپارىن قوستايمىن. سەن شە، پورتوس؟

— ەگەر د'ارتانيان كەلىسسە، ونى مەن دە قوستايمىن، — دەدى پورتوس. — حات تاپسىرىلعان كىسى د'ارتانيان، ەندەشە ءبىزدىڭ ساپاردىڭ باسشىسى دا سول. شەشىمدى سونىڭ ءوزى ايتسىن، ال ءبىز ونىڭ، ءامىرىن ورىندايىق.

— حوش، وندا مەن مىناداي شەشىمگە كەلدىم: ءبىز اتوستىڭ جوسپارىن قابىلدايمىز دا، ەندى ءبىر جارتى ساعاتتان كەيىن اتتانىپ كەتەمىز.

- قابىلداندى! — دەدى ءۇش مۋشكەتەردىڭ ۇشەۋى بىردەي.

سوسىن ولاردىڭ ءارقايسىسى قالتاعا قولىن سوزىپ، جەتپىس بەس پيستولدەن ساناپ الدى دا، ەندى ءبىر جارتى ساعاتتان كەيىن دەرەۋ جولعا شىعۋ ءۇشىن مۇقيات ازىرلەنە باستادى.

XX

ساياXAT

— تۇنگى ساعات ەكىدە، قايدا شىتىرمان وقيعا بولسا سونى ىزدەپ جۇرەتىن ءتورت ساباز، سەن-دەني قاقپاسى ارقىلى پاريجدەن شىعىپ كەتتى. توڭىرەكتى تۇنەرىپ ءتۇن باسىپ تۇرعان بەيمەزگىل شاقتا ولار ءلام دەمەستەن ءۇن-تۇنسىز جۇرە بەردى؛ قاراڭعىدا نە بولارىن كىم بىلەدى — الدىندا جاۋ توسقاۋىل بار شىعار.

تاڭ ارايلانىپ اتىسىمەن بۇلاردىڭ دا ءتىلى شىعايىن دەدى، كۇن كورىنىسىمەن كوڭىلدەرى كوتەرىلىپ، جادىراپ-جايناپ كەتتى. تاپ ءبىر ۇلى شايقاس الدىندا تۇرعاندايىن جۇرەكتەرى لۇپىلدەپ، كوزدەرىندە كۇلكى وينادى. ولار جازاتايىم ءۇزىلىپ كەتەتىن ءومىر شىركىننىڭ، قانشا ايتقانمەن، تاڭعاجايىپ ءتاتتى نارسە ەكەنىن سەزگەندەي بولدى.

ساپقا ءتىزىلىپ كەلە جاتقان بۋلار سىرت كوزگە تىم ايبارلى كورىنەر ەدى: مۋشكەتەرلەردىڭ جورتۋىلشى ساربازداردىڭ قاناتىنداي بولىپ كەتكەن قارا اتتارى، ەسكادروننان ماشىقتانىپ قالعان داعدىسى بويىنشا، بۇلاڭ قۇيرىققا سالىپ سىدىرتىپ كەلە جاتتى — مىس وسىنىڭ ءبارى: تىم جاسىرىن ءىستىڭ ءوزىن جۇرتقا جاريا ەتىپ جىبەرە الار ەدى.

شىعاردا جانى باسقا ءتورت دوستىڭ سوڭىنان باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان قىزمەتشىلەرى كەلەدى.

تاڭعى ساعات سەگىزدە دوستار شانتيلياعا امان-ەسەن كەلىپ جەتتى. ەندى اۋقاتتانىپ الماسا بولمايدى. ولار شاراپحانانىڭ الدىنا كەلىپ اتتارىنان ءتۇستى، ونىڭ ماڭدايشاسىندا قايىرشىعا شەكپەنىنىڭ جارتىسىن ءبولىپ بەرىپ جاتقان مارتين اۋليە بەينەلەنگەن ەدى. قايتادان جەدەل ءجۇرىپ كەتۋ ءۇشىن ولار قىزمەتشىلەرىنە اتتاردىڭ ەر-توقىمىن الماي-اق قويىڭدار دەپ ءامىر ەتتى.

دوستار كوپشىلىككە ارنالعان بولمەگە كەلىپ، ستول باسىنا وتىردى.

الگىدە عانا داممارتەن جولىمەن كەلگەن ءبىر دۆوريانين وسى ستولدىڭ باسىندا ەرتەڭگى اسىن ءىشىپ وتىر ەكەن. ول اۋا رايى جايلى اڭگىمە باستادى. ءبىزدىڭ جولاۋشىلار ونى قوستادى. ول بۇلاردىڭ دەنساۋلىعىنا ارناپ شاراپ ءىشىپ ەدى. بۇلار دا قارىزدار بولىپ قالمادى.

ءبىراق مۋشكەتون كەلىپ: اتتار جولعا ءازىر، — دەپ ايتا بەرگەندە دوس-جاراندار دا ورىندارىنان تۇرىپ، ەندى كەتكەلى جاتقاندا بەيتانىس كىسى پوتوسقا: كاردينالدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن تاعى ءبىر رەت الىپ جىبەرەلىك دەپ ۇسىنىس جاسادى. سوسىن پورتوس تۇرىپ: ەگەر ءسىز كورول ءۇشىن الساڭىز، مەن دە ءازىرمىن دەپ جاۋاپ بەردى. بەيتانىس كىسى قولما-قول مارتەبەلى تاقسىردان باسقا كورولدى بىلمەيمىن، دەپ داۋىستاپ جىبەردى. پورتوس ونى ماسكۇنەم نەمە دەپ تىلدەپ تاستادى. الگى بەيتانىس دەرەۋ شپاگاسىنا جارماستى.

— ءسىز ءبىر اعاتتىق جاسادىڭىز. ءبىراق امال قانشا: ەدى شەگىنۋگە بولمايدى. انا پالەنىڭ كوزىن جوي - داعى، ءبىزدى جەدەلدەتىپ قۋىپ جەت! — دەدى اتوس.

وسىدان كەيىن ءۇش دوس اتتارىنا سەكىرىسىپ ءمىنىپ بىردەن شاۋىپ الا جونەلدى، ال بۇل كەزدە پورتوس ءوز دۇشپانىنا: ءسىزدى سايىس ونەرىنە ءمالىم كۇللى ءادىس-ايلانى قولدانىپ، شۇرىق-تەسىك ەتپەسەم مەنى انت اتسىن دەپ سەرت ەتىپ جاتتى.

— حوش، ءبىرىنشى جاۋ وسى شىعار! — دەدى اتوس، بەس ءجۇز قادامداي ۇزاعاننان كەيىن.

— ءبىراق الگى ادامنىڭ ءبارىمىزدىڭ ىشىمىزدەن پورتوسقا كەلىپ كيلىككەنى نەسى؟ — دەدى اراميس تاڭىرقاپ.

— ويتكەنى پورتوس دابىرلاپ، بارىمىزدەن دە قاتتىراق سويلەدى، سوسىن الگى كىسى ونى باستىق دەپ ويلاپ قالعان، — دەدى د'ارتانيان.

— وسى جاستاسقان بالا بولسا دا دانا دەپ ۇدايى ايتامىن، — دەدى اتوس كۇبىرلەپ.

سونىمەن جولاۋشىلار ىلگەرى قاراي تارتا بەردى.

بوۆەگە كەلگەسىن ولار اتتارىن تىنىقتىرۋ ءۇشىن جانە پورتوس قۋىپ جەتەر دەگەن ۇمىتپەن ەكى ساعات ايالداماق بولدى. ارادا ەكى ساعات وتكەننەن كەيىن پورتوس كەلمەگەسىن جانە ودان ەشبىر حابار بولماعاسىن ولار قايتادان جولعا شىقتى.

بوۆەدەن ءارى ءبىر ميلدەي جۇرگەسىن جول ەكى جاعى ەڭىستەۋ كەلگەن قىرات ۇستىمەن ەتەدى ەكەن، تاپ سول ارادا جولعا تاس توسەلمەگەنىن ەسكەرىپ، ون شاقتى ادام سونى جوندەگەن بولىپ كۇيبەڭدەسىپ ءجۇر ەكەن. ال، شىنىندا دا ولار جول ۇستىنەن ور قازىپ، ونىڭ سار توپىراقتى سۇرلەۋىن تەرەڭدەتىپ جاتىر ەدى.

اراميس وسىناۋ جاساندى سازعا ەتىگىمدى بىلعاپ الارمىن دەپ سولارعا قاتتى ءبىر ءسوز ايتىپ قالدى. اتوس وعان توقتاۋ سالماق بولىپ ەدى، ءبىراق ۇلگىرە المادى. جۇمىسشىلار جولاۋشىلاردى مازاقتاپ كۇلە باستادى، ولاردىڭ ارسىزدىعىنا قانى قايناپ كەتكەن اتوس بىرەۋىن اتىمەن قاعىپ، قۇلاتىپ ءتۇسىردى.

سول-اق ەكەن، ولار شەگىنىپ بارىپ، جيەكتەگى ارىققا تىعۋلى جاتقان مۋشكەتتەرىن الىپ، قارۋلانىپ شىعا كەلدى. ءبىزدىڭ جەتى جولاۋشىمىز ساپتاعى ساربازدار اراسىن قاق جارىپ وتكەندەي بولدى. ءبىر وق ءاراميستىڭ يىعىنان تيسە، ەكىنشى وق. مۋشكەتون بايعۇستىڭ ماي قۇيرىعىنا قادالىپ قالىپ قويدى. ءبىراق اتتان اۋىپ ءتۇسىپ قالعان تەك مۋشكەتون عانا بولدى. جاراقاتىن ءوز كوزىمەن كورمەگەسىن، ول بايعۇس جاراسى جەڭىل بولسا دا، اۋىر دەپ ويلاپ قالسا كەرەك.

— بۇل — توسقاۋىل. اتىسىپ اۋرە بولمايىق! العا! — دەدى د'ارتانيان ايقايلاپ.

اراميس جاراقاتىنا قاراماي اتىنا جالىنا جابىسىپ، قۇيىنداتقان جۇرت سوڭىنان ىلەسە بەردى. يەسى قالىپ قويعان مۋشكەتوننىڭ اتى ويناقتاي شاۋىپ، بۇلاردىڭ قاتارىنا كەلىپ قوسىلدى.

— قوسار ءبىر اتىمىز بولادى ەندى، — دەدى اتوس.

— بۇدان ماعان قالپاقتىڭ بولعانى جاقسى ەدى، — دەدى د'ارتانيان. — قالپاعىمدى وق جۇلىپ كەتتى. قايتا وعان قۇپيا حاتتى تىعىپ قويماعانىم قانداي جاقسى بولعان!

مۇنىڭ ءبارى دۇرىس-اۋ، ءبىراق پورتوس سورلى وسى ارادان وتكەندە مىنالار قالپاقتاي تۇسىرەتىن بولدى-اۋ، — دەدى اراميس قينالىپ.

— ەگەر پورتوس امان بولسا، ەندىگى ءبىزدى قۋىپ جەتەر ەدى، — دەدى اتوس. مەنىڭشە، جەكپە-جەككە شىققاسىن الگى كىسىنىڭ ماستىعى تارقاپ كەتكەن بولۋعا ءتيىس.

اتتارىنىڭ قينالىپ كەلە جاتقانىنا قاراماستان، ولار تاعىدا ەكى ساعاتتاي شاپتى، اقىرىندا استىنداعى جانۋارلارى زورىعىپ قۋلاپ قالماسا يگى ەدى دەپ قورىقتى.

تاعى بىرەۋلەرمەن قاقتىعىسىپ قالماس ءۇشىن ولار بۇيىردەگى ءبىر سۇرلەۋگە بۇرىلدى. ءبىراق كريەۆكەرگە جەتكەندە اراميس ودان ءارى جۇرۋگە ءحالى جوق ەكەنىن ايتتى. وسى ارانىندا وزىنە جەتۋ ءۇشىن ول سىرتقا سىر بىلدىرمەي، ارەڭ دەگەندە سىپايى، سىرباز قالپىن ساتادى. ءار مينۋت وتكەن سايىن السىرەپ، قانسىراي بەردى، اقىرىندا ونى سەرىكتەرى ەكى جاعىنان دەمەپ الدى. دوستارى ءاراميستى ءبىر اسحانانىڭ الدىنا اكەلىپ ءتۇسىرىپ، قاسىنا بازەندى قالدىرىپ كەتتى، الگى ايقاس كەزىندە بازەننىڭ جۇرتقا پايداسىنان گورى كەسىرى كوبىرەك ءتيىپ ەدى. بۇگىن امەنگە جەتىپ قونۋ ءۇشىن ولار تاعى دا ىلگەرى ءجۇرىپ كەتتى.

— ءازازىل-سايتان! — دەدى اتوس ەكى مىرزا مەن ەكى دايەكشىدەن — گريمو مەن پلانشەدەن تۋراتىن شاعىن وترياد كۇرە جولعا ءتۇسىپ، ىلگەرى زاۋلاي جونەلگەندە. — ەندىگارى مەن ولاردىڭ الداۋىنا تۇسپەسپىن! مىنە، تاپ وسى جەردەن سوناۋ كالەگە جەتكەنشە اۋزىمدى اشپايمىن دەپ سەرت ەتەمىن. انت-سۋ...

— انت-سۋ ءىشىپ قايتەسىز، — دەدى د'ارتانيان ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ. — اتتارىمىز بولدىرىپ قالماسا، قاتتىراق جۇرسەك.

وسىدان كەيىن جولاۋشىلار اتتارىنىڭ بۇيىرىنە تاعى دا شپورلارىن قادادى، بۇل جانۋارلارعا جاڭا كۇش بىتىرگەندەي شيراپ سالا بەردى.

ولار امەنگە ءتۇن ورتاسىندا كەلىپ جەتتى دە، «التىن ليليا» مەيمانحاناسىنىڭ الدىندا اتتارىنان تۇسە بەردى.

شاراپحاناشى دۇنيەدەگى ءبىر كىشىپەيىل جان ەكەن. ول جولاۋشىلاردى ءبىر قولىنا شىراعدان، ەكىنشى قولىنا تۇنگى تەلپەگىن ۇستاپ قارسى الدى. ول ەكى مەيماننىڭ باس-باسىنا كەرەمەتتەي جەكە-جەكە بولمە بەرگىسى كەلەتىنىن ءبىلدىردى. ءبىراق ءبىر جامان جەرى، ەكى بولمە مەيمانحانانىڭ ەكى جاق شەتىندە كورىنەدى. د'ارتانيان مەن اتوس ودان بىردەن باس تارتتى. قوجايىن وزدەرىندەي يگى جاقسىلارعا بۋدان باسقا ىڭعايلى بولمە جوق ەكەنىن ايتتى. ءبىراق جولاۋشىلار جالپى بولمەدە ەدەنگە ماتراس توسەپ جاتا كەتۋگە ءازىر ەكەندىگىن ءبىلدىردى. قوجايىن دەگەنىنەن قايتپاي، قاسارىسقىسى كەلىپ ەدى، جولاۋشىلار وعان ىڭعاي بەرمەدى. سوسىن ول امالسىزدان كونە سالدى.

ولار توسەك سالىپ، ەسىكتى جاۋىپ جاتا بەرەيىن دەگەندە اۋلا جاقتاعى تەرەزە قاقپاعىن بىرەۋ كەلىپ قاقتى. بۋلار ونىڭ كىم ەكەنىن سۇراپ، ءوز قىزمەتشىلەرىنىڭ داۋسىن تانىعاسىن تەرەزەنى اشتى.

ولار شىنىندا دا پلانشە مەن گريمو ەكەن.

— اتتاردى كۇزەتۋگە گريمونىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر، — دەدى پلانشە. — ەگەر مىرزالار رۋقسات ەتسە، مەن مىنا ەسىك الدىنا كەسە كولدەنەڭ جاتايىن. سوندا ۇستەرىڭىزگە ەشكىمنىڭ دە كىرە المايتىنىنا، مىرزالار، وزدەرىڭىزدىڭ دە كوزدەرىڭىز جەتەدى.

— استىنا نە توسەيسىڭ؟ — دەدى د'ارتانيان.

— مەنىڭ توسەگىم مىناۋ، — دەدى پلانشە ءبىر قۇشاق ساباڭدى كورسەتىپ.

— سەن دۇرىس ايتاسىڭ. بەرى كەل، — دەدى د'ارتانيان — وسى قوجايىننىڭ ءتۇرى ماعان ۇنامايدى، جىلميعان بىرەۋ.

— ماعان دا ۇنامايدى، — دەدى اتوس ونى قوستاپ.

پلانشە تەرەزەدەن ىشكە كىرىپ، ەسىك الدىنا كەسە-كولدەنەڭ جاتىپ الدى، بۇل كەزدە تاڭعى بەسكە ءتورت اتتى تۇگەلدەي جولعا ازىرلەپ قويامىن دەپ، گريمو دا ات قوراعا كەتىپ قالعان ەدى.

بۇل ءتۇن تىنىش ءوتتى. راس، ساعات ەكىلەر شاماسىندا الدەكىم ابايلاپ اشپاقشى بولىپ ەدى، ويانىپ كەتكەن پلانشە: «بۇل كىم؟» — دەدى ايقايلاپ. الگى كىسى ەسىكتەن جانىلىپ كەتىپپىن دەپ كەتىپ قالدى.

تاڭعى ءتورتتىڭ كەزىندە ات قورا ىشىنەن بىرەۋدىڭ جان ۇشىرعان ايقايى، ۋ-شۋ داۋىستار ەستىلدى. سويتسە گريمو ۇيىقتاپ جاتقان اتشىلاردى وياتپاق بولادى، ولار تۋرا سالىپ، گريمونى ۋرا باستايدى. بۋلار تەرەزەنى اشىپ قاراسا، گريمو بەيشارا اۋلا ىشىندە ەس-تۇسسىز سۋلاپ جاتىر. ونىڭ باسىن ايىردىڭ سابىمەن ۇرىپ جارىپ تاستاپتى.

اتتاردى ەرتتەمەك بولىپ پلانشە دالاعا شىقتى. سويتسە الدە كىم اتتاردىڭ اياعىن جارالاپ كەتىپتى. كەشە بەس-التى ساعات بويى ادامسىز شاپقان مۋشكەتوننىڭ اتى جولعا جارار ەدى، ءبىراق قوجايىننىڭ كوپ اتىنىڭ بىرەۋىنەن قان الۋعا جىبەرگەن بالگەر، تۇسىنىكسىز ءبىر سەبەپتەرمەن قاتەلەسىپ، مۋشكەتوننىڭ اتىن دا قانسىراتىپ تاستاپتى.

ەندى بۇلار شىڭداپ ابىرجيىن دەدى: بىرىنەن سوڭ ءبىرى قات-قابات ۇشىراپ جاتقان وسى بالەنىڭ ءبارى كەزدەيسوق ءبىر نارسە نەمەسە ادەيى جاسالعان قاسكۇنەمدىكتىڭ ناتيجەسى دە بولۋى مۇمكىن. اتوس پەن د'ارتانيان كوشەگە شىقتى، ال، پلانشە بولسا، وسى ماڭنان ءبىر ۇش ات ساتىپ الۋعا بولماس پا ەكەن دەپ، سونى بىلمەككە كەتتى. شاراپحانا الدىندا ەر-تۇرمانى سالۋلى، جۇگەندەۋلى ءبىر ەكى ات بايلاۋلى تۋر، ەكەۋى دە تىڭ، قايراتتى ات سياقتى. بۋعان كەرەگىنىڭ ءوزى دە وسى. پلانشە مىنا اتتاردىڭ قولباسى قايدا دەپ سۇرادى. وعان بۇل اتتاردىڭ يەلەرى وسى مەيمانحانادا تۇنەپ شىققانىن، ءقازىر شاراپحاناشىمەن ەسەپ ايىرىسىپ جاتقانىن ايتتى.

اتوس قونىپ شىققاندارى ءۇشىن ورىن-پۇل تولەۋگە كەتتى دە، د'ارتانيان مەن پلانشە ەسىك الدىندا تۇرىپ قالدى.

شاراپحاناشى ءۇيدىڭ تەر جاعىنداعى ءبىر الاسا بولمەدە ءجۇر ەكەن. اتوستىڭ سوندا بارۋىن سۇرادى.

ويىندا ەشتەڭە جوق اتوس بولمەگە كىرگەسىن جانىنان ەكى پيستول الىپ قوجايىنعا ۇسىنا بەردى. شاراپحاناشى ءبىر جاشىگى سۋىرىلعان ستول باسىندا وتىر ەكەن. ول تەڭگەلەردى الىپ، اينالدىرىپ كەرىپ، مىنالارىڭ جالعان تەڭگە، مەن سەندەردىڭ (اتوس پەن ونىڭ سەرىكتەرىنىڭ) جالعان تەڭگەلەردى جاساۋشى رەتىندە دەرەۋ قاماۋعا الىنۋلارىڭدى تالاپ ەتەمىن دەپ شالا ءبۇلىندى دە قالدى.

— مالعۇن! — دەدى اتوس وعان ۇمتىلىپ. — تاپ ءقازىر قۇلاعىڭدى قۇنتيتىپ كەسىپ تاستايىن!

سول ازامات باقايشاعىنان باسىنا دەيىن قارۋلانعان ءتورت كىسى بۇيىردەگى ەسىكتەن ساۋ ەتىپ كىرىپ كەلىپ، اتوسقا دۇرسە قويا بەردى.

— مەن ارانداپ قالدىم! د'ارتانيان، جونەل! اتقا تاقىمدى باس — دەدى اتوس ايقايلاپ بار كۇشىن جيناپ، سوسىن پيستولەتتەن ەكى رەت اتىپ جىبەردى.

د'ارتانيان مەن پلانشە ەكى ايتقىزبادى. ەسىك الدىندا بايلاۋلى تۇرعان اتتاردى شەشىپ الىپ، قارعىپ ءمىندى دە، تاقىمدى ءبىر باسىپ، سۇرە جولمەن زىمىراي جونەلدى.

— اتوسقا نە بولعانان بايقاعان جوقسىن با؟— دەدى ول پلانشەگە، شاۋىپ كەلە جاتىپ.

— وھ، مىرزا، — دەدى پلانشە، — مەن ونىڭ ەكى رەت اتىپ، وزىنە تۋرا ۇمتىلعان كاززاپتاردىڭ ەكەۋىن جەر قاپتىرعانىن كوردىم، ەسىكتىڭ اينەگىنەن ول قالعان ەكەۋىمەن سايىسىپ جاتقانداي بولىپ كورىندى.

— جارايسىڭ، اتوس! — دەدى د'ارتانيان كۇبىرلەپ. — قايتەيىن، سونداي ەردى تاستاپ بەزىپ بارامىن! كىم بىلگەن، ەندى ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ءبىزدى دە وسىنداي ءبىر تاعدىر كۇتىپ تۇرعان شىعار. العا، پلانشە، العا! سەن تاماشا جىگىتسىڭ!

— مەن سىزگە ايتىپ ەدىم عوي، مىرزا، پيكارديالىقتىڭ ءقادىرىن بىرتە-بىرتە بىلەسىز دەپ. مۇنىڭ ۇستىنە مەن ءقازىر تۋعان ولكەمنىڭ جەرىمەن كەلە جاتىرمىن، قايراتىم تاسىپ كەلە جاتقانى دا سودان بولار، — دەدى پلانشە قىزۋلانىپ.

ەكەۋى اتتارىن ۇستى-ۇستىنە تاقىمداپ، قۇيعىتا شاپقان كۇيى سەنت-ومەردەن كەلىپ ءبىر-اق شىقتى سەنت-ومەردە ولار اتتارىن ءبىراز تىنىقتىردى، ءبىراق كەزدەيسوق جاڭا ءبىر پالەگە ۇرىنىپ قالماس ءۇشىن تىزگىندەرىن قولدارىنان شىعارماي، كوشەدە اسىعىس جۇرەك جالعاپ الىپ، ءارى قاراي شاپقىلاپ ءجۇرىپ كەتتى.

كالە قاقپاسىنا ءجۇز قادامداي جەر قالعاندا د'ارتانياننىڭ اتى زورىعىپ قۇلاپ ءتۇستى، تىزگىنىنەن قانشا تارتقىلاعانمەن، ول ورنىنان تۇرا المادى؛ جانۋاردىڭ كوزى مەن تاناۋىنان قان اتقىلاپ كەتتى. ەندى پلانشەنىڭ اتى عانا امان قالدى، ءبىراق ول دا ءبىرجولا بولدىرىپ، ىلگەرى قاراي ءبىر ادىم دا باسپاي قويدى.

ءسات تۇسكەندە، ءبىز جوعارىدا ايتقاندايىن، قالاعا ءجۇز شاقتى قادام عانا قالعان ەدى. اتتارىن قارا جول ۇستىندە قالدىرىپ، ولار گاۆانعا قاراي تۋرا جۇگىردى. پلانشە بۋلاردىڭ الدىندا ەلۋ قادامداي جەردە قىزمەتشىسىمەن بىرگە كەتىپ بارا جاتقان ءبىر دۆوريانينگە د'ارتانياننىڭ نازارىن اۋداردى، وزدەرى جاڭا عانا كەلگەن سياقتى جانە ولار دا جاعالاۋعا قاراي بەتتەپ بارادى ەكەن.

بۇلار ءبىر جاققا اسىعىپ بارا جاتقان الگى كىسىنى قايتسە دە قۋىپ جەتپەك بولدى. ونىڭ ساپتاما ەتىگىن شاڭ باسىپتى جانە وسى ارادان دەرەۋ انگلياعا كەتۋگە بولماس پا ەكەن دەپ جاي-كۇيدى سۇراستىرىپ تۇر ەكەن.

— ودان وڭاي نارسە جوق قوي، — دەدى جۇزە جونەلۋگە دايىن تۇرعان شاعىن كەمەلەر قوجاسىنىڭ ءبىرى جاي عانا، — ءبىراق بۇگىن ەرتەڭگىسىن كاردينالدىڭ رۇقساتىنسىز بىردە-بىر ادامدى جىبەرمەۋ كەرەك دەگەن قاتال جارلىق كەلدى.

— مەنىڭ رۇقسات حاتىم بار، — دەدى دۆوريانين، قالتاسىنان ءبىر قاعازدى سۋىرىپ الىپ. — مىنەكي.

— ەندەشە وعان پورت باستىعى بەلگى سوقسىن، — دەدى كەمەشى. — ءبىراق كەيىن باسقا كەمە ىزدەپ جۇرمەڭىز.

— باستىقتى قايدان تابامىن؟

— ول قالا سىرتىنداعى ۇيىندە.

— ول ءۇي قاي جاقتا؟..

— قالادان جارتى شاقىرىمداي جەردە. ول، انە، وسى جەردەي كورىنىپ تۋر، انا ءبىر توبەنىڭ ەتەگىندە.

— جاقسى-اق، — دەدى الگى ادام.

مالايىن قاسىنا ەرتىپ، ول پورت باستىعىنىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدى.

ولاردى ءسال-پال ىلگەرى جىبەرىپ، د'ارتانيان مەن پلانشە ىزدەرىنە ءتۇستى.

قالانىڭ شەتىنە شىققاسىن د'ارتانيان ءجۇرىسىن تەزدەتىپ، جولاۋشى ءدۆوريانيندى شاعىن ءبىر توعايدىڭ جيەگىنە ىلىنگەندە قۋىپ جەتتى.

— ءسىز تىم اسىعىس كورىنەسىز، سۋدار؟ — دەدى د'ارتانيان ءسوز باستاپ.

— اسىعىس جۇرگەنىم راس ەدى، سۋدار.

— قاتتى قىنجىلسام دا، سىزگە ايتايىن دەگەن ءبىر ءسوزىم، — دەدى د'ارتانيان اڭگىمەسىن جالعاپ، — مەن دە تىم اسىعىس ەدىم، سول سەبەپتى دە ماعان قول ۇشىن بەرە المايسىز با دەپ وتىنەر ەدىم.

— سوندا سىزگە قانداي كومەك كەرەك؟

— سىزدەن سۇرايىن دەگەنىم — مەنى بۇرىن جىبەرسەڭىز ەكەن.

— ول مۇمكىن ەمەس، سۋدار، — دەدى دۆوريانين. — مەن نەبارى قىرىق ءتورت ساعات ىشىندە الپىس ميلدەي جەر ءجۇردىم، ال، ەرتەڭ تۇستە لوندوندا بولۋىم كەرەك.

— مەن سونداي جەردەن قىرىق ساعاتتا عانا كەلدىم جانە ەرتەڭ ساعات وندا لوندونعا جەتۋىم قاجەت.

— امال بار ما، سۋدار، مەن ءبىرىنشى بولىپ كەلىپ، ەكىنشى بولىپ كەتە المايمىن.

— سىزگە نە دەيىن ەندەشە، ەكىنشى بولىپ كەلسەم دە، ءبىرىنشى بولىپ ءجۇرىپ كەتۋىم كەرەك.

— كورولدىڭ امىرىمەن! — دەدى دۆوريانين داۋىستاپ.

— مىنا ءوزىمنىڭ تىلەۋىممەن! — دەدى د'ارتانيان.

— اۋ، ءسىز وسى جانجال تىلەپ تۇرعان جوقسىز با؟

— باسقا نە دەپ ەدىڭىز ەندى؟

— سىزگە نە كەرەك؟

— بىلگىڭىز كەلىپ پە ەدى؟

— البەتتە.

— ەندەشە تىڭداڭىز: ماعان سىزدە بار، مەندە جوق، بۇيرىق كەرەك، مەن وعان قاتتى ءزارۋمىن.

— ءسىز ويناپ تۇرعان شىعارسىز شاماسى؟

— مەن — ەشقاشاندا وينامايتىن اداممىن.

— جىبەرىڭىز بىلاي! .

— جوق، ءسىز ەش جاققا دا بارمايسىز!

— باتىر بوزبالا، باسىڭدى جارىپ تاستايمىن... ديۋبەن، پيستولەتتەردى اكەل!

— پلانشە، قىزمەتشىسىن جايعاستىر، مەن مىرزاسىنىڭ جايىن تابايىن، — دەدى د'ارتانيان.

اۋەلگى شايقاستان كەيىن ارقاسى قوزىپ العان پلانشە ليۋبەنگە تۇرا ۇمتىلدى، كۇشى مەن ءادىس-ايلاسى قاتار جۇرەتىن ساباز، انانى الىپ ۇرادى، كەۋدەسىن تىزەسىمەن باسا قويدى.

ءوز شارۋاڭىزدى رەتتەي بەرىڭىز، مىرزا، مەن ءىسىمدى ءبىتىردىم، — پلانشە ايقايلاپ.

وسىنى كورگەن دۆوريانين شپاگاسىن سۋىرىپ الىپ، د'ارتانيانعا تاپ بەردى. ءبىراق ول وڭاي دۇشپانعا كەزىكپەگەن ەدى.

ءۇش سەكۋندتىڭ ىشىندە د'ارتانيان ونى ءۇش رەت جارالادى جانە تۇيرەگەن سايىن:

— مىناۋ اتوس ءۇشىن! ال، مىناۋ پورتوس ءۇشىن! مىناۋ ارامكا ءۇشىن! — دەپ اتاپ-اتاپ قويادى.

ءۇشىنشى رەت ۇرعان كەزدە جولاۋشى باۋداي سۇلاپ ءتۇستى.

دۇشپانىڭ ءولىپ قالعان شىعار، نەمەسە تالىپ قالعان شىعار دەپ ويلاعان د'ارتانيان بۇيرىقتى الماق بولىپ وعان جاقىن كەلدى. ءبىراق ول الگى كىسىنىڭ تۋلا بويىن تىنتپەكشى بولىپ ەڭكەيە بەرگەندە، شپاگاسىن قولىنان تۇسىرمەگەن جارالى، د'ارتانياندى كەۋدەسىنەن ءبىر تۇيرەپ قالدى.

— بۇل ءسىزدىڭ ءوز سىباعاڭىز! — دەدى ول ايىزى قانىپ.

— ال، مىنانى مەن ءۇشىن قابىلدا! ەڭ سوڭعى ءبىر اساتقانىم بولسىن! — دەدى جىنى قوزعان د'ارتانيان ءتورتىنشى رەت ونى ىشىنەن جەرگە شەگەلەي تۇيرەپ جاتىپ.

دۆوريانين وسى جولى كوزىن جۇمىپ، ەسىنەن تانىپ كەتتى.

جولاۋشىنىڭ رۇقسات قاعازدى تىققان قالتاسىن سيپالاپ، د'ارتانيان ونى سۋىرىپ الدى. بۇيرىق گراف دە ۆاردتىڭ اتىنا جازىلعان ەكەن.

جاسى جيىرما بەستەردەن ءالى اسا قويماعان، ءوزى ەسىنەن تاندىرىپ پا ، الدە، ءولىم حالىندە مە، ايتەۋىر ەلەۋسىز تاستاپ كەتكەلى تۇرعان ادەمى جاس جىگىتكە سوڭعى رەت كوز تاستاعاندا، د'ارتانيان وزدەرىنە مۇلدە بەيتانىس، بۇلاردىڭ الەمدە بار-جوعىن دا بىلمەيتىن قايداعى جوق بىرەۋلەردىڭ مۇددەسىنە بولا قايمانا جۇرتقا ءبىرىن-بىرى ءولتىرتىپ، قىرقىستىرىپ قويعان قاتال تاعدىردىڭ تالكەگىن ويلاپ، اۋىر ءبىر كۇرسىنىپ قويدى.

ءبىراق ليۋبەننىڭ الدەكىمدەردەن كومەك سۇراپ شىڭعىرعان اششى داۋسى مۇنىڭ ويىن ءبولىپ جىبەردى.

پلانشە ونى تاماعىنان مىتىپ-مىتىپ جىبەردى.

— مىرزا، — دەدى ول، — مەن مىنانى وسىلاي قىلعىندىرىپ ۇستاپ تۇرماسام، مۇنىڭ ءۇنى وشپەيدى. ال، جىبەرسەم بولعانى ول قايتا-قايتا بايبالام سالادى. بۇل ەزى نورماندىق سوققان بولۋعا ءتيىس، ال، نورماندىقتار قايسار كەلەدى.

راسىندادا پلانشە قانشا قىسىپ ۇستاعانىمەن، ليۋبەن ايتەۋىر ءبىر دىبىس بەرمەك بولىپ جانتالاسىپ جاتتى.

— قويا تۇرشى، — دەدى د'ارتانيان.

سوسىن ورامالىن سۋىرىپ الىپ. پالەكەتتىڭ اۋزىن تىعىنداپ تاستادى.

— ال، ەندى مۇنى اعاشقا مىقتاپ بايلاپ تاستايىق، — دەدى پلانشە.

بۇلار ونى مۇقيات بايلادى. سوسىن گراف دە ۆاردتى قىزمەتشىسىنىڭ قاسىنا سۇيرەپ اپارىپ تاستادى.

— ەندى پورت باستىعىنا بارالىق! — دەدى د'ارتانيان،

— ويباي-اۋ، ءسىز جارالانىپ قالعانسىز با، قالاي؟ — دەدى پلانشە.

— ەشتەڭە ەتپەيدى! اۋەلى ەڭ اسىعىس شارۋانى بىتىرەيىك، مەنىڭ جارامدى سوسىن قارارمىز: مەنىڭشە، ول ونشا ءقاۋىپتى ەمەس سياقتى.

وسىدان كەيىن بۇل ەكەۋى قۇرمەتتى چينوۆنيكتىڭ ۇيىنە قاراي تەز باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.

وعان گراف دە ۆارد كەلىپ تۋر دەپ حابارلادى.

د'ارتانياندى كابينەتكە ەرتىپ اكەلدى.

— سىزدە كاردينالدىڭ قولى قويىلعان رۇقسات قاعاز بار ما؟ — دەدى باستىق.

— ءيا، مىرزا، بار. مىنەكيىڭىز، — دەدى د'ارتانيان.

— حوش، قاعازىڭ دۇرىس ەكەن. ءتىپتى سىزگە جاردەمدەسۋ جونىندە ناقتى نۇسقاۋ دا بار ەكەن.

— بۇل تۇسىنىكتى دە. مەن مارتەبەلى تاقسىرعا جاقىن كىسىلەردىڭ ءبىرىمىن، — دەدى د'ارتانيان.

— مارتەبەلى تاقسىر، شاماسى، بىرەۋدىڭ انگلياعا كەتۋىنە بوگەت جاساعىسى كەلەتىن سياقتى.

— ءيا، بەارن ءدۆوريانينى د'ارتانيان دەگەن بىرەۋگە بوگەت بولعىسى كەلەدى، ول ءوزىنىڭ كوڭىلدەس ءۇش سەرىگىن ەرتىپ، لوندونعا بارماقشى بولىپ، پاريجدەن شىققان كورىنەدى.

— ءسىز ونى بىلەسىز بە؟

— كىمدى ايتاسىز؟

— الگى د'ارتانيان دەگەندى.

— بىلگەندە قانداي.

— ەندەشە ماعان ونى كەسكىندەپ بەرىڭىزشى،

— ودان وڭاي نارسە جوق.

د'ارتانيان وسىدان كەيىن گراف دە ۆاردتىڭ كەسكىن-كەلبەتىن تاپتىشتەپ سۋرەتتەپ بەردى.

— ونىڭ قاسىندا كىم ەرىپ ءجۇر؟ ليۋبەن دەگەن مالايى.

— ەندەشە ولاردى ءسوزسىز تابامىز، ەگەر قولعا تۇسە قالسا، مارتەبەلى تاقسىر قام جەمەسىن، ءبىز ولاردى ءتيىستى كۇزەتپەن پاريجگە جونەلتەمىز.

— وندا سىزگە كاردينالدىڭ شاراپاتى تيەدى، — دەدى د'ارتانيان.

— ءسىز ول كىسىنى قايتىپ كەلىسىمەن كورەتىن شىعارسىز؟

— وعان ءسوز بار ما.

— ەندەشە ول كىسىگە مەنىڭ ادال قىزمەتكەر ەكەنىمدى ايتىپ بارارسىز.

— ءسوزسىز جەتكىزەمىن.

ونىڭ بۇل ۋادەسىنە قۋانىپ قالعان پورت باستىعى قاعازىنا اتتانۋعا دەپ بەلگى سوعىپ، وزىنە قايتىپ بەردى.

د'ارتانيان جىلى-جىلى سويلەپ، ونىڭ ءىشى-باۋرىنا كىرىپ، ۋاقىت وتكىزىپ جاتپادى. پورت باستىعىنا ءيىلىپ ىزەت كورسەتىپ، راقمەت ايتتى دا، ءوز جونىنە ءجۇرىپ كەتتى.

پلانشەمەن ەكەۋى جولعا شىققاسىن جۇرىستەرىن جىلدامداتىپ، ورماندى اينالىپ ءوتتى دە، قالاعا باسقا ءبىر قاقپادان كەلىپ كىردى،

باعاناعى كەمەشىك جۇزە جونەلۋگە ءازىر تۋر ەكەن. قوجايىن جاعادا كۇتىپ جۇرگەن بولىپ شىقتى.

شارۋا قالاي؟ — دەدى ول د'ارتانياندى كورىسىمەن،

پورت باستىعى قول قويعان رۇقسات قاعاز مىنەكەي.

الگى باسقا مىرزا قايدا؟

ول بۇگىن جۇرمەيتىن بولدى. ءبىراق ابىرجىماي-اق قويىڭىز، مەن جول پۇلىن ەكەۋىمىزگە دە تولەيمىن، — دەدى جىگىت.

- ولاي بولسا كەتتىك! — دەدى قوجايىن كوڭىلدەنىپ.

— كەتتىك! — دەدى د'ارتانيان ونىڭ ءسوزىن قايتالاپ.

د'ارتانيان مەن پلانشە قايىققا سەكىرىپ-سەكىرىپ وتىرىستى. ەندى ءبىر بەس مينۋت وتكەننەن كەيىن ولار كەمەگە كەلىپ ءمىندى.

بۇلار ءدال مەرزىمىندە كەلىپ جەتىپتى. د'ارتانيان جاعادان ءبىر وتتىڭ جالت ەتىپ، ارتىنان گۇرس ەتىپ زەڭبىرەك اتىلعانىن كورگەن مىزدە، بۇلار جيەكتەن جارتى ميلدەي ۇزاپ كەتكەن ەدى.

وسىناۋ زەڭبىرەك داۋسى پورتتىڭ جابىلعانىن حابارلاعان.

ەندى جاراقاتتانعان جەرىن قاراۋدىڭ دا كەزەگى كەلىپ ەدى. د'ارتانيان ويلاعانىنداي-اق، جاراسى ونشا ءقاۋىپتى ەمەس ەكەن. شپاگاتىنىڭ ۇشى قابىرعاعا ءتيىپتى دە، تەرىسىن سىدىرىپ كەتىپتى. كويلەگى قاراعا بىردەن جابىسىپ قالىپتى دا، قان ءسال عانا تامشىلاپ بارىپ تىيىلعان ءتارىزدى.

د'ارتانيان قاتتى شارشاعان ەدى. پالۋباعا توسەنىش سالىپ بەرىسىمەن، ول جاتا قالىپ، بىردەن ۇيىقتاپ كەتتى.

كەلەسى كۇنى، اعارىپ تاڭ اتقاندا، بۇلار انگليا جاعالاۋىنا ءۇش-تورت ميل جاقىنداپ كەلىپ قالعان-دى. ءتۇنى بويى ءالسىز جەل تۇرعاسىن، كەمە دە باياۋ جۇرگەن.

ەرتەڭگى ساعات وندا كەمە دۋۆر پورتىنا كەلىپ زاكىر تاستادى.

ون جارىمدار كەزىندە د'ارتانيان اعىلشىن جەرىن باسىپ تۇرىپ:

— اقىرىندا ماقساتىمىزعا دا جەتتىك-اۋ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى.

ءبىراق سول ءالى بىتپەگەن ەدى: ەندى امان-ەسەن لوندونعا جەتۋ كەرەك قوي.

انگليادا پوچتا قاتىناسى ويداعىداي ەدى . د'ارتانيان مەن پلانشە بىر-بىردەن ات جالدادى. پوچتالون الدارىنا ءتۇسىپ زاۋلادى دا وتىردى. ءتورت ساعاتتان كەيىن ولار استانا قاقپاسىنىڭ الدىنان كەلىپ شىقتى.

د'ارتانيان لوندونمەن مۇلدە بەيتانىس ەدى، اعىلشىنشا ءبىر ءسوزدى دە بىلمەيتىن، ءبىراق ول ءبىر جاپىراق قاعازعا گەرسوگ بەكينگەمنىڭ اتىن جازىپ ەدى، جۇرت وعان گەرسوگتىڭ سارايىن بىردەن كورسەتتى.

گەرسوگ ۆيندزوردا كورولمەن بىرگە اڭ اۋلاپ ءجۇر ەكەن.

د'ارتانيان گەرسوگتىڭ اسا سەنىمدى كامەردينەرىن شاقىرىپ الدى، بۇل ءوزى ساياحات-ساپاردىڭ بارىندە دە قوجايىنىنان ەكى ەلى قالمايتىن، فرانسۋزشا اعىپ تۇرعان كىسى ەكەن. جاس گاسكون وعان ءوزىنىڭ اسا ماڭىزدى ءبىر جۇمىسپەن پاريلادەن جاڭا عانا كەلگەنىن، گەرسوگپەن دەرەۋ سويلەسكىسى كەلەتىنىن ايتتى.

د'ارتانياننىڭ ەمىن-ەركىن سويلەگەنىنە قاراپ پاتريك (مينيسترامي دايەكشىسىنىڭ ەسىمى وسى ەدى) ونىڭ ايتقانىنا بىردەن سەندى. ول قولما-قول ەكى اتتى ەرتتەتىپ، جاس گۆاردياشىنى ءوزى ەرتىپ اپارماقشى بولدى. ال، پلانشەگە كەلەتىن بولساق، ونى اتتان سۇيەپ تۇسىرگەن كەزدە،ول جولدان ابدەن قالجىراپ قالعاسىن، تۇلا بويى سىرەسىپ، شالا-جانسار ءبىر كۇيگە تۇسكەن ەدى. د'ارتانيان تەمىردەن جاراتىلعان سياقتى ءتىپتى سىر بەرمەيدى.

ۆيندزور قامال-سارايىنا كەلگەسىن ولار گەرسوگتىڭ قايدا جۇرگەنىن سۇرادى. كورول مەن گەرسوگ بەكينگەم ەكەۋى وسى ارادان ەكى-ۇش ميلدەي جەردەگى سازداقتا سۇڭقار سالىپ، اڭ قاعىپ جۇرگەن-دى.

د'ارتانيان مەن ونىڭ سەرىگى سالدىرتىپ وتىرىپ، جيىرما مينۋتتا ايتۋلى جەرگە دە جەتتى. كوپ ۇزاماي پاتريك سۇڭقارىن شاقىرىپ جاتقان گەرسوگتىڭ داۋسىن ەسىتتى.

— ميلورد گەرسوگكە كىم كەلدى دەپ ايتايىن؟ — دەدى پاتريك بۇران قاران.

— ءسىز ول كىسىگە، جاسانا كوپىر ۇستىندە، ساماريت ايەلدىڭ قارسىسىندا وزىڭىزبەن شەكىسىپ قالعان جاساس جىگىت كەلدى دەپ ايتارسىز.

— ءبىر ءتۇرلى قىزىق ءسوز ەكەن!

— وزگە سوزدەردەن كەم تۇسپەسىنە ءقازىر كوزىڭىز جەتەدى.

پاتريك قوس اياقتاپ شابا جونەلدى. گەرسوگتى قۋىپ جەتىپ ول جوعارىداعى سوزدەردى ايتتى دا، ءوزىن حابارشى كۇتىپ تۇرعانىن ءبىلدىردى.

گەرسوك ءتان د'ارتانيان جونىندە ەكەنىن بىردەن بىلە قويدى، فرانسيادا وزىنە قالايدا جەتكىزىلۋگە تيەسىلى ءبىر وقيعانىڭ بولىپ قالعانىن اڭعاردى دا، سول حاباردى اكەلگەن جىگىتتىڭ قايدا تۇرعانىن سۇرادى. الىستان گۆارديا فورماسىن تاني كەتتى دە، ول، اتىمەن قۇيعىتا شاۋىپ، د'ارتانياننىڭ قاسىنا جەتىپ كەلدى.

— كوروليەۆا ءبىر بالەگە ۇشىراپ قالعان جوق پا، — دەدى ول ساڭق ەتىپ، ونىڭ بۇل سوزىنەن قام كوڭىلى مەن ماحابباتى بىردەن سەزىلدى.

— ولاي دەپ ويلامايمىن، ءبىراق حانىمعا ءبىر ۇلكەن ءقاۋىپتىڭ ءتونىپ تۇرعانى راس، ودان، مارتەبەلى مىرزا، ءسىز عانا ساقتاپ قالاسىز.

— مەن بە؟  —دەدى گەرسوگ داۋىستاپ. — شىنىمەن-اق مەن حانىمنىڭ ءبىر قاجەتىنە جاراۋ باقىتىنا يە بولار ما ەكەنمىن؟ سويلەڭىز! تەزىرەك سويلەڭىز، ەندەشە!

— مىنە حات، — دەدى د'ارتانيان.

— حات پا؟ كىمنەن؟

— مەنىڭشە، ۇلى حانىمنان شىعار.

— ۇلى حانىمنان با؟ — دەپ قايتا سۇراعاندا، گەرسوگ اپپاق بولىپ قۋارىپ كەتتى، د'ارتانيان سول مەزەت: وسى كىس تالىپ قالماعاي، — دەپ شوشىپ كەتتى.

گەرسوگ كونۆەرتتى اشىپ قارادى.

— مىناۋ نە؟ — دەدى ول د'ارتانيانعا حاتتىڭ تەسىلىپ قالعان جەرىن كورسەتىپ.

— ە، مەن ونى بايقاماپپىن دا! — دەدى د'ارتانيان. — گراف دە ۆاردتىڭ شپاگاسى كەۋدەمە قادالعاندا تەسىپ كەتكەن بولدى عوي شاماسى.

— ءسىز جاراقاتتانىپ قالدىڭىز با؟ — دەدى گەرسوگ حاتتى جازىپ جاتىپ.

— بولماشى بىردەڭە، تىرناپ قانا كەتتى، — دەدى جىگىت.

—و، ءتاڭىرىم! بۇل نە سۇمدىق! — دەدى گەرسوگ داۋىستاپ. — پاتريك، وسىندا قال نەمەسە قايدا جۇرسە دە كورولدى ىزدەپ تاۋىپ ال، سوسىن ۋلى اعزامعا مەنىڭ قول قۋسىرىپ كەشىرىم سۇرايتىنىمدى جەتكىز، اسا ءبىر ىسكە بولا لوندونعا لاجسىز كەتتى دە... كەتتىك، سۋدار كەتتىك!

ەكەۋى دە جان ۇشىرىپ استاناعا قاراي شابا جونەلدى.

XXI

گرافينيا ۆينتەر

جولان گەرسوگ بولعان وقيعانى تۇگەل سۇراماعانىمەن، د'ارتانيان بولعان ءجايتتىڭ ءبارىن قازبالاپ سۇراپ الدى. جاس جىگىتتەن ەسىتكەن جايتتەر مەن ءوزىنىڭ جادىندا قالعان جايتتەردى سالىستىرا وتىرىپ، گەرسوگ حانىمنىڭ حال-جاعدايىنىڭ قيىنداپ كەتكەنىن انىق سەزگەندەي بولدى، ءارى قىسقا، ءارى تۇسپالداي جازىلسا دا، كوروليەۆا حاتى دا سونى اڭعارتقانداي. كاردينال وسىناۋ جاس جىگىتتى قايتسە دە اعىلشىن جاعالاۋىنا جەتكىزبەي جەلكەسىن قيعىسى كەلدى، ءبىراق قانشا تىرىسقانىمەن ونى جول بويىندا ۇستاپ قالا المادى، — گەرسوگتى قايران قالدىرعان ءبىر نارسە، مىنە، وسى ەدى. گەرسوگتىڭ وسىلاي اڭ-تاڭ قالعانىنا جاۋاپ رەتىندە د'ارتانيان ءوزىنىڭ كۇنىلگەرى جاساعان ساقتىعىن، ەڭ جاقىن ءۇنى دوسىنىڭ جانقيارلىق ەرلىگى ارقاسىندا، كوروليەۆانىڭ حاتىن جىرتقان شپاگامەن ءبىر-اق رەت تۇيرەلگەنى بولماسا، امان قۇتىلعانىن، ءبىراق ول ءۇشىن گراف دە ۆاردتى قاتال جازالاعانىن، ال، جارالانىپ، قانسىراپ قالعانىنا قاراماستان، جوعارىداعى ءۇش دوسىن امالسىزدان جولدا قالدىرىپ كەتكەنىن ايتىپ بەردى. وسىنىڭ ءبارىن قاراپايىم سوزبەن جايباراقات ايتىپ بەرگەن د'ارتانياننىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ كەلە جاتىپ، وسىنداي ساقتىق، وسىنداي ەرلىك پەن ادالدىق جاسى جيىرماعا ەندى عانا جەتكەن بوزبالانىڭ قولىنان قالاي كەلدى دەپ، ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەگەندەي، گەرسوگ بۇعان وقتىن-وقتىن قاراپ قويادى.

بۇلار قۇيىنداتىپ شاۋىپ كەلەدى، ەندى بىرنەشە مينۋتتەن كەيىن لوندوننىڭ قاقپاسىنا دا جەتتى. د'ارتانيان قالا ىشىنە كىرگەسىن گەرسوگ اتىنىڭ باسىن ءبىراز تەجەيتىن شىعار دەپ ويلاعان، ءبىراق ول ولاي كەزدەسكەن بەيقام كىسىلەردى قاعىپ كەتكەنىنە قاراماستان، بۇرىنعىشا قۇتىرىنىپ شابا بەردى. ىشكى قالامەن شاۋىپ وتكەندە، بىرنەشە ادامدى وسىلاي قاعىپ تا كەتتى، دەگەنمەن گەرسوگ: و بايعۇستار نە حالدە ەكەن دەپ كوز قيىعىن دا سالمادى. توڭىرەكتەگى جۇرت قارعاپ-سىلەپ ايقايلاپ جاتسا دا، د'ارتانيان ونىڭ سوڭىنان قالمادى.

ءوز ءۇيىنىڭ اۋلاسىنا كىرىسىمەن گەرسوگ اتىنان قارعىپ ءتۇسىپ، وعان نازار اۋدارماستان تىزگىنىن تاستاي سالىپ، باسقىشقا جۇگىرىپ شىقتى. د'ارتانيان دا كولەڭكەسىندەي گەرسوگتىڭ سوڭىنان قالار ەمەس، ءبىراق قامشى سالدىرماي لىپىپ تۇرعان قاسيەتتى جانۋارلاردىڭ قامىن دا ويلاپ بارا دا جاتتى. ءبىراق ات قورا مەن اسحانادان بىرنەشە قىزمەتشى جۇگىرىپ شىعىپ، اتتاردى جەتەلەپ الىپ كەتكەنىن كورگەندە، جىگىتىمىز كادىمگىدەي-اق قۋانىپ قالدى.

گەرسوگتىڭ جىلدام جۇرگەنى سونداي، د'ارتانيان وعان ازەر ىلەسىپ كەلەدى. فرانسيانىڭ ەڭ باي تەكتى بەكزاتتارىنىڭ تۇسىنە دە كىرە بەرمەيتىن نەبىر اسىل جيھاز-مۇلىكتى مەيمانجايلاردان ءوتىپ، ول اقىرىندا ءبىر جاتىن بولمەگە كەلىپ كىردى، كىسىنىڭ تالاپ-تالعامى مەن باي-داۋلەتى وسىنشا عاجاپ بولا بەرەدى ەكەن-اۋ. كومكەرۋلى قابىرعانىڭ قاعابەرىس قۋىسىندا ءبىر ەسىك بار ەكەن. گەرسوگ موينىنا اسىپ العان التىن شىنجىرعا تاعۋلى التىن كىلتپەن ونى ابايلاپ اشا بەردى.

د'ارتانيان ادەپ ساقتاپ ارىرەك بارىپ تۇرعان، ءبىراق گەرسوگ قۇپيا بولمەسىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاي بەرگەندە ارتىنا موينىن بۇرىپ، جاس گۆاردياشىنىڭ كۇمىلجىپ تۇرعانىن بايقاپ قالدى دا:

— ءجۇرىڭىز، ال، ەگەر ءسىز كەيىن زاۋىمەنەن ۇلى حانىمدى قورۋ باقىتىنا قولىڭىز جەتەتىن بولسا، وسىندا نە كورىپ، نە بىلگەنىڭىزدى ايتىپ باراسىز عوي، — دەدى ول.

گەرسوگتىڭ ءوزى شاقىرىپ تۇرعاسىن، د'ارتانيان ونىڭ سوڭىنان ەرە بەردى، بۇلاردىڭ ارتىنان ەسىك تە جابىلىپ قالدى.

ولار قابىرعاسى پارسى جىبەگىمەن التىنداتا كومكەرىلگەن، ىشىندە سانسىز كوپ شىراق جانىپ تۇرعان ءبىر چاسوۆنياعا كەلىپ كىردى.

ماعريپ ءتارىزدى ءبىر تۇعىر ۇستىندە، شوق-شوق قىزىل، اق قاۋىرسىن قادالعان كوگىلدىر بارقىت بالداحين استىندا اننا اۆسترييسكايانىڭ تۇرەگەپ تۇرعان پورترەتى قويىلىپتى، ونىڭ حانىمنىڭ وزىنەن اينىمايتىنى سونشالىق، د'ارتانياننىڭ داۋسى ەرىكسىز شىعىپ كەتتى: سۇمدىق-اي، كورليەۆا ەندى-ەندى سويلەيىن دەپ تۇرعانداي.

پورترەتتىڭ ءدال تۇبىندە، ماعريپتە ءبىر قوبديشا تۇر ەكەن، گاۋھار القا سوندا ساقتاۋلى كورىنەدى.

قاسيەتتى كرەست الدىندا تىزە بۇككەن سۆياششەننيك سياقتى، گەرسوگ تە ماعريپكە جاقىنداپ بارىپ تىزەسىن بۇكتى. سوسىن ول قوبديشانىڭ اۋزىن اشتى.

— مىنە، الىڭىز، — دەدى ول قوبديشادان گاۋھار تانالارى جالتىراعان ۇلكەن ءبىر كوگىلدىر بانتتى سۋىرىپ. — الگى باعا جەتپەيتىن گاۋھار القا وسى. مەنى وسى اسىلمەن بىرگە كومەدى دەپ انت ەتكەن ەدىم. قايتەيىن، مۇنى ماعان بەرگەن دە كوروليەۆا ەدى، ەندى الاتىن دا كوروليەۆانىڭ ءوزى بولادى. قۇدايدىڭ قۇدىرەت-شاپاعاتى سياقتى، ءاماندا، ءار ءتۇرلى جاعدايدا ۇلى حانىمنىڭ امىر-قۇدىرەتى اسا بەرسىن!

سول ارادا وتىرىپ ول ايرىلعالى تۇرعان گاۋھار تانانىڭ ءارقايسىسىن ۇستاپ قۇشىرلانىپ سۇيە باستادى.

كەنەت ونىڭ جان داۋسى وقىس شىعىپ كەتتى.

— نە بولدى؟ سىزگە نە بولدى، ميلورد؟ — دەدى د'ارتانيان ابىرجىپ.

— ءبارى زايا كەتتى! — دەدى گەرسوگ ولىكتەي قۋارىپ. — ەكى تاناسى كەم. ون-اق، مونشاعى قالىپتى.

— ميلورد ونى جوعالتىپ قويدى ما ەكەن، الدە ونى قولدى بولدى دەپ ويلاي ما؟

— ونى مەنەن ۇرلاپ العان، بۇل ۇرلىق — كاردينالدىڭ ايلا-شارعىسى! قاراڭىزشى، تانا تاعىلعان لەنتالار قايشىمەن قىرقىلىپتى.

— سونى ۇرلاعان كىم ەكەنىن ميلورد بىلەر مە ەدى... بالكىم، تانامونشاق ءالى سول كىسىنىڭ قولىندا شىعار...

— توقتاڭىز! توقتاڭىز ! — دەدى گەرسوگ داۋىستاپ. — مەن ونى ءبىر-اق رەت تاققانمىن، ول بۇدان ءبىر اپتا بۇرىن ۆيندزوردا كورولدىڭ بالىندا بولعان ەدى. سوعان دەيىن قىرىن قاباق بولىپ جۇرگەن گرافينيا ۆينتەر سو بال-تويدا مەنىمەن انىق تاتۋلاساتىن سىڭاي تانىتقان. بۇل قىزعانشاق ايەلدىڭ ءوش العانى بولىپ شىقتى عوي. Co كۇننەن ول ايەل قايتىپ مەنىڭ كوزىمە تۇسكەن جوق. ول ايەل — كاردينالدىڭ شپيونى!

سوندا شپيوندار كۇللى دۇنيە جۇزىنە تاراپ كەتكەنى مە؟ — دەدى د'ارتانيان.

— و ءيا، ءيا! — دەدى گەرسوگ ىزالانا تىستەنىپ. — ءيا، ول قورقىنىشتى جاۋ! بال قاي كۇنى بولۋشى ەدى؟

— الداعى دۇيسەنبىدە.

— الداعى دۇيسەنبىدە! ءالى بەس كۇن بار، ۋاقىت جەتىپ جاتىر... پاتريك! — گەرسوگ چاسوۆنيانىڭ ەسىگىن اشىپ ايقايلاپ جىبەردى.

گەرسوگتىڭ كامەردينەرى تابالدىرىقتان اتتاي بەردى.

— مەنىڭ زەرگەرىم مەن حاتشىمدى شاقىر!

قوجاسىنىڭ ءامىرىن ەكى ەتپەي كوزسىز ورىنداي بەرۋگە داعدىلانعان كامەردينەر لەزدە كەتىپ قالدى.

ءبىراق اۋەلى زەرگەردى شاقىرعانىمەن، ءبىرىنشى بولىپ حاتشىسى كەلدى. مۇنىسى تۇسىنىكتى دە، ويتكەنى ول وسى ءۇيدىڭ وزىندە تۇراتىن. بەكينگەم جاتىن بولمەدە ستول باسىندا ءبىر بۇيرىقتى ءوز قولىمەن جازىپ وتىر ەكەن.

— دجەكسون مىرزا، — دەدى گەرسوگ كەلگەن كىسىگە، — ءقازىر لورد-كانسلەرگە بارىڭىزداعى، مىنا بۇيرىقتى ورىنداۋدى سونىڭ وزىنە جۇكتەگەنىمدى ايتىڭىز. مەن بۇل جارلىقتىڭ جەدەل جاريالانعانىن قالار ەدىم.

— شاراپاتتى مىرزا، — دەدى حاتشى، جارلىقتى كوزىمەن جۇگىرە وقىپ، — مۇنداي توتەنشە شارالارعا سەبەپ بولعان قانداي نارسە دەپ سۇراسا، نە دەپ جاۋاپ بەرەمىن.

— مەنىڭ قالاۋىم وسى جانە ءوزىمنىڭ ىس-ارەكەتتەرىم ءۇشىن ەشكىمنىڭ الدىندا ەسەپ بەرمەيتىنىمدى ايتارسىز.

— ەگەر ۇلى اعزام ويلاماعان جەردەن: نەگە بىردە-بىر كەمە قازىردەن باستاپ ۇلى بريتانيانىڭ پورتتارىنان شىعىپ كەتە المايدى، — دەپ سۇراي قالسا، لورد-كانسلەر وسىنداي جاۋاپتى ۇلى اعزامعا قايتالاپ ايتا الا ما؟ — دەدى سەكرەتار جىميىپ.

— ءسىز دۇرىس ايتاسىز، مىرزا، — دەدى بەكينگەم. — ەندەشە لورد-كانسلەر كورولگە مەن فرانسياعا قارسى سوعىس جاريالاۋعا شەشىم قابىلداعانىمدى جانە وسى شارا سول ەلگە دەگەن مەنىڭ تۇڭعىش دۇشپاندىق ارەكەتىم ەكەنىن ايتسىن.

سەكرەتار ءيىلىپ ىزەت كورسەتىپ، شىعىپ كەتتى.

— ەندى بۇل جاعىنان قام جەمەسەك تە بولادى، — دەدى گەرسوگ د'ارتانيانعا بۇرىلىپ. — ەگەر تانا-مونشاق ءالى فرانسياعا جىبەرىلمەگەن بولسا، وندا ول سو جاققا ءسىز قايتىپ بارعاننان كەيىن عانا جەتەدى.

— قالايشا؟

— مەن الگىدە عانا ۇلى اعزامنىڭ قاراۋىنداعى پورتتاردا تۇرعان كەمەلەردىڭ تەڭىزگە شىعۋىنا تىيىم سالدىم، ايرىقشا ءبىر رۇقساتى بولماسا، ەندى ولاردىڭ بىردە-بىرى زاكىرىن كوتەرىپ كەتە المايدى.

كورول سەنىمىنەن تۋعان شەكسىز بيلىكتى ءوز ماحابباتىنىڭ قىزمەتىنە جەگىپ قويعان وسىناۋ قۇدىرەتتى كىسىگە د'ارتانيان اڭ-تاڭ بولىپ قاراپ قالعان ەدى. گەرسوگ جاس گاسكوننىڭ تۇرىنە قاراپ، ونىڭ نە ويلاپ تۇرعانىن سەزىپ، جىميىپ كۇلدى.

— يا، راس، — دەدى ول. — اينا اۆسترييسكايا — مەنىڭ ناعىز كوروليەۆام! ونىڭ ءبىر سوزىنە بولا مەن ءوز ەلىمە، ءوز كورولىمە، ءتىپتى قۇدايعا دا وپاسىزدىق جاساۋعا بارمىن! مەن لا-روشەل پروتەستانتتارىن قولدايمىن دەپ ۋادە بەرگەن ەدىم حانىم مەنەن ولارعا قول ۇشىن بەرمەڭىز دەپ ءوتىنىش ەتىپ ەدى — بىردەن كونە كەتتىم. مەن ولارعا بەرگەن سەرتىمنەن تايدىم، ءبىراق حانىمنىڭ تىلەگىن ورىنداعاسىن ءبارىبىر ەمەس پە. ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى: مەن وسى كونبىستىگىمنىڭ راقات-قىزىعىن كورگەن جوقپىن با؟ سول كونبىستىگىم ءۇشىن حانىمنىڭ پورترەتىن الدىم عوي!

د'ارتانياننىڭ ءبىر قايران قالعانى: حالىقتىڭ تاعدىرى مەن سانسىز كوپ ادامداردىڭ ومىر-تىرلىگى كەيدە وسىنداي ءبىر قۇبىلمالى قىل ۇستىندە قالتىلداپ تۇرادى ەكەن-اۋ!

زەرگەر كەلگەن كەزدە بۇل ءالى ءوز ويىنا شومىپ تۇرعان ەدى. ءوز ءىسىنىڭ اسقان شەبەرى، يرلانديادان شىققان وسى ءبىر كىسى گەرسوگ بەكينگەمنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ارقىلى عانا جىلىنا ءجۇز مىڭ فۋنت اقشا تاباتىنىن اشىقتان-اشىق مويىندايتىن.

— و'رەيلي مىرزا، — دەدى گەرسوگ ونى چاسوۆنياعا كىرگىزىپ، — مىنا الماس تانالارعا قاراپ، وسىنىڭ ءارقايسىسىنىڭ قۇنى قانشا تۇراتىنىن ايتىڭىزشى.

زەرگەر ءبىر قاراعاننان-اق كومكەرمەنىڭ نارقىن، الماستاردىڭ قۇنىن ىشتەي ەسەپتەپ، جاۋابىن كۇمىلجىمەي تۋرا ايتتى:

— ءارقايسىسى ءبىر جارىم مىڭ پيستولدەن، ميلورد.

— وسىنداي ەكى تانا-مونشاقتى جاساۋعا نەشە كۇن كەرەك؟ تانانىڭ ەكەۋىنىڭ جەتىسپەي قالعانىن ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرسىز عوي.

— ءبىر اپتا كەرەك، ميلورد.

— مەن سونىڭ ءارقايسىسى ءۇشىن ءۇش مىڭداي تولەيمىن، ماعان ولاردىڭ ارعى كۇنگە دەيىن ءازىر بولعانى كەرەك.

— ەندەشە ميلورد ونى ءدال مەرزىمىندە قولىنا الادى.

— ءسىز باعا جەتپەس جانسىز، و'رەيلي مىرزا! ءبىراق ايتايىن دەگەنىم تەك بۇل عانا ەمەس: بۇل تانالاردى ەشكىمگە سەنىپ تاپسىرۋعا بولمايدى — ولاردى وسى ارادا — ساراي ىشىندە جاساۋ كەرەك.

— مۇمكىن ەمەس، ميلورد. ەسكى تانا مەن جاڭا تانانىڭ اراسىندا ەشبىر ايىرما بولمايتىنداي ەتىپ تەك قانا مەن جاساي الامىن.

— و'رەيلي مىرزا، ەندەشە ءسىز مەنىڭ تۇتقىنىمسىز. ال، ەگەر ءسىز مەنىڭ سارايىمنان دالاعا شىققىڭىز كەلسە دە، تaپ ءقازىر شىعا الماس ەدىڭىز. دەمەك، وسىعان كونەسىز. ىسكە قاجەت كومەكشىلەرىڭىزدى شاقىرىڭىز جانە ولاردىڭ قانداي اسپاپ-قۇرالدى الا كەلەتىنىن دە قوسا ايتىڭىز.

زەرگەر گەرسوگتى جاقسى بىلەتىن، سول سەبەپتى دە قارسىلىقتان ەشبىر پايدا جوق ەكەنىن تۇسىنە قويدى. سالعان جەردەي مويىنسۇنعانى دا سودان.

— ايەلىمە مۇنى حابارلاپ قويۋعا رۇقسات ەتىلە مە؟ — دەدى ول.

—و، قىمباتتى و'رەيلي مىرزام، سىزگە ايەلىڭىزبەن ديدارلاسۋعا دا رۇقسات بەرىلەدى. ابىرجىماي-اق قويىڭىز، سىزگە ونشا قاتال بولا بەرمەسپىز. ءبىراق جۇرتتى تەگىننەن-تەگىن مازالاي بەرۋگە بولماس. تانالاردى جاساۋدىڭ اقىسى ۇستىنە، مىنە تاعى دا مىڭ پيستول الىڭىز، سوندا وزىڭىزگە جاساعان وكتەمدىگىمىزدى ۇمىتارسىز.

د' ارتانيان ادامدار مەن ميلليونداردى وڭدى-سولدى ەركىن جۇمساپ جۇرگەن وسى مينيسترگە تاڭ قالىپ، تاڭدايىن قاعىپ، ەسىنەن ايرىلىپ قالا جازدادى.

زەرگەر سول مەزەتتە ايەلىنە حات جازىپ، وعان قوسا مىڭ ءپيستولدىڭ چەگىن جىبەردى، مۇنىڭ ەسەسىنە ول ايەلىنەن كومەكشىلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ىسمەرىن، الماستاردىڭ ءتۇر-تۇرىن (ونىڭ ساپاسى مەن سالماعىن دالمە-دال بەلگىلەپ بەردى)، سول سياقتى قاجەتتى اسپاپتاردى جەدەل جەتكىزۋىن سۇرادى.

بەكينگەم زەرگەردى سونىڭ وزىنە ارنالعان بولمەگە ەرتىپ اپاردى، ەندى ءبىر جارتى ساعاتتا وسى بولمە شەبەرحاناعا اينالدىرىلدى. ءسويتىپ ول بولمەگە گەرسوگتىڭ كامەردينەرى پاتريكتەن وزگە قۇدايدىڭ ءتىرى جانى كىرمەسىن دەگەن قاتال بۇيرىق بەرىپ، ءار ەسىكتىڭ الدىنا ءبىر-بىر قاراۋىل قويدى. ال، زەرگەر و'رەيلي مەن ونىڭ جاردەمشىسىنە بىردەڭەنى سىلتاۋ ەتىپ بولمەدەن شىعىپ كەتۋىنە قاتاڭ، تىيىم سالىنعانىن ايتپاساق تا بولاتىن شىعار.

قاجەتتى جارلىقتىڭ ءبارىن بەرىپ بىتىرگەننەن كەيىن گەرسوگ د'ارتانيانعا قايتىپ كەلدى.

— جاس دوس، مىنە، ەندى انگليا ەكەۋمىزدىڭ ەركىمىزدە. ءسىز نەنى قالايسىز، قانداي تىلەگىڭىز بار؟ — دەدى ول.

— توسەك بولسا، — دەدى د'ارتانيان. — شىنىمدى ايتايىن، ءقازىر ماعان ەڭ قاجەتى دە سول.

گەرسوگ د'ارتانيانعا ءوزىنىڭ جاتىن جايى مەن كورشى بولمەنى ازىرلەۋگە ءامىر ەتتى. جاس جىگىتتى ول ءوز قاسىنان الىستاتقىسى كەلمەدى، سوندا وعان سەنبەگەندىكتەن ەمەس، كوروليەۆا جايلى ءاردايىم سويلەسىپ-سىرلاسىپ وتىراتىن ءبىر سەرىك كەرەك بولعاندىقتان دا الگىدەي ءامىر بەرگەن ەدى.

ارادا ءبىر ساعات وتكەننەن كەيىن لوندوندا فرانسياعا جۇك اپاراتىن بىردە-بىر كەمەنى تەڭىزگە شىعارماۋ تۋرالى بۇيرىق جاريالاندى. ءتىپتى پوچتا كەمەسىنە دە رۇقسات ەتىلمەدى. جۇرتتىڭ پىكىرىنشە، بۇل ەكى مەملەكەت اراسىندا سوعىس جاريالاندى دەگەن ءسوز ەدى.

ءۇشىنشى كۇنى تاڭەرتەڭگى ساعات ون ءبىر كەزىندە تانا-مونشاق دايىن بولدى، ونىڭ كەرەمەت اينىتپاي جاسالعانى سونشا، گەرسوگ ەسكى تانانى جاڭاسىنان ايىرا المادى، ءتىپتى وسىنداي ىستەردى جەتىك بىلەتىن كىسىلەردىڭ ءوزى گەرسوگ سياقتى دارمەنسىز بولىپ شىقتى.

گەرسوگ تاباندا د'ارتانياندى شاقىرىپ الدى.

- ءسىز ادەيى اكەتكەلى كەلگەن الماس تانا مىنەكي، — دەدى ول، — ادام اتاۋلىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن نارسەنى ىستەگەنىمە ءوزىڭىز كۋا بولارسىز.

— مازاسىزدانباي-اق قويىڭىز، ميلورد، مەن ءوز كوزىممەن كورگەن نارسەنىڭ ءبارىن تۇگەل ايتامىن. ءبىراق، جارىلقاۋشى مىرزام، ءسىز شولپىنى قوبديشاسىز بەرەسىز بە؟

— جولاي سىزگە قوبديشانىڭ كەسىرى تيەدى. مۇنىڭ ماعان تاعى ءبىر قىمبات بولاتىن جەرى — حانىمنىڭ كوزىندەي بولىپ قولىمدا قالاتىن ءبىر-اق مۇلىك وسى. ءسىز ونى مەنىڭ ادەيى الىپ قالعانىمدى ايتارسىز.

— مەن ءسىزدىڭ قولقاڭىزدى سوزبە-سوز جەتكىزەمىن، ميلورد.

— ال، ەندى، — دەدى گەرسوگ جاس جىگىتكە تەسىلە قاراپ، — سىزبەنەن قاشان ەسەپ ايىرىسار ەكەنمىن.

د'ارتانياننىڭ، ەكى بەتى قىپ-قىزىل بولىپ دۋىلداپ كەتتى. ول گەرسوگتىڭ بۇعان قايتسە دە ءبىر سىيلىقتى تارتۋ ەتپەكشى بولىپ تۇرعانىن سەزە قويدى دا، ءوز باسىنىڭ كونە جولداستارىنىڭ توگىلگەن قانى ءۇشىن بۋعان اعىلشىن التىنىن تولەگىسى كەلىپ تۇرعانىن بىلگەندە ىشتەي تىجىرىنىپ، قاتتى جيىركەندى.

— ەندەشە اعىنان جارىلايىق، ميلورد، — دەدى د'ارتانيان، — ارامىزدا تۇسىنبەستىك بولماس ءۇشىن ءبارىن دە اقىلمەن سالماقتاپ كورەلىك. مەن فرانسيانىڭ كورولى مەن كوروليەۆاسىنا قىزمەت ەتەمىن جانە دەزەسسار مىرزانىڭ گۆارديا روتاسىنا تىركەلگەنمىن، ءوزىنىڭ جەزدەسى دە تريەۆيل مىرزا سياقتى ول دا ۇلى اعزامعا ادال كوڭىلىمەن ايرىقشا بەرىلگەن. بۇعان قوسا ايتارىم، شاراپاتتى مىرزا، كوروليەۆا سىزگە قانداي قىمبات بولسا، ماعان دا سونداي قىمبات ءبىر اياۋلى جان بولماسا، مەن مۇنداي تاۋەكەلگە بەل بايلاماس تا ەدىم.

— ءيا، — دەدى گەرسوگ كۇلىمسىرەپ، — سول بيكەشتى مەن بىلەتىن بولۋىم كەرەك. ول الگى...

— ميلورد، مەن ونىڭ ەسىمىن اتاعان جوقپىن! — دەدى جاس گۆاردياشى ونىڭ ءسوزىن ءۇزىپ.

— ونىڭ راس، — دەدى گەرسوگ. — دەمەك، ءسىزدىڭ جانقيار ەرلىگىڭىز ءۇشىن مەن سو بيكەشكە بورىشتار ەكەنمىن عوي، سولاي ما؟

— ءوزى دە سولاي، شاراپاتتى مىرزا. ويتكەنى تاپ ءقازىر، سوعىس باستالعالى تۇرعان شاقتا، نەسىن جاسىرايىن، شاراپاتتىم، ءسىزدى تەك قانا اعىلشىن، دەمەك، ءبىزدىڭ جاۋىمىز دەپ ەسەپتەيمىن، سول سەبەپتى دە سىزبەن ۆيندزور باۋىندا، نەمەسە لۋۆر دالىزدەرىندە كەزدەسكەننەن گورى، سوعىس الاڭىندا بەتپە-بەت كەزدەسكەندى ءتاۋىر كورەر ەدىم. دەگەنمەن بۇل ءجايت مەنىڭ وزىمە جۇكتەلگەن مىندەتتى بۇلجىتپاي ورىنداۋىما بوگەت جاسامايدى، ءتىپتى سونى ورىنداۋ ءۇشىن جانىمدى قۇربان ەتۋدەن دە تايىنبايمىن. ءبىراق قايتالاپ ايتايىن: ءبىرىنشى رەت كەزدەسكەندە ءسىز ءۇشىن جاساعان قىزمەتىمە، شاراپاتتى مىرزا، بورىشتار بولماساڭىز، ەكىنشى كەزدەسۋدە جاساعان قىزمەتىمە دە ءسىز ەشبىر بورىشتار ەمەسسىز، شاراپاتتى مىرزا.

— ءبىز مۇندايدا: «شوتلاند سياقتى تاكاپپار دەيمىز، — دەدى گەرسوگ باسەڭ ۇنمەن.

— ال، ءبىز: «گاسكون سياقتى تاكاپپار» دەيمىز، — دەدى د'ارتانيان. — گاسكوندار — فرانسيانىڭ شوتلاندتارى.

د'ارتانيان گەرسوگكە ءتاجىم ەتىپ، كەتىپ قالماقشى بولدى.

— قالاي؟ ءسىز جۇرگەلى جاتىرسىز با؟ سوندا قاي جولمەن جۇرەسىز؟ انگليادان قالاي شىعىپ كەتپەكشىسىز؟

— ءيا، راس ەكەن-اۋ...

— وسى فرانسۋزدار ەشتەڭەدەن دە سەسكەنبەيدى! وتىرىك ايتسام — قارعىس اتسىن!

— مەن انگليانىڭ ارال ەكەنىن، ال، ءسىز ونىڭ بيلەۋشىسى ەكەنىڭىزدى ۇمىتىپ كەتىپپىن.

— پورتقا بارىڭىز دا، «زۋند» كەمەسىن سۇراڭىز، سوسىن كاپيتانعا مىنا حاتتى بەرىڭىز. ول ءسىزدى فرانسيانىڭ ءبىر اياداي ايلاعىنا اپارادى. و جەرگە بالىقشىلاردىڭ قايىقتارىنان باسقا ەشتەڭە دە ايالدامايدى.

— ول ايلاقتىڭ اتى نە؟

— سەن-ۆالەري. جانىقپاي تۇرا تۇرىڭىزشى... سوندا بارعاسىن ءسىز ءاتى-جونى، جارناماسى جوق ءبىر سيىقسىز شاراپحاناعا كىرەسىز، ول ءوزى تەڭىزشىلەر قۇجىناپ جاتاتىن ناعىز بالەنىڭ ۇياسى. قايتسەڭىز دە قاتەلەسپەيسىز — ول ارادا باسقا اسحانا جوق.

— سوسىن؟..

— ءسىز قوجايىندى شاقىرىپ الىپ، وعان «Forward» دەگەن ءبىر-اق ءسوزدى ايتاسىز.

— ونىڭ ءمانىسى...

— «العا». بۇل — پارول. سودان كەيىن قوجايىن ءسىزدىڭ قولىڭىزعا ەرتتەۋلى ات تىزگىنىن ۇستاتىپ، جول-جوبانى سىلتەپ جىبەرەدى. جول بويى ءسىز ءتورت جەردەن ات اۋىستىرىپ مىنەسىز. ەگەر قالاساڭىز، ايالداعان ءاربىر ستانسياعا پاريجدەگى ادرەسىڭىزدى تاستاپ كەتىڭىز، سوندا ءتورت ات تۇگەلدەي ارتىڭىزدان جىبەرىلەدى. ونىڭ ەكەۋى وزىڭىزگە تانىس، بايىرعى اتسەيىس رەتىندە ءسىز ولاردىڭ ناعىز باعاسىن شامالاپ تا قويعان سياقتىسىز — ول الگى ءسىز بەن ءبىز ۆينزوردان ءمىنىپ قايتاتىن اتتار. ماعان ابدەن سەنۋىڭىزگە بولادى — قالعاندارى دا انالاردان كەم تۇسپەيدى. سول ءتورت اتتىڭ تورتەۋى دە جورىق-جورتۋىلعا لايىقتالىپ ەر-تۇرمانمەن جابدىقتالعان. قانشا تاكاپپار بولعانىڭىزبەن سول اتتىڭ بىرەۋىن الۋدان باس تارتپاڭىز جانە دوس-جاراندارىڭىزعا دا ءبىر-بىر اتتان ال دەپ كەڭەس بەرىڭىز. ءپالى، ءسىز ولاردى بىزگە قارسى سوعىسقاندا قاجەتىڭىزگە جاراتاسىز عوي. ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن امال-ايلانىڭ ءبارى دە جاقسى — دەيسىزدەر عوي ادەتتە.

— ماقۇل، ميلورد، مەن كەلىستىم، — دەدى د'ارتانيان. — قۇداي قالاسا، ءسىزدىڭ سىيىڭىزدى كەلىستىرىپ پايدالانارمىز.

— ال، ەندى قولىڭىزدى اكەلىڭىز، جاس جىگىت. بالكىم، ءسىز بەن ءبىز كوپ ۇزاماي مايدان دالاسىندا كەزدەسەرمىز. ءبىراق ازىرگە دوس بولىپ ايرىلىسارمىز دەگەن ۇمىتتەمىن.

— يا، ميلورد، ءبىراق ۇزاماي جاۋ بولامىز عوي دەپ ويلايمىن.

— قام جەمەڭىز، جاۋ بولماسام — ماعان سەرت!

— سوزىڭىزگە سەندىم، ميلورد.

د'ارتانيان گەرسوگكە ءيىلىپ ىزەت كورسەتىپ، پورتقا قاراي جەدەل باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.

لوندون مۇناراسىنىڭ قارسى الدىنان ول قاجەتتى كەمەنى تاۋىپ الىپ، كاپيتانعا حاتتى بەردى، كاپيتان وعان پورت باستىعىنا بەلگى سوقتىرىپ، دەرەۋ جەلكەندى كەتەردى.

ايلاقتا ەلۋ قارالى كەمە رۇقسات بولىسىمەن جۇزە جونەلۋگە ءازىر تۇر ەكەن.

«زۋند» بريگى وسىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ قاسىنان جاناي وتە بەرگەن كەزدە، د'ارتانيانعا كەنەت سو كەمەدەن باياعى مەنگتە كەزدەسەتىن ايەلدىڭ، بەيتانىس دۆوريانين، «ميلەدي» دەپ اتايتىن، جىگىتىمىزگە عاجايىپ سۇلۋ بولىپ كورىنگەن ايەلدىڭ سيقىرلى ءجۇزى جالت ەتىپ ءبىر كورىنگەندەي بولدى. ءبىراق قاتتى اعىس پەن ارتىنان سوققان جەل بريگتى الدىنا سالىپ ايداي جونەلگەندە، زاكىردە تۇرعان كەمەلەر ءبىر كورىنىپ كوزدەن عايىپ بولدى.

ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭگى ساعات توعىز كەزىندە كەمە سەن-ۆالەريگە كەلىپ زاكىر تاستادى.

د'ارتانيان جالما-جان جوعارىدا ايتىلعان شاراپحانانى ىزدەۋگە كىرىستى، سو جاقتان شىققان ۋدا-شۋ داۋىسقا قاراپ، ول ونى بىردەن تانىدى. مۇنداعى جۇرت انگليا مەن فرانسيا اراسىنداعى سوعىس تاياۋدا انىق بولاتىنىن اشىقتان-اشىق اڭگىمە ەتىپ، تەڭىزشىلەر دۋىلداسىپ، شاراپقا بوگىپ وتىر ەكەن.

د'ارتانيان كوپشىلىكتىڭ اراسىنان ازەر ءوتىپ، قوجايىنعا تاياپ كەلىپ، «Forward» دەگەن ءسوزدى ايتتى. شاراپحاناشى سوڭىمنان ەر دەگەندەي بەلگى بەردى دە، اۋلاعا اپاراتىن ەسىكتەن سىرتقا شىقتى، سوسىن جاس جىگىتتى ەرتىپ، ەرتتەۋلى ات تۇرعان قوراعا كەلدى دە: سىزگە تاعى نە كەرەك، — دەپ سۇرادى.

— قاي جولمەن جۇرەتىنىمدى بىلگىم كەلەدى، — دەدى د'ارتانيان.

— وسى ارادا بلانجيگە دەيىن، سوسىن بلانجيدەن نيەۆشاتەلگە دەيىن باراسىز. نيەۆشاتەلدە «التىن وراق» شاراپحاناسىنا بارىڭىزداعى، قوجاسىنا ءپارولدى ايتىڭىز، وندا دا تاپ وسىنداي ءبىر ەرتتەۋلى ات ءازىر تۇرادى.

— سىزگە قانشا اقشا تولەۋىم كەرەك؟ — دەدى د'ارتانيان.

— ءبارىنىڭ اقىسى تولەنىپ قويعان جانە تولەنگەندە قانداي جومارتتىق جاسالدى دەڭىز. ال، ساۋ بولىڭىز، ءبىر قۇدايىم جار بولعاي!

— اۋمين! — دەدى جاس جىگىت اتپەن شاۋىپ بارا جاتىپ.

ءتورت ساعاتتان كەيىن ول نيەۆشاتەلگە كەلىپ كىردى.

ايتىلعان نۇسقاۋدى ول مۇقيات ورىندادى. سەن-ۆالەريدەگى سياقتى، نيەۆشاتەلدە دە مۇنى ەرتتەۋلى ات كۇتىپ تۇر ەكەن. ول بۇرىنعى ەر قاسىنداعى پيستولەتتەردى تىڭ ات قانجىعاسىنداعى دورباعا سالعىسى كەلىپ ەدى، مۇندا دا تاپ سونداي پيستولەتتەر بار ەكەن.

— پاريجدەگى ادرەسىڭىز؟

— گۆاردياشىلار ءۇيى، دەززسسار روتاسى.

— جاقسى-اق، — دەدى قوجايىن.

— قاي جولمەن جۇرەيىن؟

— رۋانعا اپاراتىن جولمەن ءجۇرىڭىز. ءبىراق قالانى سول قاناتىنان اينالىپ وتەسىز. ەكۋي دەگەن ءبىر شاعىن قىستاققا بارىپ توقتايسىز. وندا «فرانسيا قالقانى» دەگەن ءبىر-اق شاراپحانا بار. ونىڭ سىرتىنا قاراپ ءتۇڭىلىپ جۇرمەڭىز.

— پارول بۇرىنعى ما؟

— تاپ سول.

— قوش بولىڭىز، قوجايىن!

— قوش، گۆاردياشى مىرزا! سىزگە تاعى بىردەڭە كەرەك ەمەس پە؟ د'ارتانيان باسىن شايقاپ، اتىنا تاقىم باسىپ، شاۋىپ الا جونەلدى.

ەكۋيگە كەلگەن سوڭ دا جوعارىداعى ءجايت قايتالاندى: كوڭىلىڭدى ايتقىزباي تاۋىپ تۇرعان قوجايىن، تاڭ اسىپ، تىڭايعان جۇيرىك ات. بۇرىنعى ستانسياداعى سياقتى، ول ءوز ادرەسىن مۇندا دا ايتىپ كەتتى جانە ۇيرەنشىكتى جولمەن سالدىرىپ وتىرىپ پونتۋازعا جەتتى. پونتۋازدان ول سوڭعى رەت ات اۋىستىرىپ، ساعات توعىزدا دە تريەۆيل مىرزا ءۇيىنىڭ اۋلاسىنا ەكپىندەتە شاپقان كۇيى كەلىپ كىردى.

ون ەكى ساعاتتا ول الپىس ميلدەن اسا جەر ءجۇرىپتى.

دە تريەۆيل مىرزا ونىمەن تاپ بۇگىن ەرتەڭگىلىك قوشتاسقان كىسىدەي قارسى الدى. ونىڭ قولىن تەك ادەتتەگىسىنەن قاتتىراق قىستى دا، ول جاس گۆاردياشىعا: دەزەسسار مىرزانىڭ، روتاسى لۋۆردە كۇزەتتە، ءوز پوستىڭىزعا بارىپ تۇرا بەرۋىڭىزگە بولادى، — دەدى جايىمەن.

XXII

مەرلەزون بالETI

كەلەسى كۇپى جۇرتتىڭ ءبارى قالا باسشىلارىنىڭ كورول مەن كوروليەۆانىڭ، قۇرمەتىنە ادەيى ارناپ وتكىزەتىن ساۋىق كەشى بال تۋرالى گۋ-گۋ اڭگىمە ەتىپ جاتتى، سو بالدا ۇلى مارتەبەلى كورول مەن كوروليەۆا، كورولدىڭ سۇيىكتى ءبيى، اتاقتى مەرلەزون بالەتىن بيلەۋى كەرەك ەدى.

شىنىندا دا، راتۋشادا ءبىر اپتا سو ءبىر سالتاناتتى ساۋىق كەشكە ءار الۋان ازىرلىك ءىسى باستالدى. قالا بالتاشىسى تويعا شاقىرىلعان ايەلدەر وتىراتىن ساكىلەر جاسادى، قالا باقالشىسى كەڭ زالدى اق بالاۋىزدان جاسالعان ەكى ءجۇز شىراقدانمەن اشەكەيلەدى، سول ۋاقىتتىڭ كوزىمەن قاراساق، بۇل ءبىر قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن يەن داۋلەت ەدى: اقىرىندا، تويعا جيىرما سكريپكاشى بىردەن شاقىرىلدى جانە ولارعا ويىن-اقىسى ادەتتەگىدەن ەكى ەسە ارتىق تولەنەتىن بولدى، ويتكەنى ەسەپ حاتتا كورسەتىلگەندەي، ولار تۇنىمەن سكريپكا تارتۋى كەرەك ەدى.

تاڭەرتەڭگى ساعات وندا كورول گۆاردياسىنىڭ لەيتەنانتى دە لa كوست مىرزا قاسىنا بىرنەشە پوليسيا وفيسەرى مەن اتقىشتاردى ەرتىپ، دۋانباسىنىڭ حاتشىسى كلەمانعا كەلىپ، راتۋشانىڭ كۇللى قاقپالارىنىڭ بولمەلەرى مەن قىزمەت جايلارىنىڭ كىلتتەرىن سۇرادى. كۇللى كىلت وعان تاباندا قولما-قول تاپسىرىلدى: كىلتتەردىڭ ءار قايسىسىندا بىر-بىرىنەن اجىراتاتىن ساندارى بار ەدى، سول مينۋتتەن باستاپ راتۋشاعا اپاراتىن بۇكىل قاقپا مەن اللەيالاردى كۇزەتۋ مىندەتى دە لا كوستا مىرزاعا جۇكتەلىپ ەدى.

ساعات ون بىردە گۆارديا كاپيتانى ديۋالە ەلۋ اتقىشتى باستاپ كەلىپ، ولاردىڭ ءارقايسىسىن راتۋشانىڭ وزدەرىنە تاپسىرىلعان ەسىگىنە كۇزەتكە قوندى.

ساعات ۇشتە ەكى گۆارديا روتاسى — بىرەۋى فرانسۋز، ەكىنشىسى شۆەيسار روتالارى — كەلدى. فرانسۋز گۆاردياشىلارىنىڭ روتاسى جارتىلاي ديۋالە مىرزانىڭ سولداتتارىنان، جارتىلاي دەزەسسار مىرزانىڭ سولداتتارىنان قۇرالعان ەدى.

كەشكى ساعات التىلاردا تويعا شاقىرىلعان كىسىلەر كەلە باستادى. جۇرتتىڭ كەلگەنىن كەلگەنىنشە ۇلكەن زالداعى، قوناقتارعا ارنالعان ساكىلەرگە وتىرعىزىپ جاتتى.

ساعات توعىزدا پاريج پارلامەنتى پرەزيدەنتىنىڭ ايەلى كەلدى. مەرەكەگە شاقىرىلعان ايەلدەر ىشىندەگى كوروليەۆادان كەيىنگى ەڭ بيىك دارەجەلى حانىم سول بولعاسىن قالانىڭ يگى جاقسىلارى ونى الدارىنان شىعىپ قارسى الىپ، كوروليەۆاعا ارنالعان لوجانىڭ قارسى الدىنداعى لوجاعا اپارىپ جايعاستىردى.

ساعات وندا قاسيەتتى يوان شىركەۋى جاعىنداعى شاعىن زال ىشىنە، ءتورت اتقىش كۇزەتىپ تۇرعان، كۇمىس اياق-تاباعى بار بۋفەت قاسىنا كورولگە ارنالىپ جەڭىل تاعام ازىرلەندى.

ءتۇن ورتاسىندا سىرتتان دۋىلداسقان، شۋلاسقان داۋىستار ەستىلدى. بۇل — لۋۆردان راتۋشاعا باراتىن، ءتۇرلى ءتۇستى شامدار شۇعىلا قاشقان كوشەلەرمەن كەلە جاتقان كورول ەدى.

سو زامات شۇعا مانتيالى دۋانباسىلارى، الدارىنا الاۋ ۇستاعان التى سەرجانتتى سالىپ، كورولدى باسقىشتان قارسى الۋعا شىقتى، ساۋدا-ساتتىق قاۋىمىنىڭ ستارشىنى قۇتتىقتاپ ءسوز سويلەدى؛ ۇلى اعزام كەشىگىپ كەلگەنىنە كەشىرىم سۇراپ، ءوزىن اقتاۋ ءۇشىن تۇڭگى ساعات ون بىرگە دەيىن مەملەكەت ىستەرى جونىندە كەڭەس قۇرىپ مۇنى بوساتپاعان كاردينال مىرزاعا بار كىنانى ارتا سالدى.

كورول سالتانات كيىمىن كيىپتى؛ ونىڭ قاسىنا نوكەر رەتىندە كورولدىڭ بيىك مارتەبەلى تۋىسى گەرسوگ ورلەانسكيي، گراف دە سۋاسسون، ۇلى پريور، گەرسوگ دە لونگۆيل، گەرسوگ د'ەلبەف، گراف د'اركۋر، گراف دە ل ا روش-گيۋيون، دە ليانكۋر مىرزا، دە بارادا مىرزا، گراف دە كرامايل مەن كاۆالەر دە سۋۆرە ەرىپ كەلدى.

كورولدىڭ الدەنەنى ويلاپ، جابىعىپ كەلە جاتقانىن قالىڭ جۇرت بىردەن بايقادى.

مۇندا ءبىر بولمە كورولگە، ەكىنشى بولمە ونىڭ ءىنىسى گەرسوگ ورلەانسكييگە ارنالىپ دايىندالىپ قونىلعان ەدى. بۇل بولمەلەردىڭ اربىرەۋىندە ماسكاراد كوستيۋمى جاتقان. كوروليەۆا مەن پرەزيدەنتتىڭ ايەلىنە دە وسىنداي قۇرمەت جاسالعان. ۇلى مارتەبەلىلەردىڭ نوكەرىندەگى ونەرپاز جىگىتتەر مەن ايەلدەر وسى ماقساتقا دايارلانىپ قويعان بولمەلەردە ەكەۋ-ەكەۋدەن كيىنۋى كەرەك-تى.

ءوز بولمەسىنە كىرمەي تۇرىپ كورول: كاردينال كەلىسىمەن ماعان حابارلاڭدار، دەپ ءامىر ەتتى.

كورول كەلگەسىن جارتى ساعاتتان كەيىن سىرتتان تاعى دا قۇتتىقتاعان داۋىستار ەستىلدى؛ بۇل كوروليەۆانىڭ كەلگەنىنەن حابار بەرگەندەي ەدى. دۋانباسىلارى تاعى دا الگى ادەتىن قايتالادى: سەرجانتتارى الدىنا ءتۇسىپ، ولار ۇلى مارتەبەلى قوناعىن قارسى الۋعا ۇمتىلىستى.

كوروليەۆا زالعا كەلىپ كىردى. كورول سياقتى، كوروليەۆانىڭ دا ءبىر ءتۇرلى مۇڭايىپ، قاجىپ كەلگەنىن كوپشىلىك كەسكىن-كەيپىنەن بىردەن بايقادى.

حانىم كىرە بەرگەن ساتتە شاعىن لوجانىڭ وسى كەزگە دەيىن جابۋلى تۇرعان شىمىلدىعى ءسال ىسىرىلىپ، سول ساڭىلاۋدان يسپان گراندى سەكىلدى كيىنگەن كاردينالدىڭ اقشىل ءجۇزى كورىندى. ونىڭ كوزى كوروليەۆانىڭ كوزىنە تىكىرەيىپ قادالا قالدى، سو زامات جۇزىندە ءبىر زىميان كۇلكى وينادى: كوروليەۆا گاۋھار القاسىن تاقپاپتى.

كوروليەۆا دۋانباسىلارىنىڭ قۇتتىقتاۋىن تىڭداپ، ايەلدەردىڭ ىزەت-تاجىمىنە جاۋاپ بەرىپ، ءبىراز كىدىرىپ قالدى.

كەنەت كەڭ زالدىڭ ءبىر ەسىگىنەن كورول مەن كاردينال ەكەۋى قوسارلانىپ شىعا كەلدى. كاردينال كۇبىرلەپ وعان بىردەڭەنى ايتىپ كەلەدى؛ كورول بوپ-بوز بولىپ قۋارىپ كەتىپتى.

كورول ماسكىسىز، قامزولىنىڭ لەنتالارىن جوندەپ بايلاپ تا ۇلگىرمەي، قالىڭ توپتى قاق جارىپ، كوروليەۆاعا جاقىنداي بەردى.

— حانىم، — دەدى ول وزگەشە ءبىر قوبالجىعان داۋىسپەن، — سۇرادى دەپ ايىپقا بۇيىرماڭىز، الماس القاڭىزدى نەگە تاقپادىڭىز؟ ونى ءسىزدىڭ قاداپ شىققانىڭىز ماعان ۇنايتىنىن ءبىلۋشى ەدىڭىز عوي.

كوروليەۆا بۇرىلا بەرگەندە كاردينالدى كوردى، ول كورولدىڭ ارتىندا ىزالانا كۇلىپ تۇر ەكەن.

— ۇلى اعزام، — دەدى كوروليەۆا تەبىرەنىپ، — مىنا قالىڭ ءنوپىر اراسىندا ونى جوعالتىپ الارمىن دەپ قورىققانىم.

— تاعى دا جازا باستىڭىز. مەن ول اسىل اشەكەيدى سىزگە تاقسىن دەپ سىيلاعان ەدىم. قايتالاپ ايتام، حانىم، ءسىز جازا باستىڭىز.

كورولدىڭ داۋسى اشۋدان دىرىلدەپ كەتتى. جۇرت نە بولىپ قالعانىنا تۇسىنبەي، اڭ-تاڭ قالىسىپ، بۇلارعا كوزىن قاداپ، قۇلاقتارىن تىكتى.

— الديار، — دەدى كوروليەۆا، — القا لۋۆردە، مەن وعان ءبىر كىسىنى جۇمسايىن، سوندا ءسىزدىڭ تىلەگىڭىز، ۇلى اعزام، ورىندالادى.

— جۇمساڭىز، حانىم، جۇمساڭىز، تەك تەزىرەك بولسىن: ەندى ءبىر ساعاتتان سوڭ بالەت باستالادى.

كوروليەۆا تاۋەلدى ەكەنىن ءبىلدىرىپ باسىن ءيدى، سوسىن وزىنە ارنالعان بولمەگە ەرتىپ اپاراتىن ايەلدەردىڭ سوڭىنان جايىمەن جۇرە بەردى.

كورول دە ءوز بولمەسىنە قاراي ءجۇرىپ كەتتى.

ءبىر ساتتە زال ءىشى ابىرجىپ، ابىگەرگە ءتۇستى دە قالدى.

كورول مەن كوروليەۆانىڭ اراسىنان ءبىر قارا مىسىق جۇگىرىپ وتكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى دە بايقادى، ءبىراق ەكەۋىنىڭ جاي سويلەگەنى سونشا، ەشكىم دە ەشتەڭە ەستي المادى، ويتكەنى كوپشىلىك بۇلاردى قۇرمەتتەپ، كەيىن شەگىنىپ كەتكەن-دى. سكريپكاشىلار قۇيقىلجىتا كۇي توگىپ جاتسا دا، ولاردى ءتىرى جان تىڭدامادى.

كورول زالعا ءبىرىنشى بولىپ كىردى؛ ول ءبىر اسەم اڭشى كوستيۋمىن كيىپتى. بيىك مارتەبەلى گەرسوگ ورلەانسكيي مەن باسقا دا اسىلزادالار كورولدەن اينىماي كيىنىپتى. ول كوستيۋم كورولگە قاتتى جاراسادى ەكەن، راسىندا دا ول وسى كيىممەن جۇرگەندە ءوز ەلىنىڭ اسقان دەگدار ءدۆوريانينى بولىپ كورىنەر ەدى.

كاردينال كورولگە جاقىنداپ كەلىپ، وعان ءبىر شاعىن جاشىكتى ۇسىنا بەردى. كورول ونىڭ اۋزىن اشىپ، ىشىنەن ءبىر ەكى الماس شولپىنى كوردى.

— بۇل نە؟— دەدى ول كاردينالعا.

— وزگەشە ەشتەڭە دە ەمەس، — دەدى ول، — ال، ەگەر كوروليەۆا القاسىن تاعىپ شىقسا (ارينە مەن وعان قاتتى ءشۇبالىمىن)، ءسىز ولاردى، الديار، ساناپ شىعىڭىز، سوندا ولاردىڭ سانى ون بولسا، مارتەبەلى حانىمنان مىنا ەكەۋىن كىم ۇرلاپ العانىن سۇراپ كورسەڭىز.

كورول كاردينالعا بىردەڭە سۇراعىسى كەلگەندەي اڭىرىپ قاراي بەرگەن، ءبىراق ويىنداعىسىن سۇراپ ۇلگىرمەدى: جۇرت ءبىر كىسىدەي تاڭىرقاسىپ، تاڭدايىن قاعىپ، گۋىلدەسىپ كەتتى. ەگەر كورول ءوز كورولدىگىنىڭ اسىل تەكتى دەگدار ءدۆوريانينى بولسا، كوروليەۆا ءسوزسىز فرانسيانىڭ ەڭ عاجايىپ سۇلۋ ايەلى ەدى.

شىنىندا دا، اڭشى كوستيۋمىن كيگەندە حانىم جايناپ قۇلپىرىپ سالا بەرگەن: ونىڭ باسىندا كوگىلدىر قاۋىرسىن قادالعان فەتر قالپاق، ۇستىندە گاۋھار ىلگەكتى جىلتىلداعان بوزعىلت ءتۇستى بارقىت كەۋدەشە مەن كۇمىسپەن كەستەلەنگەن كوگىلدىر اتلاس يۋبكاسى بار-دى، سول يىعىندا قاۋىرسىن مەن يۋبكا تۇستەس بانتقا قادالعان الماس القا جالتىراپ تۇرعان.

كورول — قۋانعاننان كاردينال — اشۋلانعاننان تولقىپ كەتتى. ءبىراق تاباندا القا تاناسىن ساناي قوياتىنداي ولار جاقىن تۇرماعان كوروليەۆانىڭ ونى تاققانى انىق: ءبىراق ولاردىڭ سانى ون با، الدە ون ەكى مە — كىم بىلگەن سونى؟

سول زامات سكريپكاشىلار بالەتتىڭ باستالعانىن حابارلادى. كورول ءوزى بيلەۋگە ءتيىستى پرەزيدەنتتىڭ ايەلىنە جاقىنداي بەردى، ال بيىك مارتەبەلى گەرسوگ ورلەانسكيي كوروليەۆاعا باردى. ءبارى دە ءوز ورىندارىنا بارىپ تۇرىستى، سوسىن بالەت باستالىپ كەتتى.

كورول كوروليەۆاعا قاراما-قارسى جاقتا بيلەپ جۇرگەن، حانىمنىڭ قاسىنان وتكەن سايىن تانالاردى كوزىمەن قانشا ىشىپ-جەسە دە، دۇرىستاپ ساناي الماي قويدى. كاردينالدىڭ ماڭدايىن سۋىق تەر جاپتى.

بالەت ءبىر ساعاتقا سوزىلدى؛ ونى جۇرت ون التى مارتە شىعىپ بيلەيدى ەكەن.

بي بىتكەن كەزدە ءاربىر كاۆالەر ءوز سەرىگىن كۇللى زالدىڭ قىزۋ قول شاپالاقتاۋى ۇستىندە ورىن-ورنىنا قۇرمەتتەپ اپارىستى، ال، كورول بولسا وزىنە بەرىلگەن جەڭىلدىكتى پايدالانىپ، بي سەرىگىن تاستاپ، اسىعىس كوروليەۆاعا قاراي بەتتەدى.

— مەنىڭ تىلەگىمدى بۇلجىتپاي ورىنداعانىڭىز ءۇشىن سىزگە شىن كوڭىلدەن العىس ايتامىن، حانىم، ءبىراق بۇلاردىڭ ەكەۋى جەتپەي مە، قالاي، سول سەبەپتى دە، مەن ولاردى سىزگە قايتارىپ بەرەيىن، — دەدى ول كوروليەۆاعا.

— قالايشا، مىرزا! — دەدى جاس حانىم تاڭ قالعان سىڭاي تانىتىپ. — ءسىز ماعان تاعى ەكەۋىن سىيلاپ تۇرسىز با؟ ەندى مەندەگى تانا ون ءتورت بولاتىن بولدى عوي.

كورول ساناپ ەدى: ون ەكى تانا تۇگەلدەي ۇلى حانىمنىڭ يىعىنا ىلىنگەن ەكەن.

كورول كاردينالدى شاقىرىپ الدى:

— حوش، كاردينال مىرزا، مىناۋىڭىز نە وسى؟ — دەدى كورول قاتۋلانىپ.

— مۇنىڭ ءمانىسى، الديار، — دەدى كاردينال تابان استىندا جالت بەرىپ، — مەن مىنا ەكى تانانى ۇلى حانىمعا تارتۋ ەتەيىن دەدىم دە، جۇرەگىم داۋالاماعاسىن، وسىنداي ءبىر ءتاسىلدى قولدانىپ ەدىم.

— مارتەبەلى تاقسىر، سىزگە ءبىر ريزا بولاتىن جەرىم، — دەدى اننا اۆسترييسكايا كاردينالدىڭ سىپايى دا تاپقىر جاۋابىنا الدانىپ قالماعانىن سەزدىرىپ، — وسىناۋ ەكى تانانىڭ باعاسى سىزگە ۇلى اعزام العان ون ەكى تانانىڭ باعاسىنان كەم تۇسپەگەن شىعار.

وسىدان كەيىن كوروليەۆا كورول مەن كاردينالعا ءيىلىپ ىزەت جاساپ، الگىدە ۇستىندەگى كوستيۋمىن كيگەن بولمەگە قاراي ءجۇردى، ول مۇندا كيىم اۋىستىرماقشى ەدى.

وسى تاراۋدىڭ باس كەزىندە ءوزىمىز ءسوز ەتكەن وسىناۋ بيىك مارتەبەلى كىسىلەرگە كوبىرەك كوڭىل بولۋگە ءماجبۇر بولىپ قالدىق تا، ءبىراز ۋاقىت د'ارتانياننان مۇلدە كوز جازىپ قالىپپىز. اننا اۆسترييسكايانى جۇرت ەستىپ كورمەگەن، كاردينالدى جەڭۋ سالتاناتىنا جەتكىزگەن، نويان جىگىت تاپ سول كەزدە ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي، ساپىرىلىسقان قالىڭ جۇرت اراسىندا ەلەۋسىز-ەسكەرۋسىز، كوپ ەسىكتىڭ بىرەۋىنىڭ قاسىندا الگى ءبىر كورىنىستى باقىلاپ تۇرعان ەدى، بۇل كورىنىس ءتورت كىسىگە عانا: كورول مەن كوروليەۆاعا، مارتەبەلى تاقسىر مەن جىگىتتىڭ وزىنە عانا ءمالىم-دى.

كوروليەۆا ءوز بولمەسىنە كەلىپ كىردى.

د'ارتانيان ەندى كەتەيىن دەپ تۇرعاندا، ويلاماعان جەردەن الدەبىرەۋ كەلىپ، جايىمەن يىعىنان قاقتى؛ ول بۇرىلىپ قاراپ، ارتىنان ءبىر جاس ايەلدى كوردى، ول بۇعان سوڭىما ەرىڭىز دەپ بەلگى بەردى. جاس ايەل بەت-اۋزىن جارتى بارقىت ماسكامەن بۇركەپ تاستاپتى، وسىناۋ جاس جىگىتتەن گورى، وزگەلەردىڭ كوزىنە تۇسپەۋ قامىن ويلاپ جاسالعان ساقتىق شاراسىنا قاراماستان، جىگىت ءوزىنىڭ، تۇراقتى جول كورسەتۋشى، سەرگەك جاندى، وتكىر ءتىلدى بوناسە بيكەنى ءا دەگەننەن-اق تانىدى.

ولار باعانا ەسىكشى جەرمەننىڭ ۇيىندە قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا ءبىر كورىسكەن، د'ارتانيان ونى مۇندا كەلىسىمەن شاقىرىپ العان. جاس ايەل حابارشىسىنىڭ امان-ەسەن كەلگەنىن كوروليەۆاعا دەرەۋ جەتكىزبەك بولىپ اسىققانى سونشا، عاشىقتار بىر-بىرىنە بىرەر اۋىز ءسوز ايتىپ قانا ۇلگىرگەن. سول سەبەپتى دە د'ارتانياندى ماحاببات پەن ىنتىزارلىق جەتەلەپ، بوناسە بيكەنىڭ سوڭىنان ەرە بەردى. جولاي، ىلگەرى جۇرگەن سايىن، دالىزدەگى كىسىلەر ازايا بەردى دە، د'ارتانيان كەلىنشەكتى توقتاتىپ، قولىنان ۇستاپ، ءبىر ءسات تە بولماسا بەت-جۇزىنە، كوزىنە قيىلا ءبىر قاراعىسى كەلدى؛ ءبىراق قۇس سياقتى لىپىلداپ تۇرعان كەلىنشەك سىرعاقتاپ ۇستاتپاي قويدى، ءتىپتى بولماعاسىن ونىمەن سويلەسكىسى كەلىپ ەدى، ءارى ءامىرلى، ءارى اسەم ءبىر كەيىپپەن ساۋساعىن شوشايتىپ، ەرنىن باسا قويدى، بۇل بەلگىدەن ول: جوعارىدا بيلەۋشى يەڭ بار، ول ساعان شاعىنۋعا، جالىنۋعا تىيىم سالادى، تەك وعان كوزسىز باعىنا بەر، — دەگەن سوزدەردى ۇققانداي بولدى. اقىرىندا قيساپسىز كوپ ەسىكتەر مەن وتكەلەكتەر ارتتا قالعان كەزدە، بوناسە بيكە بەلگىسىز ءبىر ەسىكتى اشىپ، جىگىتىمىزدى تاستاي قاراڭعى بولمەگە اكەپ كىرگىزدى. وسى ارادا ول جىگىتكە تاعى دا ۇندەمە دەگەن بەلگى بەرىپ، شىمىلدىقپەن بۇركەۋلى تاعى ءبىر ەسىكتى اشىپ، جوق بولىپ كەتتى، اشىق قالعان ەسىكتەن سامالاداي اق جارىق توگىلدى.

مەن وسى قايدامىن دەگەندەي، د'ارتانيان اۋەلگى كەزدە ءبىر مينۋتتەي قوزعالماي تۇرىپ قالدى، ءبىراق ۇزاماي كورشى بولمەدەن تۇسكەن جارىق، سول جاقتان اڭقىعان جىلى اۋا مەن جۇپار ءيىس، ەكى-ۇش ايەلدىڭ قوشامەتتەي سويلەگەن سىپايى سوزدەرى، بىرنەشە رەت «ۇلى حانىم» دەپ قايتالاپ ايتقانى، مىنە، وسىنىڭ بارىنەن ول كوروليەۆانىڭ بولمەسىمەن جالعاس كابينەتتە تۇرعانىن ءبىلدى.

جاس جىگىت ەسىك سىرتىندا بوي تاسالاپ تۇرا بەردى.

كوروليەۆا بۇگىن كوڭىلدى دە باقىتتى سياقتى، ونىڭ ۇدايى الدەنەنى ويلاپ، قامىعىپ جۇرەتىنىنە كوزى ۇيرەنىپ قالعان ايەلدەر بۇعان قايران قالىپ تۇرعان ءتارىزدى. كوروليەۆا ءوزىنىڭ قۋانىشىن مەيرامتوي تاماشاسىنان، بالەتتەن تاپقان ءراحات-لاززاتىمنان دەپ ءتۇسىندىرىپ جاتتى، حانىم كۇلە مە، الدە جىلاي ما، وعان ەشكىم تىيىم سالا المايتىنىن بىلەتىن جۇرت ءپاريجدىڭ يگى جاقسىلارىنىڭ، سۇيىكتى ءىسىن كوككە كوتەرىپ ماقتاي بەردى.

د'ارتانيان كوروليەۆانى بىلمەيتىن، ۇزاماي ونىڭ داۋسىن باسقا داۋىستان ايىرا الاتىن بولدى، اۋەلدە ءتىلىنىڭ جات جۇرتقا ءتان بولماشى مۇكىسىنەن، سوسىن بيىك مارتەبەلى كىسىلەردىڭ ءاربىر سوزىمەن بىرگە ەركىنەن تىس شىعىپ جاتاتىن بۇيرىق رايعا قاراپ تانىدى.

ول حانىمنىڭ وسى اشىق قالعان ەسىككە بىردە جاقىنداپ كەلىپ، بىردە الىستاپ كەتىپ جۇرگەنىن ەسىتتى، ەكى-ۇش رەت بىرەۋدىڭ كولەڭكەسىنىڭ جارىقتى كولەڭكەلەپ، جىبەرمەي قويعانىن دا كوردى.

كەنەت اق بورىقتاي بالعىن قولدىڭ شىمىلدىقتى ىسىرا سوزىلعانىن كوردى. د'ارتانيان ونىڭ سىيلىق ەكەنىن سەزە قويدى؛ ول تىزەرلەپ وتىرا كەتتى دە، بالعىن قولدى قاستەرلەي ۇستاپ، جايىمەن ەرنىن تيگىزدى. مۇنىڭ الاقانىنا ءبىر زاتتى قالدىرىپ، الگى قول عايىپ بولدى، ول عاجايىپ ءبىر جۇزىك ەكەن.

ەسىك سو زامات جابىلدى دا، د'ارتانيان كوزگە تۇرتكىسىز قاراڭعى بولمەدە جالعىز قالدى.

د'ارتانيان جۇزىكتى ساۋساعىنا سالىپ، تاعى دا تۇرا بەردى؛ مۇنىمەن ءىس بىتپەگەنىن ول سەزە قويدى. شىن بەرىلگەندىگى ءۇشىن سىي السا، ماحابباتتىڭ دا ءوز سىيى بولۋى كەرەك قوي.

بۇنىڭ ۇستىنە بالەت اياقتالماعانىمەن ساۋىق كەشى ەندى عانا باستالعان. كەشكى اس ساعات ۇشكە ازىرلەنگەن ەدى، قاسيەتتى يوان مۇناراسىنىڭ ساعاتى الگىدە عانا ەكىدەن قىرىق بەس مينۋت وتكەنىن حابارلادى.

شىنىندا دا، كورشى بولمەدەگى ءدابىر-دۇبىر داۋىس بىرتە-بىرتە باسىلىپ، الىستاي بەردى، سوسىن د'ارتانيان تۇرعان كابينەتتىڭ ەسىگى قايتا اشىلىپ، ىشكە بوناسە بيكە جۇگىرىپ كىرىپ كەلدى.

— ءسىزبىسىز! كەلدىڭىز-اۋ ايتەۋىر! — د'ارتانياننىڭ داۋسى ەرىكسىز شىعىپ كەتتى.

— ۇندەمەڭىز! — دەدى كەلىنشەك ونىڭ اۋزىن الاقانىمەن باسا قويىپ. — ءۇن شىعارا كورمەڭىز جانە كەلگەن جولىڭىزبەن قايتا كەتە بەرىڭىز.

— اۋ، ءسىزدى ەندى قاشان، قايدان كورەمىن؟ — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— ونى ۇيىڭىزگە كەلگەن حاتتان بىلەسىز. بارىڭىز ەندى، بارىڭىز!

وسىنى ايتتى دا ول دالىزگە شىعاتىن ەسىكتى اشىپ، د'ارتانياندى كابينەتتەن شىعارىپ جىبەردى.

د'ارتانيان ەشبىر قارسىلىق كورسەتپەي، ءلام دەپ ءتىل قاتپاي، بالا سياقتى مونتيىپ كونە سالدى، بۇل جىگىتتىڭ شىننان عاشىق بولىپ قالعانىنىڭ ءبىر بەلگىسى ەدى.

XXIII

ديدارلاسۋ

د'ارتانيان ۇيىنە جۇگىرە باسىپ قايتىپ كەلدى، ۋاقىت تاڭعى ساعات ۇشتەن اسىپ كەتسە دە جانە ول ءپاريجدىڭ ەڭ ءقاۋىپتى ورامدارىن باسىپ وتسە دە، ەشبىر جاماندىققا كەزىكپەي امان-ەسەن جەتتى. ماسكۇنەمدەر مەن عاشىقتاردى قىزعىشتاي قورعاپ جۇرەتىن پەرىشتەلەرى بولادى.

سىرتقى ەسىك ءسال اشىلىپ قالىپتى: ول باسقىشپەن كوتەرىلىپ، ءوزى مەن قىزمەتشىسىنە عانا ءمالىم بەلگىمەن ەسىكتى قاقتى. وسىدان ەكى ساعات بۇرىن ول پلانشەنى راتۋشادان ۇيگە قايتارىپ جىبەرگەن، ەندى قىزمەتشىسى ەسىكتى دەرەۋ اشا قويدى.

— ماعان ءبىر حات اكەلدى مە؟ — دەدى ول بىردەن.

— جوق، مىرزا، ەشكىم اكەلگەن جوق، ءبىراق ءوز اياعىمەن كەلگەن ءبىر حات بار، — دەدى پلانشە.

— ول نە دەگەنىڭ، اقىماق؟

— ونىڭ ءمانىسى مىناداي: ۇيگە كەلسەم، ءسىزدىڭ ۇيىقتايتىن بولمەڭىزدەگى ستول ۇستىندە ءبىر حات جاتىر ەكەن، ال، پاتەردىڭ كىلتى مەنىڭ قالتامدا بولاتىن، ونى ءبىر ءسات تە جان قالتامنان سۋىرعانىم جوق.

— كانە، سول حاتىڭ قايدا؟

— سۋدار، مەن ونى جاتقان جەرىنەن قوزعاعانىم جوق. حاتتاردىڭ كىسىگە وسىنداي جولمەن كەلىپ تۇسكەنىن كىم كورگەن! تەرەزە اشىق قالسا نەمەسە ونىڭ ساڭىلاۋى بولسا ءبىر ءسارى، وندا مەن جۇمعان اۋزىمدى اشپاس ەدىم، ءبىراق قايران قالاتىنىم، تەرەزە تاس بەكىتۋلى تۇرعان... اباي بولىڭىزشى، سۋدار، وسىندا ءبىر پالە بولىپ جۇرمەcءىن.

ونىڭ ءسوزىن تۇگەل تىڭداپ جاتپاستان، جىگىت جۇگىرىپ بولمە ىشىنە كىردى دە، حاتتى اشا بەردى: حات بوناسە بيكەدەن كەلىپتى، وعان مىناداي سوزدەر جازىلىپتى:

«ءسىزدى بىرەۋ ءوز اتىنان جانە وزگە كىسىنىڭ اتىنان ىستىق ىقىلاسپەن قۇتتىقتاعىسى كەلەدى. بۇگىن، كەشكە ساعات ون كەزىندە، سەن-كلۋگە، د'ەسترە مىرزانىڭ ۇيىنە تاقاۋ تۇرعان پاۆيلوننىڭ قارسى الدىنا كەلىڭىز.

وسى حاتتى وقىپ تۇرعاندا د'ارتانيان جۇرەگىنىڭ بىردە لۇپىلدەپ قاتتى سوعىپ كەتكەنىن، سوسىن قىسىلىپ جاي سوققانىن سەزدى، سورلى عاشىقتى كۇيىندىرەتىن دە، سۇيىندىرەتىن دە وسى ءبىر اسىل سەزىم عوي.

بۇل — ونىڭ عۇمىرىندا العان تۇڭعىش حاتى، بۇل — ايەلدىڭ ونى تۇڭعىش رەت وڭاشا ديدارلاسۋعا شاقىرۋى. قۋانىش كەرنەگەن جىگىت جۇرەگى ماحاببات دەپ اتالاتىن جەر ۇجماعىنىڭ تابالدىرىعىنا جەتپەي جاتىپ، جارىلىپ كەتە جازداپ ەدى.

— سۋدار، سىزگە نە بولدى؟ — دەدى پلانشە، قوجاسىنىڭ ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزارىپ تۇرعانىن كورىپ. — نە ەكەن؟ مەن ءدال تاپتىم با، قالاي، ءبىر بالەگە باستاماسا يگى ەدى؟

— سەن قاتەلەستىڭ، پلانشە، سونىڭ ايعاعى دەپ مىنا ءبىر ەكيۋدى الداعى، مەنىڭ دەنساۋلىعىما شاراپ ءىش.

— اقشاڭىزعا كوپ-كوپ راقمەت، مىرزا جانە ايتقانىڭىزدى ەكى ەتپەيمىن دەپ ۋادە بەرەمىن، ءبىراق جابىق ۇيلەرگە وسىنداي جولمەن كەلىپ تۇسەتىن حاتتار...

— كوكتەن تۇسكەن عوي، دوسىم، كوكتەن!

— ءسىز تەگى، سۋدار، رازى بولىپ تۇرسىز با وسى؟ — دەدى پلانشە.

— قىمباتتى پلانشە، مەن بۇگىن اجالدى پەندەنىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتىسىمىن!

— ەندەشە ءسىزدىڭ باقىتتى ءساتىڭىزدى پايدالانىپ ۇيىقتاي بەرۋىمە بولادى عوي؟

— ءيا، ءيا، جاتىپ ۇيىقتا.

— ءتاڭىرىنىڭ نۇرى جاۋسىن سىزگە، سۋدار، ءبىراق قانشا ايتقانمەن، مىنا حات...

پلانشە باسىن شايقاپ شىعىپ كەتتى، ونىڭ تۇرىنەن د'ارتانياننىڭ جومارتتىعى كوڭىلىندەگى كۇدىگىن سەيىلتپەگەنى كورىنىپ تۇر ەدى.

جالعىز قالعاسىن د'ارتانيان حاتتى قايتا وقىدى، وقىعان ۇستىنە وقي بەردى، سوسىن ايداي سۇلۋ عاشىعى جازعان جولداردى شوپىلدەتىپ سۇيە باستادى. اقىرىندا توسەگىنە جاتىپ، ءبىر ءراقات-لاززاتى مول ويلارعا شومىپ، ماۋجىراپ ۇيىقتاپ كەتتى.

ەرتەڭگى ساعات جەتىدە ورنىنان تۇرىپ، پلانشەنى شاقىردى، ول ەسىكتى ەكىنشى رەت شاقىرعاننان كەيىن بارىپ اشتى جانە وڭىنەن كەشەگى ءقاۋىپتىڭ ءىزى ءالى دە كەتپەپتى.

— پلانشە، — دەدى د'ارتانيان، — مەن ءقازىر كەتەمىن، بالكىم، كەشكە دەيىن كەلمەسپىن. سونىمەن، سەن كەشكى ساعات جەتىگە دەيىن بوسسىڭ، ال، كەشكى جەتىدە ەكى اتتى ەرتتەپ دايىن تۇرعايسىڭ.

— سولاي ما! — دەدى پلانشە. — ءبىز تاعى بىرەۋلەردى قىلىشتاۋعا بارامىز عوي تەگى.

— مۋشكەتتەر مەن پيستولەتتەردى دە ۇمىتپا.

— باسە، ايتقانىم كەلدى عوي، — دەدى پلانشە داۋىستاپ. — ءوزىم دە وسىلاي ويلاپ ەدىم — بار بالە قارعىس اتقان حاتتان!

— سابىر ەت، اقىماق، از ۋاقىت سەرۋەندەپ قانا قايتامىز.

— ءيا، ايتارسىز، بۇل دا الگى وق جاڭبىرشا جاۋعان، اياق باسقان سايىن قاقپان قۇرىلعان، اناداعى كوڭىلدى ساياحات سياقتى بىردەڭە شىعار.

— پلانشە مىرزا، ەگەر ءسىز قورقاتىن بولساڭىز، مەن جالعىز ءوزىم-اق بارايىن. بارماي جاتىپ قورقىپ، دىرىلدەپ-قالشىلداپ تۇرعان سەرىكتىڭ بارىنان جوعى، — دەدى د'ارتانيان ءسوزىن جالعاپ.

— ءسىز مەنى ءبۇيتىپ رەنجىتپەڭىز، سۋدار! — دەدى پلانشە. — قوسشىڭىزدى ءىس ۇستىندە سىناعان سياقتى ەدىڭىز عوي.

— ءيا، سىناپ كورگەنمىن، ءبىراق سەنىڭ بار باتىرلىعىڭ ماعان سول ءبىر جولعى قيمىلىڭمەن بىتكەن سياقتى بولىپ كورىندى.

— مەنىڭ ءالى دە قۇر كەۋدە ەمەس ەكەنىمدى ءبىر رەتى كەلگەندە كورەرسىز، سۋدار، ءبىراق سول باتىرلىعىم كوپكە جەتسىن دەسەڭىز، سىزدەن ءبىر ءوتىنىشىم، مەنى وڭدى-سولدى جۇمساي بەرمەڭىز.

— كانە، ەندەشە ءوزىڭ-اق ايتشى، بويىڭداعى بار ەرلىگىن بۇگىنگى كەشتىڭ قاجەتىن وتەۋگە جەتە مە؟

— جەتەدى.

— بارەكەلدە. ەندەشە ساعان سەندىم.

— ايتقان ساعاتىڭىزعا ءازىر بولامىن. ءبىراق مەن گۆارديا ات قوراسىندا ءسىزدىڭ جالعىز-اق، اتىڭىز بار عوي دەپ ويلاعانمىن.

— بالكىم، ءقازىر بىرەۋ بولسا — بىرەۋ دە شىعار، ءبىراق كەشكە دەيىن ولاردىڭ سانى تورتەۋگە جەتەدى.

— سوندا ءبىز ات ساتىپ الۋعا بارعان بولىپ شىقتىق پا؟

— تاپ سولاي، — دەدى د'ارتانيان.

كەتەردە پلانشەگە ساۋساعىمەن سۇس كورسەتىپ، جىگىتىمىز ۇيدەن شىعا بەردى.

ەسىك الدىندا بوناسە مىرزا تۇر ەكەن. د'ارتانيان قۇرمەتتى گالانتەرەيشىمەن تىلدەسپەي وتە شىقپاقشى ەدى، ءبىراق ونىڭ شىن كوڭىلدەن جادىراپ، ءيىلىپ امانداسقانى سونشا، پاتەرشى جىگىتتىڭ ونىڭ سالەمىن قابىلداپ، سويلەسپەسىنە لاجى قالمادى.

قاسىنداعى ايەل بۇگىن كەشكە وزىڭمەن سەن-كلۋدە، د'ەسترە مىرزا پاۆيلونىنىڭ قارسى الدىندا كەزدەسەم دەپ ءسوز بەرىپ قويسا، ونىڭ كۇيەۋىن ازداپ تا بولسا مۇسىركەمەي، قالاي عانا كەتە بەرمەكسىڭ! د'ارتانيان شىن ىقىلاسىمەن جىلى شىراي كورسەتىپ، بوناسەگە جاقىنداي بەردى.

اڭگىمە ءا دەگەننەن بايعۇستىڭ تۇرمەگە تۇسكەنىنە سوقپاي كەتە المادى. ءوزىنىڭ مەنگتە كەزدەسەتىن بەيتانىس كىسىمەن سويلەسكەن ءسوزىن د'ارتانياننىڭ ەستىپ قويعانىن بىلمەيتىن بوناسە مىرزا جاس پاتەرشىسىنە لافەم دەگەن بىرەۋدىڭ راقىمسىز جاۋىز ەكەنىن ۇزاق-سونار اڭگىمەسىندە ول ونى كاردينالدىڭ جەندەتى دەگەنىنەن ءبىر جازعان جوق)، سوسىن باستيليانى، ونىڭ باستىرعىلارىن، قۇرساۋلى جەلدەتكىشتەرىن، ساڭىلاۋلارىن، تەمىر تورلارى مەن ازاپتاۋ قۇرالدارىڭ جايباعىستاپ ايتىپ بەردى.

د'ارتانيان ونى زەيىن قويىپ تىڭدادى.

— انا جولى بوناسە بيكەنى كىم ۇرلاپ كەتكەنىن ءبىلدىڭىز بە، قالاي؟ — دەدى ول بوناسە اڭگىمەسىن بىتىرگەسىن. — تەك سو ءبىر قايعىلى وقيعانىڭ ارقاسىندا عانا مەن سىزبەن تانىسۋ باقىتىنا تاپ بولدىم عوي.

— اھ، — دەدى بوناسە مىرزا ءبىر كۇرسىنىپ، —ارينە، ولار ماعان ۇرلىقتىڭ ءمان-جايىن ايتقان جوق، ايەلىم دە ەشتەڭەنى بىلمەيمىن دەپ ازار دا بەزەر بولدى... ال، ءسىزدىڭ ءوزىڭىز شە، — دەدى بوناسە مىرزا مونتانسىپ، — سوڭعى كۇندەرى ءىزىم-قايىم جوعالىپ كەتتىڭىز عوي. ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدى دە، دوس-جاراندارىڭىزدى دا كورگەن جوقپىن، كەشە پلانشە ەتىگىڭىزدىڭ باتتاسقان شاڭ-توزاڭىن تازالاپ، ءسۇرتىپ، جاتىر ەدى، شاماسى، ول پاريج كوشەسىنەن جۇقپاعان بولۋعا ءتيىس.

— سۇيىكتى بوناسە مىرزا، ءسىز بەك دۇرىس ايتىپ تۇرسىز: دوس-جاراندارىممەن ءبىراز ساياحاتتاپ قايتىپ ەدىم.

— الىسقا ما؟

— و، جوق قىرىق لەدەي جەر. ءبىز اتوس مىرزانى فورج اراسانىنا شىعارىپ سالدىق، دوستارىم سوندا قالىپ قويدى.

— ال ءسىز ءوزىڭىز امان-ەسەن قايتىپ كەلدىڭىز بە ايتەۋىر؟ — دەدى بوناسە قۋاقى كەيىپپەن جىمىسقىلاي سويلەپ. — ءسىز سياقتى اسەم جىگىتتەرگە اشىنالارى ۇزاق دەمالىس بەرمەسە كەرەكتى، ءوزىڭىزدى پاريجدە تىقىرشي كۇتكەن ءبىر سىلقىم بار-اۋ، شاماسى، ا؟

— سۇيىكتى بوناسە مىرزا، ءدال ۇستىنەن ءتۇستىڭىز-اۋ ەندى مويىنداماسقا نە لاجىم قالدى، — دەدى د'ارتانيان سىلق-سىلق كۇلىپ. — مۇنىڭ ۇستىنە، سىزدەن بىردەڭەنى جاسىرىپ قالۋ ءتىپتى دە قيىن ءتارىزدى. ءيا، مەنى ءبىر سىلقىمنىڭ كۇتكەنى دە جانە تىقىرشي كۇتكەنى دە راس.

بوناسەنىڭ بەت-اۋزىن ءبىر بولماشى كىربىڭ شالعانداي بولدى، ءتىپتى دە د'ارتانيان ونى اڭعارماي دا قالدى.

— سونىمەن، ءبىز اسىعىس كەلگەنىمىزدىڭ ءراقات-لاززاتىن دا تاتادى ەكەنبىز عوي، — دەدى گالانتەرەيشى داۋسىن ءسال عانا وزگەرتىپ، د'ارتانيان جاڭا عانا وسى ءبىر قادىرمەندى كىسىنىڭ ءجۇزىن شالعان كولەڭكەنى قالاي بايقاماي قالسا، داۋسىنداعى وزگەرىستى دە سولاي بايقاماي قالدى.

— و تەك ءسىزدىڭ ايتقانىڭىز كەلسە يگى ەدى! — دەدى د'ارتانيان كۇلىپ.

— مەنىڭ بۇنىڭ ءبارىن ايتىپ تۇرعان سەبەبىم: ءسىز كەشتەتىپ قايتاسىز با، جوق پا — سونى عانا بىلەيىن دەپ ەدىم، — دەدى گالانتەرەيشى.

— سۇيىكتى قوجايىن، بۇل ساۋالىڭىزعا جول بولسىن؟ مەنى سارعايا توسپاقشىسىز با سوندا؟ — دەدى جىگىت.

— جو-عا، ءبىراق تۇرمەگە تۇسكەلى بەرى جانە ۇيىمنەن دۇنيە-مۇلىك ۇرلانعالى بەرى، جۇرەگىم شايلىعىپ قالعان با، ايتەۋىر ەسىك اشىلسا، اسىرەسە تۇندە اشىلسا بولدى زارە-قۇتىم قالماي قورقاتىندى شىعاردىم. قايتەيىن، قولدان كەلەر نە قايران بار، مەن سولدات ەمەسپىن عوي.

— ەگەر مەن تۇنگى ساعات بىردە، ەكىدە نەمەسە ءتىپتى ۇشتە كەلسەم دە ءسىز قورىقپاي-اق قويىڭىز. ال، مەن مۇلدە كەلمەي قالسام دا قورىقپاڭىز.

وسى جولى بوناسە اپپاق شۇبەرەكتەي بولىپ بوزارىپ كەتتى، د'ارتانيان ونى بىردەن بايقادى دا، سىزگە نە بولدى، دەپ سۇرادى.

— ەشتەڭە ەمەس، — دەدى بوناسە، — ەشتەڭە دە ەمەس. جازعان باسىم انا جولعى بالەگە ۇرىنعالى بەرى ويلاماعان جەردەن وقىس السىرەپ قالاتىندى شىعاردىم، مىنە وسى تاپ ءقازىر ارقامدى ءبىر اياز قارىپ وتكەندەي بولدى. ماعان ونشا كوڭىل بولمەي-اق قويىڭىز، ودان دا ءوز قامىڭىزدى — ءلاززاتقا كەنەلۋ جايىن ويلاساڭىزشى.

— ەندەشە مەنىڭ شىنىندا دا قولىم تيمەيدى، ويتكەنى ناعىز باقىتتى جان مەنمىن.

— ازىرگە ەپەلەكتەمەي قويا تۇرىڭىز — ول قىزىق كەشكە بولادى دەپ ءوزىڭىز ايتتىڭىز عوي.

— قۇدايدىڭ مۇنىسىنا دا شۇكىر، و كەش ەندى قايدا كەتۋشى ەدى! بالكىم، ونى ءسىز دە مەن سياقتى تىقىرشي كۇتىپ وتىرعان شىعارسىز. بالكىم، بوناسە بيكە بۇگىن ەرىنىڭ قاسىنا، وتىنىڭ باسىنا كەلەتىن شىعار.

— بوناسە بيكەنىڭ بۇگىنگى كەشتە قولى بوس ەمەس! — دەدى كۇيەۋى ماڭىزدانىپ. — قىزمەت-مىندەتى ونى بۇگىن لۋۆردەن شىعارمايدى.

— قايتەيىن، ءوز سورىڭىز وزىڭىزگە، سۇيىكتى قوجا-ەكەم، ءوز سورىڭىز وزىڭىزگە! مەن ءوزىم باقىتتى بولعان كەزدە، جۇرتتىڭ ءبارى دە باقىتقا بولەنسە ەكەن دەيمىن، ءبىراق ول مۇمكىن ەمەس ءتارىزدى عوي.

ءوز ءازىلىن ءوزى عانا ءتۇسىنىپ ءماز بولىپ قارقىلداي كۇلگەن جىگىتىمىز ارشىنداي باسىپ جۇرە بەردى.

— كوڭىلدى ارمانسىز ءبىر كوتەرىپ قايتۋىڭىزعا تىلەكتەسپىن! — دەدى بوناسە مىڭگىرلەپ.

ءبىراق ول كەزدە د'ارتانيان الىستاپ كەتتى دە، بۇل سوزدەردى ەستىمەدى، كوڭىلدىڭ كوك دونەنىنە ءمىنىپ الىپ، سامعاپ بارا جاتقان سابازىمىز و سوزدەردى ەستىگەنىمەن، ونى قاپەرىنە دە ىلمەس ەدى.

ول دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدى؛ وزىمىزگە ءمالىم، ول كەشە مۇندا باس سۇعىپ قانا شىققان، سول سەبەپتى دە، جارىتىپ ەشتەڭەنى دە ايتا الماعان.

بۇل كەلگەندە دە تريەۆيل مىرزا اسا كوڭىلدى وتىر ەكەن. كورول مەن كوروليەۆا كەشەگى بالدا مۇنى قاتتى قادىرلەپ، جىلى شىراي تانىتىپتى. ونىڭ ەسەسىنە كاردينال تۇكسيىپ، وڭ قاباعىن بەرمەي قويىپتى.

تۇنگى ساعات ءبىر كەزىندە ول مازام بولماي تۇر دەپ كەتىپ قالىپتى. ال، ۇلى اعزام مەن حانىم لۋۆرعا تاڭەرتەڭگى ساعات التىدا عانا قايتا ورالىپتى.

— ال، ەندى... — دە تريەۆيل مىرزا داۋسىن باسەڭدەتىپ، ۇيدە وزدەرىنەن باسقا كىسى جوقتىعىنا كوزىن جەتكىزگىسى كەلگەندەي، بۇرىش-بۇرىشقا مۇقيات قاراپ الدى، — ال، ەندى، جاس دوسىم، ءوزىڭىز تۋرالى ءسوز قوزعالىق، ءسىزدىڭ بارعان ساپارىڭىزدان ءساتتى ورالعانىڭىز كورولدىڭ قۋانىشىمەن، كوروليەۆانىڭ سان-سالتاناتىمەن جانە مارتەبەلى تاقسىردىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ قورلانۋىمەن بايلانىستى بولۋعا ءتيىس. ءسىز ەندى بۇدان بىلاي ۇدايى اباي بولىپ ءجۇرۋىڭىز كەرەك.

— ۇلى مارتەبەلى يەلەرىمنىڭ مەيىرىمى ءتۇسىپ تۇرعاندا مەن كىمنەن قورقامىن؟ — دەدى د'ارتانيان شالقىپ.

ماعان سەنسەڭىز، جۇرتتىڭ بارىنەن دە سەسكەنىڭىز. كاردينالدىڭ مازاق ەتكەن كىسىدەن ءوشىن الماي تىنبايدى، ال، سول ازىلكەش كىسى ماعان جاقسى تانىس گاسكون جىگىتى دەپ ءشۇبالانامىن.

— ءسىز شىنىمەن-اق كاردينال دا ءوزىڭىز سياقتى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنان تولىق حاباردار، لوندونعا تاپ مىنا مەنىڭ بارعانىمدى بىلەدى دەپ ويلايسىز با؟

— شايتان سوقسىن! لوندونعا بارعان ءسىز بە ەدىڭىز؟ انا ءبىر ساۋساعىڭىزدا جارقىراپ تۇرعان الماس جۇزىكتى لوندوننان الىپ كەلدىڭىز بە سوندا؟ ساقتانىڭىز، سۇيكىمدى د'ارتانيان! جاۋدىڭ سىيى — جاماندىققا باستايدى. وسىنداي سىي تۋرالى ءبىر لاتىن ولەڭى بولۋشى ەدى... توقتاڭىزشى...

— ءيا-يا، ءداپ سولاي، — دەدى د'ارتانيان، وعان لاتىن ءتىلى ەمگە دە قونباي قويعان، ءوزىنىڭ ناداندىعىمەن ول مۇعالىمدەرىنىڭ زىقىن شىعارۋشى ەدى. — ءيا-يا، تاپ سولاي، سونداي ءبىر ولەڭ بولۋى كەرەك...

— البەتتە، ونداي ولەڭنىڭ بار ەكەنى راس، — دەدى، ادەبيەتكە بەيىم جۇرەتىن دە تريەۆيل مىرزا. — وسى جۋىردا عانا بەنسەراد مىرزا سونى ماعان وقىپ بەرگەن-دى... توقتاڭىزشى... باسە، ەسىمە ەندى ءتۇستى! ءتىmەو Danaos et dona terentes.

مۇنىڭ ماعىناسى: تارتۋ اكەلگەن دۇشپاننان ساقتان، — دەگەن ءسوز.

— بۇل الماستى سىيلاعان جاۋىم ەمەس، سۋدار، مۇنى ماعان كوروليەۆا سىيلادى، — دەدى د'ارتانيان.

— كوروليەۆا! Oho! — دەدى دە تريەۆيل مىرزا. — يا، بۇل شىنىندا دا كورولدىڭ سىيلىعى! بۇل جۇزىك كەم دەگەندە مىڭ پيستول تۇراتىن شىعار. كوروليەۆا مۇنى كىم ارقىلى بەرىپ جىبەرىپتى؟

— حانىمنىڭ ءوزى بەردى.

— قاي جەردە؟

— كيىمىن اۋىستىراتىن بولمەگە جالعاس كابينەتتە.

— قالايشا؟

— ءسۇيۋ ءۇشىن قولىن ماعان سوزا بەرگەندە بەردى.

— ءسىز كوروليەۆانىڭ قولىن ءسۇيدىڭىز بە! — دەدى داۋىستاپ دە تريەۆيل مىرزا، د'ارتانيانعا تاڭىرقاي قاراپ.

— ۇلى حانىم مەنى سونداي قۇرمەتكە لايىقتى دەپ بىلگەن.

سول ساتتە قاستارىڭىزدا وزگە كىسىلەر بولدى ما؟ و، حانىمنىڭ اڭقاۋىن-اي، اڭگۇدىگىن-اي!

— جوق، مىرزا، ابىرجىماڭىز، ونى ەشكىم دە كورگەن جوق، — دەدى د'ارتانيان.

سول ارادا ول دە تريەۆيل مىرزاعا بولعان وقيعانى تۇگەل ايتىپ بەردى.

— و ايەلدەر، ايەلدەر! — دەپ كارى سولدات داۋىستاپ جىبەردى. — رومانتيكالىق اۋەندەرىڭنەن-اق تانيمىن-اۋ سەندەردى. قۇپيا سىر بار جەردە ەلىگىپ سەندەر جۇرەسىڭدەر... سونىمەن ءسىز اق بىلەكتى كوردىڭىز دە قويدىڭىز عوي. كوروليەۆانى كورسەڭىز — تانىمايسىز؛ ول ءسىزدى كورسە — كىم ەكەنىڭىزدى دە بىلمەيدى.

ءيا، ءبىراق مىنا الماسقا قاراپ... — دەدى جاس جىگىت قارسى داۋ ايتىپ.

— جىگىتىم، — دەدى تريەۆيل مىرزا، — سىزگە ءبىر اقىل، ورىندى اقىل، دوس اقىلىن ايتايىن با؟

— ويتسەڭىز، مىرزا، ماعان ۇلكەن قۇرمەت كورسەتكەنىڭىز، — دەدى د'ارتانيان.

— ەندەشە دەرەۋ ءبىرىنشى كەزدەسكەن التىن زەرگەرىنە بارىڭىزداعى، مىنا الماستى ول قانشا بەرسە، سوعان ساتىڭىز. ول قانشا ساراڭ بولسا دا، بۇل جۇزىك ءۇشىن سەگىز ءجۇز پيستولدەن كەم اقشا المايسىز. جاس جىگىت، ەسىڭىزدە بولسىن، ءپيستولدىڭ ءاتى-جونى بولمايدى، ال، مىنا جۇزىكتىڭ ءاتى-جونى، قورقىنىشتى اتى بار، ول ءوزىن ساۋساعىنا سالعان كىسىنىڭ كوزىن جويۋى مۇمكىن.

— مىنا جۇزىكتى سات دەيسىز بە! مەنىڭ الديار حانىمىم سىيلاعان جۇزىكتى سات دەيسىز بە! ومىردە ساتپايمىن! — دەدى جىگىت ورەكپىپ.

— ەندەشە ونىڭ تاسىن ىشىنە قاراتىپ، اينالدىرىپ قويىڭىز، باقىتسىز ەسەرسوعىم، ويتكەنى گاسكوننىڭ جارلى اقسۇيەگى مۇنداي اسىل تاستى شەشەسىنىڭ قوبديشاسىنان تاۋىپ الا المايتىنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى!

— ءسىز شىنىمەن-اق ماعان ءبىر ءقاۋىپ ءتونىپ تۇر دەپ ويلايسىز با؟ — دەدى د'ارتانيان.

— جاس جىگىت، بىلتەسى تۇتانعان مىنا ۇستىنە جاتىپ ۇيىقتاپ قالعان ادام، مىنا سىزبەن سالىستىرعاندا الدەقايدا ءقاۋىپسىز دەپ وزىڭىزگە تاعى ايتىپ تۇرمىن.

— شايتان اتسىن! — دەدى د'ارتانيان، دە تريەۆيل مىرزانىڭ توندىرە ايتقان سوزىنەن شوشىنىپ.— شايتان اتسىن، سوندا مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟

— ءارقاشان دا، ءار جەردە دە ساۋىسقانداي ساق ءجۇرىڭىز. كاردينالدىڭ قۇرىعى ۇزىن، زەيىنى زەرەك. ماعان سەنسەڭىز، ول ءبىر قاپىسىن تاۋىپ ءسىزدى ءالى مىقتاپ ءبىر سۇرىندىرەدى.

— نە ىستەيدى سوندا؟

— پالە! مەن ونى قايدان بىلەيىن! ءازازىلدىڭ ءايلا-تاسىلىنىڭ ءبارى سونىڭ قولىندا ەمەس پە؟ ەڭ كەم دەگەندە ول ءسىزدى قاماپ تاستايدى.

— قالايشا! ۇلى اعزامنىڭ قىزمەتىندە جۇرگەن سولداتتى قاماۋعا كىمنىڭ عانا باتىلى بارادى؟

— شايتان السىن! ولار ۇيالماي-قىزارماي اتوستى قاماۋعا العان جوق پا؟ ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جاس دوسىم، ساراي ماڭىندا وتىز جىل قىزمەت ىستەگەن ادامنىڭ سوزىنە سەنىڭىز: ونشا بەيقام بولماڭىز، ايتپەسە، قۇريسىز. قايتا كەز-كەلگەن جەردەي جاۋ ىزدەۋىڭىز كەرەك، ايتپادى دەمەڭىز. ەگەر الدەبىرەۋ وزىڭىزبەن جانجالداسقىسى كەلسە، ول ءتىپتى ون جاستاعى ءسابي بولسا دا، ەسەبىن تاۋىپ جالتارىپ كەتىڭىز. ەگەر كۇندىز بە، الدە تۇندە دە، وزىڭىزگە بىرەۋلەر شابۋىل جاساسا، ۇيالماي-اق شەگىنىپ كەتىپ قالىڭىز. ەگەر كوپىردەن وتەتىن بولساڭىز، تابانىڭىزدىڭ استىن باسىپ-باسىپ بايقاپ كورىڭىز، ويتكەنى ءبىر تاقتايدىڭ وپىرىلىپ ءتۇسىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. ەگەر جاڭا سالىنىپ جاتقان ءبىر ءۇيدىڭ قاسىنان جۇرەتىن بولساڭىز، اۋەلى انىقتاپ جوعارى قاراپ الىڭىز، ويتكەنى توبەڭە تاس ءتۇسۋى مۇمكىن. ەگەر زاۋىمەننەن ۇيگە ءبىر كەش قايتاتىن كەزەڭ تۋسا، ارتىڭنان قىزمەتشىڭ ءجۇرىپ وتىرسىن جانە ول ابدەن قارۋلانىپ السىن، ارينە، ەڭ اۋەلى وعان ءوزىڭىز مىقتاپ سەنۋىڭىز كەرەك. بارىنەن دە: دوسىڭىزدان دا، باۋىرىڭىزدان دا، اشىناڭىزدان دا... اسىرەسە اشىناڭىزدان ساقتانىڭىز.

د'ارتانيان قىزارىپ كەتتى.

— اشىنادان دەيسىز بە؟ — ول مۇنى قالاي قايتالاپ ايتقانىن سەزبەي قالدى. — بارىنەن بۇرىن نەگە اشىنامنان ساقتانۋىم كەرەك؟ — ويتكەنى اشىنا — كاردينالدىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن جانە تەز ناتيجە بەرەتىن امال-ايلاسىنىڭ ءبىرى، ايەل ءسىزدى ون پيستولگە بولا ساتىپ جۇرە بەرەدى. داليلانى ەسىڭىزگە الىڭىزشى... ءسىز كيەلى كىتاپ ءسوزىن ءبىلۋشى مە ەدىڭىز؟

د'ارتانيان سو زامات بوناسە بيكەنىڭ وعان تاپ بۇگىنگى كەشكە كەزدەسپەك بولعانىن ەسىنە الدى، ءبىراق ابىروي بولعاندا، ءبىزدىڭ باتىرىمىز، دە تريەۆيل مىرزانىڭ جالپى ايەلدەر جونىندەگى جامان ويىنا ەلىگىپ، اسەم كەلىنشەككە زارەدەي دە كۇمان كەلتىرمەدى.

— ايتپاقشى، ءسىزدىڭ ءۇش سەرىگىڭىز قايدا جوعالىپ كەتكەن؟ — دەدى كاپيتان.

— ولاردان ەشبىر حابار المادىڭىز با دەپ سىزدەن ەندى عانا سۇراعالى وتىر ەدىم.

— ەشبىر حابار العانىم جوق.

— ەندەشە مەن ولاردى جول دا تاستاپ كەتكەنمىن: پورتوس — شانتيلەدە بىرەۋمەن سايىسپاقشى بولىپ قالعان، اراميس — كريەۆكەردە يىعىنان جارالانىپ، ال اتوس — امەندە جالعان اقشا جاساپ تاراتتىڭ ءدال ايىپتالۋ ءقاۋپى ءتونىپ قالىپ قويعان-دى.

— سولاي دەڭىز! ال، ءوزىڭىز قالاي سىتىلىپ كەتتىڭىز؟ — دەپ سۇرادى دە تريەۆيل مىرزا.

— كەرەمەت ءبىر سيقىرمەن، مىرزا! كەرەمەت ءبىر سيقىرمەن قۇتىلىپ كەتكەنىمدى جاسىرا المايمىن، شپاگامەن كەۋدەمنەن ءبىر تۇيرەلىپ قالسام دا، گراف دە ۆاردتى كالەگە باراتىن جولدا، قابىرعاعا جاپسىرعان كوبەلەك سياقتاندىرىپ، سۇڭگىمەن جەرگە شەگەلەپ كەتە باردىم.

— جەتپەگەنى سول ەدى! كاردينالدىڭ جاقتاۋشىسى، روشفوردىڭ تۋىسقانى دە ۆاردتى شەگەلەپ كەتتىم دەڭىز!.. سۇيىكتى دوس، تاپ ءقازىر ماعان ءبىر وي كەلگەنى.

— قانداي وي، مىرزا؟

— ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولسام، مەن مىناداي ءبىر نارسەنى جاسار ەدىم.

— ول نە نارسە؟

— مارتەبەلى تاقسىر مەنى پاريجدەن ىزدەپ جانتالاسىپ جاتقاندا، ءوز باسىم استىرتىن، ىڭ-شىڭسىز قايتادان پيكاردياعا ءجۇرىپ كەتەر ەدىم دە، ءۇش سەرىگىمە نە بولىپ، نە قويعانىن ەگجەي-تەگجەيلى ءبىلىپ قايتار ەدىم. راسىندا دا ولار ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان سونداي ءبىر بولماشى نازار اۋدارۋىڭىزعا تاتيتىن ەڭبەك ءسىڭىردى عوي دەپ ويلايمىن.

— كەڭەسىڭىز بەك جاقسى، مىرزام، كۇنى ەرتەڭ جولعا شىعامىن.

— ەرتەڭ! بۇگىن كەشكە نەگە ءجۇرىپ كەتپەيسىز؟

— بۇگىن مەنىڭ پاريلادە شۇعىل ءبىر شارۋام بار.

— ، جىگىتىم! قاپەلىمدە بىرەۋگە ىنتىق قىلعان ۇشپا سەزىم شىعار؟ قايتالاپ ايتامىن، ساقتانىڭىز: ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتكەن بۇرىن دا ايەلدەر ەدى، بولاشاقتا دا سولاي بولادى. مەنىڭ ايتقانىما قۇلاق اسىڭىز، بۇگىن كەشكە سالىم ءجۇرىپ كەتىڭىز.

— ول مۇمكىن ەمەس، مىرزا.

— ۋادە بەرگەنسىز عوي شاماسى؟

— ءيا، مىرزا.

— ەندەشە ءسوز باسقا. بۇگىن تۇننەن امان قالساڭىز، ەرتەڭ اتتانامىن دەپ ماعان ۋادە بەرىڭىزشى.

— ماقۇل.

— سىزگە اقشا كەرەك ەمەس پە؟

— ءالى دە ەلۋ ءپيستولىم بار. ماعان سول دا جەتەدى عوي دەپ ويلايمىن.

— سەرىكتەرىڭىزدىڭ قالتاسى قالاي ەدى؟

— ولاردىڭ دا اقشاسى بار عوي دەپ ويلايمىن. ءبىز پاريجدەن شىققان كەزدە ءارقايسىمىزدىڭ قالتامىزدا جەتپىس بەس پيستولدەن اقشا بار-دى.

— كەتكەنىڭىزشە ەندى قايتىپ ءسىزدى كورە المايمىن با؟

— ەگەر جاڭا ءبىر حابار بولىپ قالماسا، كورە المايسىز عوي دەپ ويلايمىن، مىرزا.

— حوش، ەندەشە جولىڭىز بولسىن!

— راقمەت، مىرزا.

مۋشكەتەرلەردىڭ قامىن تۋعان اكەسىنەن بەتەر ويلايتىن دە تريەۆيل مىرزاعا ءدان ريزا بولىپ، د'ارتانيان قوش ايتىسىپ شىعىپ كەتتى.

ول اتوستىڭ، پورتوس پەن ءاراميستىڭ ۇيلەرىنە كىرىپ شىقتى. ولاردىڭ ەشقايسىسى دا قايتىپ كەلمەپتى. قىزمەتشىلەرى دە كورىنبەيدى، ولار جايلى ەش حابار جوق كورىنەدى.

د'ارتانيان جاس جىگىتتەردىڭ حال-اقۋالىن اشىنالارىنان بىلەر ەدى، ءبىراق ول پورتوستىڭ دا، ءاراميستىڭ دە اشىنالارىن بىلمەيتىن، ال اتوسقا كەلسەك، وندا ءتىپتى كوڭىلدەس ايەل بولىپ كورمەگەن-دى.

گۆارديا كازارمالارىنان ءوتىپ بارا جاتىپ ول ات قوراعا سىعالاپ ەدى، ءتورت اتتىڭ ۇشەۋى جەتكىزىلگەن ەكەن. بۇعان اڭ-تاڭ بولعان پلانشە ولاردى تاراقپەن تازالاپ جاتىر، اتتىڭ ەكەۋى تازالانىپ، قۇيرىق-جالى ءسۇزىلىپ ءازىر تۇر.

— ە، مىرزا، ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىپ قالدىم عوي، — دەدى پلانشە، د'ارتانيانعا قاراپ.

— نە بولىپ قالدى، پلانشە، — دەدى جاس جىگىت.

— ءسىز قوجايىنىمىز بوناسە مىرزاعا سەنەسىز بە؟

— مەن بە؟ ومىردە سەنىپ كورگەن ەمەسپىن.

— سونىڭىز دۇرىس، مىرزا.

— ونى نەگە سۇرادىڭ؟

ونى سۇرايتىن سەبەبىم، سىزدەر مانا سويلەسىپ تۇرعاندا، سوزدەرىڭىزدى ەستىمەسەم دە، سىرتتارىڭىزدان باقىلاپ تۇرعانمىن، سوندا نە كوردىڭ دەيسىز عوي، مىرزام: الگى كىسىنىڭ ءجۇزى قاتارىنان ءۇش رەت قۇبىلىپ، قۋقىل تارتىپ كەتتى.

— قوي، قايداعىنى ايتپاي.

— الگى ءبىر حاتپەن ىشتەي اۋرە بولىپ تۇرىپ، ءسىز ونى بايقاعان جوقسىز، مىرزام. مۇنىڭ كەرىسىنشە مەن سول حاتتىڭ ءبىزدىڭ ۇيگە وزگەشە ءبىر جولمەن قالاي كەلىپ تۇسكەنىنە تۇسىنە الماي، ونىڭ بەت-اۋزىنان ءبىر ساتتە كوز جازعانىم جوق.

— ونىڭ بەت-پىشىنى سوندا ساعان قالاي بولىپ كورىندى؟

— وپاسىز ساتقىننىڭ پىشىنىندەي بولىپ كورىندى.

— راس پا، ءاي؟

— مۇنىڭ ۇستىنە، سۋدار، ءسىز ونىمەن قوش ايتىسىپ، بۇرىشتى اينالىپ كەتپەي جاتىپ، بوناسە قالپاعىن قولىنا الىپ، ەسىگىن جاپتى دا، كوشەمەن قاراما-قارسى جاققا قاراي جۇگىرە جونەلدى.

— دۇرىس ايتاسىڭ، پلانشە، وسىنىڭ ءبارى ماعان دا ءبىر ءتۇرلى كۇدىكتى بولىپ كورىنىپ تۇر. ءبىراق كوپ قام جەمە: سونى ابدەن انىقتاپ الماي، ءبىز و سۇمىرايعا پاتەراقى تولەمەيمىز.

— ءسىزدىڭ ءازىلىڭىز تاۋسىلمايدى، سۋدار، ءبىرازدان كەيىن وعان ءوزىڭىزدىڭ دە كوزىڭىز جەتەدى.

— امال قانشا، پلانشە، بولار ءىس بولات-تاعى!

— ياپىرماي، كەشكى سەرۋەنگە سوندا دا شىقپاقسىز با، مىرزام؟

— شىققاندا قانداي، پلانشە، بوناسەگە ەرەگىسكەندە مەن الگى ءبىر سەنىڭ مازاڭدى العان حاتتا ايتىلعان جەرگە قۋانا-قۋانا بارامىن.

— قايتەيىن، سۋدار، ەگەر ءسىزدىڭ شەشىمىڭىز...

— ...بولاتتان دا بەرىك، دوسىم. سونىمەن كەشكى ساعات توعىزدا وسى كازارمادا دايىن تۇرعايسىڭ. مەن كەشكە ساعان سوعامىن.

قوجاسىنىڭ ءبىر العان بەتىنەن قايتپايتىنىنا ابدەن كوزى جەتكەن سوڭ، پلانشە اۋىر ءبىر كۇرسىنىپ، ءۇشىنشى اتتىڭ تۇلا بويىن ءسۇزىپ، تازالاۋعا كىرىستى.

ال، تابيعاتىنان ساۋىسقانداي ساق جۇرەتىن جاس جىگىتىمىز د'ارتانيان ۇيىنە قايتىپ كەتۋدىڭ ورنىنا ىلگەرىدە، وسىناۋ ءتورت سابازىمىز جاداپ-جۇدەپ جۇرگەن كەزدە، بۇلاردى ەرتەڭگى اسپەن، شوكولادپەن سىيلاعان گاسكون سۆياششەننيگىنىڭ ۇيىنە بارىپ، تاماقتانباققا بەت الدى،

XXIV

پاۆيلون

كەشكى توعىزدا د'ارتانيان گۆارديا كازارماسىنا كەلسە، پلانشە دايىن وتىر ەكەن. ءتورتىنشى ات تا كەلىپ جەتىپتى.

پلانشە مۋشكەتىمەن، پيستولەتىمەن قارۋلانىپ الىپتى.

د'ارتانيان بەلىنە شپاگاسىن ءىلىپ، ەكى پيستولەت قىستىرىپتى. ولار اتتارىنا ءمىنىپ، ىڭ-شىڭسىز اتتانىپ كەتتى. ءتۇن تاستاي قاراڭعى ەدى، بۇلاردىڭ كەتكەنىن ەشكىم دە بايقاماي قالدى. پلانشە ءوز قوجاسىنان ون قادامداي جەردە، ارتتا كەلە جاتتى.

د'ارتانيان جاعالاۋمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، كونفەرانس قاقپاسىنان شىقتى دا، سان-كلۋگە اپاراتىن جولعا كەلىپ ءتۇستى، ول كەزدە بۇل جول قازىرگىدەن الدەقايدا ادەمى ەدى.

بۇلار قالا ىشىمەن كەلە جاتقاندا پلانشە ءوزى ويشا شامالاپ قويعان ارا قاشىقتىعىن ساقتاپ، ابايلاپ جۇرسە، جولدا ادام ازايىپ، قاراڭعىلىق قويۋلانا تۇسكەن سايىن، قوجاسىنا بىرتە-بىرتە جاقىنداي بەردى، ال، بۋلون توعايىنا كەلىپ كىرگەندە جاس جىگىتپەن ۇزەڭگى قاعىسىپ جۇرە باستادى. بيىك اعاشتاردىڭ تەڭسەلگەن شۋىلى، قاراڭعى ورمان اراسىنا اعاراڭداي توگىلگەن اي نۇرى پلانشە بايعۇستىڭ زارە-قۇتىن قاشىردى. د'ارتانيان اتقوسشىسىنىڭ ەلەگىزىپ قورقىپ كەلە جاتقانىن بايقادى.

— ءپالى، پلانشە مىرزا، سىزگە نە بولعان؟ — دەدى د'ارتانيان.

— سىزدىڭشە قالاي، سۋدار، وسى ورمان اتاۋلىنىڭ ءبارى شىركەۋگە ۇقسايدى عوي دەيمىن؟

— نەسىمەن ۇقسايدى سوندا، پلانشە؟

— ولاي دەيتىنىم، وندا دا، مۇندا دا داۋىستاپ سويلەي المايسىڭ.

— نەگە داۋىستاپ سويلەي المايسىڭ، پلانشە؟ قورقىپ كەلەسىڭ بە؟

— ءيا، سۋدار، داۋسىمىزدى بىرەۋ ەستىپ قويا ما دەپ قورقىپ كەلەمىن.

— ەستىسە ەسىتە بەرسىن! ءبىزدىڭ ءسوزىمىزدىڭ ەشبىر ابەستىگى جوق پلانشە شىراق، قۇدايدىڭ ءتىرى جانى بۇل ءۇشىن بىزگە كىنا تاعا المايدى.

— اھ، مىرزام-اي! — دەدى پلانشە وزىنە مازا بەرمەي كەلە جاتقان ويىنا كوشىپ: — الگى بوناسەنىڭ قاسى-كوزىندە ءبىر زىمياندىقتىڭ بەلگىسى بار جانە ەرنىن جىبىرلاتقاندا ءبىر ءتۇرلى جەكسۇرىن بولىپ كەتەدى ەكەن!

— ءاي، بوناسەنى ەسىنە تۇسىرگەن قاي شايتان وسى؟

— سۋدار، كىسى دەگەنىڭ دە ءوزى بىلەتىن نارسەنى عانا ويلايدى، جوقتى قايدان ويلاسىن.

— سەن قويان جۇرەك قورقاقسىڭ، پلانشە، بۇل سودان.

— ساقتىقتى قورقاقتىقپەن شاتاستىرماڭىز، سۋدار. ساقتىق دەگەنىڭ جاقسى قاسيەت.

— ءبالى، سەن سونداي ساقپىن دە، پلانشە؟

— انە ءبىر جىلتىلداپ تۇرعان نە ەكەن، مىرزا؟ مۋشكەتتىڭ اۋزى سياقتى عوي. ەڭكەيگەننىڭ زيانى بولا قويماس.

— شىنىندا دا سولاي... — دەدى جىگىت كۇبىرلەپ، دە تريەۆيلدىڭ ساقتاندىرعانىن ەسىنە الىپ، — شىنىندا دا سولاي عوي دەيمىن، مىنا ماقۇلىق اقىرىڭدا مەنى دە قورقىتاتىن بولدى-اۋ.

ول دەرەۋ cap جەلىسكە كوشتى.

پلانشە قوجاسىنىڭ تاپ ءبىر كولەڭكەسى سياقتانىپ، ونىڭ بۇكىل قيمىل-ارەكەتىن اينىتپاي قايتالاپ، قاسىنا تەپەڭدەپ جەتىپ كەلدى.

— سۋدار، قالاي، ءتۇنى بويى وسىلاي جورتا بەرەمىز بە؟.

— جوق، پلانشە، سەن مىنە كەلىپ تە قالدىڭ بىلەم.

— مەنى كەلدىڭ — دەگەنىڭىز قالاي؟ ءسىز شە، سۋدار؟.

— مەن ىلگەرىرەك كەتەمىن.

— سوندا مەنى جالعىز تاستاپ كەتپەكشىسىز بە؟

— پلانشە، سەن قورقايىن دەدىڭ بە؟

— جوق، سۋدار، مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ءتۇن وتە سالقىن بولادى، ال سالقىن تۇندە كىسىنىڭ قۇياڭى قوزادى، قۇياڭى بار قىزمەتشىدەن نە ءۇمىت، نە قايىر، اسىرەسە، ءسىز سياقتى ەلگەزەك قوجايىنعا ەرە المايدى.

— جارايدى ەندەشە، پلانشە، ەگەر توڭىپ بارا جاتساڭ، انە ءبىر كورىنىپ تۇرعان شاراپحانالاردىڭ بىرەۋىنە كىرەرسىڭ، ءبىراق مەنى ەرتەڭ تاڭعى ساعات التىدا ەسىك الدىنان كۇت.

— سۋدار، بۇگىن ەرتەڭگىلىك بەرگەن ەكيۋىڭىزدى قاستەرلەي جۇمساپ، ىشىپ-جەپ قويعانمىن، ال، ەندى تۇندە توڭعانداي بولسام، قالتامدا جۇمسايتىن كوك تيىنىم جوق.

— ءما، ساعان جارتى پيستول. ەرتەڭگە دەيىن جەتەدى.

د'ارتانيان اتىنان ءتۇسىپ، تىزگىندى پلانشەگە تاستاي سالدى دا، پلاششىنا ورانىپ جەتەقابىل ءجۇرىپ كەتتى.

قۇداي-اي، قاتىپ قالدىم عوي، — دەدى پلانشە، قوجاسى كورىنبەي كەتكەسىن.

تەزىرەك جىلىنۋ ءۇشىن ول سىرتى قالا شەتىندەگى شاراپحاناعا لايىقتىلاپ اشەكەيلەنگەن شاعىن ءبىر ءۇيدىڭ ەسىگىن دەرەۋ قاعا قويدى.

بۇل كەزدە سەلو اراسىنىڭ سۇرلەۋىنە تۇسكەن د'ارتانيان ەنتەلەي باسىپ سەن-كلۋگە كەلىپ جەتكەن ەدى، ءبىراق ول بۇل اراعا كەلگەسىن باس كوشەمەن جۇرمەي، ءبىر قورعان-سارايدى اينالىپ ءوتىپ، وڭاشا ءبىر تىعىرىقتان كەلىپ شىقتى، سوسىن ۇزاماي حاتتا جازىلعان پاۆيلوندى تاۋىپ الدى. پاۆيلون مەڭىرەۋ ءبىر تۇكپىردە ەكەن. تىعىرىقتىڭ ءبىر قاناتىن تۇگەلدەي ءبىر بيىك دۋال الىپ جاتىر، پاۆيلون تاپ سونىڭ ىرگەسىنەن قونىس تەۋىپتى، ال، تىعىرىقتىڭ ەكىنشى قاناتىنداعى شاعىن باۋ كولدەنەڭ كىسى كىرمەسىن دەگەندەي شەتەنمەن قورشالىپتى، باۋدىڭ تۇكپىرىنەن ءبىر جارلىنىڭ جارتى لاشىعى كورىنەدى.

د'ارتانيان جولىعىساتىن جەرگە كەلدى دە، حاتتا ءوزىنىڭ وسى اراعا كەلگەنىن ءبىلدىرىپ ءبىر بەلگى بەرۋ جايىندا ەشبىر نۇسقاۋ بولماعاسىن، نەدە بولسا كۇتىپ تۇرا بەرمەككە بەل بايلادى.

توڭىرەگى تامىلجىعان تىنىشتىق — كىسى ءوزىن استانادان ءجۇز لە جەردە تۇرعانداي سەزىنەدى. جان-جاعىنا كوز جۇگىرتىپ، ءبىر قاراپ شىققاسىن د'ارتانيان جايىمەن شەتەنگە سۇيەندى. وسى ءبىر شەتەننىڭ، مىنا باۋدىڭ، انە ءبىر جارلى لاشىقتىڭ ار جاعىنداعى ۇلانعايىر كەڭىستىكتى قويۋ تۇمان كۇرگەيلەپ، بۇركەپ تاستاپتى، سول جاقتا قۇلازىعان قۋىس،ءتۇپسىز تۇڭعيىق تارىزدەنىپ پاريج ۇيىقتاپ جاتىر، سول تۇڭعيىق ۇستىنەن سىعىرايىپ بىرەر جارىق — تامۇقتىڭ تۇنجىر جۇلدىزدارى ەلەستەيدى.

ءبىراق د'ارتانيانعا كوزىنە تۇسكەن نارسەنىڭ ءبارى سۇيكىمدى بولىپ كورىنەدى، ويى دا جارقىن، قاراڭعى ءتۇننىڭ ءوزى مولدىرەپ جارىق بولىپ كەتكەندەي: ۇزاماي ديدارلاسۋ ءساتى دە سوعادى.

شىنىندا دا كوپ ۇزاماي-اق سەن-كلۋ مۇناراسى قونىراۋىنىڭ اپىرايعان اۋزى باياۋ كۇڭگىرلەپ ون رەت قاعىلدى، مەڭىرەۋ تۇندە قۇمىعا شىققان قوڭىراۋ ءۇنى جوق سۇمدىقتى باستاپ، زار يلەگەندەي بولادى.

دەگەنمەن، ونىڭ ءاربىر كۇڭگىر-قاعىسى جاس جىگىتتىڭ جۇرەگىمەن قوسىلا سوققانداي، ويتكەنى ءاربىر قاعىس اڭساعان ءساتىن جاقىنداتا تۇسەدى عوي.

ونىڭ ەسىل-دەرتى دۋال قاسىنداعى شاعىن پاۆيلوندا؛ ونىڭ ەكىنشى قاباتتاعى ءبىر تەرەزەسىنەن باسقا تەرەزەلەرىنىڭ قاقپاقتارى تارس جابۋلى.

وسى تەرەزەدەن تۇسكەن ۇياڭ جارىق دۋال سىرتىنداعى ءبىر شوق ۇيەڭكىنىڭ جىبىرلاعان جاپىراقتارىن كۇمىس نۇرعا بولەيدى.

وسىناۋ جۇمساق جارىق توگىپ تۇرعان شاعىن تەرەزە ىشىندە مۇنى قىلىقتى كەلىنشەك — بوناسە بيكەنىڭ كۇتىپ وتىرعانى ايدان انىق.

وسىنداي ءبىر ءتاتتى ويعا شومىپ كەتكەن د'ارتانيان جارتى ساعات بويى وزگە دۇنيەنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ، مىنا ءبىر كىپ-كىشكەنتاي اسەم ۇيدەن كوز جازباي قويدى، ىشتەن بولمە توبەسىنىڭ التىن جالاتىلعان بەدەرلى كارنىزىنىڭ ءبىر بولەگى كورىنەدى، سوعان قاراعاندا پاۆيلوننىڭ ءىشى كىرسە شىققىسىز بوپ بەزەندىرىلگەنى بايقالادى.

سان-كلۋ مۇناراسىنىڭ قوڭىراۋى ون جارىمدى سوقتى.

د'ارتانيان تاپ وسى جولى، نە ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى، ءبىر ءتۇرلى جانى تۇرشىگىپ دىرىلدەپ كەتكەنىن سەزدى. بالكىم، ول وسى ارادا تۇرىپ توڭىپ تا قالعان شىعار، سوسىن دەنەسىنىڭ تۇرشىگىپ كەتكەنىن وي-ساناسىنىڭ الدەنەدەن سەكەم الىپ، شوشىنعانىنا جورىعان شىعار.

سودان كەيىن ول حاتتى وقىعاندا جاڭىلعان بولارمىن، كەزدەسۋ شاماسى ساعات ون بىرگە تاعايىندالعان شىعار دەپ ويلادى. ول تەرەزەگە جاقىنداپ بارىپ، جارىق كوزىنە تۇردى دا، حاتتى الىپ قايتا وقىپ شىقتى: جوق، بۇل قاتەلەسپەپتى، كەزدەسۋ شىنىندا دا ساعات وندا بولۋعا ءتيىس ەكەن.

ول بۇرىنعى ورنىنا قايتىپ كەلدى؛ وڭاشا، وقشاۋ جەر، ءولى تىنىشتىق، مۇنى ءبىر الا كوڭىل، بەيمازا كۇيگە سالدى.

ساعات ون ءبىردى سوقتى.

د'ارتانيان شىنىمەن-اق قورقايىن دەدى: بوناسە بيكەش ءبىر بالەگە ۇشىراپ قالعان جوق پا ەكەن؟

ول الاقانىن ءۇش رەت شارت ەتكىزىپ، عاشىقتاردىڭ ۇيرەنشىكتى بەلگىسىن بەردى؛ ءبىراق ەشكىم جاۋاپ قاتپادى، ءتىپتى جاڭعىرىق تا ەستىلمەدى.

سودان ول ءسال نالىڭقىراپ، مەنى توسامىن دەپ بالكىم كەلىنشەك ۇيىقتاپ قالعان شىعار دەپ تە ويلادى.

دۋالعا بارىپ، ۇستىنە شىقپاقشى بولدى، ءبىراق جاڭادان سالىنعان قابىرعاعا تىرناعىن بەكەر سىندىرعانى بولماسا، شىعا المادى.

سول زامات ونىڭ كوزى جاپىراقتارى بۇرىنعىشا كۇمىستەي جىلتىراپ تۇرعان اعاشتارعا ءتۇسىپ كەتتى، ولاردىڭ بىرەۋى جولدىن ۇستىنەن كولبەي وسكەن ەكەن، جىگىت سونىڭ بۇتاعىنا شىقسام، پاۆيلوننىڭ ءىشىن انىق كورەرمىن دەپ ويلادى.

اعاش باسىنا ول وپ-وڭاي-اق شىقتى. مۇنىن ۇستىنە د'ارتانيان جيىرما جاسقا ەندى عانا تولعان-دى، دەمەك، بالالىق ادەتىن ءالى ۇمىتا قويماعان ەدى. ول ءبىر سەكىرىپ اپ-ساتتە اعاش باسىنا شىقتى دا، ءمولدىر اينەكتەن بولمە ىشىنە كوز تاستادى.

د'ارتانيان ءبىر سۇمدىقتىڭ بولعانىن ءوز كوزىمەن كوردى دە، ارقاسىن اياز قارىپ وتكەندەي سەزىندى. مىنا ءبىر ۇياڭ جارىق، نۇرلى شام جاۋ شاپقان بۇلىنشىلىك ورنىنا شۇعىلا شاشىپ تۇر: تەرەزەنىڭ ءبىر اينەگى سىنعان، بولمەنىڭ قيراعان ەسىگى توپساسىنا ءىلىنىپ ازەر تۇر؛ سان-سالتاناتپەن جاساعان ستولدى اۋدارىپ تاستاپتى، شىنى سىنىقتارى جانشىلعان جەمىس-جيدەكتەر پاركەتتە ءراسۋا شاشىلىپ جاتىر؛ بولمەدە جانتالاسقان سۇمدىق ءبىر شايقاس بولعان سياقتى. د'ارتانيان وسىناۋ بەي-بەرەكەت بوپ، استى ۇستىنە شىعىپ جاتقان نارسەلەر اراسىنان جىرتىلعان كيىم تامتىعىن، داستارقان مەن پەردەگە شاشىراعان قان تامشىلارىن كورگەندەي بولدى.

جۇرەگى اساۋداي بۇلقىنىپ، ول دەرەۋ جەرگە ءتۇستى؛ ول وسى ءبىر زورلىق-زومبىلىقتىڭ ءىزى كوشەدە دە جوق پا ەكەن دەپ ەندى سونى قاراۋعا كىرىستى.

تىلسىم ءتۇن قويناۋىندا سۇيكىمدى كۇڭگىرت جارىق بۇرىنعىشا جىلتىراپ تۇردى. د'ارتانيان ەندى بۇرىن بايقاماعان نارسەلەردى كورە باستادى، ويتكەنى ول تاپ وسى ساتكە دەيىن توڭىرەگىنە سەزىكتەنە، مۇقيات كوز تاستاماعان ەدى: ءبىر جەرى تاپتالىپ، ەكىنشى ءبىر جەرى قازىلىپ قالعان كوشەدە ادام مەن ات ىزدەرى سايراپ جاتىر. شاماسى، پاريجدەن كەلگەن ءبىر كۇيمە-ەكيپاجدىڭ دوڭگەلەكتەرى جۇمساق توپىراققا باتتيتا تاڭباسىن قالدىرىپ، پاۆيلونعا دەيىن كەلىپتى دە، قايتادان پاريج جاققا قاراي بۇرىلىپ كەتىپتى.

ءالى دە جەرگە ءۇڭىلىپ قاراپ جۇرگەن د'ارتانيان، اقىرىندا دۋالدىڭ ءدال تۇبىنەن ايەلدىڭ جىرتىق بيالايىن تاۋىپ الدى. بۇ بيالايدىڭ توپىراققا ءتيىپ بۇلىنبەگەن جەرى اپپاق ەكەن. ادەتتە عاشىقتار وسىنداي حوش ءيىستى بيالايلاردى سىلقىم كەلىنشەكتەردىڭ بالعىن قولدارىنان سىپىرىپ الىپ جاتادى.

د'ارتانيان اينالاسىنا قاراعان سايىن ماڭدايىن سۋىق تەر جۋىپ، كوڭىلى قوبالجىپ، جۇرەگى قىسىلعانداي، تىنىسى تارىلعانداي بولدى؛ ءبىراق جىگىت بۇل پاۆيلوننىڭ بوناسە بيكەگە ەشبىر قاتىسى جوق، ول مەنىمەن مىنا ءۇيدىڭ ىشىندە ەمەس، سىرتىندا كەزدەسپەك بولعان شىعار، نەمەسە پاريجدەگى قىزمەتىنەن بوساپ شىعا الماي قالعان شىعار، الدە كۇيەۋى قىزعانىپ جىبەرمەگەن شىعار، — دەپ ءوزىن-وزى جۇباتۋعا كىرىستى.

ءبىراق وسى دالەل-دەرەكتەردىڭ ءبارىن ءىشتى جەگىدەي جەگەن ءبىر كۇماندى سەزىم تاس-تالقان ەتىپ، ءبۇلدىرىپ-سىندىرىپ، كوزىن جويىپ قۇرتىپ جاتقان-دى، كەيدە كىسىنىڭ سونداي ءبىر ىشكى سەزىمى كۇنىلگەرى ءورeپكiپ، ءون بويىڭدى جايلاپ، باسقا ءتونىپ كەلە جاتقان قورقىنىشتى قاۋىپتەن حابار بەرەتىنى بار.

د'ارتانيان تاباندا جىندانىپ كەتە جازدادى؛ ول كۇرە جولعا قاراي جۇگىرە جونەلدى، وسىندا كەلەردە جۇرگەن سوقپاعىمەن ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ جۇگىرگەن بەتىمەن پارومعا كەلىپ، قايىقشىدان ءمان-جايدى سۇراي باستادى.

كەشكى ساعات جەتىنىڭ كەزىندە قايىقشى قارا جامىلعىعا ورانىپ العان ءبىر ايەلدى وتكىزىپتى، ول شاماسى، جۇرتقا تانىلعىسى كەلمەگەن سياقتى؛ ايەل اسا ساقتانىپ، اباي بولىپ جۇرگەندىكتەن دە قايىقشى وعان ايرىقشا نازار اۋدارىپتى جانە ونىڭ ءارى جاس، ءارى سۇلۋ ەكەنىن بايقاپتى.

قازىرگى كەزدەگى سياقتى، ول زاماندا دا كوپتەگەن بالعىن، سۇلۋ كەلىنشەكتەر جۇرت كوزىنەن ۇرلانىپ، سەن-كلۋگە باراتىن، دەگەنمەن دە د'ارتانيان قايىقشىنىڭ اقيقات بوناسە بيكەنى كورگەنىنە ەش كۇمان كەلتىرمەدى.

قايىقشىنىڭ لاشىعىندا جانىپ تۇرعان بىلتە شامنىڭ جارىعىمەن جاس جىگىت بوناسە بيكەنىڭ حاتىن تاعى ءبىر رەت وقىپ شىعىپ، ءوزىنىڭ قاتەلەسپەگەنىن، كەزدەسۋدىڭ باسقا جەر ەمەس، سەن-كلۋدە، باسقا كوشە ەمەس، د'ەسترە مىرزا پاۆيلونىنىڭ قاسىندا تاعايىندالعانىن ءبىلدى.

كۇللى جاي-جاعدايات جينالىپ كەلىپ، ءبىر جاماندىقتى ونىڭ كۇنى بۇرىن سەزگەنىن، سو سۇمدىقتىڭ بولعانىنا د-ارتانياننىڭ كوزىن جەتكىزگەندەي ەدى.

ول قايتادان كەيىن قاراي جۇگىردى، وعان پاۆيلوندا جاڭا بىردەڭە بولىپ قالعانداي، ءوزىن مۇندا سونى ءبىر مالىمەت كۇتىپ تۇرعانداي بولىپ كورىندى.

تىعىرىقتا بۇرىنعىشا ءتىرى جان جوق، باعاناعى ۇياڭ جارىق تەرەزەدەن جاي عانا توگىلىپ تۇر.

كەنەت د'ارتانيان الگى ءبىر مەڭىرەۋ، كەرەڭ لاشىقتى ەسىنە ءتۇسىردى، سونىڭ بىردەڭەنى كورمەۋى مۇمكىن ەمەس، بالكىم، كورگەنىن ايتىپ تا قالار.

شاعىن قاقپا جابىق تۇر ەكەن، جىگىت شەتەننەن قارعىپ ءوتتى دە، شىنجىرلاۋلى ءيتتىڭ شابالانا ۇرگەنىنە قاراماستان لاشىققا جاقىنداي بەردى.

ول تەرەزە قاقپاعىن قاقتى. اۋەلدە بۇعان ەشكىم جاۋاپ قاتپادى. پاۆيلونداعى سياقتى، كۇركە ءىشىن دە ءولى تىنىشتىق جايلاپتى؛ دەگەنمەن ءوزىنىڭ ەڭ سوڭعى ءۇمىتى وسى كۇركەدە بولعاندىقتان دا، د'ارتانيان قاقپاقتى قاعا بەردى.

ۇزاماي ءۇي ىشىنەن بولماشى ءبىر دىبىس، ۇركەك دىبىس، بىرەۋ ەستىپ قويار ما ەكەن دەپ جۇرەكسىنگەن يمەنشەك تىسىر ەستىلگەندەي بولدى.

سول-اق ەكەن، د'ارتانيان قاقپاقتى قاعۋىن قويىپ، جالىنۋعا كىرىستى جانە ونىڭ ۇنىنەن تىزاقتاپ مازاسىزدانعانى، ۇمىت-ۋادەسى، ۇركىپ-قورىققانى، جالىنىشى — ءبار-بارى انىق، ەستىلىپ تۇردى، سول سەبەپتى دە بۇل داۋىس سۋ جۇرەك ىنجىقتىڭ دا جۇرەگىن ورنىنا تۇسىرگەندەي ەدى. اقىرىندا تەرەزەنىڭ ءشىرىپ بىتۋگە اينالعان ەسكى قاقپاعى اشىلدى، ياعني اشىلا بەرىپ، سارت ەتىپ قايتا جابىلدى، ويتكەنى بۇرىشتا سىعىرايىپ جانىپ تۇرعان شۇيكەدەي شامنىڭ ءالسىز جارىعى د'ارتانياننىڭ يىقباۋىنا، شپاگاسىنىڭ سابىنا، پيستولەتتەرىنىڭ دۇمىنە ءتۇسىپ ەدى. وسىنىڭ ءبارى قاس قاعىمداي ءبىر ساتتە بولسا دا، د'ارتانيان شالدىڭ بەت-اۋزىن كورىپ قالدى.

— قۇداي ءۇشىن، سوزىمە قۇلاق سالىڭىزشى! — دەدى ول جالىنىشتى ۇنمەن. — مەن ءبىر كىسىنى كۇتكەن ەدىم، ءبىراق كەلمەي قويدى. ەندى نە بولعانىن بىلمەي جانىعىپ تۇرعانىم. وسى ماڭايدا سويقاندى ءبىر سۇمدىق بولعان جوق پا، بىلمەيسىز بە؟

تەرەزە قايتادان جايىمەن اشىلىپ، ودان الگى كىسىنىڭ ءجۇزى قايتا كورىندى: ءبىراق ونىڭ ءتۇر-پىشىنى الگىدەن دە بەتەر قۋارىپ كەتىپتى.

د'ارتانيان كەلىنشەكتىڭ اتىن اتاماعانى بولماسا، اعىنان جارىلىپ، بىلەتىنىن تۇگەلدەي شالعا ايتىپ بەردى؛ ول مىنا پاۆيلوننىڭ قاسىندا ءبىر جاس ايەلمەن جولىعىسۋعا كەلگەنىن، ءبىراق ول كەلمەگەسىن، ۇيەڭكىنىڭ باسىنا شىعىپ، بولمە ءىشىنىڭ ويراندالعانىن ءوز كوزىمەن كورگەنىن ايتتى.

شال باسىن يزەپ، جىگىت ءسوزىن شىن ىقىلاسپەن تىڭدادى. د'ارتانيان اڭگىمەسىن بىتىرگەسىن: مەنەن ءقايبىر جاقسىلىق ەستىرسىڭ، دەگەندەيىن باسىن ءبىر شايقادى دا قويدى.

— ءسىز نە ايتايىن دەپ ەدىڭىز؟ قۇداي ءۇشىن، نە بولعانىن ايتىڭىزشى! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— اح، سۋدار، — دەدى شال كۇيىنىپ، — مەنەن ەشتەڭەنى دە سۇراماڭىزشى، ەگەر مەن كورگەنىمدى ايتسام، ءبىر بالەگە ۇرىنارىم حاق.

—دەمەك، ءسىز بىردەڭەنى كورگەن ەكەنسىز عوي؟ — دەدى د'ارتانيان. — ولاي بولسا، قۇداي ءۇشىن، نە كورىپ، نە بىلگەنىڭىزدى ايتىڭىز، اقسۇيەكتىڭ ادال انتىمەن انت ەتەيىن، ءلام دەپ سىر شاشپايمىن، — دەدى جىگىت ءسوزىن جالعاپ، ءبىر ءپيستولدى شالعا لاقتىرىپ تاستاپ.

شال جىگىت جۇزىنەن شىن قاسىرەتتىڭ ءىزىن تانىپ، ەندەشە تىڭداڭىز دەگەندەي بەلگى جاساپ، اڭگىمەسىن جايىمەن باستاي بەردى.

ساعات كەشكى توعىزدار شاماسىندا سىرتتان بەلگىسىز ءبىر داۋىستاردى ەسىتتىم. ونىڭ نە ەكەنىن بىلمەك بولىپ ەسىككە تاياپ كەلسەم، بىرەۋ ءبىزدىڭ باۋعا كىرمەك بولىپ جاتىر ەكەن. مەن ءوزىم تاقىر كەدەي كىسىمىن، الدەكىمدەر ءۇيىمدى ۇپتەپ كەتەدى ەكەن دەپ قاۋىپتەنبەيمىن دە، سول سەبەپتى دە ەسىكتى اشسام، ءۇش-تورت قادامداي جەردە بىرنەشە كىسى تۇر ەكەن. قاراڭعىدان كولىكتى كۇيمەنى، قاڭتارۋلى اتتاردىڭ نوبايىن كوزىم شالدى. ولار مىنا الدىمداعى دۆوريانشا كيىنگەن كىسىلەردىڭ اتتارى بولسا كەرەك.

«قايىرىمدى مىرزالار، جول بولسىن، سىزدەرگە نە كەرەك؟» — دەدىم مەن.

«سەندە ساتى بولۋعا ءتيىس»، — دەدى بىرەۋى، ماعان ول باستىق سياقتى بولىپ كورىندى.

ءيا، سۋدار، جەمىستى جيناۋعا قاجەت ساتى بار».

«ەندەشە ونى بىزگە بەر دە، ۇيىڭە بار. مازالاعانىمىز ءۇشىن مىنا ءبىر ەكيۋدى ال. ءبىراق ەسىڭدە بولسىن: وسىندا كورگەنىڭمەن ەستىگەنىڭ جونىندە ءبىر ءسوز ايتساڭ ءبىتتى — ولگەنىڭ! مەن قانشا قورقىتقانىممەن، ءبارىبىر سەنىڭ بىزگە قارايتىنىڭدى جانە تىڭدايتىنىڭدى بىلەمىن».

وسىلاي دەدى دە، ول ماعان ءبىر ەكيۋدى لاقتىرا سالدى، مەن ونى قاعىپ الدىم، ول ساتىنى الىپ كەتىپ قالدى.

ونىڭ سوڭىنان قاقپانى جاپتىمداعى، ۇيگە كىرگەن بولىپ، دەرەۋ سىرتقى ەسىكتەن شىقتىم دا، قىزىل ىڭىردە ۇرلانىپ، انا ءبىر بادامنىڭ تۇبىنە بارىپ تىعىلدىم، سول ارادا ەلەۋسىز تۇرىپ، ءبارىن دە كورۋگە بولاتىن ەدى.

ءۇش ەركەك كۇيمەنى ىڭ-شىڭسىز جۇرگىزىپ ۇيگە تاياپ بارىپ، ودان ءبىر ۇستىنە كونەتوز قارا كيىم كيگەن، بۋرىل شاشتى، جۇپ-جۋان، تاپال كىسىنى ءتۇسىردى. ول ابايلاپ باسقىشقا شىعىپ، بولمە ىشىنە ۇرلانىپ ءبىر قارادى دا، جايىمەن تومەن ءتۇسىپ:

«سونىڭ ءوزى»، — دەدى سىبىرلاپ.

الگى مەنىمەن سويلەسكەن كىسى لەزدە پاۆيلوننىڭ ەسىگىنە بارىپ، قالتاسىنان ءبىر كىلتتى الىپ، ەسىكتى اشتى دا، ىشكە كىرىپ ەسىكتى جابا سالدى؛ سو زامات قالعان ەكەۋى ساتىمەن جوعارى ورمەلەي باستادى. شال كۇيمەنىڭ ەسىگى الدىندا، كوشىر جەگۋلى اتتاردى، ال، دايەكشى سالت اتتاردى ۇستاپ تۇردى.

كەنەت پاۆيلوننان شىڭعىرعان داۋىس شىقتى، ءبىر ايەل تومەن سەكىرەيىن دەگەندەي، جانىعىپ كەلىپ تەرەزەنى اشتى. ءبىراق ساتى ۇستىندەگى ەكى ەركەكتى كورىپ، كەيىن شەگىنىپ كەتتى، سو كەزدە ەركەكتەر بولمە ىشىنە سەكىرىپ-سەكىرىپ ءتۇسىستى.

مەن بۇدان وزگە ەشتەڭەنى دە كورگەنىم جوق، ءبىراق ساتىر-سۇتىر سىنىپ جاتقان مەبەلدىڭ دىبىسىن ەسىتتىم. ايەل باجىلداپ، جۇرتتى كومەككە شاقىرىپ جاتتى، ءبىراق ۇزاماي ونىڭ ءۇنى دە ءوشتى. ءۇش ەركەك تەرەزە الدىنا كەلدى. ولاردىڭ ەكەۋى ايەلدى كوتەرىپ ساتىمەن تومەن ءتۇستى دە، ونى كۇيمەگە اپارىپ كىرگىزدى؛ تاپەلتەك شال ونىڭ سوڭىنان بارىپ كۇيمەگە وتىردى. پاۆيلوندا قالعان كىسى تەرەزەنى جاۋىپ، ازدان كەيىن ەسىكتەن سىرتقا شىقتى. ەكى سەرىگى ونى اتىنا ءمىنىپ كۇتىپ تۇرعان. ايەلدىڭ كۇيمە ىشىندە وتىرعانىن كورگەسىن ول دا اتىنا قارعىپ ءمىندى، دايەكشى كوشىردىڭ قاسىنا كەلىپ وتىردى، كۇيمەنى الدارىنا سالىپ، ءۇش ەركەك اتتانىپ جۇرە بەردى، سونىمەن ءبارى تامام بولدى. بۇدان كەيىن مەن ەشتەڭەنى كورگەن دە، ەستىگەن دە جوقپىن.

وسى ءبىر سۇمدىق حاباردان ازا بويى قازا تۇرعان د'ارتانيان ءۇنسىز سىلەيىپ تۇرىپ قالدى: جان-جۇرەگىنە ىزا-اشۋ مەن قىزعانىشتىڭ جىن-شايتاندارى قۇتىرىنىپ جاتىر ەدى.

— مىرزا، ەندى كوپ قايعىرماي-اق قويىڭىز! ولار ءسىزدىڭ عاشىعىڭىزدى ولتىرگەن جوق قوي، ەڭ كەرەگى سول ەمەس پە، — دەدى شال، شاماسى، جىگىتتىڭ ءۇمىتى كەسىلگەندەي ءۇنسىز تۇرىپ قالعانى ويباي سالىپ جىلاعانىنان بەتەر اسەر ەتسە كەرەك.

— وسىناۋ سۇمدىق ءىستى جاساعان سويقانداردى باستاپ جۇرگەن كىم ەكەن، ازداپ تا بولسا بىلمەيسىز بە؟ — دەدى د'ارتانيان وعان.

— جوق، مەن ونى بىلمەيمىن.

— ءسىز ونىمەن الگىدە سويلەستىم دەدىڭىز، ەندەشە ونى كوردىڭىز عوي؟

— ە، ءسىز ونىڭ كەسكىن-كەيپىن سۇراپ تۇرسىز با؟

— ءيا.

— ۇزىن بويلى، ارىق قارا تورى، قارا مۇرتتى، قارا كوزدى كىسى، سىرت كەيپىنە قاراساڭ — دۆوريانين.

— حوش، سونىڭ تاپ ءوزى! تاعى دا سول! بۇل — مەنىڭ ىزىمە تۇسكەن تاجال بولدى! ال، ەكىنشىسى كىم؟

— قايسىسىن ايتاسىز؟

— كىشكەنتايىن.

— و، ول تەكتى كىسى ەمەس، كۇماندانباي-اق قويىڭىز. ونىڭ بەلىندە شپاگاسى جوق، قالعاندارى ونى سىيلاپ كىسى دەپ كوزىنە ىلمەيتىن ءتارىزدى.

— ءبىر مالاي شىعار، — دەدى د'ارتانيان كۇبىرلەپ. — اح، بايعۇسىم-اي، بەيباعىم-اي! قانداي كۇيدە ەكەنسىڭ؟

— ءسىز مۇنى ءتىرى جانعا ايتپايمىن دەپ ۋادە بەرگەنسىز، — دەدى شال.

— سول ۋادەمدى تاعى دا ايتامىن. قام جەمەڭىز، مەن ءدۆوريانينمىن. ءدۆوريانيننىڭ سەرتى بىرەۋ-اق، مەن ونداي سەرتتى سىزگە بەردىم.

ءىشى قان جىلاپ د'ارتانيان قايتادان پارومعا قاراي بەتتەدى. كەيدە ول الگى شال ايتقان ايەلدىڭ بوناسە بيكە ەكەنىنە سەنبەيدى، سول سەبەپتى دە ونى كۇنى ەرتەڭ لۋۆردەن كورەمىن دەپ ويلايدى؛ ال، ەندى ءبىر ساتتە وعان: كەلىنشەك بۇدان بۇرىن باسقا بىرەۋمەن كوڭىلدەس بولعان، سول قىزعانشاق عاشىعى ونى ارتىنان قۋىپ كەلىپ، الىپ قاشىپ كەتكەن عوي — دەگەن دە وي كەلەدى. ول نە بولعانىن بىلمەي، ءار نارسەنى ءبىر ويلاپ، كوپ كۇيزەلدى.

— و، شىركىن دۇنيە-اي، تاپ ءقازىر قاسىمدا دوستارىم بولسا عوي! — دەدى داۋىستاپ د'ارتانيان. — سوندا ونى تابۋدان ءۇمىتىمدى ۇزبەس ەدىم. ءبىراق ولاردىڭ دا قانداي كۇيدە ەكەنىن بىلمەيمىن.

ۋاقىت ءتۇن ورتاسىنا تاياپ قالعان-دى: ەندى پلانشەنى تاۋىپ الماق كەرەك. د'ارتانيان كومەسكى جارىعى بار شاراپحانالاردىڭ ەسىگىن تۇگەل قاقتى. ءبىراق بۇلاردىڭ بىرىندە دە پلانشە بولماي شىقتى.

Aلتىنشى شاراپحاناعا كەلگەندە د'ارتانيان بۇلاي ىزدەگەننەن پايدا جوق ەكەن دەپ ويلادى. ول قىزمەتشىسىنە مەنى تاڭعى ساعات التىدا كۇت دەگەن، ال ەندى، ءقازىر قايدا جۇرەم دەسە دە ەركى بار.

مۇنىڭ ۇستىنە جاس جىگىت ءوز ويىن، وقيعا بولعان جەرگە جاقىن-جۋىق جۇرسەم، وسى ءبىر تىلسىم ءجايت جونىندە بىردەڭەنى تەزىرەك ەستىپ، ءبىلىپ قالارمىن دەپ ءتۇيدى. سونىمەن، ءبىز جوعارىدا ايتقانداي، دارتانيان التىنشى شاراپحاناعا ايالداپ، ەڭ ءتاۋىر شاراپتىڭ ءبىر شىنىسىن سۇراپ الدى دا، قاراڭعىلاۋ بۇرىشقا بارىپ جايعاسىپ، تاڭ اتقانشا وسى ارادا وتىرماق بولدى؛ ءبىراق بۇل ارادا دا ونىڭ ءۇمىتى زايا كەتتى، جىگىتتى قورشاعان قادىرمەندى قاۋىم — ىسمەرلەر، مالايلار مەن كوشىرلەر ءوزارا انت-سۋ ءىشىسىپ ازىلدەسىپ، كەرىلدەسىپ جاتقان سوزدەرىن قانشا زەيىن قويىپ، مۇقيات تىڭداسا دا، قولدى بولعان بايعۇس ايەلدىڭ ىزىنە تۇسىرەتىن ەشبىر حاباردى ەستي المادى. سونىمەن ول ءبىر شىنى شارابىن ءىشتى دە، باسقا ىستەيتىن شارۋاسى بولماعاسىن، جۇرت كۇدىكتەنبەسىن دەپ، وتىرعان تۇكپىرىنە جايعاسىپ، ۇيىقتاۋعا كىرىستى. د'ارتانياننىڭ جيىرما جاستا ەكەنى ءبىزدىڭ ەسىمىزدە، ال، ءبۇل جاسقا شىققان كىسى قانشا زارلى، قانشا شەرلى بولسا دا، ۇيقىعا توتەپ بەرە المايدى عوي.

تاڭەرتەڭگى ساعات التى كەزىندە د'ارتانيان ويانىپ كەتتى، تۇنىمەن دوڭبەكشىپ، كوز ىلمەگەن كىسىدەيىن ءتىپتى مازاسى جوق. ول تەز جينالدى: ۇيىقتاپ جاتقان كەزىندە بىرەۋ بولماسا بىرەۋ قالتاسىنا تۇسپەدى مە ەكەن دەپ تۇلا بويىن سيپالاپ، ءبىر تەكسەرىپ شىقتى، سويتسە، ساقيناسى ساۋساعىندا، ءاميانى جانىندا، پيستولەتى بەلىنە قىستىرۋلى ەكەن، سودان كەيىن شاراپتىڭ اقىسىن تولەپ، دالاعا شىقتى. تۇندە تابا الماعان قىزمەتشىسىن ەندى تابارمىن دەپ ۇمىتتەنىپ كەلەدى. شىنىندا دا ەرتەڭگى بۇلىڭعىر سىزدى تۇمان اراسىنان ونىڭ كوزىنە ءبىرىنشى شالىنعان كىسى، كىشكەنە ءبىر ءمۇساپىر لاشىق الدىندا ەكى اتتى تىزگىنىنەن ۇستاپ، قوجاسىن سارعايا توسىپ تۇرعان مۇنىڭ ادال پلانشەسى ەدى، كەشە تۇندە بۇل ارادان وتكەندە د'ارتانيان وسى جەردە مۇنداي كۇركە بار ەكەن-اۋ دەپ ءتىپتى دە ويلاماپتى.

XXV

پورتوس

بىردەن ءوز ۇيىنە تىكە تارتىپ كەتۋدىڭ ورنىنا، د'ارتانيان دە تريەۆيل مىرزانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا كەلگەندە اتىنان ىرعىپ ءتۇسىپ، باسقىشقا جۇگىرىپ شىقتى. وسى جولى ول بولعان وقيعانى كاپيتانعا تۇگەل ايتىپ بەرمەكشى بولدى. ويتكەنى دە تريەۆيل مىرزانىڭ وتكەن-كەتكەن كۇللى وقيعا جايلى پايدالى كەڭەس بەرىپ اقىل ايتاتىنى كۇمانسىز، ونىڭ ۇستىنە دە تريەۆيل مىرزا كوروليەۆامەن كۇن سايىن كەزدەسەدى، بالكىم ول ۇلى حانىمنان الگى بەيشارا ايەل جايلى ايتەۋىر ءبىر حابار ءبىلىپ قالار، ول بايعۇس يەسىنە ادال قىزمەت ەتەمىن دەپ زارداپ شەكتى عوي.

دە تريەۆيل مىرزا جاس جىگىتتىڭ اڭگىمەسىن اسپاي-ساسپاي سابىرمەن تىڭدادى، ول بۇل حيكايادا ماحاببات شىرعالاڭىنان گورى سالماقتىراق ءبىر سىر جاتقانىن سەزگەن ءتارىزدى.

— ھم... — دەدى ول د'ارتانيان ءسوزىن بىتىرگەسىن. — بۇل جولى دا مارتەبەلى تاقسىردىڭ قاتىسى بار ەكەنى ايدان انىق

— ەندى نە ىستەيمىن؟ — دەدى د'ارتانيان.

— ەشتەڭە ىستەمەيسىز، ۇزىلدى-كەسىلدى تىيىلىڭىز، تەك ءبىر عانا اقىلىم — پاريجدەن تەزىرەك قاراڭىزدى باتىرىڭىز، مۇنى سىزگە بۇرىن دا ايتقانمىن. مەن كوروليەۆانى كورىسىمەن الگى بايعۇس ايەلدىڭ ىزىم-قايىم جوعالىپ كەتكەنىن ايتارمىن — ارينە، حانىم ونى ءالى بىلمەيتىن شىعار. وسى ايتقان ءجايتتار ونى ءبىر ىزگە تۇسىرەر-داعى، ءسىز كايتىپ كەلگەننەن كەيىن مەن وزىڭىزگە، بالكىم، ءبىر قۋانىشتى حابار ايتارمىن. ماعان ارقا سۇيەۋىڭىزگە بولادى.

دە تريەۆيل مىرزا، قانشا گاسكون بولعانىمەن، كىسىگە ۋادە بەرۋدى ادەت قىلماعان ەدى، ال زاۋىمەن بىرەۋگە ۋادە بەرە قالسا، ونى اسىpa ورىندايتىن. ءوزىنىڭ وتكەنى مەن بولاشاعىنىڭ قامىن جەپ، دەمەپ جەبەگەنى ءۇشىن جاس جىگىت وعان ءيىلىپ ىزەت ەتتى، ال وسىناۋ باتىر دا جانكەشتى جىگىتتى ۇدايى قولداپ-قوستاپ جۇرەتىن قادىرمەندى كاپيتان ونىڭ قولىن دوس پەيىلمەن قىسىپ، وڭ ساپار تىلەدى.

دە تريەۆيل مىرزانىڭ اقىلىن دەرەۋ ورىنداۋ ءۇشىن جول قورجىنىن ازىرلەۋدى ءوز كوزىمەن كورمەك بولىپ د'ارتانيان كور قازۋشىلار كوشەسىنە قاراي بەتتەدى. ۇيگە تاياپ كەلگەندە ول ەسىك الدىندا شەكپەن كيىپ تۇرعان بوناسە مىرزانى كوردى. تۋمىسىنان ساق پلانشەنىڭ قوجايىننىڭ زالىم ەكەندىگى جونىندە كەشە عانا ايتقان اڭگىمەسى ەسىنە تۇسكەن د'ارتانيان گالانتەرەيشىگە بۇرىنعىداي ەمەس، وزگەشە كوڭىل ءبولىپ، ادەيى انىقتاپ قارادى. شىنىندا دا ءوتى قانىنا تاراعان، سىرقات كىسىدەي ونىڭ ءوڭى سارعىش تارتىپ، قۋارىپ كەتىپتى، بالكىم، مۇنىڭ باسقا دا كەزدەيسوق سەبەبى بار شىعار، كىم بىلگەن، ايتەۋىر، د'ارتانيان بوناسەنىڭ بەت-اۋزىنىڭ قىرتىس-قىرتىس اجىمىنەن ەكى ءجۇزدى وپاسىز كىسىگە ءتان اككىلىكتى اڭعارعانداي بولدى. الاياق سۇم ادال جانداي جادىراپ كۇلمەيدى؛ ەكى ءجۇزدى كولگىردىڭ كوز جاسى دا، اقكوڭىل جاننىڭ كوز جاسىنان وزگەشە بولادى. جالعان اتاۋلىنىڭ ءبارى — ماسكا، قانشا شەبەر جاسالدى دەگەنمەن-داعى، انىقتاپ قاراعان كىسى ونى ادامنىڭ شىن كەلبەتىنەن ءارقاشاندا ايىرا الادى.

ەندى مىنە د'ارتانيانعا بوناسە بەتىنە ماسكا، ءتىپتى جيىركەنىشتى ماسكا كيەتىندەي بولىپ كورىندى.

سول سەبەپتى دە وسى كىسىگە دەگەن جيىركەنىشىنەن ارىلا الماي، ونىمەن سويلەسپەي، كەكىرەيىپ وتە شىققىسى كەلدى، ءبىراق كەشەگى سياقتى، بوناسە بۇگىن دە اۋەلى ءتىل قاتتى.

— اي-حوي، جاستىق-اي دەسەڭشى. شاماسى، ءبىزدىڭ ءتۇنىمىز دە كوڭىلسىز وتپەيتىن سياقتى عوي، جىگىتىم، ا؟ — دەدى ول. — شايتان السىن، ۋاقىت تاڭەرتەڭگى جەتى بولىپ قالدى! ءسىز وسى ۇيرەنشىكتى ادەتىڭىزدى وزگەرتكەنسىز بە، قالاي، باسقا جۇرت ۇيىنەن ەندى-ەندى شىعىپ جاتقاندا، ۇيىڭىزگە قايتىپ كەلىپ.

— ال، سىزگە مۇنداي كىنانى ارتۋ قيىن-اق، مەتر بوناسە، ءسىز ناعىز ورنىقتى كىسىنىڭ ۇلگىسىندەيسىز. راس-اۋ، قوينىڭدا ۋىلجىعان سۇلۋ قاتىنىڭ جاتقاندا باسقا جاقتان باقىت ىزدەپ قايتەسىڭ: باقىت دەگەنىڭ ۇيىڭە ءوزى كەلىپ قوناقتايدى عوي. سولاي ەمەس پە، بوناسە مىرزا؟

بوناسە بوزدەي اعارىپ، جىلميىپ كۇلگەندەي بولدى.

— حا حا، ءسىز كەرەمەت ءازىلقوي ەكەنسىز! — دەدى ول. — شايتان السىن، ءبىراق بۇگىن ءتۇن قايدا ساندالىپ جۇرگەنسىز، جاس دوسىم؟ بايقايسىز با، اۋىل اراسىنىڭ جولدارى سەرۋەندەۋگە ونشا قولايلى ەمەس قوي دەيمىن.

د'ارتانيان قونىشىنا دەيىن بالشىق جۇعىپ باتتاسىپ قالعان ەتىگىنە قارادى، سو جەردە اڭداماي گالانتەرەيشىنىڭ باشپاعى مەن شۇلىعىنا دا كوز تاستادى؛ ونىڭ اياق كيىمى دە بۇل كەشكەن شالشىقتى كەشكەن سياقتى: ەكەۋىنىڭ اياق كيىمدەرىندەگى ايعىز-داقتار بىردەي ەدى.

سو ساتتە كۇتپەگەن ءبىر وي د'ارتانياندى وتتاي شارپىپ ءوتتى. الگى بۋرىل شاشتى، جۇپ-جۋان مىرتىق كىسى، ۇستىنە قارا كيىنگەن مالاي ءتارىزدى شال، كۇيمەنى قورشاعان قارۋلى سالت اتتىلار مەنسىنبەي، ءجۇردىم-باردىم ءتىل قاتاتىن شال، ءدال بوناسەنىڭ ءوزى! ايەلىن ۇرلاۋعا كۇيەۋىنىڭ ءوزى مۇرىندىق بولعان.

د'ارتانيان سول ارادا گالانتەرەيشىنى كەڭىردەگىنەن قىلقىندىرا ۇستاپ، بۋىندىرىپ ولتىرە سالعىسى كەلدى، ءبىراق ءبىز مۇنىڭ اسا ساق، اقىلدى جىگىت ەكەنىن جوعارىدا ايتقانبىز، سول سەبەپتى دە ءوزىن-وزى ازەر ۇستاپ قالدى. ءبىراق ونىڭ ءوڭىنىڭ قۋقىل تارتىپ، وزگەرىپ كەتكەنى سونداي، بوناسە قورقىپ كەتىپ، كەيىن قاراي شەگىنە بەردى، ءبىراق ارتىنداعى ەسىك جابۋلى تۇرعاسىن، ول لاجسىزدان ورنىندا تۇرىپ قالدى.

— وتاعاسى، ءسىزدىڭ ازىلدەسكىڭىز كەلەدى عوي دەيمىن، ءبىراق مەنىڭ ەتىگىمدى قالاي تازالاۋ كەرەك بولسا، ءسىزدىڭ باشپاعىڭىز بەن شۇلىعىڭىزدى دا سولاي تازارتۋ كەرەك سياقتى. شىنىمەن-اق، مەتر بوناسە، ءسىز دە ءبىر جاقتا قىزىقتى حيكايا ىزدەپ قىدىرىپ ءجۇردىڭىز بە؟ قويىڭىز، ونداي قىلىق ءسىزدىڭ جاسىڭىزداعى كىسىگە، ونىڭ ۇستىنە سىلقىم، جاس كەلىنشەگى بار كىسىگە كەشىرىلمەس كۇنا عوي!

— و جوق، قۇداي ساقتاسىن! — دەدى بوناسە ازار دا بەزەر بوپ. — مەن كەشە وزىمە ءبىر كۇتۋشى ايەل قاجەت بولعاسىن، سونىڭ جاي-جاپسارىن بىلمەك بولىپ، سەن-ماندەگە بارىپ قايتقانمىن، ءبىراق ءقازىر جولدىڭ وڭعانى بار ما، اياعىمدى سول جاقتا بىلعاپ الىپپىن، ونى تازارتا قويۋعا قولىم تيمەي جاتقانى.

ءوزىنىڭ سەيىل-سەرۋەن قۇرعان جەرىنىڭ اتىن اتايمىن دەپ، بوناسە د'ارتانياننىڭ كوڭىلىندەگى كۇدىكتى بۇرىنعىدان دا كۇشەيتە ءتۇستى. بوناسەنىڭ سەن-ماندەنى اتاعان سەبەبى — سەن-ماندە مەن سەن-كلۋ ەكەۋى بىر-بىرىنە قاراما-قارسى جاقتا.

وسى بولجامى د'ارتانياننىڭ شەرلى كوڭىلىن العاش رەت جۇباتقانداي بولدى. ەگەر ايەلىنىڭ قايدا ەكەنىن بوناسە بىلەتىن بولسا، امال-ايلانى اسىرىپ، گالانتەرەيشىنىڭ بايلاۋلى ءتىلىن شەشۋگە، قۇپيا سىرىن زورلاپ ايتقىزۋعا بولادى. گاپ تەك سول بولجامنىڭ انىق-قانىعىنا كوز جەتكىزۋدە عانا.

— بوناسە مىرزا، — دەدى د'ارتانيان، — اعات كەتسەم كەشىرەرسىز، ءبىراق بىلە-بىلسەڭىز مەن سۋساپ ءولىپ بارامىن. ۇيىڭىزدەن ءبىر ستاقان سۋ ىشۋگە راقىم ەتىڭىز. كورشىڭىزگە وسىنداي بولماشى نارسەگە تارشىلىق ەتپەسسىز!

قوجايىننىڭ رۇقساتىن كۇتپەي، د'ارتانيان دەرەۋ ۇيگە كىرىپ، توسەككە كوز قيىعىن تاستادى، توسەك بۇكتەلمەپتى. بوناسە جاتپاپتى.

دەمەك، ول ۇيىنە الگىدە، بىرەر ساعات بۇرىن كەلگەن بولدى، دەمەك، ول ايەلىن اپاراتىن جەرگە دەيىن، ەڭ كەمى، ءبىرىنشى پوچتا ستانسياسىنا دەيىن ۇزاتىپ سالعان.

سىزگە العىس ايتامىن، مەتر بوناسە، — دەدى جاس جىگىت ستاكاندى بوساتىپ، — سىزدەن ماعان كەرەگىنىڭ ءوزى وسى ەدى. ەندى مەن ءوز ۇيىمە بارىپ، پلانشەگە ەتىگىمدى تازارتتىرامىن، سوسىن، ەگەر قالاساڭىز، مەن ونى باشپاعىڭىزدى تازارتۋ ءۇشىن سىزگە دە جىبەرەيىن.

گالانتەرەيشى ونىڭ وسىلايشا قوشتاسقانىنا اڭ-تاڭ بولىپ، اڭىرايىپ تۇرىپ قالدى، سوندا: وتىرىك ايتامىن دەپ شاتاسىپ كەتكەن جوقپىن با وسى، دەپ وزىنەن-وزى قۋىستانا بەردى.

باسقىشتىڭ جوعارعى الاڭىندا د'ارتانيان ۇرپيگەن پلانشەنى كوردى.

— اح، سۋدار! — دەدى داۋىستاپ ول قوجاسىن كورىسىمەن. — تاعى ءبىر جاڭالىق بولدى! مەن ءسىز كەلگەنشە ارەڭ-ارەڭ شىدادىم.

— نە بولدى؟ — دەدى د'ارتانيان.

— ءوزىڭىز جوق كەزدە بىزگە كىم كەلگەنىن ءسىزدىڭ مۇلدە تابا المايتىنىڭىزعا ءباس تىگىسەم!

— قاشان كەلدى؟

— وسىدان جارتى ساعات بۇرىن، ءسىز دە تريەۆيل مىرزانىڭ ۇيىندە بولعان كەزدە.

— كىم كەلدى سوندا؟ ايت جانىڭنىڭ بارىندا!

— دە كاۆۋا مىرزا.

— دە كاۆۋا مىرزا؟

— تاپ ءوزى.

— مارتەبەلى تاقسىر گۆاردياسىنىڭ كاپيتانى ما؟

— تاپ سول.

— ول مەنى قاماۋعا كەلىپ پە؟

— ءجۇزى جىلميىپ تۇرعانىمەن، ماعان سولاي بولىپ كورىندى.

— حوش، ونىڭ ءجۇزى جىلى دەدىڭ بە؟

— سۋدار، ءتىپتى كەرەمەت، ءتۇرى بالدان دا ءتاتتى.

— شىن با ەي؟

— ول: مارتەبەلى تاقسىر سىزگە تەك جاقسىلىقتى عانا تىلەيدى، سول سەبەپتى دە ءسىزدىڭ پالە-رويالگە كەلۋىڭىزدى وتىنەدى، — دەدى.

— سەن وعان نە دەپ جاۋاپ بەردىڭ؟

— بۇل مۇمكىن ەمەس، و كىسى ۇيدە جوق، — دەدىم، وعان ءوزىنىڭ دە كوزى جەتتى عوي.

— ال، ول نە دەدى؟

— بۇگىن كەشكە دەيىن قايتسە دە كەلسىن، دەدى. سوسىن سىبىرلاپ ءسوزىن جالعادى: «قوجاڭا مارتەبەلى تاقسىر ونى قاتتى ۇناتاتىنىن جانە ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىز وسى ديدارلاسۋعا بايلانىستى ەكەنىن جەتكىز»، — دەدى.

— مۇنداي قۋلىق كاردينالعا ونشا جاراسپايدى ەكەن، — دەدى جاس جىگىت كەكەتە كۇلىپ.

— مەن ونى سول سەبەپتى دە بىردەن بايقاپ، قوجام قايتىپ كەلگەندە قاتتى قىنجىلاتىن بولدى-اۋ دەپ جاۋاپ بەردىم. «ول قايدا كەتتى؟» — دەدى دە كاۆۋا مىرزا. «شامپانداعى ترۋاعا كەتتى»، — دەدىم. «قاشان كەتتى؟» — «كەشە كەشكىلىك...»

پلانشە، دوسىم مەنىڭ، سەن شىنىندا دا باعا جەتپەس جانسىڭ! دەدى د'ارتانيان ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ.

سۋدار، بىلەسىز بە، ەگەر ءسىز كاۆۋا مىرزانى كورگىڭىز كەلسە، مەنىڭ ءسوزىمدى جوققا شىعارىپ، ەش جاققا دا كەتكەن جوقپىن دەپ ايتا الاسىز عوي دەپ ويلادىم. ونداي كۇن تۋا قالسا، وتىرىك ايتقان مەن بولىپ شىعامىن عوي، ال، مەن اقسۇيەك ەمەسپىن، وتىرىكتى وڭدى-سولدى ايتا بەرۋىمە بولادى.

— سابىر، پلانشە، سەن شىنشىل ادام دەگەن اتىڭنان ايرىلمايسىڭ: ەندى ءبىر ون بەس مينۋتتەن كەيىن اتتانامىز.

— مەن الگىدە عانا، سۋدار، سىزگە سونداي ءبىر كەڭەس بەرمەكشى بولىپ ەدىم. ەگەر ونشا قۇپيا بولماسا، ايتىڭىزشى، ءبىز قايدا بارامىز؟

— ارينە، ءبىز سەن جاڭا عانا دە كاۆۋا مىرزاعا ايتقان جاعىڭا قاراما-قارسى جاققا اتتانامىز. ايتپاقشى، مەن اتوسقا، پورتوس پەن اراميسكە نە بوپ قالدى ەكەن؟ — دەپ، سونى بىلۋگە قالاي اسىقسام، سەن دە گريمو، مۋشكەتون مەن بازەن جايلى بىردەڭە بىلگىڭ كەلىپ، جانىڭ جاي تاپپايتىن شىعار؟

— البەتتە، سۋدار، — دەدى پلانشە، — مەن تاپ ءقازىر جۇرۋگە ءازىرمiن. مەنىڭشە، تاپ ءقازىر ءسىز ەكەۋمىزگە ءپاريجدىڭ اۋاسىنان گورى الىس ءبىر تۇكپىردىڭ اۋاسى پايدالى، ەندەشە...

— ...ەندەشە جينال، پلانشە ، كەتەمىز. جۇرت كۇدىك كەلتىرمەس ءۇشىن مەن ءقازىر ەشتەڭەنى الماي، ىلگەرى قاراي جاياۋ جۇرە بەرەمىن. ەكەۋمىز گۆارديا كازارماسىندا كەزدەسەمىز... پلانشە، سەنىڭ ءبىزدىڭ قوجامىز جونىندەگى ءسوزىڭ دۇرىس سياقتى — ول بارىپ تۇرعان جادىگوي كورىنەدى.

— Aha! سۋدار، ەگەر مەن ءبىر كىسى جونىنەن بىردەڭە ايتسام، قالتقىسىز سەنە بەرىڭىز: جۇرتتى مەن بەت-جۇزىنە قاراپ تانيمىن.

الگىدە ۋادەلەسكەنىندەي، اۋەلى تومەنگە د'ارتانيان ءتۇستى. سوسىن كەيىن وكىنىپ جۇرمەيىن دەپ، ءۇش دوسىنىڭ پاتەرىنە سوڭعى رەت بارىپ شىقتى: ولاردىڭ ەشبىرى كەلمەپتى، تەك ءاراميستىڭ اتىنا ۋاق ارىپپەن مونشاقتاي ءتىزىپ جازعان جۇپار ءيىستى ءبىر حات جاتىر ەكەن. د'ارتانيان ونى تيەسىلى كىسىگە اپارىپ بەرمەكشى بولدى. ەندى ءبىر ون مينۋت وتكەن شامادا پلانشە گۆارديا كازارماسىنىڭ ات قوراسىندا جۇرگەن قوجاسىنا كەلدى. د'ارتانيان ۋاقىتتى تەككە وتكىزبەي، اتتى ءوزى ەرتتەپ قويعان ەدى.

— جارايسىڭ، ەندى قالعان ءۇش اتتى ەرتتە، سوسىن كەتەمىز، — دەدى جىگىت، قانجىعاعا چەموداندى بەرىك بايلاعان پلانشەگە.

— ەگەر ءبىزدىڭ جەتەگىمىزدە تاعى ءبىر-بىر اتتان بولسا، جىلدام جەتەمىز دەپ ويلايسىز با؟ — دەدى پلانشە قۋلانىپ.

— جوق، ازىلكەش مىرزا، — دەدى د'ارتانيان بايسالدى، — ەگەر ولار ءالى ءتىرى بولسا، ءبىز ءتورت اتپەن انا ءۇش دوسىمىزدى كەيىن قايتىپ اكەلە الامىز عوي.

— وندا ساپارىمىزدىڭ ءساتتى بولعانى، — دەدى پلانشە. — ءبىراق قۇدايدىڭ مەيىرىم-شاپاعاتى تيمەيدى دەپ كۇنى بۇرىن ءۇمىت ۇزۋگە بولمايدى.

— ءاۋمين! — دەدى د'ارتانيان اتقا قونعاسىن.

گۆارديا كازارماسىنان شىققاننان كەيىن ولاردىڭ ەكەۋى ەكى جاققا قاراي تارتتى: ءبىرىنشىسى ءپاريجدىڭ لاۆيلەت قاقپاسىنان، ال ەكىنشىسى — مونمارت قاقپاسىنان شىعىپ، سەن-دەنيدە تابىسپاقشى بولدى. وسى ءبىر ستراتەگيالىق ءتاسىلدى ەكەۋى دە دالمە-دال ورىنداپ، جۇرتتان امالىن اسىرىپ كەتتى. د'ارتانيان مەن پلانشە ەكەۋى تىزە قوسىپ پەرفيتكە جەتتى.

بۇل جەردە پلانشەنىڭ تۇننەن گورى كۇندىز باتىلىراق بولعانىن اشىق ايتۋىمىز كەرەك.

سوندا دا تۋا بىتكەن ساقتىعى مينۋت سايىن كورىنىپ قالىپ وتىردى. ول اۋەلگى ساپاردىڭ بىردە-بىر شىرعالاڭىن ەسىنەن شىعارماي، كەزدەسكەن كىسىلەردىڭ ءبارىن جاۋ كورىپ سەزىكتەنىپ كەلە جاتتى. سونىڭ كەسىرىنەن ورىپسىز جالباقتاپ، قالپاعىن قايتا-قايتا شەشىپ يىلە بەرگەسىن، د'ارتانيان وعان قاتتى كەيىپ تاستادى، ويتكەنى ول پلانشە اسىرە-سىپايى بولامىن دەپ جۇرگەندە جۇرت ونى ءقارادۇرسىن بىرەۋدىڭ قوسشىسى ەكەن دەپ ويلاپ قالا ما دەپ قاۋىپتەندى.

ءبىراق جولاي كەزدەسكەن كىسىلەر پلانشەنىڭ كىشىپەيىل ەلگەزەكتىگىنە ريزا بولدى ما، الدە بۇ جولى د'ارتانيانعا بوگەت جاساۋ ءۇشىن ەشكىم جىبەرىلمەدى مە، ايتەۋىر، ءبىزدىڭ جولاۋشىلارىمىز شىتىرمان وقيعاعا ۇرىنباي شانتيليگە جەتىپ، ءبىرىنشى ساپار كەزىندە ايالداعان گران-سەن-مارتەن مەيمانحاناسىنا كەلىپ ات باسىن تىرەدى.

قوجايىن ارتىندا قوس ات جەتەلەگەن دايەكشىسى بار جاس جىگىتتى كورىپ، ەسىك الدىنا شىعىپ، ونى قوشامەتتەي قارسى الدى. وسى اراعا ون ءبىر لە جول ءجۇرىپ كەلگەن د'ارتانيان، مەيمانحانادا پورتوستىڭ بار-جوعىنا قاراماستان، ايالداۋدى ءجون كوردى. مۇنىڭ ۇستىنە كەلمەي جاتىپ، مۋشكەتەر جايلى ءسوز قوزعاعانى اڭعالدىق بولار ەدى. ويىن وسىلاي تۇيگەن د'ارتانيان ەشكىمدى سۇراپ اۋرە بولماي، اتىنان ءتۇسىپ، تىزگىنىن دايەكشىسىنە ۇستاتتى دا، ورتاق زالعا وتىرعىسى كەلمەگەن كىسىلەرگە ارنالعان شاعىن بولمەگە كەلىپ كىردى، سوسىن قوجايىنعا ەڭ تاڭداۋلى شاراپ پەن ءدامدى اس اكەل دەپ ءامىر ەتتى، وسىدان كەيىن جاس قوناعىن ءبىر كورگەننەن قاستەرلەپ سىيلاعان قوجايىننىڭ وعان دەگەن قۇرمەتى ارتا ءتۇستى.

سونىمەن د'ارتانياننىڭ ءامىرى ەرتەكتەگىدەي جىلدام ورىندالدى.

گۆارديا پولكى كورولدىكتىڭ ەڭ تاڭداۋلى اقسۇيەكتەرىنەن ىرىكتەپ الىناتىن، ال، قاسىنا قوسشىسىن ەرتىپ، ءتورت سايگۇلىكپەن كەلە جاتقان د'ارتانيان جۇپىنى مۋنديرىنە قاراماستان، بۇل ارادا قاتتى اسەر ەتۋى كەرەك-تى. وعان قوجايىننىڭ ءوزى قىزمەت ەتپەك بولدى؛ مۇنى كورگەسىن د'ارتانيان ەكى ستاكان الدىرىپ، اڭگىمە باستادى.

— كانە، مارحاباتتى قوجايىن، — دەدى ول ەكى ستاكانعا شاراپ قۇيىپ جاتىپ، — مەن سىزدەن ەڭ ءتاۋىر شاراپ سۇراعان ەدىم، ەگەر مەنى الداساڭىز، وندا ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز الداعان بولىپ شىعاسىز، ويتكەنى مەن ومىردە جالعىز وتىرىپ ىشە المايمىن، دەمەك، ءسىز مەنىمەن شاراپ سەرىك بولاسىز! ال، كانە ستاكاندى الىڭىز، ىشەلىك. ەشكىمنىڭ وكپەسىنە قالماۋ ءۇشىن كىمگە بولا ىشسەك ەكەن؟ ەندەشە ءسىزدىڭ شاراپحاناڭىزدىڭ وركەن جايا بەرۋى ءۇشىن ىشەلىك.

— مەيىرىمدى مىرزا، كوپ قۇرمەتتەپ قايتەسىز. ىزگى تىلەگىڭىزگە مىڭ راقمەت، — دەدى قوجايىن.

ءبىراق ماقتادى دەپ ماستانىپ كەتپەڭىز، — دەدى د'ارتانيان تاعى، — مەنىڭ توستىمدا، ءسىز ويلاعاننان گورى، ءوزىمنىڭ قارا باسىمنىڭ قامىن ويلاعانىم باسىمىراق بولار. ءىسى وڭعا باسقان مەيمانحانالاردا عانا قوناقتىڭ بابىن تابادى؛ ال، ءىسى كەرى كەتكەن قوناقجايلار بەيبەرەكەت بىلىعىپ جاتادى دا، ساياحاتشىلار ونسىز دا قىسقا ءجىبى كۇرمەۋگە كەلمەي، قىسىلىپ جۇرگەن قوجايىننىڭ تار پيعىلىنىڭ زاردابىن تارتادى. مەن كوپ ساياحاتتايتىن، وسى جولمەن ءجيى-جيى جۇرەتىن كىسىمىن، سول سەبەپتى دە كۇللى شاراپحاناشىلار بايي بەرسە ەكەن دەپ تىلەيمىن.

— باسە، سۋدار، مەن ءسىزدى بۇرىن دا كورۋ عانيبەتىنە يە بولعان سياقتى ەدىم، — دەدى قوجايىن.

— كورگەندە قانداي! مەن شاماسى ءشانتيليدى ون رەت باسىپ وتكەن شىعارمىن، سونىڭ ءۇش-تورت رەتىندە سىزدە ايالداعانمىن. تۇرا تۇرىڭىزشى... ءيا، مەن وسىدان ون ەكى كۇن بۇرىن سىزدە بولعانمىن. مەن وندا كوڭىلدەس دوستارىمدى، مۋشكەتەرلەردى شىعارىپ سالعان ەدىم، ەگەر قالاساڭىز، ەسىڭىزگە سالايىن، سولاردىڭ بىرەۋى بەيتانىس ءبىر كىسىمەن — وزىنە اۋەلى ءتىل تيگىزگەن كىسىمەن جانجالداسىپ قالعان.

— ءيا-يا، ول راس! — دەدى قوجايىن جادىراپ. — مەن ول وقيعانى جاقسى بىلەمىن. مەيىرىمدى مىرزا، ءسىز پورتوس مىرزانى ايتىپ وتىرسىز عوي شاماسى، سولاي ما؟

— ءيا، مەنىڭ سەرىگىمدى سولاي دەپ اتايدى. قۇداي-اي، ساقتاي گور! ول ءبىر باقىتسىزدىققا ۇشىراپ قالعان جوق پا، مەيىرباندى قوجايىن.

— مەيىرلى مىرزام-اۋ، ونىڭ جولعا ەندى شىعا المايتىنىن ءوزىڭىزدىڭ كورۋىڭىز كەرەك ەدى عوي.

— ءيا، ونىڭ راس، ول ءبىزدى قۋىپ جەتەمىن دەگەن، ءبىراق سودان بەرى ونى كورگەنىمىز جوق

— ول وسىندا قالىپ، بىزگە قاتتى قۇرمەت كورسەتتى.

— قالاي؟ وسىندا قالدى دەيسىز بە؟

— ءيا، سۋدار وسى مەيمانحانادا، ءبىراق شىنىن ايتساق ءبىز قاتتى مازاسىزدانىپ ءجۇرمىز.

— نەگە؟

— ءبىزدى ءبىراز شىعىنداتىپ تاستادى.

— وعان قام جەمەي-اق قويىڭىز! ول قارىزىنىڭ ءبارىن قايتارادى.

— و سۋدار، ءسىز مەنىڭ جاراما شيپالى بالزام جاقتىڭىز! ءبىز وعان نەسيەگە كوپ قارجى بەردىك، ەمشى مىرزا بۇگىن ەرتەڭگىلىك بىزگە: ەگەر پورتوس مىرزا ماعان بورىشىن تولەمەسە، ءىسىم سىزبەن بولسىن، ويتكەنى مەنى شاقىرتقان مىنا ءسىزسىز، دەدى ماعان زىلدەنىپ.

— پورتوس جارالى ما ەدى؟

— ونى سىزگە ايتا المايمىن، سۋدار.

— ايتا المايتىنىڭىز قالاي؟ وزگە جۇرتتان گورى ونىڭ حال-اقۋالىن ءسىز جاقسى بىلۋگە ءتيىستىسىز عوي.

— ونىڭىز راس، سۋدار، ءبىراق ءبىز تاپ قازىرگى جاعدايدا بىلگەنىمىزدىڭ ءبارىن ايتا المايمىز، ويتكەنى ءبىزدى تىلىڭە يە بولماساڭ قۇلاعىڭنان ايرىلاسىڭ دەپ ەسكەرتىپ قويعان.

— حوش، ەندەشە ماعان پورتوس مىرزانى كورۋگە بولا ما؟

— ارينە بولادى، سۋدار. باسقىشپەن ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلىڭىز-داعى، ءبىرىنشى نومەردىڭ ەسىگىن قاعىڭىز. تەك اۋەلى ءوزىڭىزدىڭ كىم ەكەنىڭىزدى ايتىپ ەسكەرتىپ قويىڭىز.

— سوندا بۇل — مەنمىن دەپ ەسكەرتەيىن بە؟

— ءيا-يا، ايتپەسە جازاتايىم ءبىر بالەگە ۇشىراپ قالارسىز.

— سوندا قانداي بالەگە ۇشىراپ قالاتىنىمدى ايتپايسىز با؟

— پورتوس مىرزا ءسىزدى مەنىڭ ءۇي ءىشىمنىڭ ءبىر كىسىسى ەكەن دەپ ويلاپ قالىپ، اشۋ ۇستىندە شپاگامەن تۇيرەپ تاستاۋى نەمەسە باسىڭىزدان ءبىر وقتى قاداي سالۋى مۇمكىن.

— سونشالىق وعان ءسىز نە ىستەپ ەدىڭىز؟

— ءبىز ودان اقشا سۇراپ ەدىك.

— اح، شايتان اتقىر، ەندى عانا ءتۇسىندىم! قالتاسىندا اقشاسى جوق كەزىندە پورتوس ونداي سۇراۋدى ۇناتپايدى، ءبىراق ونىڭ اقشاسى بار ەدى عوي.

— ءبىز دە سولاي ويلاعانبىز، مىرزا. ءبىز مەيمانجايدا ءتارتىپتى قاتال ساقتايمىز، اپتا سايىن ءىسىمىزدىڭ قورىتىندىسىن شىعارامىز، سول ادەتىمىزبەن اپتانىڭ اياعىندا وعان ەسەپ قاعازىن بەرىپ ەدىك، ءبىر كوڭىلسىز وتىرعان كەزىنە تاپ بولدىق پا، ايتەۋىر، اقشا جايلى ايتا باستاعاننان-اق، ءبىزدى جوعالىڭدار دەپ قۋىپ شىقتى. راس، ونىڭ الدىندا ول قۇمار ويناپ ەدى...

— اح، ول ويناپ پا ەدى؟ كىممەن وينادى؟

— قۇداي-اۋ، سونى كىم بىلگەن! جولاۋشى ءبىر مىرزامەن ويناعان، پورتوس وعان ءبىر رەت لاندسكنەحت وينايىق دەگەن.

— گاپ سوندا. بايعۇس، اقشاسىنىڭ ءبارىن ۇتتىرعان عوي.

— اتىنا دەيىن ۇتقىزدى، سۋدار، ويتكەنى بەيتانىس كىسى كەتەيىن دەپ جينالىپ جاتقاندا، ونىڭ قىزمەتشىسىنىڭ پورتوس مىرزانىڭ اتىن ەرتتەپ جاتقانىن بايقاپ قالدىق. ءبىز وعان بۇل قالاي دەپ ەدىك، ول مۇندا شارۋالارىڭ بولماسىن، ات مەنىكى — دەدى. ءبىز ونى دەرەۋ پورتوس مىرزاعا ايتىپ ەدىك، ول: اقسۇيەكتىڭ سوزىنە كۇمان كەلتىرەتىن نە قىلعان وڭباعان ادامدار، ەگەر ول ات مەنىكى دەسە، ول شىنىندا دا سونىكى بولعانى — دەدى.

— پورتوستىڭ تاپ ءوزى! — دەدى كۇبىرلەپ د'ارتانيان.

— سوسىن، — دەدى اڭگىمەسىن جالعاپ قوجايىن، — مەن وعان شاماسى ءبىز بىر-بىرىمىزبەن اقشا تولەۋ جايلى ەشقاشاندا ءبىر ۋاجگە كەلە المايتىن ءتۇرىمىز بار، ەندەشە ءسىز قايىرىم جاساپ، مەنىڭ ارىپتەسىمنىڭ «التىن بۇركىت» مەيمانحاناسىنا اۋىسارسىز دەگەن تىلەك ءبىلدىردىم. بۇعان پورتوس مىرزا: ءسىزدىڭ مەيمانجايىڭىز جاقسى، سول سەبەپتى دە وسىندا جاتا بەرەمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى. بۇل ءبىر مەنىڭ وسال جەرىمدى تاپقان ءساتتى جاۋاپ بولعاندىقتان، دىكىلدەي بەرۋدى ءجون كورمەدىم. سول سەبەپتى دە مەن ودان ەندەشە جاتقان بولمەڭىزدى (ول مەيمانحاناداعى ەڭ ءتاۋىر بولمە-تىن) بوساتىڭىز-داعى، ءتورتىنشى قاباتتاعى شاعىن بولمەنى قاناعات تۇتىڭىز، دەدىم. ءبىراق پورتوس مىرزا بۇعان: مەن وسى تاياۋ ۋاقىتتا ساراي توڭىرەگىندەگى جوعارى دارەجەلى ايەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن اشىنامدى كۇتىپ وتىرمىن، ەندەشە ۇلكەن باسىمدى كىشىرەيتىپ، ازەر ايالداعان وسى بولمەنىڭ ءوزى ونداي ايەلگە سيىقسىز بولىپ كورىنەدى دەپ جاۋاپ بەردى. ءبىراق ونىڭ ءسوزىنىڭ ءادىل ەكەنىن مويىنداسام دا، العان بەتىمنەن كايتپاۋدى ماقۇل كوردىم؛ ءبىراق ول مەنىمەن ەرەگىسىپ اۋرە بولىپ جاتقىسى كەلمەدى، پيستولەتىن سۋىرىپ الىپ، تۇنگى ستولشانىڭ ۇستىنە تاستادى دا: ەگەر ماعان باسقا ءبىر جاققا — وزگە بولمەگە مە، الدە مەيمانحاناعا ما، ايتەۋىر ءبىر جەرگە — كوشۋ جايلى ءلام دەپ اۋزىڭىزدى اشساڭىز؛ ءسويتىپ ابايلاماي ىشكى ىسىمە قول سۇقساڭىز بولدى، قۇداي بولساڭىز دا، باسىڭىزدىڭ مىلجا-مىلجاسىن شىعارامىن دەپ ايبات شەكتى. سوندىقتان دا، سۋدار، انەۋگىدەن بەرى ول كىسىگe قىزمەتشىسىنەن باسقا ءتىرى جان كىرمەيدى.

— مۋشكەتون وسىندا ما ەدى؟

— ءيا، سۋدار، اتتانىپ كەتكەسىن بەس كۇننەن كەيىن قايتىپ كەلگەن، ءبىراق ول دا وتە كوڭىلسىز ورالدى. شاماسى، جولاي ول دا بىردەڭەگە ۇرىنىپ قالسا كەرەك. ءبىزدىڭ سورىمىزعا قاراي مىرزاسىنان قىزمەتكەرى پىسىق، قوجاسى ءۇشىن ول وسى ءۇيدى استان-كەستەن اكتارىپ شىعادى، سۇراسام بەرمەيدى دەپ ويلاي ما، ايتەۋىر، قاجەت نارسەنىڭ ءبارىن سۇراۋسىز الا بەرەدى.

— ءيا، مۋشكەتوننىڭ قوجاسىنا دەگەندە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىنىن كوپتەن بايقاپ جۇرەتىنمىن، — دەدى د'ارتانيان.

— ول راس تا شىعار، سۋدار، ءبىراق قوجاسىنا تاپ وسىنداي پەيىلدى، جىلپوس قۋمەن ءبىر جىل ىشىندە ءۇش-تورت رەت كەزدەستىم بار عوي، وندا تىر جالاڭاش كەدەي بولىپ قالاتىنىم حاق.

— جوق، ونداي ءسوزدى قويىڭىز، پورتوس سىزگە ءبارىن دە تولەيدى.

— ءھىم-م... — دەدى شاراپحاناشى ءشۇبالانىپ،

— اسا داۋلەتتى، تەكتى ءبىر ءبيبى ونى ۇدايى دەمەپ-جەبەپ جۇرەدى، سىزگە بەرەشەك بولىپ قالعان سول بولماشى نارسە ءۇشىن ول پورتوستى كىرىپتار ەتىپ قالدىرمايدى.

— ەگەر مەن ويىمداعىنى باتىلىم جەتىپ ايتار بولسام...

— ويىڭىزدا نە بار ەدى؟

— ءتىپتى بىلەتىنىمدى ايتسام عوي...

— نە بىلەسىز سوندا؟

— كوزىم كامىل جەتكەسىن عوي...

— كوزىڭىز نەگە جەتىپ ەدى؟ ايتىڭىز.

— سول تەكتى ايەلدىڭ كىم ەكەنىن انىق بىلەتىنىمدى ايتىپ بەرە الامىن.

— مىنا ءسىز بە؟

— ءيا، مەن.

— ونى قالاي ءبىلدىڭىز؟

— و سۋدار، ەگەر ءسىز ەشكىمگە سىر شاشپايتىن بولساڭىز...

— ايتىڭىز. اقسۇيەكتىڭ ادال سەرتى دەيىن، سەنىمىڭىز اقتالادى.

— حوش، سۋدار، كىسىدەن مازا كەتكەندە ەشتەڭەدەن تايىنبايتىنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز.

— ءسىز سوندا نە ىستەدىڭىز؟

— و، بەرەرمەننىڭ حاقىنان اسىپ قايدا باردى دەيسىز ءبىزدى.

— سونىمەن؟

— پورتوس مىرزا سول ءبىر گەرسوگينياعا حات جازىپ، ونى پوچتامەن جىبەرىڭىز دەپ بىزگە بەردى. ول كەزدە مىرزانىڭ قىزمەتشىسى ءالى كەلمەگەن ەدى. ونىڭ بولمەدەن شىعا المايتىنىن ەسكە الساق، تاپسىرمانى لاجسىزدان بىزگە بەرمەگەندە قايتەدى...

— سوسىن.

— حاتتى پوچتامەن جىبەرۋدىڭ ورنىنا — سونىڭ وزىنە تولىق سەنە بەرۋگە دە بولمايدى — ءبىر كىسىمىز پاريجگە جۇرەتىن بولعاسىن، مەن سول حاتتى تىكەلەي گەرسوگينيانىڭ ءوز قولىنا اپارىپ تاپسىرىڭىز دەپ ءامىر ەتتىم. مۇنىڭ ءوزى پورتوس مىرزانىڭ تالابىن بۇلجىتپاي ورىنداۋ دەگەن ءسوز عوي، سولاي ەمەس پە؟ ويتكەنى ول وسى حات جايىن كوپ ويلاپ، كوپ مازاسىزدانىپ ەدى.

— سولاي دا شىعار

— ەندەشە، سۋدار، سول تەكتى ءبيبىنىڭ كىم ەكەنىن ءسىز بىلەسىز بە؟

— جوق، مەن ونى پورتوستىڭ وزىنەن عانا ەستىگەنمىن، باسقا ەشتەڭەنى بىلمەيمىن.

— سول جالعان گەرسوگينيانىڭ كىم ەكەنى سىزگە ءمالىم شىعار

— تاعى دا ايتام، مەن ول ايەلدى بىلمەيمىن.

— ول سۋدار، شاتلەدە تۇراتىن ءبىر پروكۋروردىڭ كارى ايەلى كوكنار ءبيبى، ونىڭ جاسى كەم دەگەندە ەلۋدە، سونىسىنا قاراماي قىزعانشاعىن كورسەڭىز. ماعان ەرسى كورىنگەن ءبىر ءجايت؛ تەكتى ايەل ايۋ كوشەسىندە تۇرادى ەكەن!

— وسىنىڭ ءبارىن قايدان ءبىلىپ ءجۇرسىز؟

— ونى بىلەتىنىم، حاتتى العاسىن الگى ءبيبى قاتتى اشۋلانىپ: پورتوس مىرزا — ۇشقالاق، شپاگامەن تۇيرەلىپ قالىپ جۇرگەنى دە قايداعى ءبىر ايەلدىڭ كەسىرى شىعار، — دەيدى شاڭقىلداپ.

— ە، ول شپاگامەن تۇيرەلىپ قالىپ پا ەدى؟

— قۇداي-اي، مەن نە ايتىپ قويدىم وسى؟

— ءسىز پورتوس شپاگامەن تۇيرەلدى دەدىڭىز.

— سولاي ەكەنى راس قوي، ءبىراق ول ماعان مۇنى تىسىڭنەن شىعارما دەپ قاتتى ەسكەرتىپ ەدى!

— نەگە؟

— نەگە دەيدى عوي! ويتكەنى، سۋدار، سىزدەر كەتەيىن دەپ جاتقاندا جانجالداسىپ قالعان بەيتانىس كىسىنى ول وڭمەنىنەن ءبىر تۇيرەپ، سۇلاتا سالماقشى بولعان، ءبىراق قانشا بوسسە دە، ونى بەيتانىس كىسى سۇلاتىپ سالدى. پورتوس مىرزا تاكاپپار كىسى عوي، شپاگامەن شانشىلعانىن مويىنداعىسى كەلمەيدى، باسىنان كەشىرگەن شىتىرمان وقيعالاردى ايتىپ تەك الگى گەرسوگينيانىڭ جۇرەگىن جىبىتكىسى كەلسە كەرەك.

— سوندا ءالى كۇنگە دەيىن شپاگامەن ءبىر شانىشقاندى كوتەرە الماي توسەكتە جاتىر ما؟

— ءيا، شانىشقاندا دا، نەسىن ايتاسىز، قاتتى شانىشقان عوي! ءسىرا، ءسىزدىڭ دوسىڭىزدىڭ جانى تانىنە شەگەلەنىپ قويىلعان بولۋعا ءتيىس.

— ەندەشە ءسىز جانجال كەزىندە سول ارادا بولعان ەكەنسىز عوي؟

— مەن ولاردى قىزىقتاپ، سوڭدارىنان ەرىپ، مىرزالاردىڭ قالاي شايقاسقانىن كوردىم، ءبىراق ولار مەنى كورمەدى.

— سونىمەن ءىس نە بولدى؟

— و ءىس كوپكە دەيىن سوزىلمادى، شىنى دا سولاي! ولار قاراما-قارسى تۇرىستى. بەيتانىس كىسى كوزدى اشىپ-جۇمعانشا، ۇمسىنىپ قالىپ ءبىر تۇيرەپ ءوتتى، پورتوس شپاگانى قاعىپ ۇلگىرەم دەگەنشە، كەۋدەسىنە سۇڭگى ءۇش ديۋيمدەي ەنىپ كەتتى. ول شالقالاي قۇلادى. بەيتانىس كىسى دەرەۋ شپاگاسىن ونىڭ كەۋدەسىنە قاداي قويدى، سوسىن پورتوس مىرزا ءوز تاعدىرى جاۋىنىڭ قولىندا ەكەنىن كورگەسىن، جەڭىلگەنىن مويىندادى. وسىدان كەيىن بەيتانىس ودان: ەسىمىڭ كىم دەپ سۇرادى دا، ونىڭ اتى د'ارتانيان ەمەس پورتوس ەكەنىن بىلگەسىن، ونى قولتىعىنان دەمەپ، مەيمانحاناعا دەيىن اپاردى، سوسىن اتىنا قارعىپ ءمىنىپ، كەتىپ قالدى.

حوش، بەيتانىس كىسى سوندا د'ارتانيانمەن جانجالداسپاق بولعان ەكەن-داعى؟

— ءيا، سولاي سياقتى.

— ول كىسىگە سودان كەيىن نە بولعانىن بىلمەيسىز بە؟

— جوق. مەن ونى وعان دەيىن دە، سودان كەيىن دە كورگەن ەمەسپىن.

— بارەكەلدە. مەن سىزدەن بىلگىم كەلگەن نارسەنىڭ ءبارىن ءبىلدىم، سونىمەن ءسىز پورتوستىڭ بولمەسى ەكىنشى قاباتتاعى ءبىرىنشى بولمە دەدىڭىز بە؟

— ءيا، سۋدار، مەيمانحاناداعى ەڭ جاقسى بولمە، مەن ونى ەندىگى قوناقتارعا ون رەت بەرەتىن ەدىم.

— قوي، سابىر ەتىڭىز، پورتوس سىزگە اقىڭىزدى گەرسوگينيا كوكناردىڭ اقشاسىنان تولەيدى ءالى،- دەدى د'ارتانيان كۇلىپ.

— و سۋدار، كىم بولسا ول بولسىن — پروكۋرورشا ما، الدە گەرسوگينيا ما — ماعان ءبارىبىر، تەك قالتاسىن قاقسا بولعانى! ءبىراق ونداي كۇن قايدا، و پالەكەت پورتوس مىرزانىڭ تىلەمسەكتىگى مەن وپاسىزدىعىنان ابدەن جالىعىپ ءبىتتىم، وعان ەندى كوك تيىن دا جىبەرمەيمىن دەپتى.

ايەلدىڭ جاۋابىن ءسىز ءوزىڭىزدىڭ مەيمانىڭىزعا جەتكىزىپ قويدىڭىز با سوندا؟

— جوق، ءبىز اڭىسىن اڭداي تۇرماقشى بولدىق: ايتپەسە، ول تاپسىرمانى قالاي ورىنداعانىمىزدى سەزىپ قويادى عوي.

— ەندەشە ول سۇراعان اقشاسىن ءالى كۇتىپ جاتىر ەكەن-داعى؟

گاپتىڭ ءوزى سوندا، كۇتىپ جاتىر! بيبىسىنە كەشە عانا ەكىنشى رەت حات جازدى، ءبىراق بۇل جولى حاتتى قىزمەتشىسى پوچتامەن جونەلتتى.

— ءسىز وسى پروكۋرورشا ءارى كارى، ءارى كەسپىرسىز دەدىڭىز بە وسى؟

ەڭ كەمى ەلۋ جاستا شىعار، سۋدار، ال پاتونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءتىپتى ۇسقىنسىز بىرەۋ كورىنەدى.

ەندەشە قام جەمەڭىز، تۇپتەپ كەلگەندە ىرىققا كونەدى. ونىڭ ۇستىنە پورتوس سىزگە كوپ قارىزدانىپ قالماسا كەرەك-تى.

كوپ قارىزدانباعانى قالاي؟ ەمشىنى ەسەپتەمەگەننىڭ وزىندە جيىرما پيستولدەي بورىشتى، ويبو... و... وي ول ويىنا نە كەلسە، سونىڭ ءبارىن ىستەيدى — كەڭ قولتىق بولىپ ادەتتەنىپ قالعان ءتارىزدى.

ەگەر ونى اشىناسى تاستاپ كەتەتىن بولسا، دوس-جاراندارى ەشقاشاندا تاستامايدى، بۇعان سىزگە كەپىلدىك ەتە الامىن. سۇيىكتى قوجايىن، ەندەشە الاڭ بولماي، اقسۇيەكتىڭ اتاق-دارەجەسىنە قاراي، وعان قاجەتتى قىزمەتىن جاساي بەرىڭىز.

سۋدار، ءسىز ماعان پروكۋرورشا جايىن ەسىنە سالمايمىن، جارالانعانىن اۋزىما دا المايمىن دەپ ۋادە بەرگەنسىز.

— ونى ەسىمە قايتا سالماساڭىز دا بولادى، ۋادەم — ۋادە.:

— ءبىلىپ قويسا، ول مەنى ولتىرەدى دەگەنىم عوي.

— قورىقپاي-اق قويىڭىز، بىلاي قاھارلى بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە ونشا قورقىنىشتى كىسى ەمەس.

وسىنى ايتتى دا، ول باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلە باستادى. دۇنيەدەگى ەڭ قىمبات ەكى نارسە: ءومىرى مەن اقشاسى امان قالاتىنىنا كوزى جەتكەن قوجايىننىڭ جانى ءبىر جاي تاۋىپ، كوڭىلى قوشۋاقتانىپ تومەندە قالا بەردى.

جوعارىداعى ەسىك سىرتىنا كۇللى دالىزدەن كورىنەتىندەي ۇلكەن ەتىپ قارا سيامەن «I» دەگەن ساندى جازىپ قويىپتى: د'ارتانيان ەسىكتى قاعىپ ەدى، ىشتەن: كەلگەن جولىڭمەن تايىپ تۇر، دەگەن جاۋاپتى ەسىتتى دە، بولمەگە كىرىپ كەلدى.

پورتوس توسەكتە، قولى جاتىرقاپ قالماس ءۇشىن، مۋشكەتونمە لاندەكنەحت ويناپ جاتىر ەكەن، ال وشاق ۇستىندە ىستىككە شانشىلعان قۇر ەتى اينالۋدا، ۇلكەن كاميننىڭ ەكى جاعىنداعى قازاندىق ۇستىندە ەكى كاستريۋل قايناپ تۇر، ولاردان ءۇي قويانى ەتىنەن جاسالعان فريكاس پەن شاراپتى تۇزدىق قۇيىلعان بالىقتىڭ ءيىسى اڭقىپ، مۇرىندى قىتىقتايدى. كۇللى شكاف پەن كومودتىڭ ءمارمار تاقتاسىنىڭ ءۇستى بوس شىنىدان كورىنبەيدى.

دوسىن كورگەندە پورتوس قۋانعانىنان داۋىستاپ جىبەردى، ال مۋشكەتون مۇنى قۇرمەتتەپ، وتىرعان ورنىن بەرىپ، كاستريۋل قاراۋعا كەتتى، شاماسى، ولار مۋشكەتوننىڭ باقىلاۋىندا بولسا كەرەك.

— اح، شايتان اتقىر، بۇل ءسىز ەكەنسىز عوي! — دەدى پورتوس د'ارتانيانعا. — حوش كەلدىڭىز! توسەكتەن تۇرا المايتىنىما كەشىرىم سۇرايمىن... ايتپاقشى، ماعان نە بولعانىن ءسىز ءالى بىلمەيسىز بە؟— دەدى ول د'ارتانيانعا كۇدىكتەنە كوز تاستاپ.

— جوق.

— قوجايىن سىزگە ەشتەڭە ايتقان جوق پا؟

— مەن ودان ءسىزدىڭ قايدا ەكەنىڭىزدى سۇرادىم-داعى، وسىلاي قاراي كوتەرىلدىم. پورتوس كەۋدەسىن كەرە ەركىن ءبىر دەمالعانداي بولدى.

— سۇيىكتى پورتوس، ءسىز نە پالەگە ۇشىراپ قالعانسىز؟ — دەدى د'ارتانيان.

— نە پالەگە ۇشىراۋشى ەم، دۇشپانىمدى ىعىستىرا ءۇش رەت تۇيرەپ، ەندى ءتورتىنشى رەتتە شارۋاسىن بىتىرەم عوي دەي بەرگەن كەزدە، ءبىر تاسقا ءسۇرىنىپ، تىزەمدى شىعارىپ العانىم.

— سىزگە نە بولعان سونشا!

— ارىممەن انت ەتەيىن! الگى ءبىر سوققاننىڭ باعى بار نەمە ەكەن، ايتپەسە، تۇرعان جەرىنەن تاپجىلتپاي جانىن الاتىنىما ءسوز بار ما!

— ونىڭ ءوزى قايدا كەتكەن؟

— كىم بىلگەن سو نەمەنى. جازاسىن تارتقاسىن الدى-ارتىنا قاراماي تايىپ تۇردى... ال، ءسىز شە، سۇيىكتى د'ارتانيان، سىزگە نە بولدى؟

— ە، ءسىزدى توسەك تارتقىزىپ قويعان دا سول بۋىنى تايعان تىزەڭىز ەكەن عوي، سۇيىكتى پورتوس، — دەدى د'ارتانيان ءسوزىن جالعاپ.

— قايتەرسىڭ بولماشى عانا بىردەڭە! ۋاقاسى جوق ەندى بىرنەشە كۇننەن كەيىن جۇرۋگە دە جارايمىن.

— ءسىز ءوزىڭىزدى پاريجگە اپار دەپ نەگە ءامىر ەتپەگەنسىز؟ بۇل جەردەن ابدەن زەرىگىپ كەتكەن شىعارسىز؟

— ءوزىم دە سولاي ەتەمىن عوي دەپ ويلاعانمىن، ءبىراق كەيبىر جايتكە كەزىگىپ قالعانىمدى، سۇيىكتى دوستىم، سىزگە ايتۋىم كەرەك.

— ول نە؟

— مىناداي ءبىر جاعداي ەدى. شىنىندا دا، ءوزىڭىز ايتقانداي، مەن وسى ارادا قاتتى زەرىكتىم، قالتامدا ءسىز قالدىرعان جەتپىس بەس پيستول بولعاسىن، كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن، وسىندا ايالداعان ءبىر جولاۋشى ءدۆوريانيندى شاقىرىپ الدىم-داعى، ءبىر رەت سۇيەك تاستاپ وينايىق دەدىم، ول كەلىسە كەتتى، اقىرىندا جەتپىس بەس ءپيستولىم مەنىڭ قالتامنان ونىڭ قالتاسىنا بارىپ ءتۇستى، وعان قوسا اتىمدى دا اكەتكەنىن ايتىپ وتىرعانىم جوق... ال، ءوزىڭىزدىڭ حال-احۋالىڭىز قالاي، سۇيىكتى د'ارتانيان؟

— لاج بار ما، سۇيىكتى پورتوس، جىگىتتىڭ ءاردايىم جولى بولا بەرمەدى، — دەدى د'ارتانيان. — «كىمنىڭ كارتادان قولى شىقپاسا، ماحابباتتان جولى شىعادى» دەگەن ماقالدى بىلەسىز عوي. ءسىز ماحابباتتان كەندە ەمەسسىز، سول سەبەپتى دە ويىننىڭ سىزدەن ءبىر ءوش العىسى كەلگەن شىعار. ءبىراق قۇبىلمالى تاعدىردا نە شارۋاڭىز بار! Tipشىلىكتىڭ ەركەتوتايى اتانعان جازعان-اۋ، تولىقسىعان گەرسوگينياڭىز بار ەمەس پە، ول سىزگە جەدەل جاردەم بەرۋ ءۇشىن، ءاردايىم قاسىڭىزدان تابىلادى ەمەس پە؟

— ءيا، ءوز باسىم سونداي ءبىر قىرسىق شالعان ويىنشى بولعاسىن، وعان ەلۋ شاقتى لۋيدور جىبەرىڭىز دەپ حات جازعانمىن، تاپ قازىرگى جاعدايدا وسىنداي اقشا ماعان وتە قاجەت،

— سونىمەن نە بولدى؟

— نە بولۋشى ەدى! ءبيبى، شاماسى، وز پومەستەلەرىنىڭ بىرىندە جۇرگەن بولۋعا ءتيىس — ءالى جاۋاپ العانىم جوق.

— قويىڭىزشى، راس پا؟

— ءيا، جاۋاپ ءالى كەلگەن جوق. كەشە مەن وعان ەكىنشى حاتتى جولدادىم، ول ءبىرىنشى حاتتان دا دالەلدىرەك، دايەكتىرەك... سۇيىكتى دوس، مىنەكي ءسىز دە كەلىپ جەتتىڭىز، ەندى ءوزىڭىز جايلى سويلەسەلىك. نەسىن جاسىرايىن، سىزگە نە بولىپ قالدى ەكەن دەپ، ازداپ الاڭداي دا باستاعان ەدىم.

— الايدا، كۇللى جاي-جاپساردى ەسكەرسەك، قوجايىن سىزگە جامان قارامايتىن سياقتى، سۇيىكتى پورتوس، — دەدى د'ارتانيان، اس تولى كاستريۋلدەر مەن بوس شىنىلاردى كورسەتىپ.

— ءسىز دە قىزىق ەكەنسىز! — دەدى پورتوس. — وسىدان ءۇش-تورت كۇن بۇرىن الگى ارسىز ماعان ەسەپ قاعازدى اكەلىپتى، مەن ونى قاعازىمەن بىرگە قۋىپ شىقتىم. مەن ءقازىر بۇل ارادا جاۋلاۋشى رەتىندە، جەڭىمپاز رەتىندە وتىرعان جانمىن، سول سەبەپتى دە شابۋىل جاسالا ما دەپ قاۋىپتەنىپ، باقايشاعىما دەيىن قارۋلانىپ العانمىن.

— دەگەنمەن، ءسىز اندا-ساندا جورىققا شىعىپ قايتاتىن بولۋىڭىز كەرەك، — دەدى د'ارتانيان كۇلىپ. سوسىن ول قولىن شوشايتىپ، شىنىلار مەن كاستريۋلدەردى نۇسقادى.

— سورلاعاندا مەن شىعا المايمىن عوي! —دەدى پورتوس. — شىققان اياعىم توسەككە ءجىپسىز بايلاپ تاستادى. توڭىرەكتى شارلاپ، ىشىم-جەم قورىن تاۋىپ جۇرگەن مۋشكەتون... مۋشكەتون، دوسىم-اۋ، — دەپ پورتوس ءسوزىن جالعاي ءتۇستى، — ءوزىڭ كورىپ وتىرسىڭ، مىنە بىزگە قوسىمشا كۇش تە كەلىپ جەتتى، ەندى ءبىز ازىق-تۇلىك قورىن تولىقتىرۋىمىز قاجەت.

— مۋشكەتون، ءسىز ماعان وسى جولى ءبىر قىزمەت كورسەتىڭىز، — دەدى د'ارتانيان.

— قانداي قىزمەت، سۋدار؟

— وسى ءادىسىڭىزدى پلانشەگە ۇيرەتسەڭىز. بالكىم، ءبىر كەزدە مەن دە قورشاۋعا ءتۇسىپ قالارمىن، سول كەزدە ءسىزدىڭ مىنا قوجاڭىزعا ءقازىر جاساپ وتىرعان قىزمەتتى پلانشە ماعان جاساسا ارتىق بولماس ەدى.

— و قۇداي-اي، — دەدى مۋشكەتون جاي عانا، — ودان وتكەن وڭاي ءىس جوق، سۋدار! جىلپوس بولساڭ جەتىپ جاتىر. مەن ءوزىم دەريەۆنيادا وسكەن ەدىم، اكەم قولى بوس كەزىندە ەپتەپ-سەپتەپ ۇرلىق-قارلىق جاسايتىن.

— ول قالعان ۋاقىتىندا نە ىستەۋشى ەدى؟

— ءوز باسىم كادىمگىدەي پايدالى ءىس دەپ سانايتىن ءبىر كاسىپپەن اينالىساتىن.

— قانداي كاسىپ؟

— بۇل — كاتوليكتەر مەن گۋگەنوتتاردىڭ سوعىسى كەزىندە بولعان وقيعا. كاتوليكتەردىڭ گۋگەنوتتاردى، گۋگەنوتتاردىڭ كاتوليكتەردى ءدىن-يمان ءۇشىن راقىمسىز قىرىپ-جويىپ جاتقانىن كورگەسىن، اكەم وزىنە ءبىر ءدۇبارا ءدىن ويلاپ تاۋىپ، بىردە كاتوليك، بىردە گۋگەنوت بولىپ جۇرە بەرەدى. سونىمەن ول ادەتتە مىلتىعىن يىعىنا سالىپ، جول قاپتالىن قۋالاي وسەتىن بۇتالاردى پانالاپ، ەمىن-ەركىن سەرۋەن قۇرىپ جۇرە بەرەدى ەكەن، ال، ەگەر جولاي جالعىز كەلە جاتقان كاتوليگى كورسە بولعانى، پروتەستانت بولىپ شىعا كەلەدى. ول دەرەۋ جولاۋشىعا مىلتىعىن كەزەپ تۇرا قالادى ەكەن-داعى، اناۋ ون شاقتى قادام جاقىن كەلگەندە وعان ءسوز تاستايتىن بولعان، اقىرىندا شىبىن جانىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن جولاۋشى ءاميانىن تاستاپ كەتە بەرگەن. ال، اكەم گۋگەنوتپەن كەزدەسە قالسا، كاتوليك شىركەۋىن جان-تانىمەن جاقسى كورىپ شىعا كەلەتىنى وزىنەن-وزى بەلگىلى عوي، سوندا ول وسىدان شيرەك ساعات بۇرىن عانا ءبىزدىڭ قاسيەتتى ءدىنىمىزدىڭ ارتىقشىلىعىنا قالاي عانا ءشۇبا كەلتىرگەنىنە ءوزى دە تۇسىنبەي قالادى ەكەن. سىزگە ءبىر ايتايىن دەگەنىم، سۋدار، مەن ءوز باسىم — كاتوليكپىن، ويتكەنى ۇستانعان قاعيداسىنان اينىمايتىن اكەم، مەنىڭ اعامدى گۋگەنوت ەتكەن-دى.

— سول ءبىر قادىرمەندى كىسى ءوز عۇمىرىن قالاي اياقتادى؟ — دەدى د'ارتانيان.

— و سۋدار، اقىرى قايىر بولمادى عوي. ءبىر كۇنى ءبىر تار سوقپاق ۇستىندە ول بۇرىن ديدارلاسقان گۋگەنوت پەن كاتوليكتىڭ اراسىنا ءتۇسىپ قالادى، ولار مۇنى بىردەن تانيدى. الگى ەكەۋى تاباندا باس قوسىپ، اكەمدى اعاشقا اسىپ كەتەدى. سوسىن ولار وزدەرى جاساعان ەرلىگىنە ماساتتانىپ، جولاي ءبىرىنشى كەزدەسكەن دەريەۆنيانىڭ شاراپحاناسىنا كەلىپ كىرەدى، ءبىز اعام ەكەۋمىز سول ارادا شاراپ ءىشىپ، قىزارا ءبورتىپ وتىرعانبىز...

سونىمەن سىزدەر نە جاسادىڭىزدار؟ — دەدى د'ارتانيان.

— ءبىز ولاردىڭ ءسوزىن ەستىپ الدىق-تاعى، — دەدى مۋشكەتون، — ولار كەيىن شاراپحانادان شىعىپ، ءارقايسىسى ءوز جونىمەن كەتكەسىن، اعام كاتوليكتىڭ جولىندا توسپادا قالدى دا، مەن گۋگەنوتتىڭ جولىن باقتىم. ەندى بىر-ەكى ساعات وتكەننەن كەيىن ءبارى دە تاپ-تۇيناقتاي بولدى: ەكەۋمىز دە شارۋامىزدى تىندىردىق، سوندا كۇنى بۇرىن ساقتىق ويلاپ، ءبىزدى ءار ءدىننىڭ داستۇرىندە باۋلىعان اكەمىزدىڭ كورەگەندىگىنە تاڭ قالىپ، تاڭداي قاعىستىق.

— ونىڭىز راس، مۋشكەتون، اكەڭىز شىنىندا دا ءبىر ەستيار قۋ بولسا كەرەك. قولى بوس كەزىندە سول ادال كىسى زيانكەس ىستەرمەن اينالىستى دەدىڭىز بە؟

— ءيا، سۋدار، ماعان تۇزاق قۇرۋدى دا، قارماق سالۋدى دا ۇيرەتكەن سول كىسى. لاج قانشا، وڭباعان قوجايىنىمىز قايداعى ءبىر مەشكەيلەرگە لايىق دۇمبىلەز تاعامداردى بەرىپ، ءالسىز اسقازانىمىزدىڭ بەرەكەسىن قاشىرا باستاعان كەزدە، مەن جايىمەن، ەپتەپ-سەپتەپ ەسكى كاسىبىمە كوشتىم. حانزادانىڭ ورمان-توعايلارىندا سەرۋەندەپ ءجۇرىپ اڭداردىڭ جىمىنا تۇزاق قۇردىم، بيىك مارتەبەلى بەكزاتتىڭ وزەن-سۋلارىنىڭ جاعاسىندا جاتىپ قارماق سالدىم، مىنە ەندى قۇدايعا شۇكىر، ءوزىڭىز دە كورىپ وتىرسىز، قۇر مەن قويان ەتىنە، موڭكەلەر مەن لاقالارعا، دىمكاس كىسىلەرگە مىڭ دا ءبىر داۋا بولاتىن، جەڭىل دە پايدالى تاعامدارعا شاش-ەتەكتەن كەلىپ جاتىرمىز.

ال، شاراپ شە؟ سىزدەرگە شاراپتى كىم اكەلىپ بەرەدى؟ قوجايىن با؟ — دەدى د'ارتانيان.

— بۇعان نە دەسەم ەكەن... ءيا دەۋ دە، جوق دەۋ دە قيىن.

— «ءيا دەۋ دە، جوق دەۋ دە قيىن» دەگەنىڭە قالاي تۇسىنەمىز؟

— ونىڭ بىزگە شاراپ بەرەتىنى راس، ءبىراق سونى قالاي بەرگەنىن ءوزى دە بىلمەيدى.

— مۋشكەتون، انىقتاي ايتساڭىزشى، سىزبەن سويلەسكەننىڭ وزىنەن كىسى ءبىراز ساباق الادى.

— ايتايىن، سۋدار. ساياحاتقا شىعىپ جۇرگەندە مەن كەزدەيسوق تالاي ەل، تالاي جەردى، سونىڭ ىشىندە جاڭا جۇرتتى دا كورگەن ءبىر يسپانعا جولىقتىم.

— مىنا كونتوركا مەن كومودتىڭ ۇستىندە سامساپ تۇرعان شىنىلاردىڭ جاڭا جۇرتقا قانداي قاتىسى بار؟

— سابىر، سۋدار — ونىڭ دا كەزەگى كەلەدى.

— دۇرىس ايتاسىڭ، مۋشكەتون، قۇلاعىم سەندە.

— سول يسپاننىڭ ءبىر قىزمەتشىسى بار ەكەن، مەكسيكادا ساياحات شەككەندە قاسىندا ءجۇرىپتى. سول قىزمەتشىسى ماعان جەرلەس بولىپ شىقتى دا، ەكەۋمىز دەرەۋ دوستاسىپ كەتتىك، ونىڭ ۇستىنە مىنەز-قۇلقىمىز دا بىردەي ەكەن. ءبىز ەكەۋمىز دە بارشا دۇنيەدەن اڭشىلىقتى جاقسى كورەدى ەكەنبىز، ول ماعان بۇراتانا حالىقتاردىڭ يەن تۇزدە جولبارىس پەن جابايى قوداستاردى بۇعالىقپەن اۋلايتىنىن ايتىپ بەردى، سوندا ولار وسىناۋ قورقىنىشتى اڭدارعا بۇعالىق تاستايتىن كورىنەدى. اۋەلگى كەزدە مەن جيىرما-وتىز قادام قاشىققا ارقان ۇستاپ، قالاعان نارسەنى بۇعالىقتاي الاتىن شەبەر كىسى جوق شىعار دەپ ويلاعانمىن، ءبىراق كوپ ۇزاماي ونىڭ راستىعىنا كوزىم جەتتى. مەنىڭ الگى سەرىگىم وتىز قادام جەرگە شىنى قويىپ، وعان تالاي رەت بۇعالىق تاستاپ، تارتىپ الا بەردى. سوسىن مەن دە جاتپاي-تۇرماي جاتتىعا باستادىم، تابيعات و باستا مەنى قابىلەت-دارىننان قۇر الاقان قالدىرماعان ەكەن، تاپ ءقازىر مەن بۇعالىقتى كەز كەلگەن مەكسيكاننان كەم تاستامايمىن. ال ءمان-جايعا ەندى تۇسىنگەن بولارسىز؟ ءسىزدىڭ قوجامىزدىڭ شاراپ پوگرەبى كەرەمەتتەي باي، ءبىراق ول كىلتتى قۇدايدىڭ ءتىرى جانىنا بەرمەيدى. ءساتى تۇسكەندە پودۆالدىڭ توبەسىندە ءبىر ساڭىلاۋى بار ەكەن. سول تەسىكتەن تۇزاق تاستايمىن. ءقازىر جاقسى شاراپ قويىلعان ءبىر جەردى بىلەم، كۇللى شاراپتى سول جاقتان الىپ جاتىرمىن. مىنە، سۋدار، كونتوركا مەن كومود ۇستىندە تۇرعان شىنىلارعا جاڭا جۇرتتىڭ قاتىناسى دەگەنىمىز وسى! ال ەندى ءسىز ءبىزدىڭ شارابىمىزدى تاتىپ كورىڭىز-داعى، ول جونىندەگى ويىڭىزدى بۇكپەي-بوگەلمەي ايتىڭىز.

— راقمەت، دوسىم، راقمەت، مەن الگىدە عانا اۋقاتتانىپ ەدىم.

— حوش، ەندەشە، مۋشكەتون، ستولعا تاعامداردى اكەل، ءبىز تاڭعى اسقا وتىرالىق، ال، د'ارتانيان ءبىز كورىسپەگەن ون كۇن ىشىندە نە كورىپ، نە بىلگەنىن ايتىپ بەرسىن، — دەدى پورتوس،

— ايتايىن، — دەپ د'ارتانيان كەلىسە كەتتى.

پورتوس پەن مۋشكەتون جاراقاتتارىنان جازىلىپ كەلە جاتقان كىسىلەر ەمەس پە، تاڭعى اسپەن راقاتتانا اۋقاتتانىپ جاتقاندا، د'ارتانيان باقىتسىز كۇندەردى باستارىنان بىرگە وتكىزىپ، ارادان قىل وتپەستەي تاتۋ، رياسىز كوڭىلدى ءاراميستىڭ جارالانىپ، لاجدىڭ جوعىنان كريەۆكەردە قالىپ قويعانىن، ال، اتوس ءوزىن جالعان اقشا جۇمسادىڭ دەن ايىپتاعان كىسىلەرمەن ايقاسىپ امەندە قالعانىن، ءوزىنىڭ انگلياعا قايتسە دە جەتۋ ءۇشىن، گراف دە ۆاردتىڭ قارنىن جارىپ تاستاعانىن جىرداي ەتىپ ايتىپ بەردى.

د'ارتانيان بار سىرىن وسىمەن اياقتادى؛ ءبىراق بۇعان قوسا ۇلى بريتانيادان ءتورت ارعىماق اكەلگەنىن — ونىڭ بىرەۋىن وزىنە، قالعانىن جولداستارىنا ادەيى ارناپ العانىن، ءسوزىنىڭ ەڭ سوڭىندا پورتوسقا ارنالعان اتتىڭ مەيمانحانانىڭ قوراسىندا تۇرعانىن ايتتى.

سول ساتتە پلانشە كەلىپ، ءوزىنىڭ قوجاسىنا اتتاردىڭ ءبىراز تىنىققانىن، ەندى كلەرمونگە جەتىپ تۇنەۋگە بولاتىنىن حابارلادى.

پورتوستى كورىپ كوڭىلىن ءبىر دەمدەگەننەن كەيىن، جىگىتىمىز قالعان ەكى دوسىنىڭ قانداي كۇيدە ەكەنىن بىلگەنشە اسىقتى، سول سەبەپتى دە ناۋقاستىڭ قولىنان قىسىپ قوشتاسىپ، سەرىكتەرىن ىزدەۋگە اتتاناتىنىن ءبىلدىردى. دەگەنمەن ول ەندى ءبىر اپتادان كەيىن وسى جولمەن كەيىن قايتاتىنىن، ەگەر سول كەزگە دەيىن مۋشكەتەر گران-سەن-مارتەن مەيمانحاناسىنان كەتپەسە، پورتوستى ەرتە كەتەرمىن دەگەن ويىن ايتتى.

پورتوس مىنا ءبىر شىققان بۋىننىڭ كەسىرىنەن بۇل ارادان ودان ەرتەرەك كەتە المايتىنىن ءبىلدىردى. بۇعان قوسا ول گەرسوگينياسىنان جاۋاپ كەلگەنشە شانتيليدەن شىعا المايدى.

د'ارتانيان ونىڭ تەزىرەك جىلى جاۋاپ الۋىنا تىلەك ءبىلدىرىپ، پورتوسقا قامقورلىق جاساۋدى مۋشكەتونعا تاعى دا قايتالاي تاپسىرىپ، قوجايىنعا اقى-پۇلىن تولەدى دە، پلانشەمەن بىرگە جولعا شىقتى، دايەكشىسى قوسارىنداعى ءبىر اتتى وسىندا قالدىرىپ كەتىپ ەدى.

XXVI

ءاراميستىڭ عىلىمي ەڭبەگى

د'ارتانيان پورتوسقا ونىڭ جاراقاتى جونىنەن دە، پروكۋرورشاسى جونىنەن دە ءلام دەپ ءتىل قاتپادى. ءبىزدىڭ گاسكونىمىز جاس تا بولسا اسا ساق بالا ەدى. ول ماقتانشاق مۋشكەتەر ايتقان اڭگىمەنىڭ بارىنە قۇلاي سەنگەن سىڭاي تانىتتى، ويتكەنى ەشبىر دوس بىرەۋدىڭ ءوزىنىڭ قۇپيا سىرىن اشكەرەلەگەنىنە توزبەيتىنىن جانە ول كىسى نامىسىنا تيەتىن بولسا، ءتىپتى توزبەيتىنىن جاقسى بىلەتىن. مۇنىڭ ۇستىنە ءبىز وزىمىزگە ومىر-تىرلىگى ابدەن ءمالىم كىسىدەن ىشتەي جوعارى تۇرامىز عوي. سول سەبەپتى دە د'ارتانيان كەلەشەك ايلا-امالدارىنىڭ جوباسىن جاساي وتىرىپ، اتوستى، پورتوس پەن ءاراميستى باس پايداسىنىڭ قۇرالى ەتپەك بولدى، بۇل ءۇشىن كۇن بۇرىن كوزگە كورىنبەس ءبىر جايتتەردى استىرتىن جيناپ الىپ، سولاردىڭ ارقاسىندا ءوزىنىڭ ءۇش دوسىن ەمىن-ەركىن باسقارىپ جۇرمەك ەدى.

ءبىراق ول جول بويى ۇدايى جابىعىپ، كوڭىلى ءبىر كوتەرىلمەي-اق قويدى: ادال قىزمەت اق نيەتى ءۇشىن بۇعان ىقىلاس قويعان بالعىن سۇلۋ بوناسە بيكەنى ويلادى. سوندا ول قولىنا قونعالى تۇرعان باقىتتان ايرىلعانىنا جابىققان جوق، ايەل بايعۇس ءبىر بالەگە ۇرىنىپ قالمادى ما ەكەن دەپ قاۋىپتەندى. جىگىت كاردينالدىڭ سول ايەلدەن ءوش الۋ ءۇشىن ادەيى جاساعان زۇلىمدىعى ەكەنىنە كۇمان كەلتىرمەدى، ال، مارتەبەلى تاقسىردىڭ وشپەندىلىگى سۇمدىق قاتال بولۋشى ەدى. ءمينيستردىڭ ءوزىن قالاي «ۇناتىپ قالعانىن» د'ارتانيان بىلمەيدى، ەگەر ونىڭ ۇيدە وتىرعان كەزىندە كەلگەندە، بالكىم، گۆارديا كاپيتانى دە كاۆۋا ونى بۇعان ايتىپ بەرەر مە ەدى، قايتەر ەدى.

دۇنيەدە ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن، جولدىڭ قالاي بىتكەنىن بىلدىرمەيتىن ءبىر قۇدىرەتتى كۇش بار، ول: قالىڭ وي تۇڭعيىعى. مۇنداي كەزدە كىسى سىرت كوزگە وياۋ كورىنگەنىمەن ۇيىقتاپ كەلە جاتقانداي بولادى، ونىڭ ويى ۇيقىدا كورگەن تۇسپەنەن بىردەي. سونىڭ ارقاسىندا ۋاقىتتا ەسەپ بولمايدى، دالادا قاشىقتىق بولمايدى. ءسىز ءبىر جەردەن شىعىپ، ەكىنشى ءبىر جەرگە كەلىپ جەتەسىز — بار بولعانى وسى. سوندا الگىدە وتكەن جولدان ەسىڭدە كومەسكى تۇماننان باسقا ەشتەڭە دە قالمايدى، ايتەۋىر ويىڭا بۇلدىراپ مىڭ سان كۇڭگىرت سۋرەتتەر: اعاشتار مەن بۇتالار، تاۋ مەن دالا، ساي-سالا كەلگەندەي بولادى. شانتيلي مەن كريەۆكەر اراسىنداعى التى-جەتى دە جەردى د'اراتانيان بۇلاڭ قۇيرىقپەن جەلە-جورتىپ وتىرعان اتىنىڭ ىڭعايىنا كوشىپ، ۇيقىلى-وياۋ، مەڭزەڭ كۇيدە وتكىزدى، ءبىراق وسى قىستاققا كەلىپ جەتىسىمەن جولدا كورگەن نارسەلەرىنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ قالدى.

تەك وسىندا كەلگەسىن عانا ول باسىن ءبىر سىلكىپ، ەسىن جينادى، اراميس قالعان اسحانانى كوردى، سوسىن اتىن تەبىنىپ جەلدىرىپ كەلىپ، ەسىك الدىنا توقتاي بەردى.

بۇل جولى ونى قوجايىن ەمەس، ايەلى قارسى الدى. د'ارتانيان كىسىنى تۇرىنەن تانيتىن؛ ول ايەلدىڭ تاعدىرىنا بەك رازى دوڭگەلەك، شىرايلى ءجۇزىن كورىپ، بۇعان قۋلىق جاساپ، باس قاتىرمايىن دەپ ويلادى: وسىنداي اقجارقىن، قايىرىمدى كىسىدەن جاماندىق كۇتۋگە بولمايدى.

— سۇيىكتى ءبيبى، وسىدان ون كۇندەي بۇرىن ءبىز مۇندا ءبىر كوڭىلدەس دوسىمىزدى قالدىرىپ كەتىپ ەدىك، سول ءقازىر قايدا ەكەن، بىلمەيسىز بە؟ — دەدى د'ارتانيان سالعان جەردەن.

— جيىرما ءۇش-جيىرما تورتتەر شاماسىنداعى سۇلۋ جاس جىگىت قوي، ءوزى ءبىر ۇندەمەيتىن، بيازى، سىمباتتى جىگىت قوي؟

— ونىڭ ۇستىنە يىعىنان جارالانعان ەدى.

— ءيا، ءيا.

— سونىمەن ول؟..

— ول ءالى وسىندا، سۋدار!

— قويىڭىزشى! — دەدى د'ارتانيان، اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، تىزگىندى پلانشەگە تاستاي سالىپ. — ءبيبى، ءسىز مەنى قايتا تىرىلتكەندەي بولدىڭىز-اۋ! مەنىڭ قىمباتتى ءاراميسىم قايدا، قايدا ءجۇر ول؟ قۇشاقتايىنشى ءوزىن. نەسىن جاسىرايىن، ونى كورگەنشە شىداي الار ەمەسپىن.

— راقىم ەتىڭىز، سۋدار، تاپ ءقازىر ول ءسىزدى-قابىلداي الار ما ەكەن؟

— نەگە؟ ونىڭ بولمەسىندە ايەل وتىر ما؟

— قۇدايىم-اي، ساقتاي گور، ءسىز نە دەپ كەتتىڭىز! بايعۇس بالا! جوق، سۋدار، ونىڭ قاسىنداعى ايەل ەمەس.

— كىم ەندەشە؟

— مونديدەدەن كەلگەن سۆياششەننيك پەن امەندەگى يەزۋيتتەر موناستىرىنىڭ يمامى.

— جاساعان-اي! بايعۇستىڭ ءحالى سونشالىق مۇشكىل مە ەدى؟ — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— جوق، سۋدار، ءحالى قايتا جاقسى. ءبىراق ناۋقاستان كەيىن قۇدايدىڭ شاپاعاتى تۇسكەن بە، ايتەۋىر، ءدىني تىرلىككە اۋىسپاققا بەل بۋعان.

— Ah، ءيا مەن ونىڭ، ۋاقىتشا مۋشكەتەر بولىپ جۇرگەنىن ءتىپتى ۇمىتىپ كەتىپپىن، — دەدى د'ارتانيان.

— سونىمەن، سۋدار، ءسىز ونى قايتكەندە دە كورگىڭىز كەلەدى عوي.

— البەتتە.

— ەندەشە اۋلاعا شىعىڭىزداعى، وڭ جاقتاعى باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلسەڭىز، ءۇشىنشى قاباتتاعى بەسىنشى بولمە.

د'ارتانيان كورسەتكەن جاققا قاراي جۇگىرىپ كەلدى دە، قاجەتتى باسقىشتى تاۋىپ الدى: بۇل ەسكى اسحانالاردىڭ اۋلاسىندا ءالى كۇنگە دەيىن كەزدەسەتىن سىرت باسقىشتاردىڭ ءبىرى ەدى. ءبىراق بولاشاق ابباتقا بىردەن كىرۋ وڭاي ەمەس ەكەن: ءاراميستىڭ بولمەسىنە اپاراتىن جول ارميدايدىڭ باعىنان دا بەتەر كۇزەتىلەدى ەكەن. بازەن دالىزدە قاراۋىل بوپ تۇر ەكەن، سەسكەنۋى-جاسقانۋى جوق، مۇنىڭ الدىن كەس-كەستەي بەردى، كوپ جىلعا سوزىلعان اۋىر سىننان كەيىن كوكەيىندەگى ماقساتىنا جەتۋگە ەندى تاياپ قالعاندا، ونى جانىن سالىپ قورعاماعاندا ءقايتسىن بايعۇس.

راسىندا دا بازەن ءومىر-باقي ءبىر ءدىن ادامىنىڭ دايەكشىسى بولۋدى ارمان ەتەتىن، وسى ءتاتتى قيالىن ءبىر ءسات تە ويىنان شىعارماي، ءاراميستىڭ پلاششتى تاستاپ، سۋتانا كيەتىن كەزىن اسىعا كۇتتى. جاس جىگىت قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ونداي كەز الىس ەمەس دەپ قايتا-قايتا ۋادە بەرگەسىن عانا ول مۋشكەتەرگە قىزمەت ەتىپ جۇرە بەردى، ال بازەننىڭ سوزىنە جۇگىنسەك، ءاراميستىڭ بۇل قىزمەتتەن تۇبىندە دىننەن بەزگەن بولىپ شىعاتىنى ءشۇباسىز ەدى.

دەمەك، بازەننىڭ جانى ءقازىر راقاتقا كەنەلىپ جۇرگەن. العان بەتىنەن جاڭىلماسا، قوجايىنى ەندى ايتقان سەرتىنەن قايتپايدى. ءتان جاراسى مەن رۋح جاراسى قوسىلىپ، قاباتتاسىپ كەلىپ، تاپ وسى جولى كوكەيىندە كوپتەن جۇرگەن كۇرت قيمىلعا باستاعان: ءبىر مەزگىلدە جانى مەن ءتانى بىردەي ازاپ شەككەن اراميس اقىرىندا دىنگە بارىپ جارماسقان، ءبىر باسىنا قوس قاسىرەت كەلىپ جابىسقاسىن — عاشىعى ىزىم-قايىم جوعالىپ، ءوزى يىعىنان جارالانعاسىن — ول مۇنى قۇدىرەتتىڭ قاھارىنا ىلىككەنىم دەپ جورىعان.

كوڭىل كۇيىنىڭ وسىنداي ءبىر قۇبىلمالى كەزىندە د'ارتانياننىڭ ەلەستەتىپ كەلگەنىن، ارينە، بازەن جاقتىرماي، جيىرىلىپ قالدى، ويتكەنى ونسىز دا ۇزاق ۋاقىت بويى بۇل ءفانيدىڭ ابىگەر-قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتكەن قوجاسىن ول قايتادان ەلىكتىرىپ-جەلىكتىرىپ اكەتۋى مۇمكىن. ول قايتكەن كۇندە دە ەسىكتى جانقيارلىقپەن قورعاۋعا بەلىن بەكەم بايلادى، ال، شاراپحانا يەسىنىڭ ايەلى بار سىردى اشىپ قويعاسىن، ول كوپە-كورىنەۋ اراميس ۇيدە جوق دەپ ايتۋعا ءداتى شىدامادى، ءبىراق وكىرەكتەپ جەتىپ كەلگەن كىسىگە تاڭ سارىدەن باستالىپ، اقشامعا دەيىن بىتپەيتىن (بۇل بازەننىڭ ءسوزى عوي) جانعا ساۋاپ كەڭەس كەزىندە قوجايىنىنا كەسىر جاساۋ بارىپ تۇرعان ادەپسىزدىك ەكەنىن تۇسىندىرمەك بولدى.

ءبىراق د'ارتانيان مەتر بازەننىڭ ءتىل مايىن تامىزا ايتقان مايموڭكەسىن قۇلاعىنا دا ىلمەي، جاقىن دوسىنىڭ دايەكشىسىمەن كەرىلدەسىپ جاتۋدى ار كورىپ، ونى ءبىر قولىمەن يتەرە سالدى دا، ەكىنشى قولىمەن سىرتىنا «№ 5» دەپ جازىلعان ەسىك تۇتقاسىن تارتا بەردى.

ەسىك اشىلىپ كەتكەسىن د'ارتانيان ىشكە كىردى.

اراميس ۇستىنە قولپىلداعان كەڭ شەكپەن، باسىنا سكۋفياعا ۇقساس توبەسى جايپاق تاقيا كيىپ، شيىرشىقتاۋلى قاعازدار مەن ۇلكەن-ۇلكەن كىتاپتار جاتقان ۇزىنشا ستول باسىندا وتىر ەكەن؛ ونىڭ وڭ جاعىنا يەزۋيت موناستىرىنىڭ يمامى، ال، سول جاعىنا — مونديدەدەن كەلگەن سۆياششەننيك جايعاسىپتى. پەردەلەر جارتىلاي عانا ىسىرىلىپ، تەرەزەدەن ءدىني كەڭەسكە ۇندەس ءبىر سىرلى جارىق ءتۇسىپ تۇر. جاس جىگىتتىڭ، جاس جىگىت بولعاندا مۋشكەتەر جىگىتتىڭ بولمەسىنەن كوزگە تۇسەتىن ءدۇنياۋي زاتتاردىڭ ءبارى سيقىرعا ۇشىراعانداي، ۇشتى-كۇيلى عايىپ بولىپتى؛ سونداي زاتتاردىڭ سىرتقى ءتۇرىنىڭ ءوزى مىنا الدامشى دۇنيەنى قوجايىنىنىڭ ەسىنە تۇسىرە مە دەپ قورقىپ، بازەن شپاگانى، پيستولەتتەردى، ۇكىلى قالپاقتى، ءار الۋان كەستەلەر مەن شىلتەرلەردى ءبىرجولاتا تىعىپ تاستاعان سياقتى.

وسىلاردىڭ ءبارىنىڭ ورنىنا ارىرەكتەگى كۇڭگىرت تۇكپىردە شەگەگە شىپىرتقى سياقتى بىردەڭە ءىلىنىپ قويىپتى، ول د'ارتانيانعا كىسىنىڭ ءوزىن-وزى ازاپتايتىن دويىر تارىزدەنىپ كورىندى.

ەسىك سىقىرلاي اشىلعاسىن، اراميس باسىن كوتەرىپ، كىرىپ كەلە جاتقان دوسىن كوردى، ءبىراق د'ارتانياننىڭ ءبىر قايران قالعانى، مۇنىڭ كەلگەنى مۋشكەتەرگە زارەدەي دە اسەر ەتپەدى — ول ءتىپتى بۇل دۇنيەدەن باز كەشكەن كىسى ءتارىزدى.

— قوش كەلىپسىز، - سۇيىكتى د'ارتانيان. ءسىزدى كورگەنىمە اسا قۋانىشتى ەكەنىمە سەنىڭىز، — دەدى اراميس سامارقاۋ ۇنمەن.

— مەن دە قۋانىشتىمىن. ءبىراق، الدىمدا وتىرعان كىسىنىڭ اراميس ەكەنىنە ءسال كۇماندانىپ تۇرعانىم، — دەدى د'ارتانيان جاي عانا.

— سونىڭ تاپ ءوزى، دوسىم، سونىڭ تاپ ءوزى! ءبىراق ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدە سونداي كۇدىكتى تۋدىرعان نە نارسە ەكەن؟

— مەن اۋەلى بولمەنى شاتاستىرعان ەكەنمىن دەپ، سوسىن قايداعى ءبىر ءدىني كىسىنىڭ ۇيىنە تاپ بولعان ەكەنمىن دەپ قالعانىم، ال ءسىزدى مىنا مىرزالاردىڭ اراسىنان كورگەننەن كەيىن تاعى دا قاتەلەسىپ كەتتىم: ءسىز اۋىر ناۋقاس سياقتى بولىپ كورىندىڭىز.

قارا كيىنگەن ەكەۋ د'ارتانياننىڭ نەنى مەگزەپ تۇرعانىن بىردەن ۇقتى دا، قاباقتارىن سۋىتىپ، بۇعان زارلەنە كوز تاستادى، ءبىراق د'ارتانيان ساسپادى.

— بالكىم، مەن سىزگە بوگەت جاساپ تۇرعان شىعارمىن، سۇيىكتى اراميس؟ — دەدى د'ارتانيان ءسوزىن جالعاپ. — تۇر-پىشىنىڭىزگە قاراعاندا، ءسىز مىنا كىسىلەرگە جانىڭىزدى جايىپ سالىپ جاتقان سياقتىسىز.

اراميس ءسال عانا قىزارعانداي بولدى.

— بوگەت جاساپ دەيسىز بە؟ و جوق، انت ەتەيىن بوگەت بولمايسىز، سۇيىكتى دوسىم! وسى ءسوزىمدى راستاۋ ءۇشىن، ءسىزدىڭ امان-ەسەن، ساۋ-سالامات كەلگەنىڭىزگە شەكسىز قۋانىشىمدى بىلدىرۋگە رۇقسات ەتىڭىز...

«اقىرىندا نە ايتاتىنىن تاپتى-اۋ ايتەۋىر! بۇعان دا شۇكىرشىلىك»، — دەپ ويلادى د'ارتانيان.

— ءۇشبۋ دوسىم تاياۋدا عانا زور قاۋىپتەن قۇتىلعان، — دەدى اراميس ءمۇلايىم داۋىسپەن، الگى ءدىن ادامدارىنا د'ارتانياندى كورسەتىپ.

— سول ءۇشىن جاراتقانعا جالبارىنىڭىز، سۋدار، — دەدى ولار د'ارتانيانعا قوسارلانا تاعزىم ەتىپ.

— مەن سولاي ەتكەنمىن، قۇرمەتتى قالپەلەر، — دەدى د'ارتانيان ولارعا ءوز تاراپىنان ىزەت كورسەتىپ.

— ءسىز كەلەر ۋاقىتتى ءدال تاۋىپ كەلدىڭىز، سۇيىكتى د'ارتانيان، — دەدى اراميس سىپايى عانا، — ەگەر ءسىز ءبىزدىڭ ايتىسىمىزعا قاتىساتىن بولساڭىز، ءوز بىلىمىڭىزبەن بىزگە كوپ-كوپ جاردەم كورسەتەر ەدىڭىز. امەن موناستىرىنىڭ يمام مىرزاسى، مونديدەدەن كەلگەن كيۋرە مىرزا ۇشەۋمىز كوپتەن نازارىمىزدى اۋدارىپ جۇرگەن كەيبىر ءدىني ماسەلەلەردى تالداپ وتىر ەدىك، ەگەر ءسىزدىڭ وسى ماسەلە جونىندەگى پىكىرىڭىزدى بىلسەم، دۇنيەدەگى ەڭ باقىتتى كىسى بولار ەدىم.

— اسكەري ادامنىڭ پىكىرىندە بەرەكە بولۋشى ما ەدى، — دەدى د'ارتانيان، اڭگىمەنىڭ ناسىرعا شاۋىپ بارا جاتقانىنان سەزىكتەنىپ، — مەنىڭ ءتىلىمدى الساڭىز، مىنا مىرزالاردىڭ وقىمىستى ەكەنىنە كامىل سەنۋىڭىزگە بولادى.

قارا كيىمدى كىسىلەر تاعى دا ءتاجىم ەتىستى.

— جوق، — دەدى بۇعان اراميس، — ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز بىزگە اسا قىمبات. گاپ مىنادا: يمام مىرزا مەنىڭ ديسسەرتاسيام نەگىزىنەن دوگماتيكالىق جانە ديداكتيكالىق بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

— ءسىزدىڭ ديسسەرتاسيا! ءسىز سوندا ديسسەرتاسيا جازىپ جاتىرسىز با؟

— البەتتە، — دەدى يەزۋيت. — بىرگە قول تاپسىرماس بۇرىن، قيىن سىناقتان ءوتۋ ءۇشىن، اۋەلى ديسسەرتاسيانىڭ بولماعى لازىم.

— قول تاپسىرۋ! — د'ارتانيان داۋىستاپ جىبەردى، ول ەڭ اۋەلى شاراپحاناشى ايەلىنىڭ، سوسىن بازەننىڭ ايتقان سوزدەرىنە مۇلدە سەنبەگەن ەدى. — قول تاپسىرۋ دەيدى!

ول بۇعان اڭ-تاڭ قالىپ، الدىندا وتىرعان كىسىلەرگە اڭىرىپ قاراي بەردى.

— سونىمەن.. .— دەدى اراميس ءسوزىن ساباقتاي ءتۇسىپ، ءبىر تەكتى ايەلدىڭ جاتىن بولمەسىنە تاڭەرتەڭگى قابىلداۋعا كەلگەن كىسى سياقتانىپ كرەسلوعا ساندەنىپ وتىرىپ جاتىپ، سوسىن بويىنا قان تاراتۋ ءۇشىن ايەلدىڭ قولى سياقتى، اپپاق بالعىن ساۋساعىن جوعارى كوتەpiپ. — سونىمەن، د'ارتانيان، ءوزىڭىز الگىدە عانا ەسىتتىڭىز عوي، يمام مىرزا مەنىڭ ديسسەرتاسيام دوگماتيكالىق بولسا ەكەن دەيدى، ال، مەنىڭ ءوز باسىم ونى ءىلىمي بولسا ەكەن دەيمىن. مىنە، سول سەبەپتى دە يمام مىرزا ماعان بۇرىن ەشكىم زەرتتەپ قاراستىرماعان جانە شىنىمدى ايتسام، سان ساققا سالىپ تالداۋعا، ۋاعىزداۋعا بولاتىن سونى ءبىر تاقىرىپتى ۇسىندى: «Vtrague manus in denebicendo clericis interioribus necessaria est...»

ءوقۋ-بىلىمى وزىمىزگە ەرتەدەن ايان د'ارتانيان ءبىر كەزدە دە تريەۆيل مىرزانىڭ الگى ءبىر سىيلىقتى جاس جىگىت بەكينگەمنەن الدى ەكەن دەپ ويلاپ قالىپ، سول سىيلىق جايلى ايتقان سيتاتانى قالاي تىڭداسا، مىنا سيتاتانى دا سولاي، جايباراقات وتىرىپ تىڭدادى.

— ...بۇل بىلاي دەگەن ءسوز، — دەدى اراميس ونىڭ جۇگىن جەڭىلدەتپەك بولىپ، — «تومەنگى دارەجەدەگى ءدىني دايەكشىلەرگە باتا قايىرۋ ءۇشىن ەكى قول قاجەت».

— كەرەمەت تاقىرىپ! — دەدى يەزۋيت داۋىستاپ.

— كەرەمەت جانە دوگماتتىق تاقىرىپ! — دەدى سۆياششەننيك ونى قوستاپ شاماسى، لاتىنشاعا د'ارتانيان سياقتى، ول دا دۇمبىلەزدەۋ بولۋ كەرەك، سول سەبەپتى دە يەزۋيتتىڭ ىزىنەن جاڭىلماي، اناۋ نە ايتسا، سونى جاڭعىرىق سياقتى قايتالاي بەرۋ ءۇشىن، يەزۋيتتەن كوز جازباي قارادى دا وتىردى.

ال، د'ارتانيانعا كەلسەك، مىنا ءبىر قارا كيىمدى كىسىلەردىڭ تاڭداي قاعىپ، تامسانعانى بۇعان ءتىپتى دە اسەر ەتپەدى.

— يا، بۇل كەرەمەت، prorsus admirabile، —دەدى اراميس اڭگىمەسىن جالعاپ، — ءبىراق شىركەۋ اۋليە-انبيەلەرى مەن كيەلى كىتاپتى مەيلىنشە تەرەڭ وقىپ-زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. ءبىراق — مەن ونى شىركەۋ قىزمەتشىلەرىنىڭ الدىندا باس ءيىپ مويىندايمىن — تۇنگى قاراۋىلعا تۇرىپ، كورولگە قىزمەت ەتۋ سالدارىنان ساباققا سالاقسىپ كەتتىم. سول سەبەپتى دە مەن سياقتى facilius natars تاقىرىپتى ءوزىمنىڭ تاڭداپ العانىم دۇرىس كورىنەدى، سوندا مەتافيزيكا مەن فيلوسوفياعا مورال قانداي قاجەت بولسا، ءدىن ءىلىمىنىڭ قيىن ماسەلەلەرىنە ول دا سونداي قاجەت بولار ەدى.

د'ارتانيان سۇمدىق جالىعىپ كەتتى، كيۋرەنىڭ دە ءحالى سولاي-دى.

كىرىسپە ءسوزىن قاراڭىزشى، قانداي عاجاپ! — دەدى يەزۋيت داۋىستاپ.

— كىرىسپەسىن-اي! — دەدى كيۋرە ايتەۋىر بىردەڭە ايتپاق بولىپ.

— Quemadmodum infer coelorum immensitatem ،

اراميس د'ارتانيان جاققا كوز قيىعىن سالىپ ەدى، دوسى جاق سۇيەگىن تاپ ءقازىر شىعارىپ جىبەرەتىن كىسىدەي، اۋزىن كەڭ اشا ەسىنەپ وتىر ەكەن.

— فرانسۋزشا سويلەسسەك قايتەدى وسى، اكەي — دەدى ول يەزۋيتكە، — د'ارتانيان مىرزا ءبىزدىڭ ءماسليحاتىمىزدى سوندا جاقسىراق باعالار ەدى.

— ءاپ بارەكەلدە، جولدان قاتتى شارشاپ كەلىپ ەدىم، مىنا لاتىنى قۇرعىرىڭ سىناپتاي سىرعىپ ۇستاتپاي وتىرعانى،- دەدى د'ارتانيان ونى قوستاپ.

— ماقۇل، — دەدى يەزۋيت سوزىنەن جاڭىلىنقىراپ قالىپ، ال، انا كيۋرە قۋانعانىنان ءجۇزى جادىراپ، د'ارتانيانعا ىرزا كوزبەن ءبىر قاراپ قويدى.— كانە، سونىمەن، وسى قاعيدادان نە تاباتىنىمىزدى قاراستىرىپ كورەلىك. مويسەي، قۇدايدىڭ ق ۇلى... ەسىڭىزدە بولسىن، تەك ق ۇلى عانا.. مويسەي باتانى قوس قولىمەن قايىرادى. ەۆرەيلەر دۇشپاندارىنىڭ ماسەلىن قايتارعىسى كەلگەن كەزدە، ول دۇشپانىنا ءوزىنىڭ قوس قولىن سۇيەپ تۇرۋعا ءامىر ەتەدى، دەمەك، ول قوس قولىمەن باتا بەرەدى. مۇنىڭ ۇستىنە ەۆانگەليەدە: «manum ەمەس، «imponite manus» دەلىنگەن — بۇل — «قولىڭدى» ەمەس، «قولدارىڭدى قوي» دەگەن ءسوز.

— قولدارىڭدى قوي، — دەدى كيۋرە قايتالاپ، ءوزى قولىن جايىپ كورسەتىپ.

— ال، پەتر اۋليەگە، — دەدى يەزۋيت ءسوزىن ساباقتاي ءتۇسىپ، — ونىڭ ميراسقورلارى پاپالار عوي — كەرىسىنشە بىلاي دەلىنگەن: «porrigە digitos» — «ساۋساقتارىڭدى جاي» دەلىنگەن. ەندى ءتۇسىندىڭىز بە؟

— البەتتە، ءبىراق ول وتە نازىك، عاجايىپ نارسە عوي، — دەدى اراميس، وسى ءماسليحاتتان زور عانيبەت تاۋىپ.

— ساۋساقتار! — دەدى يەزۋيت قايتالاپ. — پەتر اۋليە ساۋساقتارىمەن باتا بەرەدى، دەمەك، پاپا دا ساۋساقتارىمەن باتا بەرەدى. سوندا نەشە ساۋساعىمەن باتا بەرەدى؟ ءۇش ساۋساقپەن: اكە مەن بالا ءۇشىن جانە اۋليەنىڭ ارۋاعى ءۇشىن.

سول ارادا ءبارى دە شوقىنىستى، د'ارتانيان دا كوپشىلىككە قوسىلعاندى جەك كوردى،

— پاپا  — پەتر اۋليەنىڭ ميراسقورى جانە قۇدايدىڭ ءۇش قاسيەتىن بويىنا سىڭىرگەن؛ ال، قالعاندارى رۋحاني ساتىنىڭ ordines inferiores بولىپ تابىلادى، ولار قاسيەتتى اۋليەلەر مەن پەرىشتەلەر اتىمەن باتا بەرەدى؛ شىركەۋدىڭ ەڭ تومەنگى دايەكشىلەرى، ماسەلەنكي، ءبىزدىڭ دياكوندارىمىز بەن ريزانيچيلەرىمىز باتا قايىراتىن قيساپسىز كوپ ساۋساقتار بەينەسىندەگى ۇشىقتاۋمەن باتا بەرەدى. تاقىرىپتىڭ تۇرپايىلاپ ايتقانداعى ماعىناسى وسىنداي. Argumentum omni denudatum ornamento ، مەن وسىدان مىناۋ سياقتى ەكى توم جاسار ەدىم، — دەدى يەزۋيت.

تاباندا شابىتى تاسىپ كەتكەن ول ستولدى سالماعىمەن مايىستىرىپ جاتقان دۋالى اۋىز يواننىڭ كىتابىن الاقانىمەن سارت ەتكىزىپ قويىپ قالدى.

د'ارتانياننىڭ تۇلا بويى ءدىر ەتتى.

— البەتتە، — دەدى اراميس، — مەن بۇل تاقىرىپتىڭ اسەمدىگىنە شەك كەلتىرمەيمىن، ءبىراق وعان ءوزىمنىڭ ءالىم جەتپەيدى عوي دەپ ويلايمىن. مەن باسقا ءبىر تەكستى تاڭداپ الدىم. سۇيىكتى د'ارتانيان، بۇل سىزگە ۇناي ما، ايتىڭىزشى؛ «Non inutile est desiderium in oblatione»، بۇل بىلاي دەگەن ءسوز: «قۇدايعا قۇرباندىق جاساعان كىسىگە ازداپ تا بولسا قىنجىلعان جاراسادى».

— توقتاڭىز! — يەزۋيت بال ەتە قالدى. — توقتاڭىز مىنا تەكستىڭىز دىنسىزدىكپەن پارا-پار! «Augustinus» كىتابىندا تاپ وسىنداي ءبىر قاعيدا باردى، ال، و كىتاپ ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، جەندەتتىڭ، قولىمەن ورتەلەدى. جاس دوستىم، ساقتانىڭىز، ءسىز جالعان ىلىمگە جاقىن تۇرسىز! ءسىز ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز قۇرتاسىز، جاس دوس!

— ءسىز ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز قۇرتاسىز، — دەدى كيۋرە قايتالاپ، قايعىرا باسىن شايقاپ.

— ءسىز الگى اتى شۋلى ەرىك ەركىندىگى دەگەن ماسەلەنى قوزعاپ وتىرسىز، ول — ءازازىلدىڭ الداۋى. ءسىز پەلاگياشىلار مەن جارتىلاي پەلاگياشىلاردىڭ دىنسىزدىگىنە تاياپ قالدىڭىز.

— دەگەنمەن، قاسيەتتى اكەي.. .— دەپ اراميس ءسوز باستاي بەردى دە، دالەلدى سوزدەر باسىنا بۇرشاقتاي بوراپ كەتكەسىن اڭىرىپ تۇرىپ قالدى.

— ءوزىڭىزدى قۇداي جولىنا قۇرباندىق ەتكەن ساتتە، — دەدى يەزۋيت ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ، — وكىنەتىنىڭىزدى ءسىز، كانە، قالاي دالەلدەپ بەرەسىز؟ ءسىز مىنا ءبىر ديلەمماعا قۇلاق سالىڭىزشى: قۇداي دەگەنىمىز قۇداي، ال دۇنيە دەگەنىمىز ءازازىل. جالعان دۇنيە وتەدى دەپ وكىنۋ — ءازازىل وتەدى دە بىتەدى دەپ وكىنۋمەن بىردەي؛ مەنىڭ ءتۇيىنىم وسىنداي»، مەنىڭ ويىم دا وسىنداي، — دەدى جاندايشاپ كيۋرە. راقىم ەتىڭىز! — دەدى اراميس قايتادان ءسوز باستاپ. Dcsideras diabolum، بيشارا! — دەدى يەزۋيت داۋىستاپ. وسى ءازازىلدى اياپ تۇر! و جاس دوسىم، جالىنىپ-جالبارىنىپ سۇرايتىنىم، ءازازىلدى اياماڭىز! — دەدى كيۋرە كۇرسىنىپ.

د'ارتانيان ماڭگىرىپ بارا جاتقانىن سەزدى؛ ول ءوزىن جىندىحاناعا كەلىپ تۇسكەن ەكەنمىن، مىنا الدىمىزداعى كىسىلەر قالاي جىندانىپ كەتسە، ەندى مەن دە سولاي جىندانىپ كەتەتىن شىعارمىن دەپ ويلادى. ءبىراق ول ۇندەمەدى، ويتكەنى اڭگىمەنىڭ نە جايلى بولىپ جاتقانىنا ءتىپتى دە تۇسىنبەدى.

—وسى مەنى دە ءبىر تىڭداپ كورسەڭىزدەرشى، — دەدى اراميس سىپايى عانا، ءبىراق شامدانعانى سەزىلىپ قالدى. — مەن وكىنەمىن دەپ ايتپايمىن. جوق، مەن ونداي سوزدەردى ەشقاشاندا ايتپايمىن، ويتكەنى ول ناعىز ءدىننىڭ رۋحىنا ساي كەلمەيدى...

يەزۋيت قولىن اسپانعا جايدى، كيۋرە دە سونى قايتالادى.

— ءبىراق ءسىز مىناداي ۋاجگە توقتايسىز با: ءوزىڭىزدى ابدەن مەزى ەتكەن نارسەنى قۇداي جولىنا قۇرباندىققا شالۋعا بولمايدى. د'ارتانيان، ايتىڭىزشى مەنىڭ ءسوزىم دۇرىس قوي؟

— ارينە، دۇرىس ايتاسىز، شايتان العىر! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

كيۋرە مەن يەزۋيت وتىرعان جەرىندە قوپاڭ-قوپاڭ ەتىستى.

— مەنىڭ سۇيەنەر تىرەگىم — سيللوگيزم: دۇنيە اسەم؛ مەن بۇ دۇنيەدەن كەتەدى ەكەنمىن — ەندەشە، ءوزىمدى قۇربان ەتكەنىم؛ كيەلى كىتاپتا بۇل جونىندە جاقسى ايتىلعان: «قۇدايعا قۇرباندىق شال»، — دەپ.

— بۇل دۇرىس، — دەستى قارسىلاستارى.

— سوسىن... — دەدى اراميس اڭگىمەسىن سوزىپ، قۇلاعى قىزارسىن دەپ ونى قىسىپ-قىسىپ قويدى، ال، قولى اعارسىن دەپ ونى جوعارى كوتەردى، — سوسىن مەن بۇل تاقىرىپقا روندو جازعانمىن. وتكەن جىلى ونى ۆۋاتيۋر مىرزاعا كورسەتكەن ەدىم، سوندا الگى ۇلى ادام مەنى جاتتى دا ماقتادى.

— روندو! — دەدى يەزۋيت كەكەپ.

— روندو! — كيۋرە ونى قالاي ايتقانىن ءوزى دە بايقاماي قالدى.

— بىزگە سونى وقىپ بەرىڭىزشى، وقىڭىزشى. ازداپ كوڭىلىمىز كوتەرىلسىن، — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— جوق، ونىڭ ماعىناسى ءدىني نارسە، ول ولەڭمەن جازىلعان ايات، — دەدى اراميس.

— ءازازىل مە، بۇل نە پالە! — دەدى د'ارتانيان.

— مىنە، سول ولەڭ، — دەدى اراميس ءمۇلايىم كەيىپپەن، ءبىراق ءتۇرىن دە كولگىرسۋدىڭ بولار-بولماس تابى بار ەدى.

مۇنشا نەگە قايعىراسىڭ، شوگەسىڭ،

مۇنشا نەگە اۋىر ازاپ شەگەسىڭ.

قاسىرەتتىك قارا بۇلتىن تاراتقان

مۇنشا نەگە قايعىراسىڭ...

د'ارتانيان مەن كيۋرە ەكەۋى قاتتى قۋانىستى. يەزۋيت قاسارىن الگى پىكىرىنەن قايتپاي قويدى.

— قۇدايعا باعىشتالعان سوزدەن بۇل جالعاننىڭ رۋحى شىعۋداي ساقتانباق كەرەك. اۋليە اۆگۋستين قانداي وسيەت ايتقان؟ Severust، sit clcricorum sermo.

— ءيا، ۋاعىز تۇسىنىكتى بولۋى كەرەك! — دەدى كيۋرە.

— سونىمەن... — ءوزىنىڭ سىبايلاسى اداسىپ بارا جاتقانىن كورىسىمەن، يەزۋيت سوزگە كىرىستى، — سونىمەن ءسىزدىڭ ديسسەرتاسياڭىز بيبىلەرگە ۇنايدى دا قويادى. ول جۇرتقا قايداعى ءبىر پاتريۋ مىرزانىڭ اراشا ءسوزى سياقتى اسەر ەتەدى دە، ۇمىت بولادى.

— قۇداي قولداسا! — دەدى اراميس قىزىنا داۋىستاپ.

— مىنە كوردىڭىز بە! — دەدى يەزۋيت داۋسىن كوتەرىپ. — جۇرت ءالى ءسىز جونىندە كوپ شۋلاسادى، سوندا altissima voce قاتتى شۋلاسادى. ءسىز ءالى، جاس دوستىم، كۇنالى پەندەسىز، سونى ويلايمىن دا جانىم تۇرشىگەدى: جاراتقاننىڭ شاپاعاتى سىزگە دارىماي ما دەپ قورقامىن.

— قاسيەتتى اكەي، قام جەمەي-اق قويىڭىز، تاس تۇسسە — تالايىمنان كورەمداعى.

— پەندە شىركىننىڭ استامشىلىعى عوي.

— اكەم-اۋ، مەن ءوزىمدى ءوزىم جاقسى بىلەمىن، ايتقانىم — ايتقان، ودان ءسىرا قايتپان.

— سونىمەن، ءسىز وسى قاسارىسقان كۇيىڭىزدە سول تاقىرىپتى كەمىرە بەرەسىز عوي؟

— مەن ءوزىمدى تەك سول تاقىرىپتى زەرتتەۋگە جارالعان كىسىمىن دەپ ەسەپتەيمىن، باسقا تاقىرىپتى قالامايمىن. سول سەبەپتى دە باستالعان جۇمىستى جۇرگىزە بەرەمىن، سىزدەردىڭ نۇسقاۋىڭىزعا سايكەس ونى قالاي جوندەگەنىمدى كورگەندە كۇنى ەرتەڭ وعان وزدەرىڭىز دە رازى بولاسىز عوي دەپ ويلايمىن.

— اسىقپاي ەڭبەكتەنە بەرىڭىز. ءبىز ءسىزدى رۋحىڭىز بەرىك، كوڭىلىڭىز حوش-ۋاق كەزىندە قالدىرىپ بارامىز.

— ءيا، — دەدى يەزۋيت، — داقىل سەبىلدى، ەندى ءبىز تۇقىمنىڭ ءبىر بولەگى تاسقا ءتۇستى نەمەسە جولدا شاشىلىپ قالدى، ال، ونىڭ قالعان بولىگى جاساعان يەمنىڭ قۇستارىنا جەم بولادى دەپ قورقۋعا بولمايدى.

«و بالەكەت، لاتىنىڭمەن قوسا ءوزىڭدى دە وبا جالماسا ەكەن تەزىرەك!» — دەپ ويلادى د'ارتانيان ابدەن دىڭكەلەگەنىن سەزىپ.

— ۇلىم مەنىڭ، ەرتەڭگە دەيىن حوش بولىڭىز، — دەدى كيۋرە.

— ەرتەڭگە دەيىن، جاۋجۇرەك بوزبالا، — دەدى يەزۋيت. — ءسىز شىركەۋدىڭ جارىق ءبىر شامشىراعى بولعالى تۇرسىز. وسىناۋ شامشىراقتىڭ دۇنيەنى جالمايتىن جالىنعا اينالماۋىنا ءتاڭىرىم جار بولعاي-اق!

ۇزاق ءبىر ساعات بويى تىرناعىن كەمىرىپ ازەر وتىرعان د'ارتانيان ەندى ساۋساعىن شايناۋعا كوشتى.

قارا كيىمدى ەكەۋ ورىندارىنان تۇرىپ، اراميس پەن د'ارتانيانعا ءتاجىم ەتتى دە، ەسىككە قاراي بەتتەدى. كۇن ۇزاق سول ارادا تۇرىپ، وسىناۋ ءىلىمي تالاستى شىن پەيىلىمەن بەرىلە تىڭداعان بازەن، دەرەۋ ولاردىڭ الدىنان شىعىپ، سۆياششەننيكتىڭ دۇعالىعىن، يەزۋيتتىڭ ءتاسبىسىن الىپ، ولارعا قوشامەتتەي جول كورسەتىپ، ىلگەرى ءجۇردى.

اراميس ولاردى شىعارىپ سالماق بولىپ، باسقىشپەن تومەن ءتۇستى دە، سو زامات ءالى دە ۇيقىلى-وياۋ كىسىدەي مەڭ-زەڭ بولىپ وتىرعان د'ارتانياننىڭ قاسىنا قايتىپ كەلدى.

وزدەرى وڭاشا قالعاسىن، ەكى دوس بىر-بىرىنەن ىڭعايسىزدانىپ ۇندەمەي قالدى؛ ءبىراق وسى ۇنسىزدىكتى ەكەۋىنىڭ بىرەۋى بۇزۋى كەرەك ەدى؛ د'ارتانيان بۇ كەزەكتى اراميسكە بەرگىسى كەلگەسىن بە، قالاي، اۋەلگى ءسوزدى اراميس باستادى.

ءوزىڭىز كورىپ وتىرسىز، مەن كوكەيكەستى ارمانىما قايتىپ ورالدىم، — دەدى ول.

— ءيا، جاڭا عانا الگى ءبىر مىرزا ايتقانىنداي-اق، سىزگە شاپاگاتتارىن دەگەن ەكەن.

— و، بۇل ءفانيدى تارك ەتۋ جونىندەگى وي كوڭىلىمە باياعىدا-اق ۋالاعان، ونى ءسىز مەنەن تالاي رەت ەستىگەنسىز، سولاي ەمەس پە، دوسىم؟

— ارينە، ايتقانسىز، ءبىراق مەن سونىڭ ءبارىن ءسىز ويناپ ايتادى عوي دەپ ويلايتىنمىن.

— ونداي نارسەمەن ويناي ما ەكەن! د'ارتانيان، سىزگە نە بولعان.

— شايتان العىر-اۋ! ءبىز اجالمەن دە ازىلدەسىپ ءجۇرمىز عوي.

— سونى بەكەر جاسايمىز، د'ارتانيان، ويتكەنى اجال دەگەنىمىز كىسىنى دوزاققا نەمەسە ۇجماققا اپاراتىن داربازا عوي.

— كەلىستىم، اراميس، ءبىراق قۇداي ءۇشىن، ءدىني تالاستى قويالىقشى. مەنىڭشە، ءسىزدىڭ الگىدە العان سىباعاڭىز بۇگىنگە ابدەن جەتەدى. ال، ماعان كەلسەك، شالا-پۇلا بىلەتىن كەيبىر لاتىن ءسوزىنىڭ ءوزىن ۇمىتىپ قالعانمىن، ءبىراق سونىڭ ءوزىن ءبىلدىم دەۋگە دە بولماس، مۇنىڭ ۇستىنە، سىزدەن نەسىن جاسىرايىن، ەرتەڭگى ساعات وننان بەرى ءنار تاتقانىم جوق، ولەردەي اشپىن.

— ءقازىر تۇسكى اسقا وتىرامىز، سۇيىكتى دوس، ءبىراق بۇگىن كۇن جۇما ەكەنىن ۇمىتپاڭىز، مۇنداي كۇنى مەن ەتتى جەمەك تۇگىل، وعان قاراۋعا دا جۇرەكسىنەمىن. ەگەر ءسىز مەنىڭ تاعامىمدى قاناعات تۇتساڭىز، ول — اسىلعان تەتراگون مەن جەمىستەر.

— تەتراگون دەگەنىڭىزدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ — دەدى د'ارتانيان ەلەڭ ەتىپ.

— ول كادىمگى شپينات (وسىمدىك)، — دەدى اراميس. — ءبىراق سىزگە ارناپ تاعامعا جۇمىرتقا قوستىرامىن، بۇل، ارينە، ەرەجەنى بۇزعاندىق، ويتكەنى جۇمىرتقادان بالاپان شىعادى، دەمەك، ول — ەت دەگەن ءسوز.

— ارينە، داستارقانىڭىز مول ەمەس، ءبىراق سىزبەن سۇحباتتاسۋ ءۇشىن كونەمىن-داعى، قايتەيىن.

— قۇلقىندى كۇيتتەپ كەتپەگەنىڭىزگە كوپ راقمەت، — دەدى اراميس؛ — بۇل تاعام ءسىزدىڭ تانىڭىزگە پايدالى بولماعانىمەن، جانىڭىزعا پايدالى بولاتىنى كۇمانسىز.

— سونىمەن، اراميس، ءسىز ءدىن ساياسىنا ءبىرجولا شىعاسىز عوي؟ بۇعان دوستارىمىز نە دەيدى، دە تريەۆيل مىرزا نە دەيدى؟ ايتپادى دەمەڭىز، ولار ءسىزدى قاشقىن دەپ ەسەپتەيدى ءالى.

— مەن ءدىني قىزمەتپەن تانىسپايمىن، ونىمەن قايتادان تابىسامىن. ەگەر مەن شىن قاشقىن بولسام، وندا وسى جالعان دۇنيە ءۇشىن ءدىندى تاستاعان شىركەۋدىڭ قاشقىنىمىن. مۋشكەتەر پلاششىن كيگەندە ءوزىمدى ءوزىم زورلاپ-قورلاعانىمدى بىلەسىز عوي.

— جوق، مەن ونى بىلمەيمىن.

— مەنىڭ سەميناريانى قالاي تاستاپ كەتكەنىمدى ءسىز ءالى بىلمەيسىز بە؟

— بىلمەيمىن.

— ەندەشە، ول مىناداي. ءىنجىلدىڭ وزىندە: «بىر-بىرىڭمەن سىرلاسىڭدار» دەپ جازىلعان. مىنە، مەن دە، د'ارتانيان، سىزگە اعىنان جارىلماقپىن.

— مەن ءسىزدىڭ كۇنالارىڭىزدى ايتپاي-اق كەشىرەمىن. قانداي قايىرىمدى كىسى ەكەنىمدى ءوزىڭىز دە كورىپ وتىرسىز عوي.

— قاسيەتتى نارسەنى قالجىڭعا شاپتىرما، دوسىم.

— قويدىم، قويدىم، كانە، سويلەڭىز، قۇلاعىم سىزدە.

— مەن توعىز جاستان سەميناريادا تاربيەلەنە باستادىم. جيىرماعا تولۋىما ءۇش-اق كۇن قالعان-دى، سوسىن اببات بولىپ شىعامىن دا، ءبارى ورنى-ورنىنا كەلەر ەدى. ءبىر كۇنى كەشقۇرىم، ۇيرەنشىكتى ادەت بويىنشا، ۋاقىتىمنىڭ كوبىن وتكىزىپ جۇرگەن ءبىر ۇيدە وتىر ەدىم، — لاج بار ما، ول كەزدە ءار نارسەگە اۋەس، ەلگەزەك جاس ەدىم — سول ءۇيدىڭ حوزيايكاسىنا اۋليە-انبيەلەردىڭ حيكايالارىن وقىپ بەرگەنىمە قىزعانىشپەن تۇكسىنە قاراپ جۇرەتىن ءبىر وفيسەر كەنەت، ەشبىر دىبىس بەرمەي، ىڭ-شىڭسىز كىرىپ كەلگەنى. سول كۇنگى كەشتە مەن يۋديف تاريحىنىڭ ءبىر كورىنىسىن اۋدارىپ، قاسىمداعى كەلىنشەككە وقىپ بەرىپ، ول ونى اسىرا ماقتاپ، يىعىما باسىن سۇيەپ، الگى ولەڭدى ەكەۋمىز قوسىلىپ قايتا وقىپ وتىرعانبىز. ايەلدىڭ تاپ وسىلاي اسىلىپ... ەركىن وتىرۋى... وفيسەرگە ۇنامادى. وفيسەر ءلام دەپ سىر بەرمەدى، ءبىراق مەن دالاعا شىققاندا، سوڭىمنان ەرە شىقتى.

«اببات مىرزا، — دەدى ول مەنى قۋىپ جەتكەسىن، — ءوزىڭىزدى تاياققا جىققاندى جاقسى كورەسىز بە؟»

«بۇل ساۋالىڭىزعا قاپەلىمدە نە دەپ جاۋاپ بەرەيىن، سۋدار، ويتكەنى وسى ۋاقىتقا دەيىن مەنى ەشكىم، ەش جەردە ۇرىپ كورگەن ەمەس دەدىم».

«ەندەشە، مەنىڭ ءسوزىمدى قۇلاعىڭىزعا قۇيىپ الىڭىز، اببات مىرزا: ەگەر ءسىز بۇدان بىلاي بۇگىن ەكەۋمىز كەزدەسكەن ۇيگە كەلەتىن بولساڭىز، مەن سىزگە سونى جاسايمىن».

مەن، شاماسى، قورقىپ كەتسەم كەرەك، ءوڭىم اپپاق بولىپ، تىزەمنىڭ قالتىراپ كەتكەنىن سەزدىم، بىردەڭە دەپ جاۋاپ قاتايىن دەسەم، اۋزىما ءسوز تۇسپەيدى، سوسىن ۇندەمەي تۇرىپ قالدىم.

وفيسەر مەنىڭ جاۋابىمدى كۇتسە كەرەك، مەن ۇندەمەگەسىن قارقىلداپ ءبىر كۇلدى دە، كەيىن بۇرىلىپ، ۇيگە قايتا كىرىپ كەتتى، سول سۇمىرەيگەن كۇيى سەمينارياعا قايتىپ كەلدىم.

مەن ءوزىم — ناعىز اقسۇيەكپىن، قىزۋ قاندى كىسىمىن، ونى ءوزىڭىز دە بايقاعان شىعارسىز، سۇيىكتى د'ارتانيان؛ ول مەنى قاتتى قورلادى، ءبىراق ونى ەشكىم كورىپ-بىلمەسە دە، سول ءبىر جايت جۇرەگىمنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە جاتىپ الىپ، شوق تۇسكەندەي كۇيدىرگەنى-اي. مەن قاسيەتتى اكەيلەرگە ءدىني قىزمەتتى قابىلداۋعا ءالى ءازىر ەمەس ەكەنىمدى ءبىلدىردىم، سوسىن وسى ءوتىنىشىم بويىنشا، پىرگە قول تاپسىرۋ عۇرپى ءبىر جىلعا كەيىنگە قالدىرىلدى.

سودان كەيىن مەن پاريجدەگى ەڭ تاڭداۋلى سايىسكەر ۇستازعا بارىپ، ودان كۇن سايىن ساباق الماق بولىپ كەلىستىم — ءبىر جىل بويى ودان كۇن قۇرعاتپاي ساباق الىپ ءجۇردىم. سوسىن بىلتىر ءجابىر كورگەن كۇنگە اتتاي ءبىر جىل تولعاسىن، سۋتانىمدى شەگەگە ءىلدىم دە، اقسۇيەكشە ىزديىپ كيىنىپ، وزىمە تانىس ءبىر تەكتى ايەلدىڭ ۇيىندەگى بالعا باردىم، مەنىڭشە، دۇشپانىم دا سوندا بولۋعا ءتيىس. بۇل وقيعا فورس تۇرمەسىنە تاياۋ، فران-بۋرجۋا كوشەسىندە بولعان ەدى.

وفيسەر شىنىندا دا سوندا ءجۇر ەكەن. ول ءبىر ادەمى كەلىنشەككە قيىلا قاراپ، وعان ماحاببات ولەڭىن تاقپاقتاي ايتىپ تۇرعان كەزىندە قاسىنا جەتىپ باردىم-داعى، ەكىنشى شۋماقتىڭ ورتا شەنىندە ولەڭ ىرعاعىن ءۇزىپ جىبەردىم.

— سۋدار، — دەدىم مەن وعان، — ەگەر مەن پايەن كوشەسىندەگى وزىڭىزگە ءمالىم ءبىر ۇيگە باراتىن بولسام، ءسىز وعان بۇرىنعىشا قارسىلىق جاسايسىز با؟ ەگەر امىرىڭىزگە قۇلاق اسپاسام، ءسىز مەنى ءالى دە تاياققا جىعۋدان تايىنبايسىز با؟»

وفيسەر ماعان اڭ-تاڭ قالىپ ءبىر قارادى دا:

«ءسىزدىڭ مەندە نە شارۋاڭىز بار، سۋدار؟ مەن ءسىزدى ءتىپتى بىلمەيمىن عوي»، — دەدى.

«مەن الگى اۋليە-انبيەلەردىڭ حيكايالارىن وقىپ، «ءيۋديفتى» ولەڭمەن اۋداراتىن جاس ابباتپىن»، — دەدىم مەن وعان.

«اح، ءيا! ەندى عانا ەسىمە ءتۇستى، — دەدى وفيسەر مىسقىلداي كۇلىپ. — سىزگە نە كەرەك؟»

«ماعان كەرەگى — ءسىز مەنىمەن بىرگە دالاعا شىعىپ، ءبىراز سەرۋەندەپ قايتساڭىز».

«ەگەر ءسىز سوعان دىلگەر بولساڭىز، ەرتەڭ ازاندا بارايىن جانە شىن كوڭىلىممەن قۋانا-قۋانا بارايىن».

«جوق، ەرتەڭ تاڭ ازاندا ەمەس، تاپ ءقازىر ءجۇرىڭىز»

«دىكىلدەپ قويماساڭىز، قايتەيىن...»

«ءيا، قويمايمىن».

«ولاي بولسا، جۇرەلىك. بيبىلەر، — دەدى ول ايەلدەرگە قاراپ، — مازاسىزدانىپ جۇرمەڭىزدەر: مەن ءقازىر مىنا ءبىر مىرزانى ولتىرەمىن دە، دەرەۋ قايتىپ كەلەمىن، سوسىن ولەڭنىڭ سوڭعى شۋماعىن ايتىپ بەرەمىن».

ەكەۋمىز سىرتقا شىقتىق. مەن ونى پايەن كوشەسىنە، وسىدان ءبىر جىل بۇرىن، تاپ وسى مەزگىلدە، وزىڭىزگە ءمالىم، الگى ءبىر سىپايى سوزدەردى ماعان ايتاتىن جەرگە، ەرتىپ اكەلدىم. تامىلجىعان ايلى ءتۇن ەدى. ءبىز شپاگامىزدى جالاقتاتىپ سۋىرىپ الىستىق، ءبىرىنشى سىلتەگەننەن-اق مەن ونى تۇرعان جەرىندە سەسپەي قاتىردىم.

— شايتان السىن! — دەدى د'ارتانيان تولقىپ.

— ايەلدەر ءوز ءانشىسىنىڭ قايتىپ كەلمەگەنىن كورگەننەن كەيىن، — دەدى اراميس ءسوزىن جالعاپ، — جانە ونى پايەن كوشەسىندە شپاگامەن تۇيرەلىپ جاتقان جەرىنەن تاۋىپ العاننان كەيىن، وفيسەردى مەنىڭ ولتىرگەنىمدى بىردەن بىلە قويادى دا، مۇنىڭ سوڭى داۋعا اينالدى. وسىنىڭ كەسىرىنەن ءبىراز ۋاقىت سۋتانادان باس تارتۋىما تۋرا كەلدى. سول كەزدەرى تانىسقان اتوس پەن، سايىس ساباقتارىنا قوسا ماعان جەكپە-جەكتىڭ كەيبىر ادىس-تاسىلدەرىن ۇيرەتكەن پورتوس مەنى مۋشكەتەر پلاششىن سۇراپ، ءوتىنىش ايتۋعا كوندىردى. ارراستى قورشاۋ كەزىندە قازا تاپقان اكەمدى كورول وتە جاقسى كورۋشى ەدى، سودان با، قايدام، ماعان پلاشش تاپسىرىلدى... ەندى ماعان شىركەۋ اياسىنا قايتىپ باراتىن ۋاقىت كەلگەنىن وزىڭىزدە ءتۇسىنىپ وتىرعان شىعارسىز.

— بۇگىننەن ەرتە دە، كەش تە ەمەس، تاپ ءقازىر شىركەۋدى تاپقىڭىز كەلگەنى قالاي؟ سىزگە نە بولعان، وسىنداي جامان وي كوڭىلىڭىزگە قالاي ۇيالاعان؟

— سۇيىكتى د'ارتانيان، مىنا جاراقات ماعان ءتاڭىرىنىڭ زاۋالىنداي بولىپ كورىندى.

— مىنا جاراقات پا؟ قايداعىنى ايتپاڭىزشى! ونىڭ ءوزى جازىلىپ تا قالىپتى، ءسىز تاپ ءقازىر وسى جاراقاتتىڭ ازابىن تارتىپ جاتقان جوقسىز.

— ەندى نەنىڭ ازابىن تارتىپپىن؟ — دەدى اراميس قىزاراقتاپ.

— ءسىزدىڭ ايەل سالعان جاراڭىز جۇرەگىڭىزدە، اراميس ونداي جارانىڭ ازابى دا اۋىر، كىسى قانسىراپ قالادى.

ءاراميستىڭ كوزى جايناپ سالا بەردى.

— قويىڭىز، — دەدى ول ىشكى تەبىرەنىسىن بىلدىرمەس ءۇشىن مۇنى ەلەمەگەن بولىپ، — سونى ءسوز قىلىپ قايتەمىز! ماحاببات ماشاقاتىنان قاسىرەت شەگىپ جۇرسەم سول! Vanitas vanitatum (ابىگەردىڭ ابىگەرى!) سوندا قالاي، ءسىز مەنى ەسالاڭ بولىپ كەتتى دەپ ويلايسىز با؟ كىم ءۇشىن؟ گارنيزوندا جۇرگەندە كوڭىلدەس بولعان كانيزاكتار مەن كۇتۋشى قىزدار ءۇشىن بە... جيىركەنىشتى نارسە عوي ول!

— كەشىرىڭىز، سۇيىكتى اراميس، ءسىز قۇلاشتى بيىگىرەك سىلتەپ جۇرگەن سياقتى ەدىڭىز.

— بيىگىرەك! سونشالىقتى نامىس قۋالاپ اسقاقتايتىن مەن كىم ەدىم؟ مەن — ءمۇساپىر مۋشكەتەرمىن، دۇنيەدە بىرەۋگە كىرىپتار بولۋدى جەك كورەتىن، سىپايى قاۋىم اراسىندا ءوزىن كوزگە شىققان سۇيەلدەي وعاش سەزىنەتىن، قايىرشىداي ءبىر بايعۇسپىن عوي!

— اراميس! اراميس! — دەدى داۋىستاپ د'ارتانيان، دوسىنا كۇدىكتەنە كوز تاستاپ.

—تۋماق بار دا، ولمەك بار. تىرلىكتە كورەتىنىڭ ءجابىر-جاپا، قايعى-قاسىرەت، — دەدى اراميس تۇنەرە ءسوزىن جالعاپ. — كىسىنى باقىتپەن بايلانىستىراتىن دانەكەر ءجىپ بىرتىندەپ، قولىندا تۇرىپ-اق بىرت-بىرت ۇزىلە بەرەدى، ەڭ اۋەلى التىن جىپتەر ۇزىلەدى. و سۇيىكتى د'ارتانيان، — دەدى اراميس كۇيىنىشتى ۇنمەن، — ماعان قۇلاق سالساڭىز: جانىڭىز جارالانعان كەزدە ونى جۇرت كوزىنەن جاسىرىڭىز! ۇندەمەۋ — باقىتسىز جاننىڭ سوڭعى قۋانىشى؛ ءوز قاسىرەتىڭىزدى ەشكىمگە دە ايتپاڭىز. جارالى مارالدىڭ قانىنا شىبىن قالاي جەرىك بولسا، ءبىزدىڭ كوز جاسىمىزعا جەرىك جاندار دا تولىپ جاتىر.

— قايران دۇنيە، ءسىز ماعان مەنىڭ ءوز باسىمنان وتكەرگەن قايعىمدى ايتىپ بەردىڭىز-اۋ، سۇيىكتى اراميس، — دەدى د'ارتانيان اۋىر كۇرسىنىپ.

— قالايشا!

يا! كۇنى كەشە عانا جانىمداي جاقسى كورىپ، ايالاپ ارداقتاپ جۇرگەن ايەلدى ۇرلاپ كەتتى. مەن ونىڭ قايدا ەكەنىن، كىم قايدا اكەتكەنىن بىلمەيمىن: بالكىم، ول تۇرمەدە شىعار، بالكىم ەندىگى ءولىپ تە قالعان شىعار.

ءسىز: ول ايەل مەنەن ەركىنەن تىس كەتىپ قالدى، دەپ ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز جۇباتا الاسىز جانە ودان ەشبىر حابار كەلمەسە، سىزبەن حابارلاسۋعا تىيىم سالىنعانىن بىلەسىز، ال، ماعان كەلسەك...

— يا، سىزگە كەلسەك؟..

جوق، ەشتەڭە ەمەس، — دەدى اراميس. — ەشتەڭە ەمەس...

— ءسويتىپ، ءسىز بۇل فانيدەن ءبىرجولاتا كۇدەر ۇزەسىز عوي، ەندى سول سەتىڭىزدەن تايمايسىز با؟

— ماڭگى تايمايمىن. بۇگىن ءسىز مەنىڭ دوسىمسىز، ەرتەڭ ءسىز مەن ءۇشىن قۇر ەلەسسىز، ءتىپتى ۇشتى-كۇيلى بولماسسىز دا. بۇل دۇنيە — قۋ مولا، وزگە ەشتەڭە دە ەمەس.

— شايتان اتسىن! سارى ۋايىمعا سالىنىپ كەتتىڭىز عوي ءتىپتى!

— ەندى قايتەيىن! ەسىل-دەرتىم وسى رۋحاني تىرلىكتە قانات بىتكەندەي شارىقتاي جونەلگەم.

د'ارتانيان جىميىپ ءبىر كۇلسە دە، ءلام دەپ جاۋاپ قاتپادى.

ءبىراق وسىعان قاراماستان، ازىرشە ارالارىندا جۇرگەسىن، مەن اۋەلى ءسىزدىڭ ءوزىڭىز جايلى، دوس-جاراندارىمىز جايلى سويلەسكىم كەلىپ ەدى، — دەدى اراميس ءسوزىن جالعاپ.

— ال مەنىڭ ءوز باسىم، — دەدى د'ارتانيان وعان، — سىزبەن مىنا ءوزىڭىز جايلى اڭگىمە شەرتپەكشى ەدىم، ءبىراق ءسىز بۇل دۇنيەدەن باز كەشىپ، الىستاپ كەتتىڭىز. ءسىز ءقازىر ماحابباتتان جيرەنەسىز، دوستارىڭىز ءسىز ءۇشىن قۇر ەلەس، دۇنيە — قۋ مولا...

— قايتەيىن! وعان كەيىن ءوزىڭىزدىڭ دە كوزىڭىز جەتەر، — دەدى اراميس كۇرسىنىپ.

— ەندەشە بۇل اڭگىمەنى دوعارالىق تا، ءسىزدىڭ كانيزاگىڭىز بە، الدە كۇتۋشى قىزىڭىز با، ايتەۋىر، بىرەۋىنىڭ تاعى دا كوزىڭىزگە ءشوپ سالعانىن حابارلايتىن مىنا ءبىر حاتتى وتقا جاعالىق.

— قايداعى حات؟ — دەدى اراميس ەلەڭ ەتىپ.

— ءوزىڭىز جوقتا ۇيگە كەلگەن، ماعان اپارىپ بەرىڭىز، دەپ تاپسىرىلعان حات.

— كىمنەن ەكەن؟

— بىلمەيمىن. كوزىنەن جاس كەتپەيتىن ءبىر كۇتۋشىدەن نەمەسە مۇڭلى كانيزاكتان شىعار... بالكىم دە، شيەۆرەز حانىمنىڭ كۇتۋشى بيكەسىنەن كەلگەن شىعار، ول ءوزىنىڭ حانىمىنا ەرىپ، تۋرگە قايتىپ بارعاسىن، جازعانىن ماڭىزدى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن حوش ءيىستى قاعازدى الىپ، سول حاتىنا گەرسوگ ءتاجى بەينەلەنگەن ءموردى باسا سالعان عوي.

— ءسىز نە ايتىپ كەتتىڭىز؟

— ياپىرماي، ا! مەن سونى جوعالتىپ الدىم با وسى... — دەدى جاس جىگىت قۋلانىپ، تۇلا بويىن سيپاپ قاراپ جاتقان بولىپ. — بۇل دۇنيەنى — مولا، ال، ادامداردى، دەمەك، ايەلدەردى دە — قۇر ەلەس، ماحابباتتى «جيىركەنىشتى سەزىم!» دەپ ايتقانىڭىز قانداي جاقسى بولدى!

— اح، د'ارتانيان، د'ارتانيان، سەن مەنى ولتىرەرسىڭ! — دەدى اراميس كۇيىنىپ.

ە، باسە، مىندا ەكەن عوي! — دەدى د'ارتانيان.

ول سوسىن حاتتى قالتاسىنان سۋىرىپ الدى.

اراميس ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، حاتتى جۇلىپ الىپ، ونى دەرەۋ وقىپ شىقتى، دۇرىسىندا حاتتى قىلعىپ جۇتىپ قويعانداي بولدى؛ تاباندا ءجۇزى جادىراپ سالا بەردى.

— شاماسى، كۇتۋشى ايەلدىڭ قالامى جۇيرىك بولدى عوي، — دەدى حابارلادى جىگىت سامارقاۋ.

— د'ارتانيان، ساعان مىڭ راقمەت! — دەدى اراميس، قۋانعاننان جۇرەگى جارىلىپ كەتەردەي بولىپ. — ول تۋرعا لاجسىزدان قايتىپ بارىپتى. ول ماعان وپاسىزدىق جاساماپتى، مەنى بۇرىنعىشا سۇيەدى ەكەن. بەرى كەلشى، دوسىم، كانە، بەرى كەلشى، ءوزىڭدى ارمانسىز ءبىر قۇشاقتايىن، شىركىن، ناعىز باقىت دەگەنىن وسىنداي-اق بولار!

سوسىن ەكى دوس قادىرمەندى دۋالى اۋىز يواندى اينالىپ، ەدەنگە شاشىلعان ديسسەرتاسيا بەتتەرىن تاپتاپ، ءماز بولىپ بيلەي بەردى.

تاپ سول ساتتە شپينات پەن جۇمىرتقانى الىپ بازەن دە كىرىپ كەلدى.

— جوعال بۇل ارادان، بەيشارا! — دەدى اراميس ايقايلاپ، ونىڭ بەتىنە سكۋفەيكاسىن اتىپ جىبەرىپ. — كەلگەن جاعىڭا تايىپ تۇر، مىنا جۇرەك اينىتاتىن وۆوششتارىڭمەن شىرىگەن جۇمىرتقاڭدى الا كەت! ىستىكتە پىسىرىلگەن قوياندى، سەمىز سۇقسىردى، سارىمساق سەبىلگەن قوي ەتىنىڭ قۋىرداعىن جانە ءتورت شىنى كونە بۋرگۋن شارابىن اكەل!

قوجاسىنىڭ تابان استىندا قالاي قۇبىلىپ كەتكەنىنە تۇسىنبەي قالعان بازەن بايعۇس وعان كوزى باقىرايىپ قارايمىن دەپ تۇرعاندا لاجى قۇرىپ، قۋىرىلعان جۇمىرتقانى شپينات ۇستىنە، ال شپيناتتى پاركەت ۇستىنە ءتۇسىرىپ الدى.

— عۇمىرىڭىزدى پاتشالاردىڭ پاتشاسىنا باعىشتاعىڭىز كەلسە، قاجەتتى ءسات تۋدى، — دەدى د'ارتانيان، — ەگەر ءسىز ونىڭ كوڭىلىن تابامىن دەسەڭىز: Non inutile desiderium in oblatione».

— لاتىنىڭىزبەن قوسا جوعالىڭىز شايتانعا! سۇيىكتى د'ارتانيان، كانە، ىشەلىكشى، شايتان اتىپ كەتسە دە، ىشەلىك، ايانباي ىشەلىك جانە دۇنيەدە نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىن ايتىڭىزشى!

XXVII

اتوستىڭ ايەلى

— ەندى ماعان اتوستىڭ نە بولعانىن ءبىلۋ عانا قالدى، — دەدى د'ارتانيان، كوڭىلدەنىپ قاباعى اشىلعان اراميسكە؛ مۇنى ول وزدەرى كەتكەلى بەرى استانادا بولعان كۇللى جاڭالىقپەن دوسىن تانىستىرىپ شىققاننان كەيىن، جاقسى ءسىڭىمدى اس ولاردىڭ بىرەۋىنە — ديسسەرتاسياسىن، ەكىنشىسىنە — شارشاپ-شالدىققانىن ۇمىتتىرعاننان كەيىن ايتقان ەدى.

— ءسىز ونى شىنىمەن-اق ءبىر باقىتسىزدىققا ۇشىراپ قالدى دەپ ويلايسىز با؟ اتوس سالقىن قاندى، باتىر، شەبەر سايىسكەر كىسى عوي، — دەدى اراميس.

— ءيا، وعان كۇمان بار ما، اتوستىڭ باتىرلىعى مەن شاپشاڭدىعىن جۇرتتان ارتىق باعالايتىن كىسىمىن، ءبىراق مەنىڭشە، شپاگانى سويىلمەن ايقاستىرعاننان گورى، نايزامەن ايقاستىرعان الدە قايدا ارتىق، ءوز باسىم اتوستى مالايلار ۇرىپ تاستاۋى مۇمكىن عوي دەپ قورقامىن؛ و حالىق ءبىر توبەلەسسە، قاتتى توبەلەسەدى جانە ارقاسى قوزسا، جۋىر ماڭدا باسىلا قويمايدى. شىنىمدى ايتايىن، جولعا تەزىرەك شىققىم كەلىپ وتىرعانى دا سودان.

اتقا ەركىن وتىرا المايتىنىمدى سەزسەم-داعى، سىزبەن بىرگە جۇرۋگە تىرىسىپ كورەيىن، — دەدى اراميس. — كەشە مەن انا قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان قامشىنى الىپ، سىلتەپ كورىپ ەدىم، يىعىم قاقساپ، سو ءبىر يگى ءىستى جاساي الماي قويدىم.

ونىڭ سەبەبى، سۇيىكتى دوسىم، وق تيگەن جارانى وسى ۋاقىتتا مەنى ەشكىم قامشىمەن ەمدەپ كورمەگەن، ءبىراق ءسىز اۋرۋسىز، ال، ناۋقاس كىسىنىڭ اقىلىن كەمىتەدى، سول سەبەپتى دە مەن ءسىزدىڭ ونىڭىزدى كەشىرەمىن.

— قاشان جۇرەسىز؟

— ەرتەڭ تاڭسارىدەن. بۇگىن ءتۇن ۇيقىنى جاقسىلاپ قاندىرىپ الىڭىز، ەرتەڭ كۇيىڭىز كوتەرسە، جولعا بىرگە شىعالىق.

— ەندەشە، ەرتەڭگە دەيىن قوش. قانشا تەمىر بولساڭىز دا، سىزگە ۇيقى قاجەت شىعار، — دەدى اراميس.

ەرتەڭگىلىك د'ارتانيان ءاراميستىڭ بولمەسىنە كەلسە، ول تەرەزە الدىندا تۇر ەكەن.

— ءسىز وندا نە قاراپ تۇرسىز؟ — دەدى د'ارتانيان.

— جىلقىشىلار تىزگىندەرىنەن ۇستاپ تۇرعان انە ءبىر سۇلىكتەي ارعىماققا قاراپ تۇرعانىم. مۇنداي اتتىڭ قىزىعىن تەك حانزادالار عانا كورەتىن شىعار.

— ولاي بولسا، سۇيىكتى اراميس، ونىڭ قىزىعىن ءوزىڭىز كورىڭىز، انا اتتاردىڭ بىرەۋى سىزدىكى.

— مۇمكىن ەمەس! قايسىسى مەنىكى؟

— كوڭىلىڭىزدىڭ قالاعانى سىزدىكى. مەن ءوزىم كەز كەلگەنىن الا سالامىن.

— ۇستىندەگى ساۋلەتتى ەر-تۇرمانى دا مەنىكى مە؟

— ءيا.

— ءسىز مەنى مازاقتاپ تۇرعاننان ساۋمىسىز، د'ارتانيان.

— ءسىز فرانسۋزشا سويلەگەلى بەرى مەن مازاقتاۋدى قويعانمىن.

— اناۋ التىن جالاتىلعان كوبۋرالار، بارقىت تەبىنگى، كۇمىس ەر تۇرمان — ءبار-بارى مەنىكى مە؟

— سىزدىكى. انە ءبىر تۇياعىمەن جەر تەپكىلەپ تۇرعان ات — مەنىكى، ال، اناۋ كولبەڭدەپ تىنىم تاپپاي تۇرعانى — اتوستىكى.

— شايتان العىرلار بىرىنەن-بىرى وتەدى ەكەن!

— بۇلاردىڭ سىزگە ۇناعانىنا كوڭىلىم ءبىراز ءوسىپ قالدى عوي.

— مۇنداي سىيلىقتى سىزگە، ارينە، كورول تارتۋ ەتكەن شىعار،

— ءبىر بىلەتىنىم، ايتەۋىر كاردينال ەمەس. سونىڭ ءتۇبىن قازبالاي بەرىپ قايتەمىز، وسىلاردىڭ بىرەۋى وزىڭىزدىكى ەكەنىن بىلسەڭىز بولماي ما.

— انە ءبىر جيرەن دايەكشى ۇستاپ تۇرعان اتتى الايىن

وتە جاقسى!

قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، مىنا سىيلىقتان مەنىڭ كۇللى اۋرۋىم ساپ بولدى! مۇنداي ارعىماققا، دەنەمە وتىز وق قادالسا دا وتىرامىن. و، ۇزەڭگىسىنىڭ تاماشاسىن-اي! ءاي، بازەن، بەرى كەل، تەزىرەك! — دەدى اراميس داۋىستاپ.

ەسىكتەن ۇيقىسى قانباي، قاباعى سالىنىپ كەتكەن بازەن كورىندى.

— مەنىڭ شپاگامدى جالتىراتىپ تازارت، — دەدى اراميس، — قالپاعىمدى جونگە كەلتىر، پلاششىمدى قاعىپ، پيستولەتتەردى وقتا.

— سوڭعى ءامىرىڭىز ارتىق، ەر قاسىنداعى كوبۋرادا وقتاۋلى پيستولەتتەرىڭىز بار، — دەدى د'ارتانيان ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ.

بازەن ءبىر كۇرسىندى.

— بولدى، مەتر بازەن، سابىر ەتىڭىز، كىم بولساڭ دا تۇبىندە و دۇنيەگە باراسىڭ، — دەدى د'ارتانيان.

— مەنىڭ مىرزام ءتاپ-تاۋىر عۇلاما بولىپ قالىپ ەدى! ول كەيىن ەپيسكوپ، بالكىم، ءتىپتى كاردينال دا بولار ما ەدى قايتەر ەدى، — دەدى بازەن جىلارمان بولىپ.

— مەنىڭ سۇيىكتى بازەنىم، اۋەلى اسىقپاي ويلانىپ الداعى، سوسىن قۇدايشىلىعىڭدى ءوزىڭ ايت: ءدىني قىزمەتشى بولۋدىڭ قاجەتى نە؟ ول ءبارىبىر ءبىزدى سوعىسۋدان قۇتقارا المايدى. وزىڭدە كورەسىڭ ءالى — كاردينال باسىنا دۋلىعاسىن كيىپ، قولىنا نايزاسىن الىپ، ءبىرىنشى جورىققا ءوزى شىعادى. ال، نوگارە دە لاۆالەت مىرزا شە؟ ول دا كاردينال، سەن سونىڭ مالايىنان: مىرزاڭنىڭ جارا تاڭعىشىن نەشە رەت جازىپ، ورادىڭ دەپ سۇراشى.

— يا... — دەدى كۇرسىنىپ بازەن. — مەنىڭ ءبىر بىلەتىنىم، سۋدار، ءقازىر دۇنيەنىڭ ءبارى اۋدارىلىپ-توڭكەرىلىپ كەتتى عوي.

ەكى جاس جىگىت پەن ءمۇساپىر مالاي ۇشەۋى سويلەسىپ، تومەنگە ءتۇستى.

— بازەن، تارالعىنى ۇستاشى، — دەدى اراميس.

ول وزىنە ءتان اسەم سىپايىلىعىمەن ات ۇستىنە لىپ ەتىپ قونا قالدى. ءبىراق بابىندا تۇرعان جانۋار دىك-دىك جەلىپ، بىر-ەكى رەت موڭكىپ، شاپشىپ سەكىرىپ ەدى، جىگىتتىڭ ءون بويى قاقساي اۋىرىپ، بوپ-بوز بولىپ، شايقالاقتاپ كەتتى. وسىلاي بولارىن بىلگەن د'ارتانيان ودان كوز جازباي تۇرعان، دەرەۋ تۇرا ۇمتىلىپ، ءاراميستى ات ۇستىنەن قاعىپ الىپ، قولتىعىنا سۇيەپ، بولمەسىنە اپاردى.

— ال، سۇيىكتى اراميس، ابدەن ەمدەلىڭىز مەن اتوستى ىزدەۋگە ءوزىم-اق كەتە بەرەمىن، — دەدى ول.

— ءسىز وسى قولادان قۇيىلعان شىعارسىز! — دەدى اراميس وعان.

— جوق، ازىرگە مەنىڭ جولىم بولىپ ءجۇر، گاپ سوندا!.. ءبىراق شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، مەن كەتكەننەن كەيىنگى تىرلىگىڭىز قالاي بولماق؟ الاقان جايۋ، باتا قايىرۋ جايلى تاعى دا اڭگىمە-دۇكەن قۇراسىزدار ما؟

اراميس ءبىر جىميىپ قويدى.

— ولەڭ جازامىن، — دەدى ول.

— ءيا-يا، دە شيەۆرەز حانىمنىڭ كۇتۋشىسىنىڭ حاتى سياقتى حوش ءيىستى ولەڭ جازىڭىز. بازەنگە ولەڭ جازۋ ەرەجەلەرىن ۇيرەتىڭىز، بايعۇسقا ءبىراز جۇبانىش بولادى. ال، انا جانۋارعا كەلەتىن بولساق، ءسىز ونىمەن كۇن سايىن از-ازداپ سەرۋەن جاساڭىز، سوندا ات ۇستىندەگى جۇرىسكە قايتا ۇيرەنەسىز.

— و، ول جاعىنان قام جەمەڭىز! ءسىز ورالىپ كەلەم دەگەنشە، وزىڭىزبەن بىرگە جۇرۋگە ءازىر تۇرامىن.

ولار بىر-بىرىمەن قوشتاستى، د'ارتانيان اۋەلى ءاراميستىڭ قامىن بازەن مەن حوزيايكاعا قايتا-قايتا تاپسىرىپ، ەندى ءبىر ون مينۋت وتكەن شامادا امەنگە باراتىن جولمەن cap جەلىپ، اعىنداتىپ كەلە جاتتى.

اتوستى قانداي كۇيدە كەزدەستىرەدى، ونى تابا السا جاقسى بولار ەدى-اۋ!

د'ارتانيا كەتىپ قالعان كەزدە ونىڭ جاعدايى وتە قيىن ەدى. اتوستىڭ قازا تابۋى دا عاجاپ ەمەس. بۇل وي د'ارتانياندى سارى ۋايىمعا سالدى؛ الدەنەشە رەت اۋىر كۇرسىنىپ، دۇشپاندارىنان ءوش الماققا بەل بايلادى.

د'ارتانياننىڭ دوس-جاراندارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى اتوستى، سول سەبەپتى دە ول ءوزىنىڭ تاڭدام-تالعامى، بەيىمى جاعىنان بۇعان جاقىن بولماۋى كەرەك-تى. سوعان قاراماستان، د'ارتانيان ونى وزگەلەرىنەن كوپە-كورىنەۋ ارتىق سانايتىن. اتوستىڭ سالاۋاتتى، سىپايى سىرباز بەينەسى، ادەتتە ءوزىن كولەگەيلەپ كورسەتپەي جۇرەتىن كولەڭكەنى كەي-كەيدە نايزاعايداي جارقىراتىپ جىبەرەتىن جان سۇلۋلىعى، سويلەسكەن كىسى ءبىر جاساپ قالاتىن، ءاردايىم ءبىر قالپىنان اۋمايتىن سالماقتى مىنەزى، ونىڭ مىسقىلشىل جايدارى كوڭىلى، استە اسىپ-ساسپايتىن سالقىن قاندى سابىردان تۋماسا، كوزسىز دەپ سانارلىق ەرلىگى — مىنە وسى قاسيەتتەرىنىڭ ءبار-بارىن د'ارتانيان دوس كوڭىلدەن قۇرمەتتەپ قانا قويماي، وعان تاڭ قالىپ، ءتانتى بولۋشى ەدى.

شىنىندا دا ساراي ماڭىنداعى ءسانقوي دا سالاۋاتتى دە تريەۆيل مىرزامەن قاتار جۇرگەننىڭ وزىندە، ەگەر كوڭىلدى بولسا، اتوس ونىمەن مىقتاپ ءتۇسىپ جاتار ەدى؛ ول ورتا بويلى، دەمبەلشە بولسا دا، دەنەسى قۇرىشتان قۇيىلعانداي شىمىر، سۇڭعاق سول سەبەپتى دە زاۋىمەنەن بەلدەسە قالسا، قارا كۇشىمەن مۋشكەتەرلەر اراسىندا اتى اڭىزعا اينالىپ كەتكەن، پورتوس سياقتى الىپتىڭ ءوزىن جىعىپ تاستايتىن؛ ال وتكىر كوزدى، قىر مۇرىندى، برۋتتىڭ يەگىندەي سالقى يەكتى قۇبىلمالى ءجۇزى بىردە جادىراپ مەيىرلەنە قالسا، ەندى بىردە وكتەمسي سازارىپ كەتەدى، ال، ءوزى ءتىپتى نازارىن دا سالمايتىن قولى، ءوز قولىن ۇدايى بادام-سابىنمەن جۋىپ، حوش ءيىستى مايمەن سىلاپ-سيپاپ جۇرەگىن ءاراميستىڭ ءىشىن كۇيدىرەتىن، ونىڭ داۋسى دا اۋەزدى، كۇمبىرلەپ قوڭىرجاي ەستىلەتىن. ءاردايىم جۇرت كوزىنە تۇسپەي، ەلەۋسىز جۇرۋگە تىرىساتىن اتوستىڭ كىسى اقىلى جەتپەيتىن ءبىر قاسيەتى — زيالى قاۋىمدى، اسىرەسە ونىڭ ەڭ جوعارعى ساۋلەتتى توبىنىڭ ادەت-عۇرپىن، سالت-ساناسىن جەتىك بىلەتىن جانە ونىڭ كۇللى ءجۇرىس-تۇرىسىنان، ىس-ارەكەتىنىڭ ىزگى تاربيەنىڭ كورگەندىلىكتىڭ نىشانى تانىلىپ تۇراتىن.

ال، اڭگىمە قوناقاسى جايىندا بولا قالسا، اتوس ونى كەز كەلگەن بىلىكتى-كورگەندى كىسىدەن ارتىق رەتتەر ەدى، ءاربىر مەيماندى اتا-تەگىنە، ءوزىنىڭ قوعامنان الاتىن ورنىنا، جاي-جاعدايىنا ساي، ورىن-ورنىنا جايعاستىرىپ وتىرعىزار ەدى. ەگەر ءسوز گەرالديكا جايلى بولا قالسا، اتوس كورولدىكتىڭ كۇللى دۆورياندارىنىڭ فاميليالارىن، ولاردىڭ اتا-تەگىن، سەميالىق قارىم-قاتىناستارىن، گەربىلەرىن (تاڭبالارىن)، گەربىلەرىنىڭ شىعۋ تاريحىن كامىل بىلەتىن. ال، ەتيكەتتە وعان ءبيمالىم ۋاق-تۇيەك بولمايتىن؛ الپاۋىت جەر يەلەرىنىڭ قانداي پراۆولارى بار ەكەنى وعان بەس ساۋساعىنداي بەلگىلى-تىن، يت جۇگىرتىپ، قۇس سالۋدىڭ بىلىكتى شەبەرى سانالاتىن اتوس، وسىناۋ قىزعىلىقتى ونەر جايلى ءبىر كۇنى زاۋىمەنەن اڭگىمە-سوز تۋىپ كەتكەندە، اڭشىلىقتىڭ وسى ءتۇرىنىڭ كانىگى مامانى كورول ليۋدوۆيك حIIءى-نىڭ ءوزىن قايران قالدىرعانى بار.

ءوز زامانىنىڭ كۇللى اسىل تەكتى بەكزادالارى سياقتى، ول دا ات قۇلاعىندا وينايتىن شاباندوز، كەرەمەت سايىسكەر-تىن. ونىڭ جان-جاقتى تەرەڭ ءبىلىمى ءبىر باسىنا از بولعانداي-اق، اتوس ءتىپتى سول ءداۋىردىڭ دۆورياندارى وقىپ-زەرتتەي بەرمەيتىن، سحولاستيكا عىلىمى سالاسىنداعى وقىمىستىلىعى سونشا، ءاراميستىڭ لەپىرتە ايتاتىن، ال، پورتوستىڭ ايقىن تۇسىنەمىن دەيتىن لاتىن سوزدەرىن ەستىگەندە جىميىپ كۇلىپ قانا قوياتىن؛ اراميس لاتىن تىلىنەن ەكى-ۇش رەت گراماتيكالىق قاتە جىبەرگەندە، ول دوس-جاراندارىن اڭ-تاڭ قالدىرىپ، ەتىستىكتى قاجەتتى شاعىنا، زات ەسىمدى قاجەتتى سەپتىك جالعاۋىنا قويعان-دى. ال، اسكەري ادامدار ار-ۇياتى مەن ءدىني سەنىمدەرىنەن وپ-وڭاي اۋىتقىپ، عاشىقتار قۇپيا سىرىن، ءبىزدىڭ كەزىمىزگە ءتان وپاسىزدىقپەن جايىپ جىبەرىپ، كەدەيلەر بولسا — قۇدايدىڭ جەتىنشى وسيەتىنەن تايىپ جاتقان سول ءبىر ازعان زاماندا، اتوس ادالدىعىنا كىر شالدىرىپ كورگەن ەمەس-تى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اتوس ايرىقشا جاراتىلعان عاجايىپ جان ەدى.

ءبىراق وسىناۋ نازىك سەزىمدى تاماشا ادام، سالاۋاتتى اقىل يەسى باعزى ءبىر كەزدەرى، قايرات-جىگەرى قالاي قايتىپ، زەيىن-زەردەسى قالاي كەميتىنىن وزدەرى دە بايقاماي قالاتىن شالدار سياقتى، كۇندەلىكتى سۇرقاي تىرلىكتىڭ ءوزىن بىرتە-بىرتە ەزىپ-جانشىپ، جاسىتىپ تاستاعانىن سەزبەي قالاتىن. سونداي ءبىر ءساتسىز ساعاتتاردا (ونداي ساعاتتار از ەمەس-تى) اتوستىڭ كەۋدەسىندەگى جاقسىلىق پەن جارىقتىڭ ءبارى ءسونىپ، جادىراڭقى جارقىن ءجۇزىن قاراڭعى تۇنەك كۇرگەيلەپ، كورسەتپەي تاستاعانداي بولاتىن.

پايعامبارداي اۋليە عايىپ بولىپ، ادام بەينەسىندەگى ءبىر پەندە قالاتىن. باسىن تومەن سالىپ، بىرەر ءسوزدى ءتىلى كۇرمەلىپ ارەڭ ايتىپ، شىنىعا، ستاكانعا نەمەسە كەيدە گريموعا ۇزاق ۋاقىت بويى ولىمسىرەي قاراپ، مەڭىرەيىپ وتىرا بەرەر ەدى، ال، قوجاسىنىڭ ىم-جىمىنا باس ءيىپ ادەتتەنگەن گريمو بولسا، اتوستىڭ جانارى سونگەن ءالسىز كوزقاراسىنان نە تىلەپ وتىرعانىن سەزىپ، سونى دەرەۋ ورىنداي قوياتىن. ال، ەگەر كوڭىلدەس دوستارى وسىنداي اۋىر ساتتەردە باس قوسا قالسا، اتوس ازەر دەگەندە ەكى-ۇش اۋىز ءسوز ايتىپ، ورتاق اڭگىمەدەن تىس، قاعىس قالار ەدى. مۇنىڭ ەسەسىنە ول شاراپتى تورتەۋى ءۇشىن جالعىز ىشەتىن، ءبىراق قاباعىن ءتۇيىپ، بۇرىنعىدان بەتەر مۇڭايا تۇسكەنى بولماسا، ءتىپتى دە سىر بەرمەيدى.

د'ارتانيان ءار نارسەنى كورگىش تە سەزگىش اقىلدى، زيرەك جاس بولعانىمەن، قانشا قۇمارتسا دا، ءالى دە ويىنداعى ساۋالعا جاۋاپ تابا الماي كەلەدى: وسىناۋ ءۇمىتسىز كۇيرەكتىكتىڭ سىرى نەدە، ونى تۋدىراتىن نەندەي جايت — مىنە، سونى بىلە دە، تابا دا الماي ءجۇر. اتوس ەشكىمنەن ەشقاشان دا حات-حابار المايدى جانە دوس-جاراندارىنان جاسىرىپ بىردە-بىر ارەكەت جاساپ كورگەن ەمەس.

ونىڭ وسى ءبىر مۇڭ-شەرىن شاراپ تارقاتادى دەپ ايتۋعا ءتىپتى دە بولمايتىن ەدى، ويتكەنى ول شاراپتى سول جابىققان كوڭىلىن كوتەرۋ ءۇشىن ىشەتىن، ءبىراق جوعارىدا ايتقانىمىزداي، سول شيپالى سۋ ونىڭ مۇڭ-شەرىن بۇرىنعىدان بەتەر كۇشەيتە تۇسەتىن. سول سياقتى ونىڭ وسىنداي زارىعىپ-تورىققان كەزىن قۇمار ويىننىڭ اسەرى دەپ تە ايتۋعا بولماس ەدى، قۇبىلمالى تاعدىردىڭ ءاربىر بۇرىلىس-قالتارىسىن ولەڭدەتىپ-اندەتىپ، بوقتاپ-بورالاپ ءجۇرىپ، قينالىسسىز ۇزاتىپ سالاتىن پورتوستان ءبىر ايىرماسى، اتوس قۇمار ويىنىندا ۇتسا دا، ۇتىلسا دا سىر بەرمەي، سامارقاۋ-سەلسوق كۇيدە ماڭقيىپ وتىرا بەرەتىن، ءبىر كۇنى مۋشكەتەرلەرمەن القا-قوتان وتىرىپ، اتوس بىر-بىرىمەن پيستول ۇتىپ الادى دا، ونى سول ارادا التىنمەن زەرلەگەن يىقباۋىنا قوسا ۇتتىرادى، سوسىن وسىنىڭ ءبارىن، ۇستىنە تاعى ءجۇز لۋيدور قوسىپ قايتا ۇتىپ الادى — سوندا ونىڭ اسەم قارا قاسى ءبىر رەت ءدىر ەتىپ كەرىلمەيدى، بالعىن قولىنىڭ رەڭى بۇزىلمايدى، سول بايسالدى قالپىنان جايما-شۋاق سۇحباتتى كەڭەس سول بايسالدى قالپىنان ءبىر تاڭعان جوق دەيدى.

ءبىزدىڭ كورشىلەرىمىز — اعىلشىندار سياقتى، ونىڭ قاباعىنىڭ سالىڭقى جۇرەتىنى اۋا رايىنا دا، جاۋىن-شاشىنعا دا بايلانىستى ەمەس-تى، جىلدىڭ ءاربىر جاقسى ايلارىندا ول ءتىپتى تورىعىپ كەتەتىن: يۋن، يۋل ايلارى — اتوستىڭ ەڭسەسىن كوتەرتپەيتىن ەڭ اۋىر ايلار ەدى.

تاپ قازىرگى كەزدە ول مۇڭ-شەر دەگەندى بىلمەيتىن، ال ونىمەن بولاشاق تۋرالى سىرلاسا قالسا، يىعىن ءبىر قىسىپ قويا سالاتىن: دەمەك د'ارتانيانعا جەتكەن كومەسكى سىبىسقا قاراعاندا، ونىڭ شەرلى كوڭىلىنىڭ سىرىن وتكەن كۇندەر جاسىرعان ءتارىزدى.

اتوس اتىن كۇرگەيلەگەن تىلسىم سىر وعان جۇرتتى قىزىقتىرعان ۇستىنە قىزىقتىرا ءتۇستى، ول قانشا ەسسىز ماس بولىپ قالعانىمەن، كەيبىرەۋلەر جىڭىشكەلەپ جىمىسقى ساۋال قويعاندا، نە سوزىمەن، نە كوزىمەن سىر شاشقان ەمەس.

— قايدام، — دەدى ەستىرتىپ د'ارتانيان. — بالكىم، اتوس بايعۇس ءقازىp ءولىپ تە قالعان شىعار، ەندەشە وعان ەڭ اۋەلى مەن كىنالىمىن. سول ءبىر شاتاققا ول تەك مەن ءۇشىن عانا كەلىپ كيلىكتى، ونىڭ نەدەن باستالىپ، نەمەن بىتەتىنىن دە بىلگەن جوق جانە سودان ءوز باسىنا تىرناقتاي دا پايدا تابۋدى ويلامادى.

— باسقاسىن بىلاي قويعاندا، سۋدار، — دەدى پلانشە، — نەسىن جاسىرامىز، ءبىز امان قالعانىمىز ءۇشىن تەك سوعان عانا بورىشتارمىز. ەسىڭىزدە مە، ول: «د'ارتانيان، العا! مەن توسقاۋىلعا كەزىكتىم!» —دەپ ايقايلادى عوي. ال، سوسىن قوس پيستولەتىن گۇرس-گۇرس اتتى دا، شپاگاسىن زىڭىلداتىپ، جانتالاسا ايقاسىپ كەتتى. تاپ ءبىر جيىرما ادام نەمەسە قانى قىزىپ قۇتىرىنىپ العان جيىرما ديۋ شايقاسىپ جاتقانداي بولدى-اۋ!

بۇل سوزدەردەن كەيىن د'ارتانيان ءتىپتى جانىعىپ كەتتى، ول ونسىز دا قۇيعىتا شاۋىپ كەلە جاتقان اتىنا تاقىمىن باستى.

ەرتەڭگى ساعات ون ءبىردىڭ كەزىندە جولاۋشىلار الىستان امەندى كوردى، ال، ون ءبىر جارىم شاماسىندا قارعىس شالعان شاراپحانانىڭ الدىنا كەلىپ، ات باسىن تىرەدى.

د'ارتانيان سول ءبىر زۇلىم قوجايىننان كەگىمدى ايىز قانعانداي ەتىپ قايتارسام دەپ كوپ-كوپ ويلاناتىن، سودان كوڭىلى ءبىراز جۇبانىش تاپقانداي بولاتىن. سونىمەن ول قالپاعىن كوزىنە ءتۇسىرىپ، سول قولىمەن شپاگاسىن سابىنان ۇستاپ، وڭ قولىنداعى دويىرىن سەرمەپ قويىپ، ەركىن باسىپ شاراپحاناعا كىردى.

— مەنى تانىدىڭىز با؟ — دەدى ول ءيىلىپ ءتاجىم ەتىپ، جاقىنداي بەرگەن قوجايىنعا.

— تانىمادىم، شاراپاتتىم، — دەدى ول د'ارتانياننىڭ تۇلا بويىن قۇرساعان قارۋ-جاراعىنا تۋرا قاراي الماي جاسقانىپ.

— ە، ءسىز مەنى تانىمادىم دەڭىز!

— جوق، شاراپاتتىم.

— حوش، ەندەشە بىر-ەكى اۋىز سوزبەن تۇسىندىرەيىن. وسىدان ەكى اپتاداي بۇرىن، جالعان اقشا جايىپ ءجۇرسىز دەپ ايىپ تاققان ءدۆوريانيندى قايدا جىبەردىڭىز؟

شاراپحاناشى قۋارىپ كەتتى، ويتكەنى د'ارتانيان قاھارلانىپ ءتونىپ قالعاندى، ال، پلانشە اينىتپاي سونىڭ قيمىلىن قايتالاپ شىققان.

— اح، شاراپاتتى مىرزا، ءسىز ماعان سونى ايتپاي-اق قويىڭىزشى! — دەدى شاراپحاناشى شاعىنىپ. — و قۇدايىم-اي، سول قاتەمنىڭ جازاسىن تارتتىم-اق! مەنىڭ ءوزىم ءبىر جولىم بولمايتىن باقىتسىز سورلىمىن!

— مەن سىزدەن: سول دۆوريانينگە نە بولدى؟ — دەپ سۇراپ تۇرمىن.

— راقىم ەتىپ اۋەلى مەنىڭ ءسوزىمدى تىڭداڭىزشى، شاراپاتتى مىرزا، قايىرىمدى بولىڭىزشى! وتىرىڭىز، راقىم ەتىڭىز.

الاگۇلىك كوڭىلى ورەكپىپ، اشۋ بۋعان د'ارتانيان تاپ ءبىر سۋديا سياقتى، تۇنەرىپ وتىرا كەتتى. پلانشە ونىڭ ارتىنا قاسقايىپ تۇرىپ الدى.

— وقيعا بىلاي بولعان ەدى، شاراپاتتى مىرزا... — دەدى شاراپحاناشى قورىققانىنان قالتىراپ. — مەن ءسىزدى ەندى تانىدىم. الگىدە ءوزىڭىز سۇراعان مىرزامەن جانجال باستالعان كەزدە، اسىعىس كەتىپ قالعان ءسىز بە ەدىڭىز؟

— ءيا، مەن. ەگەر وسىدان بار شىندىقتى ايتپاساڭىز، مەنەن ەشبىر راقىم كۇتپەيتىنىڭىزدى ءوزىڭىز دە جاقسى تۇسىنگەن بولارسىز.

— ەندەشە، مارحابات كوڭىلىڭىزبەن تىڭدايتىن بولىڭىز، مەن بولعان وقيعانى جاسىرماي، بۇكپەي ايتىپ بەرەيىن.

— زەيىنىم سىزدە.

— باسشىلار، قاسىنداعى بىرنەشە جولداستارىمەن بىرگە ءسىزدىڭ تراكتورگە ايگىلى جالعان اقشا جاساۋشى بارىپ توقتايدى، ولار گۆاردياشىلار مەن مۋشكەتەرلەردىڭ كيىمىن كيىپ بارادى، دەگەن حابار بەردى بىزگە. شاراپاتتى مىرزالار، سىزدەردىڭ كەسكىن-كەيىپتەرىڭىز، اتتارىڭىز بەن قوسشىلارىڭىز — ءبار-بارىڭىز دالمە-دال سۋرەتتەلگەن ەدى...

— سوسىن، سوسىن! — دەدى د'ارتانيان، مىنا ءدال مالىمەتتەردى كىم بەرگەنىن بىردەن سەزە قويىپ.

— سول سەبەپتى دە، ماعان كومەككە دەپ التى ادام جىبەرگەن باسشىلاردىڭ بۇيرىعىنا باعىندىم دا، الگى جالعان اقشا جاساۋشى دەگەندەردى ۇستاۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالاردىڭ ءبارىن قولداندىم...

— تاعى ايتىن با! — دەدى د'ارتانيان، «جالعان اقشا جاساۋشى» دەگەن ءسوز قۇلاعىن كەسىپ كەتكەسىن.

— شاراپاتتى مىرزا، سونداي نارسەنى ايتقانىم ءۇشىن سىزدەن كەشىرىم سۇرايمىن، ءبىراق مەنى اقتايتىن دا سول سوزدەر عوي. باسشىلار مەنى قاتتى قورقىتتى، ال، شاراپحاناشى باسشىلارمەن ءتاتۋ-تاتتى بولۋى كەرەك ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز.

— سىزدەن تاعى سۇرايتىنىم: سول دۆوريانين قايدا؟ وعان نە بولدى؟ ول ءتىرى مە، ءولى مە؟

— سابىر، شاراپاتتى مىرزا، ءقازىر ءبىز وعان دا جەتەمىز. سونىمەن، وزىڭىزگە ءمالىم وقيعا بولدى... ءسىزدىڭ اسىعىس كەتىپ قالعانىڭىزدى اقتايتىن وقيعانى ايتامداعى، — دەدى قوجايىن جىمىسقى كەيىپپەن، د'ارتانياننىڭ نازارىنان بۇل دا قاعىس قالمادى. — سول دۆوريانين، ءسىزدىڭ دوسىڭىز، جان ۇشىرا قورعاندى. ونىڭ قىزمەتشىسى وسىندا جىبەرىلگەن، جىلقىشى بولىپ كيىنىپ العان سولداتتارمەن شەكىسىپ قالادى...

اح، سۇمىراي! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — ءبارىڭ اۋىز جالاسىپ قويعان ەكەنسىڭدەر عوي، سەندەردى جۋساتىپ تاستاماي، اڭقيىپ قاراپ وتىرعانىما ءوزىم دە تاڭ قالامىن.

— جوق، شاراپاتتى مىرزا، ءبىر وكىنىشتى نارسە، ءبارىمىز بىردەي اۋىز بىرلىكتە بولماپپىز، ءقازىر وعان ءوزىڭىزدىڭ دە كوزىڭىز جەتەدى. ءسىزدىڭ دوسىڭىز ءسوز جوق، ونىڭ ءبىر ءقادىرلى ەسىمى دە بار شىعار، سونى اتاماعانىما كەشىرىم وتىنەمىن، ويتكەنى ونىڭ اتىن ءبىز بىلمەيمىز — قوش، سونىمەن ءسىزدىڭ دوسىڭىز پيستولەتپەن اتىپ، ەكى سولداتتى قىرىپ سالدى دا، شپاگاسىمەن جاۋلارىن جاسقاپ، كەيىن شەگىنە بەردى، سوسىن مەنىڭ ءبىر دايەكشىمدى مەرتىكتىرىپ، ءوزىمدى سۇڭگىسىنىڭ جالپاق جاعىمەن ۇرىپ تالدىرىپ تاستادى...

و سۇم جەندەت، ءسوزىڭدى بىتىرەسىڭ بە، جوق پا،— دەدى د'ارتانيان ايقايلاپ . — اتوس قايدا؟ اتوسقا نە بولدى؟

— جاڭا وزىڭىزگە ايتتىم عوي، شاراپاتتى مىرزا، شەگىنىپ بارا جاتىپ، ول پودۆالعا تۇسەتىن باسقىشقا تاپ بولدى، پودۆالدىڭ ەسىگى اشىق تۇرعان، ول كىلتتى قاعىپ الىپ، ەسىكتى جاۋىپ، ىشىنەن بەكىتىپ ءىلىپ قويدى. ءبارىمىز دە ونىڭ ەندى قايتىپ شىعا المايتىنىن بىلدىك تە پودۆالعا تۇسۋىنە كەدەرگى جاسامادىق...

— باسە، ونى ءولتىرۋ سەندەردىڭ ويلارىڭدا دا بولماعان، تەك قاماۋعا العىلارىڭ كەلگەن ەكەن عوي! — دەدى د'ارتانيان.

— قاماۋعا دەيسىز بە، قۇداي ساقتاسىن! انت ەتەيىن، شاراپاتتى مىرزا، ول ءوزىن-وزى قامادى! ال، سونىڭ الدىندا عانا ول جاسايتىنىن جاسادى: ءبىر سولدات ءتىلسىز كەتتى دە، ەكەۋى جارالاندى. ولگەنى مەن جارالىلارىن كوتەرىپ، سەرىكتەرى كەتىپ قالدى، ءقازىر ولار جايلى ەشتەڭە دە بىلمەيمىن. ال، ءوز باسىم ەسىمدى جيناعاسىن، گۋبەرناتور مىرزاعا بارىپ، بولعان وقيعانى تۇگەل بايانداپ بەردىم-داعى، تۇتقىندى قايتەمىن، دەپ سۇرادىم. ءبىراق گۋبەرناتور اسپاننان تۇسكەن كىسىدەي-اق: بۇل اڭگىمەگە مۇلدە تۇسىنبەيتىنىن، ماعان بەرىلگەن بۇيرىقتىڭ وزىنەن شىقپاعانىن ايتا كەلىپ، ەگەر ءسىز باقىتسىز سورلى، وسىناۋ سويقان ىسكە گۋبەرناتوردىڭ قاتىسى بولدى دەپ بىرەۋگە ايتتىڭىز بار عوي، وندا مەن ءسىزدى دارعا اسۋعا ءامىر ەتەمىن، — دەدى. شاماسى، مەن جاڭساق باسىپ، بىرەۋدىڭ ورنىنا ەكىنشى بىرەۋدى ۇستاعان بولۋىم كەرەك، ال، ۇستالۋعا ءتيىس كىسى سىتىلىپ كەتكەن سياقتى.

— اتوس قايدا، اتوس؟ — دەدى ايقايلاپ د'ارتانيان، وسىناۋ ىسكە جەرگىلىكتى وكىمەتتىڭ كوزقاراسىن بىلگەننەن كەيىن ول شىنىمەن-اق قاھارىنا ءمىندى. — اتوسقا نە بولدى؟

— تۇتقىن الدىنداعى كىنامدى تەزىرەك جۋماقشى بولدىم-داعى،- مەن ونى شىعارىپ جىبەرەيىن دەپ پوگرەبكە باردىم. اح، سۋدار، ول ادام ەمەس، ناعىز ديۋ بولىپ شىقتى! مەن وعان بوساتىپ جىبەرەيىن دەپ ەدىم، ول: ءبارىبىر تۇزاققا تۇسىردىڭدەر، مەن ەندى ءوز شارتتارىمدى قويماي، دالاعا شىقپايمىن، — دەدى. ۇلى اعزامنىڭ مۋشكەتەرىنە قول جۇمساپ، ءوزىمدى قانداي حالگە تۇسىرگەنىمدى سەزدىم-داعى، مەن وعان: ءسىزدىڭ شارتىڭىزدى ورىنداۋعا ءازىرمىن، دەپ يىلە جاۋاپ قاتتىم. — ەڭ اۋەلى، — دەدى ول، — ماعان قىزمەتشىمدى تولىق قارۋىمەن قايتارىپ بەرۋلەرىڭىزدى تالاپ ەتەمىن. بۇل بۇيرىق دەرەۋ ورىندالدى؛ ءسىزدىڭ دوسىڭىز نە تىلەسە، سونى ورىنداۋعا ءازىر بولعانىمىزدى ءوزىڭىز دە تۇسىنگەن بولارسىز. سونىمەن، گريمو مىرزا — ءوزى تۇيىق ەكەن، سوندا دا اتىن بىزگە ايتتى — ءيا، گريمو مىرزا جارالانعانىنا قاراماستان پوگرەبكە ءتۇسىرىلدى. قوجاسى قىزمەتشىسىن قابىلداپ الدى دا، ەسىكتى جاۋىپ، ەندى ءوز بەتتەرىڭمەن جۇرە بەرىڭدەر، دەدى.

— ول قايدا دەيمىن؟ اتوس قايدا؟ — دەدى د'ارتانيان اقىرىپ.

— پوگرەبتە، سۋدار.

— وڭباعان، سەن ونى ءالى پوگرەبكە قاماپ قويعانسىڭ با؟

— قۇداي ساقتاسىن! جوق، سۋدار. ءبىز ونى پوگرەبتە ۇستاپ قايتەمىز! ونىڭ سول پوگرەبتە نە ىستەپ جاتقانىن بىلسەڭىز ەتتى! اح، سۋدار، ەگەر ءسىز ونى پوگرەبتەن شىعارا الساڭىز، مەن سىزگە ولە-ولگەنشە رازى بولار ەدىم، جارىلقاۋشى پەرىشتەم دەپ ءمىناجات ايتار ەدىم سىزگە!

— حوش، ول پوگرەبتە مە؟ ءقازىر ونى تابا الامىن عوي؟

— البەتتە، سۋدار. قاسارىپ شىققىسى كەلمەيدى ءتىپتى. ءبىز وعان كۇن سايىن ايىرعا شانشىپ، ساڭىلاۋدان نان بەرەمىز، قالاسا، ەت تە بەرەمىز، ءبىراق ءبىزدى سورلاتقان، ونىڭ نەگىزگى تاماعى نان دا، ەت تە ەمەس. اناۋ كۇنى مەن قاسىما سويتالداي-سويتالداي ەكى جىگىتتى ەرتىپ، تومەنگە تۇسەيىن دەپ ەدىم، ول ولەردەي اشۋلاندى. مەن ونىڭ پيستولەتتىڭ شۇرىپپەسىن، ال — قىزمەتشىسى مۋشكەتتىڭ شۇرىپپەسىن قايىرىپ جاتقانىن ەسىتتىم. ءبىز ودان نە ىستەگەلى جاتىرسىڭ، دەپ سۇراعانىمىزدا، ءولى قىزمەتشىم ەكەۋمىزدىڭ قىرىق وعىمىز بار، سولاردىڭ ءبارىن تاۋىسقانشا بىردە-بىرەۋىڭدى پوگرەبكە جىبەرمەيمىز، دەدى، سودان كەيىن شاعىم ايتىپ، گۋبەرناتورعا بارىپ ەدىم، ول ماعان، وزىڭە دە سول كەرەك، شاراپحاناڭا كەلگەن دەگدار مىرزالاردى قورلاماۋىڭا بۇل ەندى ساعان ساباق بولادى، دەپ جاۋاپ قايتاردى.

— حوش، سوندا انەۋگىدەن بەرى... — د'ارتانيان شاراپحاناشىنىڭ سۇمىرەيىپ تۇرعان ءمۇساپىر كەيپىن كورىپ، شىداماي كۇلىپ جىبەردى.

ءيا، انەۋگىدەن بەرى، — دەدى شاراپحاناشى ءسوزىن جالعاپ، — ءبىزدىڭ ءحالىمىز قيىنداپ كەتتى، سۋدار، ويتكەنى ءبىزدىڭ كۇللى ىشىپ-جەيتىن ازىعىمىز پوگرەبتە ساقتالۋشى ەدى. شىنىداعى شاراپتار، كەسپەكتەگى شاراپتار، سىرا، وسىمدىك مايى، قالامپىر، بۇرىشتار، شوشقا مايى مەن شۇجىقتار — كۇللىسى سوندا. بىزگە تومەنگە تۇسۋگە تىيىم سالىنعان سەبەپتى، وسىندا قونۋعا-تۇستەنۋگە كەلگەن ساياحاتشى جولاۋشىلارعا ىشىمدىك، تاعام بەرە المايتىن بولدىق، ەندى مەيمان-جايىمىز كۇن ساناپ قۇلدىراپ، ازىپ-توزىپ بارادى. ەگەر ءسىزدىڭ دوسىڭىز پوگرەبتە ەندى ءبىر اپتا وتىرسا، ءبىز ءبىرجولاتا اقسيراق بولىپ قۇريمىز.

وزىڭە دە سول كەرەك، سۇمپايى! ءبىزدىڭ جالعان اقشا جاساۋشى ەمەس، دۇرىس ادامدار ەكەنىمىزدى تۇر-پىشىنىمىزدەن-اق تانۋعا بولاتىن ەدى عوي؟

— ءيا، سۋدار، ءسىز دۇرىس ايتاسىز..، — دەدى قوجايىن. — انە، تىڭداڭىزشى، ول تاعى دولدانىپ جاتىر.

— ونى مازالاعان شىعار، — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— ەندى قايتەمىز؟ بىزگە اعىلشىننىڭ ەكى بىردەي اقسۇيەگى كەلىپ جاتىر — دەدى قوجايىن وعان.

— كەلسە كەلە بەرسىن، ءبارىبىر،

— ءبارىبىرىڭىز قالاي؟ اعىلشىنداردىڭ ءتاۋىر شاراپتى جاقسى كورەتىنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز، سۋدار، ال، مىنالار ەڭ تاڭداۋلى شاراپتى سۇراپ جاتىر. شاماسى، مەنىڭ ايەلىم مىنا مىرزالارعا تالاپ ەتكەن تاعامىن بەرمەكشى بولىپ، اتوس مىرزادان تومەنگە تۇسۋگە رۇقسات سۇراعان شىعار، ال، ول ادەتىنشە كىرگىزبەي قويعان بولار... جارىلقاۋشى جان يەم-اي، بالە تاعى باستالدى عوي!

شىنىندا دا پوگرەب جاقتان ءبىر شاڭ-شۇڭ داۋىس ەستىلدى. د'ارتانيان ورنىنان تۇردى، قوجايىن شاراسىزدىقتان ءوز قولىن ءوزى ۋقالاپ، مۇنى پوگرەبكە قاراي باستادى، پلانشە مۋشكەتىن كەزەنىپ، بۇلاردىڭ سوڭىنان ەردى.

اعىلشىندار دا قاتتى رەنىش ءبىلدىرىپ جاتتى: ولار ۇزاق جول ءجۇرىپ، قاتتى اشىعىپ، شاڭىرقاپ قالعان-دى.

— بۇل بارىپ تۇرعان زورلىق! — دەستى ولار، ءتىلىنىڭ ازداعان مۇكىسى بولماسا، فرانسۋزشا سايراپ تۇر. — وسىنداي قايىرىمدى كىسىلەردىڭ ءوز شارابىن وزىنە بيلەتپەيتىن اناۋ ءبىر ەسۋاس جىندى عوي! ءبىز ءقازىر ەسىكتى سىندىرامىز، ال، ەگەر ول شىننان جىندانىپ كەتەتىن بولسا، ءبىز ونى ولتىرەمىز، سونىمەن ءىس تامام!

— تىنىشتالىڭىز، مىرزالار! — دەدى د'ارتانيان بەلىنەن پيستولەتتەرىن الىپ. — عافۋ ەتىڭىزدەر، سىزدەر ءبىراق ەشكىمدى دە ولتىرە المايسىزدار.

— ەشتەڭە ەتپەيدى. انا ماقتانشاقتاردى بەرى جىبەرىڭىز، اۋسەلەسىن كورىپ الايىق، — دەگەن اتوستىڭ بايسالدى داۋسى ەستىلدى ىشتەن.

اعىلشىندار قانشا باتىر بولعانىمەن كۇمىلجىپ بىر-بىرىنە قاراستى. پوگرەبتە كىسى جەيتىن ءبىر تاجال، ەرتەكتە كەزدەسەتىن ءداۋ وتىرعانداي، ەشكىم ونىڭ ۇستىنە ەمىن-ەركىن كىرە المايتىنداي كورىنەدى.

ءبىر ءسات ءبارى دە تىنىشتالا قالدى، اعىلشىندار شەگىنىپ كەتۋگە ارلاندى بىلەم، ىزاقور بىرەۋى اشۋ ۇستىندە باسقىشپەن بەس-التى تەپشەك تومەن ءتۇسىپ بارىپ، ەسىكتى مىقتاپ تۇرىپ ءبىر تەپتى، ول مىنا تۇرىمەن تاس قابىرعانى تەسىپ جىبەرگەندەي ەدى.

— پلانشە، — دەدى د'ارتانيان پيستولەتتەرىنىڭ شۇرىپپەسىن قايىرىپ، — مەن مىنا جوعارىداعىسىن وزىمە الام، سەن تومەندەگىسىمەن شۇعىلدان... كانە، مىرزالار، سىزدەر اتىسۋعا ءازىرسىز بە؟ وتە جاقسى، كانە، ەندەشە اتىسالىق!

— اقتاعالام-اي! مەن وسى د'ارتانياننىڭ داۋسىن ەسىتتىم بە، قالاي؟.. — ىشتەن اتوستىڭ داۋسى كۇڭگىرلەپ شىقتى.

— سەن قاتەلەسكەن جوقسىڭ، — دەدى د'ارتانيان داۋسىن قاتتىراق شىعارىپ، — بۇل مەن عوي، دوسىم!

— بارەكەلدە! — دەدى اتوس. — ولاي بولسا، ءبىز انا سابازداردىڭ سىباعاسىن بەرەمىز.

اعىلشىندار شپاگالارىنا جارماستى، ءبىراق ولار ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالىپ ەدى. تاعى ءبىر سەكۋندتاي ولار كىبىرتىكتەپ تۇردى، ءبىراق نامىسقا تىرىسىپ، پوگرەب ەسىگىن شىرەنىپ ەكىنشى رەت تەپكەندە ول قاقىراپ جارىلىپ كەتتى.

— جالتار، د'ارتانيان، جالتار! ءقازىر مەن اتامىن! — دەدى اتوس ايقايلاپ.

— مىرزالار! — دەدى د'ارتانيان ول ەشقاشاندا اقىلىن اشۋعا جەڭدىرىپ كورگەن ەمەس. — ءوز جاعدايلارىڭىزدى ويلاڭىزدار... اتوس، ءبىر مينۋت قويا تۇرىڭىزشى. مىرزالار، سىزدەر ءبىر سويقاندى ىسكە ۇرىنعالى تۇرسىز جانە ۇزاماي بوراعان وقتان شۇرق تەسىك بولاسىز. ءبىز، دايەكشىمىز ەكەۋمىز، سىزدەرگە ءۇش وق جولداساق، پودۆالدان دا سونشا وق كەلەدى. بۇعان قوسا شپاگالارىمىز تاعى بار، سەنسەڭىزدەر، ءبىز، دوسىمىز ەكەۋمىز، ونى جاپ-جاقسى جۇمساي دا بىلەمىز! ماعان كەدەرگى جاساماڭىزدار، سوندا مەن سىزدەردىڭ ءىستى دە، ءوزىمنىڭ ءىسىمدى دە جايعاستىرامىن. تاپ ءقازىر سىزدەرگە جاقسى ىشىمدىك اكەلىپ بەرەدى، مەنىڭ سەرتىم وسى!

— ارينە، شاراپ قالسا، — دەگەن اتوستىڭ مىسقىلداعان داۋسى ەستىلدى.

شاراپحاناشى ارقاسىنان سۋىق تەردىڭ بۇرق ەتە تۇسكەنىن سەزدى.

— ەگەر شاراپ قالسا — دەگەنى قالاي؟ — دەدى ول كۇبىرلەپ.

— شايتان اتسىن، قالادى شارابىڭ! — دەدى د'ارتانيان. — سابىر ەتىڭىز... ەكەۋى پوگرەبتەگى بار شاراپتى ءىشىپ قويدى دەيسىز بە!.. مىرزالار، شپاگالارىڭىزدى قىنىنا سالىڭىزدار.

— ماقۇل. ءبىراق پيستولەتتەرىڭىزدى ءسىز دە بەلدىگىڭىزگە قىستىرىڭىز.

— شىن كوڭىلدەن قىستىرامىن.

د'ارتانياننىڭ ءوزى باستاپ ۇلگى كورسەتتى. سوسىن پلانشەگە بۇرىلىپ، مۋشكەتىڭدى ءتۇسىر دەگەن بەلگى بەردى.

مۇنى كوزىمەن كورگەسىن، اعىلشىندار كۇڭكىلدەسىپ، شپاگالارىن قىندارىنا سالدى. د'ارتانيان ولارعا اتوستىڭ قالاي قامالعانىن ايتىپ بەردى، ەكەۋى دە ناعىز دجەنتەلمەندەر ەكەن، كۇللى كىنانى شاراپحاناشىعا ارتتى.

— ال، ەندى، مىرزالار، ءوز بولمەڭىزگە بارىڭىزدار، ارادا ءبىر ون مينۋت وتكەننەن كەيىن سىزدەر نە قالاساڭىز، سونىڭ ءبارىن اكەلىپ بەرەدى، — دەدى جىگىت.

اعىلشىندار ءتاجىم ەتىپ، كەتىپ قالدى.

— ەندى مەن جالعىز ءوزىم قالدىم، سۇيىكتى اتوس! — دەدى د'ارتانيان. — وتىنەمىن، ەسىكتى اشىڭىز!

— ءقازىر، — دەدى-اتوس.

ىشتەن بۋىلعان شوپشەكتىڭ تارسىلداپ قۇلاعانى، بورەنەلەردىڭ سىقىرى ەستىلدى: قامالعاندار ەندى ەسىكتى باستىرعان اعاشتاردى الىپ تاستاپ جاتىر ەدى.

ەندى ءبىر سەكۋندتان كەيىن ەسىك اشىلىپ، ساڭىلاۋدان اتوستىڭ اپپاق ءجۇزى كورىندى، ول اينالاسىن كوزىمەن ءبىر شولىپ ءوتتى.

د'ارتانيان دوسىنا تۇرا ۇمتىلىپ، ونى ابايلاپ قۇشاقتاي الدى؛ سوسىن ونى قولتىعىنان دەمەپ، وسىناۋ تۇنەرگەن مەكەنىنەن الىپ كەتتى، اتوستىڭ تەڭسەلىپ كەلە جاتقانىن ول ەندى عانا بايقادى.

— ءسىز جارالىسىز با؟— دەدى ول.

— مەن بە؟ ءتىپتى دە جارالى ەمەسپىن. مەن ولەردەي ماسپىن، ماسەلە سوندا. وسىنداي كۇيگە ءتۇسۋ ءۇشىن ەشبىر ادام ەشقاشاندا تاپ مەندەي ەڭبەكتەنىپ كورگەن جوق شىعار... قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، قوجايىن، مەنىڭ ەنشىمە، شاماسى، ءجۇز ەلۋ شىنىدان كەم شاراپ تيمەگەن شىعار!

— اياڭىزدار مەنى! — دەدى قوجايىن باجىلداپ. — ەگەر قىزمەتشىسى قوجاسى ىشكەن شاراپتىڭ جارتىسىن ىشسە بولعانى، مەنىڭ سۋ تۇبىنە كەتكەنىم.

— گريمونى تارتىپكە ابدەن ۇيرەتىپ قويعانمىن، ول مەن ىشكە شاراپتان ولسە دە ىشپەيدى. ول تەك كەسپەكتەن ءىشتى. ايتپاقشى، ول تىعىنىن جابۋدى ۇمىتىپ كەتتى عوي دەيمىن. ەسىتتىڭىز بە، بىردەڭە اعىپ جاتىر؟

د' ارتانيان ءماز بولىپ كۇلىپ جىبەردى، ال، قوجايىن بايعۇس سۋدان وتقا تۇسكەندەي، الگىدە توڭىپ تۇرسا، ەندى تەرلەپ كەتتى.

سول مەزەتتە اتوستىڭ ارتىنان مۋشكەتىن يىعىنا سالىپ، گريمو شىقتى، رۋبەنستىڭ ماسكۇنەم ساتيرلەرى سياقتى، ونىڭ، باسى سەلكىلدەپ كەلەدى. ومىراۋى مەن ارقاسىنا جولاق-جولاق بولىپ بىردەڭە توگىلىپتى، قوجايىن وعان ءبىر قاراعاننان ءوزىنىڭ ءزايتۇن مايى ەكەنىن بىردەن بىلە قويدى.

بۇلار قازداي ءتىزىلىپ، ۇلكەن ءبىر زالدان ءوتتى دە، مەيمانحانانىڭ د'ارتانيان سۇراۋسىز العان، ەڭ تاڭداۋلى بولمەسىنە كەلىپ ورنالاستى.

تاپ سول كەزدەرى قوجايىن مەن ايەلى قولدارىنا شام الىپ، ۇزاق ۋاقىت بويى كىرۋگە تىيىم سالىنعان پوگرەبكە قاراي تۇرا ۇمتىلدى؛ كەلسە — بۇل ارانىڭ ويران-بوتقاسى شىعىپ جاتىر ەكەن.

اتوس ورتاسىنان جارىپ وتكەن، باۋ-باۋ شوپشەكتەردەن، كەسپەكتەر مەن تاقتايلاردان، ستراتەگيالىق ونەردىڭ ەرەجەلەرىنە ساي جاسالعان بەكىنىستە توگىلگەن شاراپ پەن ماي شالشىقتارىنا مالىنىپ، ولار، بۇ جەردەن ەتى جەلىنگەن سۇيەكتەر كورىنەدى، پوگرەبتىڭ سول جاق بۇرىشىندا شىنىلار سىنىعى ءۇيىلىپ جاتىر؛ اۋزى اشىق قالعان كەسپەك «قانىنىڭ» سوڭعى تامشىلارى تىرس-تىرس تامادى. ەجەلگى مىناداي اقىننىڭ سوزىمەن ايتساق، سوعىس دالاسى سياقتى، بۇل ارەكەت ارالاعانداي قاڭىراپ قۇلازىپ جاتىر.

توبەدەگى ورلىكتەرگە ىلىنگەن ەلۋ شۇجىقتىڭ ون شاقتىسى عانا قالىپتى.

قوجايىن مەن ونىڭ ايەلىنىڭ باجىلداعان داۋىستارى پوگرەب توبەسىن كوكتەي ءوتىپ، سىرتقا جەتىپ ەدى، بايعۇستاردى د'ارتانياننىڭ ءوزى دە اياپ كەتتى. اتوس وعان پىسقىرىپ تا قاراعان جوق.

ءبىراق «مال اشۋى — جان اشۋى» ەمەس پە، جانى كۇيگەن قوجايىن، ءوزىن-وزى ۇمىتىپ، قولىنا تۇسكەن ءبىر سۇيمەندى الا سالىپ، ەكى دوس كەلىپ ورنالاسقان بولمەگە جەتىپ كەلدى.

— شاراپ اكەل! — دەدى اتوس ونى كورىسىمەن.

— شاراپ! — دەدى قوجايىن قايران قالىپ، — قايداعى شاراپ! ويباي-اۋ، سىزدەر ءجۇز پيستولدەن ارتىق شاراپ ىشتىڭىزدەر! مەن سورلى تاقىر كەدەي بولىپ قالدىم، ءولدىم، قۇرىدىم!

— جەتتى! ءبىز ءتىپتى ءشولىمىزدى دە قاندىرعان جوقپىز.

— ەگەر سىزدەر ءىشىپ قانا قويعان بولساڭىز، ۋاقا ەمەس، سىزدەر شىنىلاردى قيراتىپ كەتىپسىزدەر.

— ءسىز مەنى جيناۋلى شىنىلارىڭىزدىڭ ۇستىنە يتەرىپ جىبەردىڭىز، سوسىن ولار شاشىلىپ قۇلاپ قالدى. وعان ءوزىڭىز كىنالىسىز.

— مەنىڭ كۇللى مايىم ءراسۋا بولىپتى.

— ماي — جاراقاتقا شيپا ەكەن. گريمو بايعۇس سىزدەر سالعان جاراسىن ەمدەمەگەندە قايتەدى.

— شۇلىقتارىمنىڭ ءبارىن قۇرتىپسىزدار!

— پوگرەب ءىشى قۇجىناعان ەگەۋقۇيرىق.

— ءسىز ماعان ءبارىنىڭ دە قۇنىن تولەيسىز! — دەدى شاڭقىلداپ، تەرىسىنە سىيماي كەتكەن قوجايىن.

— و سۇمىراي! — دەدى اتوس ورنىنان تۇرا بەرىپ، ءبىراق ءالى ءبىتىپ، قايتادان ورىندىعىنا سۇلق وتىرا كەتتى.

د'ارتانيان وعان كومەككە كەلىپ، قامشىسىن كوتەرە بەردى.

قوجايىن ءبىر قادام كەيىن شەگىنىپ، جىلاپ جىبەردى.

— بۇل ءسىزدى مۇندا قۇدايدىڭ ءوزى جىبەرگەن جولاۋشىلارعا كىشىپەيىل بولۋعا ۇيرەتەدى، — دەدى ول.

— قۇداي دەيدى! ودان دا ازازىل-پەرى دەسەڭىزشى!

— ەي، شىراق، — دەدى د'ارتانيان وعان قىر كورسەتىپ، — ەگەر سەن وسىلاي باجىلداپ، قۇلاعىمىزعا تىنىشتىق بەرمەيتىن بولساڭ، وندا ءبىز ءقازىر تورتەۋمىز بارىپ، پوگرەبىڭدى جاۋىپ الامىز دا، قانشا شىعىن شەككەنىڭدى ءوزىمىز تەكسەرەمىز.

— قويدىم، مىرزالار، قويدىم. كىنالى ءوزىم ەكەنىن دە مويىندايمىن، ءبىراق دۇنيەدە كەشىرىلمەيتىن كۇنا جوق. سىزدەر اسىل تەكتى مىرزاسىز، مەن ءبىر جۇرگەن ءمۇساپىر شاراپحاناشىمىن، اياڭىزدار مەنى!

— ە، اڭگىمەڭ ەندى جوندەلەيىن دەدى! بۇيتە بەرسەڭ سەن مەنىڭ كوڭىلىمدى ەلجىرەتىپ جىبەرەرسىڭ دە، كەسپەگىنەن اققان شاراپ سياقتى، مەنىڭ كوزىمنەن دە جاس پارلاپ كەتەر. ءبىز ونشا كىسى قورقاتىن جاندار ەمەسپىز. كانە، بەرى كەل، سويلەسەلىك.

قوجايىن ۇركەكتەپ جاقىنداي بەردى.

— ساعان ايتتىم عوي، قورىقپا، جاقىن كەل دەپ. انەۋگۇنى ساعان اقشا تولەيمىن دەپ ستول ۇستىنە ءاميان قويعانمىن.

— دۇرىس ايتاسىز، شاراپاتتى مىرزا.

— ءامياندا الپىس پيستول بار-تىن. قايدا سول اقشا؟

— سوت كەڭسەسىنە تاپسىرىلعان-دى، شاراپاتتى مىرزا. ولار جالعان اقشا دەلىنگەسىن مەن قايتەيىن.

— ەندەشە، سول ءامياندى قايتا تاپتىرىپ الداعى، الپىس ءپيستولدى قالتاڭا سال.

— شاراپاتتى مىرزا، سوت چينوۆنيكتەرىنىڭ قولىنا ءبىر تۇسكەن اقشانى قايتارمايتىنى وزىڭىزگە دە بەلگىلى عوي. ەگەر ولار جالعان تەڭگە بولسا ءبىر ءسارى، وندا ولاردان ءۇمىت ۇزبەۋگە بولادى، ءبىراق مەنىڭ سورىما قاراي، ول ناعىز اقشا بولىپ شىقتى ەمەس پە.

— سوتپەن ءوزىڭ كەلىسە جاتارسىڭ، باۋىرىم، وندا مەنىڭ جۇمىسىم جوق، ال ءقازىر قالتامنان كوك تيىن دا تابا المايسىڭ.

— ايتپاقشى، اتوستىڭ اتى قايدا وسى؟ — دەدى د'ارتانيان اڭگىمەگە ارالاسىپ.

— قورادا.

— ول قانشا تۇرادى؟

— ەلۋ پيستولدەن اسا قويماس.

— اتتىڭ قۇنى سەكسەن پيستول دەلىك. سەن سونى ال، سونىمەن ءسوزدى دوعارالىق.

— قالاي؟ سەن مەنىڭ اتىمدى ساتپاقشىسىڭ با؟ مەنىڭ بايازەتىمدى؟ — دەدى اتوس تاڭىرقاپ. — جورىق-جورتۋىلعا قالاي شىعامىن — گريموعا ءمىنىپ شىعامىن با؟

— مەن ساعان باسقا ات اكەلدىم، — دەدى جىگىت،

— باسقا ات؟

— ءوزى كەرەمەت! — دەدى قوجايىن داۋىستاپ،

ە، باسقا ات بولسا جانە ءوزى جاس. جۇردەك بولسا، وندا مەنىڭ اتىمدى الداعى شاراپ اكەل.

— قانداي شاراپ؟ — دەدى قوجايىن جۇرەگى ورنىنا تۇسكەسىن، كەيبىر پوگرەبتىڭ تۇكپىرىندەگى تەمىر توردىڭ قاسىندا جاتقانىن. سول ارادا ءالى جيىرما بەس شىنى شاراپ بار، قالعانى مەن قۇلاعان كەزدە سىنعان. التاۋىن اكەلسەڭ بولادى.

— ياپىراي، مىنانىڭ ءوزى ادام ەمەس، ءتۇپسىز كەسپەك قوي، — دەدى قوجايىن كۇبىرلەپ. — ەگەر ول وسىندا تاعى بىر-ەكى اپتا تۇرىپ، ىشكەن - جەگەنىڭنىڭ بارىنە تولەيتىن بولسا، مەن شارۋامدى ءبىراز جوندەپ الار ەدىم.

سول شاراپتىڭ تاعى ءبىر ءتورت شىنىسىن اعىلشىن مىرزالارعا اپارىپ بەرۋدى ۇمىتپا، — دەدى د'ارتانيان قوسىمشا.

ال، ەندى شاراپ كەلگەندە، د'ارتانيان، سەن ماعان قالعان سەرىكتەرىمىزدىڭ قايدا جۇرگەنىن ايتىپ بەرشى، — دەدى اتوس ءسوزىن تالعاپ.

د'ارتانيان پورتوستى اياعىنىڭ بۋىنى تايىپ، توسەك تارتىپ جاتقان جەرىنەن تاۋىپ العانىن، ال، اراميسپەن ەكى عۇلامامەن بىرگە ستول باسىندا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرعان جەرىندە جولىققانىن ايتىپ بەردى. ول اڭگىمەسىن اياقتاي بەرگەن كەزدە الگىدە ايتىلعان شاراپ پەن پوگرەبتەن باسقا جەردە ساتىمەن ساقتالىپ قالعان ءبىر شيكى شوشقا ەتىن تاباققا سالىپ، قوجايىن دا جەتتى.

— بارەكەلدە، — دەدى اتوس، د'ارتانيان مەن وزىنە شاراپ قۇيىپ جاتىپ، — پورتوس پەن اراميس جونىندە ايتتىق. ال ەندى، دوستىم، مەنىڭ جاعدايىڭ قالاي، نە كورىپ، نە ءبىلدىڭ؟ مەنىڭشە، سەنىڭ قاباعىڭ ءتۇسىپ كەتكەن ءتارىزدى؟

— قىرسىق شالعاسىن قايتەرسىڭ، لاج بار ما، بارىڭنەن دە مەن باقىتسىز بولدىم عوي، — دەدى جىگىت.

— مىنا سەن باقىتسىزسىڭ با، د'ارتانيان! نە بولدى سونشا! ايتشى كانە! — دەدى اتوس دەگبىرسىزدەنىپ.

— كەيىن ايتارمىن، — دەدى د'ارتانيان.

— كەيىندى قوي! تاپ ءقازىر نەگە ايتپايسىڭ؟ سەن مەنى ماس دەپ ويلايسىڭ با؟ دوسىم، ەسىندە بولسىن: شاراپ ءىشىپ وتىرعان كەزدە مەنەن اقىلدى ادام بولمايدى. كانە، سويلە، قۇلاعىم سەندە، د'ارتانيان وعان بوناسە بيكەنىڭ وقيعاسىن ايتىپ بەردى.

اتوس ونىڭ ءسوزىن جايباراقات وتىرىپ تىڭدادى.

— وسىنىڭ ءبارى تۇك ەمەس، — دەدى ول، د'ارتانيان ءسوزىن بىتىرگەسىن، — تۇك تە ەمەس.

«تۇك ەمەس» — اتوستىڭ جاقسى كورەتىن ءسوزى ەدى،

— ءسىز ءبارىن دە تۇك ەمەس دەپ جۇرە بەرەسىز، سۇيىكتى اتوس، — دەدى د'ارتانيان، — ءوزى ومىرىندە ايەلگە عاشىق بولىپ كورمەگەن كىسىنىڭ سوزىندە بەرەكە بولۋشى ما ەدى.

اتوستىڭ كىلبيگەن كوزى ءبىر ءسات جالت ەتىپ جاندى دا، قايتادان ءسونىپ، بۇلدىراپ تۇماندانىپ كەتتى.

— ونىڭ راس، مەن ومىردە عاشىق بولىپ كورگەن ەمەسپىن، — دەدى اتوس سامارقاۋ.

— ەندەشە مەن سياقتى سەزىمتال ادامداردى ايىپتاپ، اعاتتىق جاساپ وتىرعانىڭىزدى ءوزىڭىز دە اڭعارعان شىعارسىز، تاس باۋىر دوسىم.

— سەزىمتال جۇرەك — جارالى جۇرەك، — دەدى اتوس.

— سولاي دەگەندە نە ايتپاقشىسىز.

— مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، ماحاببات — لوتەرەيا بيلەتى، ۇتقان كىسىگە اجال شىعادى! سۇيىكتى د'ارتانيان، ماعان سەنسەڭىز، ۇتىلىپ قالعانىڭىز كەرەمەتتەي جاقسى بولعان! مەنىڭ ايتار اقىلىم — ءاردايىم ۇتىلا بەرىڭىز.

— بيكە مەنى جاقسى كورەدى عوي دەپ ويلاۋشى ەدىم.

— سولاي بولىپ كورىنگەن عوي.

— و،جوق، ول مەنى شىنىندا جاقسى كورەتىن!

— بالامىسىڭ دەگەن! سەن سياقتى، اشىناسى ءوزىن جانىنداي جاقسى كورەدى دەپ ويلامايتىن، ال، سول ايالاعان اشىناسى كوزىنە ءشوپ سالمايتىن ەركەك بۇل دۇنيەدە جوق.

— ءسىزدى ەسەپتەمەي-اق قويالىق، اتوس: ەشقاشاندا اشىنا كورمەگەن جانسىز عوي.

— ونىڭ راس، — دەدى اتوس ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ، — مەندە ەشقاشاندا اشىنا بولىپ كورگەن ەمەس! ىشەلىك!

— ولاي بولسا، ويشىل فيلوسوفىم، مەن وزىمە اقىل-كەڭەس، جۇباتۋشى ىزدەپ جۇرگەن جانمىن، قولتىعىمنان دەمەپ، ەندى نە ىستەيتىندىگىمدى ۇيرەتىڭىز.

— جۇبات دەيسىز بە؟ قالاي؟

— باقىتسىز شەرلى كوڭىلىمدى اۋلاڭىز.

— ءسىزدىڭ باقىتسىزبىن دەگەنىڭىزگە كۇلكىم كەلەدى، — دەدى اتوس يىعىن قۋشيتىپ. — مەن سىزگە ءبىر ماحاببات تاريحىن ايتىپ بەرسەم، نە دەر ەكەنسىز!

— ءوزىڭىز باستان وتكەرىپ پە ەدىڭىز؟

— ول مەنىڭ ءبىر دوسىمنىڭ باسىنان وتكەن شىعار، ءبارىبىر ەمەس پە؟

— ايتىڭىز، اتوس، ايتىڭىز، ەندەشە.

— كەل، ىشەلىك، دۇنيەدە وسىدان ارتىق ەشتەڭە دە جوق.

— ءىشىڭىز دە، اڭگىمەنى شەرتە بەرىڭىز.

— ءيا، بۇل ەكەۋىنىڭ بىر-بىرىنە زيانى جوق، — دەدى اتوس ءوز ستاكانىن ءىشىپ، سوسىن وعان شاراپتى تاعى قۇيىپ قويدى.

— زەيىنىم سىزدە، — دەدى د'ارتانيان.

اتوس ويلانىپ قالدى، ول ويلاعان سايىن، د'ارتانياننىڭ كوز الدىندا ءوڭى قۋقىل تارتىپ، قۋارىپ سالا بەردى. اتوستىڭ شاراپتى كوپ ىشكەنى سونشا، مۇنىن ورنىندا باسقا ءبىر قاراپايىم كىسى بولسا، ەندىگى قۇلاپ، ۇيىقتاپ قالار ەدى. ول وياۋ كۇيى ساندىراقتاپ وتىرعان سياقتى. ولە ماستىڭ وسى ءبىر ساندىراعىنان كىسى قورىققانداي ەدى.

— ءسىز ونى اقيقات تىڭداعىڭىز كەلە مە؟

— وتىنەمىن، — دەدى د'ارتانيان.

— ماقۇل ەندەشە، ايتقانىڭىزدى ورىندايىن... مەنىڭ كوپ دوس-جاراندارىمنىڭ ءبىرى... ەسىڭىزدە بولسىن، مەن ەمەس، دوس-جاراندارىمنىڭ ءبىرى، — دەدى اتوس تۇنجىراي كۇلىپ، — اتا-تەگى سول مەن تۋىپ-وسكەن ءۋالاياتتان ياعني بەرري ءۋالاياتىنان، ءوزى داندولا نەمەسە مون-مارانسي سياقتى، اسىل تەكتى اۋلەتتەن شىققان ءبىر گراف، جيىرما بەس جاسقا كەلگەندە ماحاببات تاڭىرىسىندەي تاڭعاجايىپ، ون التىلار شاماسىنداعى ءبىر سۇلۋعا عاشىق بولادى. ۋىلجىعان جاسقا ءتان اڭقاۋلىعىنا قوسا سول قىزدا ايەل زاتىنا بىتپەگەن اقىل بار ەدى، ءوزى قىزۋ قاندى بالەكەي-دى. ول ەركەككە ۇناپ قالا قويماي، ەلىكتىرىپ-ەلىتىپ، ماس قىلۋشى ەدى. ول سۆياششەننيك اعاسى-ەكەۋى شاعىن ءبىر مەكەندە تۇرىپ جاتتى. ولار بۇل ولكەگە باسقا جاقتان كەلگەن كىرمە بولاتىن؛ ولاردىڭ قاي جاقتان كەلگەنىن قۇدايدىڭ ءتىرى جانى بىلمەيتىن؛ قارىنداسى سۇلۋ، اعاسى قۇداي دەگەن ءدىندار كىسى بولعاسىن ەشكىم دە بۇلاردىڭ ءاتى-جونىن سۇراماعان. ءبىراق جۇرتتىڭ سىبىسىنا قاراعاندا، ەكەۋى دە تەكتى تۇقىمنان شىقسا كەرەك. مەنىڭ دوسىم سول ءۋالاياتتىڭ بيلەۋشى يەسى، ەگەر قالاسا، الگى قىزدى وپ-وڭاي باسىن اينالدىرىپ، دەگەنىنە كوندىرە الار ەدى، نەمەسە كۇشپەن كوڭىلدەس ەتەر ەدى، سوندا قوجانىڭ قولىن كىم قاعار دەيسىڭ جانە الدەقايدان كەلگەن، جان بىلمەيتىن بوگدە كىسىلەرگە كىم اراشا بولار دەيسىڭ! ءبىراق، سورىنا قاراي، ول بايعۇس ادال كىسى ەكەن، الگى قىزعا ۇيلەنەدى. اقىماق، ەسۋاس، ەسەك قوي!

— ەگەر ول سول قىزعا شىنىمەن عاشىق بولسا، ونىڭ نەسى ايىپ؟ — دەدى د'ارتانيان.

— تۇرا تۇر، — دەدى اتوس. — گراف ونى ءوزىنىڭ قامال-سارايىنا كەلىپ ءتۇسىرىپ، سول ءۋالاياتتىڭ ماڭداي الدى بيبىسىنە اينالدىرادى. ءادىلىن ايتۋ كەرەك، ايەل دە ءوز ءرولىن ويداعىداي ورىندايدى...

— سوسىن نە بولدى؟ — دەدى جىگىت.

— نە بولۋشى ەدى! ءبىر كۇنى، گرافينيا كۇيەۋىمەن بىرگە اڭدا جۇرگەن كەزدە، — دەدى اتوس كۇبىرلەپ، ءسوزىن جالعاپ، — ايەل اتتان قۇلاپ قالىپ قالادى. گراف كومەك بەرمەكشى بولىپ ايەلىنە قاراي تۇرا ۇمتىلادى، كويلەگى تىرسىلداپ، دەنەسىن قىسا بەرگەسىن، جىگىت ونى قانجارىمەن ءتىلىپ جىبەرەدى، بايقاۋسىزدا ايەلدىڭ يىعى جالاڭاشتانىپ قالادى. ونىڭ يىعىندا نە بار ەدى، كانە، تاپشى، د'ارتانيان! — دەدى اتوس ساقىلداي كۇلىپ.

— مەن ونى قايدان بىلەيىن؟ — دەدى د'ارتانيان.

— تۇڭعيىق گ ۇلى بار ەكەن. وعان قارعىس تاڭباسى باسىلعان ەكەن! — دەدى اتوس.

سو زامات اتوس قولىنداعى ءبىر ستاكان شاراپتى بىردەن قاعىپ سالدى.

— سۇمدىق ەكەن! ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس! — دەدى جىگىت داۋىستاپ.

— ول راس، قىمباتتىم. پەرىشتە دەگەنى قىزىل كوز پەرى ەكەن. سورلى قىز باۋكەسپە ۇرى بولعان.

— گراف سوسىن نە ىستەيدى؟

— گراف ءوز جەر-سۋىن اشسا — الاقانىندا، جۇمسا — جۇدىرىعىندا ۇستايتىن قۇدىرەتتى قوجايىن بولعان، قاراۋىنداعى جۇرتتى جازالايمىن دەسە دە، راقىم ەتەمىن دەسە دە ەركىندە ەكەن. ول گرافينيانىڭ كويلەگىن قاق ايىرىپ جىرتىپ، ونىڭ قولىن ارتىنا بايلاپ، اعاشقا اسىپ كەتەدى.

— قۇداي-اي، ساقتاي گور، اتوس! بۇل كىسى ءولتىرۋ ەمەس پە! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ.

— ءيا، سونىڭ تاپ ءوزى...— دەدى اتوس ولىكتەي قۋارىپ. — ءپالى، بۇل قالاي؟ مەنىڭ شارابىم ءبىتىپ قالعان با...

سو زامات سوڭعى شىنىنى الىپ، ونى اۋزىنا اپاردى دا، تۇرا ستاكاننان ىشكەن سياقتى، قىلقىلداتىپ تارتىپ جىبەردى. سوسىن ول قولىمەن باسىن سۇيەدى. د'ارتانياننىڭ جانى تۇرشىگىپ، ونىڭ الدىندا ءۇرپيىپ تۇرا بەردى.

— سودان بەرى قاراي مەن ءوزىمدى جاقسى كورەتىن، ولەڭ-جىرداي سۇيكىمدى، سۇلۋ ايەلدەردەن ات قۇيرىعىن ءبىرجولا كەسكەنمىن،- دەدى اتوس بويىن تۇزەپ، شاماسى ول گراف جونىندەگى اڭگىمەنى ءالى بىتىرمەسە كەرەك. — سىزگە دە سونى تىلەيمىن. ىشەلىك!

— سونىمەن ايەلى ءولىپ قالدى ما؟ — دەدى د'ارتانيان كۇبىرلەپ.

— ولمەگەندە شە! — دەدى اتوس. — ستاكانىڭىزدى اكەلىڭىز... ەت قايدا، بەزگەلدەك! — دەدى ول ايقايلاپ. — ءبىز ەندى ىشە المايمىز.

— ونىڭ اعاسى قايدا؟ — دەدى د'ارتانيان يمەنىپ.

— اعاسى دەيسىڭ بە؟

— ءيا، سۆياششەننيكتى ايتام.

— اح، سۆياششەننيك! مەن ونى دا اسىڭدار دەپ ءامىر ەتەيىن دەپ ەدىم، ول مەنەن بۇرىن شىركەۋىن تاستاپ قاشىپ كەتىپتى.

— سول وڭباعاننىڭ كىم ەكەنىن، ءسويتىپ، بىلمەي قالدىڭىز با؟

— شاماسى، الگى سۇلۋدىڭ ءبىرىنشى اشىناسى، ۇرى سەرىگى، «اپاما جەزدەم سايدىڭ» ءوزى بولسا كەرەك، كوڭىلدەسىن كۇيەۋگە بەرىپ، لايىقتى ورنىنا قوندىرۋ ءۇشىن دە سۆياششەننيك بولىپ، جۇرتتى الداسا كەرەك. ەندىگى ونىڭ دا قول-اياعىن شاپقان شىعار دەپ ويلايمىن.

— و قۇداي، قۇدايىم-اي! — دەپ كۇبىرلەي بەردى وسىناۋ سۇمدىق حيكايادان جانى تۇرشىككەن د'ارتانيان.

— ءسىز مىنا مايلى ەتتەن نەگە المايسىز، د'ارتانيان؟ بۇل ءبىر ءدامدى اس ەكەن، — دەدى اتوس، ءبىر جاپىراق ەتتى كەسىپ، جىگىتتىڭ تارەلكاسىنا سالىپ جاتىپ. — مىناداي ەتتىڭ پوگرەبتە بولماعانىنا وكىنىپ وتىرمىنداعى. ايتپەسە، ءالى دە ەلۋ شىنى شاراپ ىشەتىن ەدىم.

بۇل اڭگىمەنى ءارى قاراي سوزا بەرۋگە د'ارتانياننىڭ شىدامى جەتپەدى، ول ءوزىنىڭ اقىل-ەسىنەن اداسىپ بارا جاتقانىن سەزدى. ول ۇيىقتاعان كىسىدەي باسىن سىلق ەتكىزىپ، قولىن جاستانىپ وتىرا كەتتى.

— جاستار شاراپ ىشۋدەن قالعان ەكەن، ال مىناۋ ەڭ تاڭداۋلى جىگىتتەردەن. ءبىرى عوي، — دەدى اتوس بۇعان قىنجىلا كوز تاستاپ.

XXVIII

قايتىپ ورالۋ

اتوستىڭ سۇمدىق اڭگىمەسىنەن د'ارتانياننىڭ جانى تۇرشىگىپ كەتتى، ءبىراق وسى حيكايانىڭ كوپ جەرى بۇعان ءالى كومەسكى ەدى. ويتكەنى بۇل اڭگىمەنى ەس-تۇسسىز ماس كىسى ەكىنشى ءبىر شالا ماس كىسىگە ايتقان، بۋرگۋند شارابىنىڭ ەكى-ۇش شىنىسىن تاستاپ العاننان كەيىن كىسىنىڭ كوزى بۇلدىراپ، باسى اينالا باستايدى عوي، سوعان قاراماستان ەرتەڭىنە ۇيقىدان ويانعان كەزدە كەشەگى اڭگىمە زەيىن-زەردەسىنە تاپ ءبىر تاسپەن باسىلعانداي-اق، ءار سوزىنە دەيىن اپ-انىق بولىپ جاتتالىپ قالىپتى. كوڭىلىنە كەلگەن كۇدىكتى سەيىلتىپ، ايتىلعان سىردىڭ انىق-قانىعىنا كوزىن جەتكىزۋ ءۇشىن د'ارتانيان كەشەگى اڭگىمەنى قايتا جالعاماق بولىپ دوسىنىڭ بولمەسىنە كەلدى، ءبىراق اتوس دەرتىنەن ابدەن ايىعىپتى، ياعني الەمدەگى ەڭ سەزگىش جانە ءوز سىرىن الدىرمايتىن سىرباز جانعا اينالىپتى. حوش، مۇنىمەن قول الىسىپ قاننان كەيىن، مۋشكەتەر جىگىتتىڭ ويىنداعىسىن بىردەن ءبىلىپ قويدى.

قىمباتتى دوس، كەشە مەن قاتتى قىزىپ قالىپپىن، — دەدى ول باستاپ. — مەن ونى بۇگىن ەرتەڭگىسىن ءتىلىم اۋزىما سىيماي، تامىرىم لىپىلداپ، شەكەمنىڭ زىرق-زىرق سوققانىنان بايقادىم. كەشە ساعان كىسى اقىلىنا سىيمايتىن تالاي سۇمدىقتى ايتپاسام — وڭباي كەتەيىن!

وسىنى ايتىپ، كوڭىلدەس سەرىگىنە تەسىلە قاراعان كەزدە جىگىت قىبىجىقتاپ قىسىلىپ قالدى.

— قويىڭىزشى وسپاقتاماي. ەگەر ۇمىتىپ قالماسام، ءسىز كەشە اعات ەشتەڭە ايتقان جوقسىز، — دەدى د'ارتانيان وعان قارسى داۋ ايتىپ.

— سولاي ما؟ بۇل ەندەشە عاجاپ ەكەن. مەن ساعان اسا ءبىر قايعىلى وقيعانى ايتتىم عوي دەپ ويلاپ ەدىم.

وسىلاي دەدى دە، ول جاس جىگىتتىڭ ىشىندە نە جاتقانىن كورگىسى كەلگەندەي، وعان تاعى دا قادالا ءبىر قارادى.

— شاماسى، وسى مەن كەشە سىزدەن بەتەر ماس بولىپ قالعان بولۋىم كەرەك: ەسىمدە ەشتەڭە قالماپتى، — دەدى د'ارتانيان.

ءبىراق بۇل ءسوز اتوستىڭ قاپەرىنە دە كىرىپ-شىقپاعان ءتارىزدى اڭگىمەسىن جالعاي بەردى.

— سۇيىكتى دوس، ءوزىڭىز دە بايقاپ جۇرگەن شىعارسىز، شاراپتان اركىم وزىنشە ماس بولىپ قالادى: بىرەۋ قايعىرسا، ەكىنشى بىرەۋ كوڭىل يتەرىپ جاتادى. ماسەلەنكي، كوبىرەك ىشسەم بولدى، مەن ءبىر ايىقپاس مۇڭعا باتىپ، ءبىر كەزدە كۇتۋشى ايەل قۇلاعىما قۇيعان سۇمدىق ءبىر قورقىنىشتى وقيعالاردى ايتقاندى جاقسى كورەمىن. بۇل — مەنىڭ ءبىر كەمشىلىگىم، شىنىمدى ايتسام، ۇلكەن كەمشىلىگىم. ال، ەگەر ونى ەسەپكە الماساق، مەن شاراپتى ىشە بىلەتىن كىسىمىن.

اتوستىڭ مۇنى جايباراقات ايتقانى سونداي، د'ارتانيان بۇرىنعى ويىنان قايتايىن دەدى.

— اح، ءيا، ايتپاقشى! — دەدى جاس جىگىت، سىرعاناپ ۇستاتپاي قويعان بىردەڭەنى ەسىنە تۇسىرمەكشى بولىپ. — شىنىندا دا الدە تۇسىمدە مە، الدە ونىمدە مە — بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ءبىز دارعا اسىلعان بىرەۋلەر جايلى ءسوز قوزعادىق قوي دەيمىن.

— باسە! مىنە كوردىڭىز بە! — دەدى اتوس، ول اپپاق بولىپ بوزارىپ كەتسە دە، جىميىپ كۇلمەك بولدى. — ءوزىم دە سولاي دەپ ويلاپ ەدىم: مەن وسى ءبىر دارعا اسىلعانداردان قۇتىلا الماي-اق قويدىم.

— ءيا-يا، — دەدى د'ارتانيان ءسوزىن جالعاپ، — ەسىمە ەندى عانا ءتۇسىپ كەلەدى... ءيا، اڭگىمە... ءبىر مينۋت تۇرا تۇرىڭىزشى اڭگىمە ءبىر ايەل جايلى بولدى.

— تاپ سولاي، — دەدى اتوس ولىكتەي قۋارىپ. — بۇل الگى مەنىڭ وتە جاقسى كورەتىن اققۇبا ايەل جونىندەگى اڭگىمەم ەكەن، ەگەر مەن ونى ايتقان بولسام — ولەردەي ماس بولعانىم.

— دۇرىس ايتاسىز، ۇزىن بويلى، كوگىلدىر كوزدى، اققۇبا ءبىر سۇلۋ ايەل جونىندەگى وقيعا، — دەدى د'ارتانيان ونىڭ ءسوزىن قوستاپ.

— ءيا، جانە دارعا تارتىلعان ايەل جايلى...

سوندا ءوزىنىڭ كۇيەۋى، ءسىزدىڭ تانىستارىڭىزدىڭ ءبىرى، داۋلەتتى مىرزا دارعا اسىپتى، — دەدى د'ارتانيان، اتوستان كوزىن الماي.

— مىنە كوردىڭىز بە، كىسى نە ايتىپ، نە قويعانىن بىلسە، بىرەۋدى وسىلاي ناقاقتان كىنالاي سالادى! — دەدى اتوس يىعىن قۋشيتىپ الدەنەگە وكىنگەندەي. — وسى ءبىر سەرتىم بولسىن، د'ارتانيان: ەندىگارى شاراپتى كوپ ىشپەيمىن، بۇل ءبىر جامان ادەت ەكەن.

د'ارتانيان ءلام دەپ جاۋاپ قاتپادى.

— ايتپاقشى، الگى ماعان اكەلگەن اتىڭىز ءۇشىن سىزگە كوپ paحمەت، — دەدى اتوس، اڭگىمە باعىتىن شۇعىل بۇرىپ جىبەرىپ.

— ول سىزگە ۇنادى ما؟ — دەدى د'ارتانيان.

— يا، ءبىراق ءوزى مىنىسكە ونشا ءتوزىمدى بولماسقا كەرەك.

— قاتەلەسەسىز. ءبىر جارىم ساعاتتاي ۋاقىتتا مەن ول اتپەن ون لەدەي جەر ءجۇردىم، سوندا سول جانۋار سەن-سيۋلپيس الاڭىن اينالىپ وتكەندەي-اق ءتىپتى سىر بەرمەي، ويناقتاپ شاپتى دا وتىردى.

— سولاي ما! ەندەشە وكىنەتىن بولدىم-اۋ.

— وكىنگەنى قالاي؟

— ە، مەن ودان ايرىلىپ قالعانمىن.

— قالاي؟

— ونىڭ ءمانىسى بىلاي بولدى. مەن بۇگىن ساعات تاڭعى التىدا تۇردىم، ءسىز ءالى قاتتى ۇيىقتاپ جاتىر ەكەنسىز، نە ىستەرىمدى بىلمەي، زەرىگىپ كەتتىم جانە كەشەگى تويدان ءالى ەسىمدى جيا الماعان ەدىم. سونىمەن، اسىقپاي زالعا باردىم، بارسام، كەشەگى اعىلشىنىمىزدىڭ بىرەۋىن كوردىم، ول پايداكۇنەم ساۋداگەردەن ات ساتىپ الماقشى بولىپ ءتۇر ەكەن، ويتكەنى كەشە اتى جولدا زورىعىپ ءولىپتى. مەن وعان تاياپ بارسام، ءبىر جيرەن قىزىلعا ءجۇز پيستول بەرىپ جاتىر ەكەن. «بىلەسىز بە، سۋدار، — دەدىم مەن وعان، — مەندە دە ءبىر ساتىلاتىن ات بار ەدى». — «الگى دوسىڭىزدىڭ دايەكشىسى تىزگىنىنەن ۇستاپ تۇرعان ات بولسا، ول ءبىر كەرەمەت، — دەدى ول ماعان». — «سىزدىڭشە قالاي، سول ات ءجۇز پيستول تۇرا ما؟» — «تۇرعاندا قانداي. ءسىز ونى ماعان سول اقشاعا بەرەسىز بە؟» — «بەرمەيمىن، ءبىراق ونى ويىنىمىزعا باسكە تىگەمىن». — «ويىنىمىزعا دەيسىز بە؟» — «سۇيەك ويىنىنا» ايتتىم — ءبىتتى، سونىمەن اتتى ۇتتىردىم دا جىبەردىم. ونىڭ ەسەسىنە ەر-تۇرماندى قايتا ۇتىپ الدىم.

د'ارتانيان مۇنى ۇناتپاي كىرجىڭ ەتە قالدى.

— وسىعان رەنجىپ قالعاننان ساۋمىسىز؟ — دەدى اتوس.

— نەسىن جاسىرايىن، رەنجىگەنىم راس، — دەدى د'ارتانيان. — شايقاس كۇنى ءبىر كىسى ءبىزدى وسى اتتارىمىزعا قاراپ تانۋى كەرەك ەدى. بۇل ءبىر وزگەشە سىيلىق، ىقىلاسى اۋعان كوڭىلدىڭ تارتۋ-بەلگىسى-تىن. سونى بەكەر-اق جاساعان ەكەنسىز، اتوس.

— قويىڭىزشى، سۇيىكتى دوسىم! مەنىڭ ورنىمدا ءوزىڭىز بولساڭىز قايتەر ەدىڭىز، ءتىپتى ولەردەي بولىپ زەرىگىپ كەتتىم جانە شىنىمدى ايتسام، اعىلشىن اتتارىن سۋ قانىم سۇيمەيدى. ەگەر كۇللى ءىس ءبىزدى الدەكىمنىڭ تانۋ-تانىماۋىنا تىرەلىپ تۇرعان بولسا، وندا قام جەمەي-اق قويىڭىز، ەر-تۇرماننىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر — ونىڭ ءوزى دە انادايدان «كەل مۇندالاپ» تۇرادى ەكەن. ال ەندى اتتارعا كەلەتىن بولساق، ولاردىڭ جوعالعانىن بىردەڭە ەتىپ تۇسىندىرەمىز-داعى. ءتىپتى شىنتۋايتتاپ كەلسەك، اتتىڭ دا اجالى بار! ماسەلەنكي، مەنىڭ اتىم جامانداتىپ نەمەسە ماڭقادان ءولىپ قالار، ونى كىم بىلگەن.

د'ارتانيان بۇرىنعىدان بەتەر تۇنجىراپ كەتتى.

— قاپ، اتتەگەنە-اي! — دەدى اتوس ءسوزىن ساباقتاپ. — ءسىز، شاماسى، سول جانۋارعا باۋىر باسىپ قالعان بولدىڭىز-اۋ، مەن ءتىپتى اڭگىمەمدى ءالى بىتىرگەن دە جوق ەدىم.

— ءسىز تاعى نەنى ءبۇلدىرىپ ەدىڭىز؟

ءوز اتىمدى ۇتتىرعاننان كەيىن — قاراڭىزشى، وعان — ون، ماعان توعىز — قۇمالاق ءتۇستى — مەن ءسىزدىڭ اتىڭىزدى سالىپ ويناماقشى بولدىم.

— ءبىراق ءسىز ول ويىڭىزدى جۇزەگە اسىرماعان شىعارسىز دەپ ويلايمىن؟

— جوق، قايتا مەن ول ويىمدى تاباندا جۇزەگە اسىردىم.

— اقىرى نەمەن ءبىتتى؟ — دەدى د'ارتانيان دىزاقتاپ.

— وينادىم دا، جانۋاردى ۇتقىزىپ جىبەردىم.

— مەنىڭ اتىمدى ما؟

ءيا، ءسىزدىڭ اتىڭىزدى. وعان — سەگىز، ماعان — جەتى شىققانى — ءبىر عانا ۇپايدىڭ جەتپەگەنى... الگى ءبىر ماقالدى ءبىلۋشى مە ەدىڭىز؟

— اتوس، سىزگە نە بولعان، جىندانىپ كەتكەنسىز بە؟!

— بىلەسىز بە، سۇيىكتى د'ارتانيان، ءسىز مۇنى ماعان بۇگىن ەمەس، الگى ءبىر قيسىنسىز ەسىرىك وقيعالاردى بايانداپ جاتقان كەزدە اشۋىڭىز كەرەك ەدى. مەن ول جانۋاردى كىسى ويىنا كەلە بەرمەيتىن كۇللى ەر-تۇرمانىمەن، قايىس-ابزەلىمەن ۇتقىزدىم.

— بۇل ءبىر كوز كورمەگەن سۇمدىق ەكەن!

— سابىر، سابىر، ءسىز بۇل وقيعانى ءالى تۇگەل بىلمەيسىز. ەگەر ويىن ۇستىندە قىزىپ كەتپەسەم، مەن كەرەمەتتەي ويىنشى بولار ەدىم، ءبىراق ىشكەن كەزدەگى سياقتى، قيت ەتسە دەلەبەم قوزىپ كەتەدى، بۇل جولى دا...

— سوندا ءسىز ويىنعا تاعى نەنى تىكتىڭىز؟ قولىڭىزدا وينايتىن ەشتەڭە قالعان جوق قوي.

— جانساق سويلەپ وتىرسىز، دوسىم، جانساق: ءبىزدىڭ ەركىمىزدە ءالى دە بولسا ءسىزدىڭ مىناۋ ساۋساعىڭىزدا جارقىراپ تۇرعان الماس جۇزىك بار ەمەس پە، مەن ونى ءتىپتى كەشە بايقاپ قالعانمىن.

— مىنا الماس! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ، جۇزىگىن جالما-جان ءبىر سيپاپ.

— ءبىر كەزدە مەنىڭ دە اسىل الماستارىم بولعان، ونىڭ، ءقادىرىن ءبىر جاننان كەم بىلمەيمىن، سول سەبەپتى دە ونىڭ قۇنى مىڭ پيستول دەپ باعالادىم.

— ءبىراق ءسىز مەنىڭ الماس جۇزىگىمدى اۋزىڭىزعا الماعان بولارسىز دەگەن ۇمىتتەمىن؟ — دەدى د'ارتانياننىڭ ۇرەيى ۇشىپ تۇنجىراپ ءتىل قاتتى.

— جوق، سۇيىكتى دوسىم. ويلاڭىزشى، ەندى ءبىزدىڭ كۇللى ۇمىت-سەنىمىمىز تەك وسى الماستا عانا قالدى عوي، سونى تىگىپ، مەن بۇكىل ەر-تۇرمانىمىزدى، اتتارىمىزدى، وعان قوسا جولعا قاجەت اقشانى قايتا ۇتىپ الا الاتىن ەدىم...

— اتوس، مەنىڭ دەكپىرىم قاشىپ بارادى! — دەدى د'ارتانيان كۇيگەلەكتەپ.

— سونىمەن، الدىمىزداعى ويىنشىعا ءسىزدىڭ الماستىڭ جايىن ايتتىم. وعان الگى سوققاننىڭ دا كوزى تۇسكەن ەكەن. شىنىندا دا، سۇيىكتى دوسىم-اۋ، سول شايتان العىردى قاستەرلەپ قايتەسىز! ءسىز قولىڭىزعا اسپانداعى جۇلدىزدى جۇزىك ەتىپ سالىپ ءجۇرسىز جانە ونى جۇرت كورمەسە ەكەن دەيسىز! ول مۇمكىن ەمەس، باۋىرىم!

— قويىڭىزشى، سۇيىكتى دوسىم، ءسوزىڭىزدى دوعارىڭىزشى. شىن ءسوزىم — مىنا تۇرىڭىزبەن كىسىنى ولتىرەرسىز، — دەدى د'ارتانيان.

— حوش، ءبىز بۇل الماستى ءار جۇرىسكە ءجۇز پيستولدەن دەپ ونعا بولدىك.

— اح، سولاي ما! ءسىز ءازىل قاشىرىپ، مەنى سىناعىڭىز كەلەدى ەكەن عوي؟ — دەدى د'ارتانيان، «يلليادا» داستانىنداعى احيللەستى مينيەۆرا شاشىنان قالاي قامتي ۇستاسا، مۇنى دا اشۋ-ىزا تاپ سولاي القىمىنان بۋا باستاپ ەدى.

— جوق، ءازىل ايتسام، شايتان اتسىن. مەنىڭ، ورنىمدا ءوزىڭىز بولساڭىز نە ىستەر ەدىڭىز، سونى كورەر مە ەدىم! ۇزاق ەكى اپتا بويى مەن قۇدايدىڭ ءتىرى جانىنىڭ ءجۇزىن كورگەن جوقپىن، شىنىمەن سىرلاسام دەپ تاعىلانىپ كەتىپپىن.

— مەنىڭ الماسىمدى ويىنعا سالاتىنداي، ول سونشا دالەلدى جەلەۋ ەمەس! — دەدى د'ارتانيان شيرىعا جۇدىرىعىن ءتۇيىپ.

— ءتۇھ، اياعىن تىڭداڭىزشى ەندى. ون جۇرىسكە ءارقايسىسى ءجۇز پيستولدەن ون ءباس تىگىس جانە قايتا ويناۋعا بولمايدى. ون ءۇشىنشى جۇرىسكە كەلگەندە مەن جۇرداي بولىپ ۇتىلدىم. ون ءۇشىنشى ءجۇرىپ تە — ون ءۇش سانى ءارقاشاندا مەنىڭ سورىم. كۇن دە ون ءۇشىنشى يۋل ەكەن...

— شايتان اتسىن! — دەدى د'ارتانيان كۇيىنىپ ستول باسىنان اتىپ تۇرىپ. بۇگىنگى وقيعا وعان كەشەگى ءجايتتى ءتىپتى ۇمىتتىرىپ جىبەردى.

— سابىر ەتشى، — دەدى اتوس. — مەنىڭ ويىمدا ءبىر قۋلىعىم بولدى. اعىلشىن — اڭگۇدىك. باعانا ەرتەڭگىلىك مەن ونىڭ گريمومەن سويلەسىپ تۇرعانىن كوردىم، كەيىن گريمو ماعان اعىلشىننىڭ ونى اتقوسشى بولۋعا شاقىرعانىن ايتتى. مىنە، مەن ەندى ونىمەن گريموعا، تۇيىق گريموعا وينايمىن، قوسشىمدى ون جۇرىسكە لايىقتاپ ءبولىپ تە قويدىم.

— قۋلىق دەپ وسىنى ايت! — دەدى د'ارتانيان، ەركىنەن تىس ءماز بولا كۇلىپ.

— گريمونى، انا گريمونىڭ تاپ ءوزىن تىگىپ وينادىم عوي، ءبىلدىڭىز بە؟ سونىمەن گريمونى ون رەت باسكە تىگۋىمنىڭ ارقاسىندا ال، شىنىندا ونىڭ ءوزى دە ءبىر دۋكات تا تۇرمايدى عوي) الماستى ۇتىپ الدىم. وسىدان كەيىن، قايسارلىق — قاسيەت ەمەس دەپ كورشى كانە!

— قۇداي اقى، بۇل ءبىر كەرەمەت قۋلىق ەكەن! — دەدى د'ارتانياننىڭ بويى جەڭىلدەنىپ راقاتتانىپ ءبىر كۇلىپ الدى.

— ءوزىڭىز دە ءتۇسىنىپ وتىرعان شىعارسىز، قولىم شىققاسىن مەن تاباندا الماستى تىگىپ، قايتا ويناي باستادىم.

— اح، سولاي دەڭىز! —  د'ارتانياننىڭ قاباعى قايتادان سالىنىپ كەتتى.

— مەن اۋەلى ءسىزدىڭ ەر-تۇرمانىڭىزدى، سوسىن اتىڭىزدى، سوسىن ءوزىمنىڭ ەر-تۇرمانىمدى، سوسىن بارىپ ءوزىمنىڭ اتىمدى قايتارىپ الدىم-داعى، قايتادان ۇتتىردىم. قىسقاسىن ايتسام، مەن ءسىزدىڭ ەر-تۇرمانىڭىزبەن ءوزىمنىڭ ەر-تۇرمانىمدى ۇتىپ الدىم ايتەۋىر. ءىستىڭ ءمان-جايى تاپ وسىنداي. مۇنىڭ ءوزى ءبىر عاجايىپ ءجۇرىس بولدى، وسى اراعا كەلگەندە اتتىڭ باسىن تارتقانىم عوي، د'ارتانيان ارقاسىنان كۇللى شاراپحانا سالماعى تۇسكەندەي دەپ ءبىر دەم الدى.

حوش، سونىمەن الماس ءوز ەركىمدە قالدى عوي ايتەۋىر؟ — دەدى ول يمەنىپ.

تولىعىمەن ءوز ەركىندە، سۇيىكتى دوسىم، وعان قوسا ءبىزدىڭ بۋسەفالداردىڭ ەر-تۇرماندارى دا وزىمىزدە قالدى.

كولىكسىز ەر-تۇرماننىڭ قاجەتى قانشا بىزگە؟

— ول جونىندە مەنىڭ تاعى ءبىر ويىم بار.

اتوس، مەن سىزدەن قورقايىن دەدىم.

د'ارتانيان، مەنىڭ سوزىمە قۇلاق سالىڭىزشى، ءسىز كوپتەن بەرى قۇمار ويناماعان سياقتىسىز؟

ءتىپتى ويناعىم دا كەلمەيدى.

بىردەن قاتتى كەتپەڭىز. حوش، دەيمىن مەن، ءسىز كوپتەن قۇمار ويلاماعان ەكەنسىز، ەندەشە جولىڭىز بولادى.

سولاي-اق بولسىن! سوسىن نە ىستەيمىز؟

سوسىن با؟ الگى اعىلشىن سەرىگىمەن ءالى وسىندا ءجۇر. ونىڭ ەر-تۇرمانداردى قيماي تۇرعانىن بايقاي قالدىم. ءسىز دە اتىڭىزعا باۋىر باسىپ قالعان سياقتىسىز. ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولسام، اتىمدى قايتارىپ الۋ ءۇشىن مەن ەر-تۇرماندى تىگەر ەدىم.

— ءبىراق ول ەر-تۇرمانعا بولا اتىن تىگۋگە كەلىسپەيدى عوي.

— شايتان العىر، ەكى ەردىڭ ەكەۋىن دە تىك! ءسىز سياقتى مەن ءوزىمنىڭ قارا باسىمنىڭ قامىن عانا ويلامايمىن.

— ءسىز ءوزىڭىز وسىلاي وينار ما ەدىڭىز؟ — دەدى د'ارتانيان كۇمىلجىپ، اتوستىڭ ايتقانىنا ەركىنەن تىس ەرىپ.

— ارىم كۋا، ءبىر رەت قانا وينار ەدىم.

— بىلەسىز بە، اتىمنان ايرىلسام دا، تىم بولماسا، ەر-تۇرماندى ساقتاپ قالۋدىڭ مەن ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزى بار.

— ولاي بولسا الماس جۇزىگىڭىزدى تىگىڭىز.

— و، جۇزىكتىڭ ءجونى باسقا!؟ مەن ونى ومىردە ويىنعا تىكپەيمىن!

— شايتان اتسىن! — دەدى اتوس. — مەن سىزگە ويىنعا پلانشەنى سالىڭىز دەر ەدىم، ءبىراق ونداي بىردەڭە بۇرىن بولعاندىقتان دا، اعىلشىن وعان كەلىسە قويماس.

— سۇيىكتى اتوس، بىلەسىز بە؟— دەدى د'ارتانيان. — ءوز باسىم نار تاۋەكەل اتاۋلىنىڭ بارىنەن اۋلاق جۇرسەم دەيمىن.

— وكىنەمىن-اق قايتەيىن! — دەدى اتوس سۋىق. — اعىلشىننىڭ تۇلا بويى تولعان تەڭگە. قۋ قۇداي-اي، ەڭ بولماسا ءبىر عانا جۇرىسكە بەل بايلاڭىزشى! ءبىر ءجۇرىس — ءبىر ءمينۋتتىڭ ءىسى عوي.

— ۇتىلىپ قالسام نە بولادى؟

— ۇتاسىز دەدىم عوي، ۇتاسىز.

— ال، ەگەر ۇتىلىپ قالسام شە؟

— نەسى بار، ەر-تۇرمانىڭىزدى بەرەسىز.

— ماقۇل، ءبىر جۇرىستە تۇرعان نە بار وسى! — دەدى جىگىت.

اتوس اعىلشىندى ىزدەۋگە كەتتى، سويتسە ول ات قورادا، ەر-تۇرمانعا قىزىعا قاراپ تۇر ەكەن. قولايلى ءسات دەگەن وسى-داعى. اتوس بىردەن ءوز شارتىن ايتتى: بۇلار اتتىڭ ەسەسىنە ەكى ەر-تۇرمان نەمەسە ءجۇز پيستول تىگەدى، قالاۋىڭىز ءبىلسىن دەدى. اعىلشىن دەرەۋ ەسەپتەپ جىبەرىپ، ەكى ەر-تۇرماننىڭ ءۇش ءجۇز پيستول تۇراتىنىن بىلە قويدى. ول قولما-قول كەلىسە كەتتى.

د'ارتانيان قولى دىرىلدەپ سۇيەكتى شاشا سالدى — ءۇش ۇپاي شىقتى؛ ونىڭ اپپاق بولىپ كەتكەنىنەن شوشىعان اتوس «جابۋدى جابا توقي» سالدى:

— ءجۇرىسىڭىز ونشا ەمەس، باۋىرىم... ءسىز، سۋدار، اتتاردى تولىق ەر-تۇرمانىمەن الاتىن بولدىڭىز، — دەدى ول.

استامسىعان اعىلشىن سۇيەكتەردى ارالاستىرىپ اۋرە بولىپ جاتپادى؛ ول ەندى قايتسەم دە جەڭەتىن بولدىم دەپ ويلاسا كەرەك، سۇيەكتى قاراماي-اق ستول ۇستىنە تاستاي سالدى. رەنىشىن بىلدىرمەيىن دەپ، د'ارتانيان ارتىنا بۇرىلا قويدى.

— ءپالى، مىناعان قاراڭىز، — دەدى اتوس بايسالدى ادەتىنە باسىپ. — مىناۋ ءبىر عاجايىپ ءجۇرىس بولدى-اۋ! مەن مۇندايدى ءوز ومىرىمدە ءتورت-اق رەت كوردىم: ەكى ۇپاي!

اعىلشىن شۇقشيا قاراعاندا، كوزى ءبىر ءتۇرلى ەجىرەيىپ كەتتى؛ د'ارتانيان بۇرىلىپ قاراعاندا، قۋانىشتان ءتىلى بايلانىپ قالعانداي بولدى.

— ءيا، ءتورت-اق رەت كوردىم، — دەدى اتوس ءسوزىن جالعاپ. — ءبىرىنشى رەت دە كرەكي مىرزانىڭ ۇيىندە، ەكىنشى رەت ءوز ۇيىمدە، قورعان-سارايىمدا... قىسقاسى، ول كەزدە مەنىڭ قورعان-سارايىم بولاتىن؛ ءۇشىنشى رەت دە تريەۆيل مىرزانىڭ ءبىزدى تاپ وسىلاي ءبىر تاڭ قالدىرعانى ەڭ سوڭعى رەت شاراپحانادا سۇيەكتى ءوزىم شاشىپ وتىرعاندا ءبىر شىقتى، سول جولى مەن ءجۇز لۋيدور مەن كەشكى اسىمدى قوسا ۇتتىرعان ەدىم.

— حوش، د'ارتانيان مىرزا، ءسىز اتىڭىزدى قايتىپ الاسىز با؟— دەدى اعىلشىن.

— البەتتە، — دەدى د'ارتانيان.

— دەمەك، مەنىڭ قايتا ويناۋىما بولمايدى عوي؟

— ءبىز قايتا وينامايمىز دەپ كەلىسكەنبىز، ەسىڭىزدە شىعار.

— ونىڭىز راس، اتتى دايەكشىڭىزگە اپارىپ بەرەدى.

— ءبىر مينۋتكە، — دەدى اتوس. — ەگەر ءسىز رۇقسات ەتسەڭىز، سۋدار، مەن جولداسىما بىرەر ءسوز ايتسام دەپ ەدىم.

— رۇقسات، ايتىڭىز.

اتوس د'ارتانياندى ەرتىپ شەتكەرىرەك باردى.

— ءيا، ءىبىلىسىم، تاعى نە ايتايىن دەپ ەدىڭىز؟ ويناي ءتۇس ءالى، دەمەكشىسىز بە سوندا؟ — دەدى د'ارتانيان.

— جوق، مەن سىزگە ءالى دە ويلانىڭىز دەپ ايتپاقپىن.

— نەنى ويلايمىن سوندا؟

— اتىڭىزدى قايتىپ العىڭىز كەلىپ تۇر عوي، سولاي ما؟

— البەتتە.

— ءسىز وندا قاتەلەسەسىز. مەن بولسام ءجۇز ءپيستولدى الار ەدىم. وزىڭىزگە ءمالىم، ءسىز قالاۋىڭىز ءبىلسىن دەپ اتتىڭ ورنىنا ەكى ەر-تۇرمان نەمەسە ءجۇز پيستول تىكتىڭىز عوي؟

— ءيا.

— مەن ءجۇز ءپيستولدى الار ەدىم،

— ال، مەن اتىمدى الامىن.

— قايتالاپ ايتايىن: ءسىز قاتە جاسايسىز. ەكەۋارا ءبىر اتپەن ءبىز نە بىتىرەمىز؟ مەن ءسىزدىڭ ارتىڭىزعا مىنگەسىپ وتىرا المايمىن — وندا ءبىز اعا-ىنىدەن جۇرداي بولعان ەيموننىڭ ەكى بالاسىنا ۇقسايمىز عوي. مىناداي اۋىزدىقپەن الىسقان ارعىماققا ءوزىڭ ءمىنى مەنى جاياۋ قالدىرىپ، جەرگە قاراتىپ كەتەدى دەپ ويلامايمىن سەنى. مەن بولسام، كۇمىلجىمەي-اق بىردەن ءجۇز ءپيستولدى الار ەدىم. پاريجگە جەتۋ ءۇشىن دە بىزگە اقشا كەرەك.

— بۇل ات ماعان اسا قىمبات، اتوس.

— بەكەر قينالاسىز، دوستىم: ات ءسۇرىنىپ، توبىعىن تايدىرىپ الۋى مۇمكىن، الدە تىزەسى تازىعىرلانىپ، جۇدەپ كەتۋى مۇمكىن، ءتىپتى ماڭقا ات جەم جەگەن استاۋدان جەم جەپ، مۇردەم كەتۋى مۇمكىن، اتىڭ ياعني ءجۇز ءپيستولىڭ تەككە قۇرىدى دەگەن سول عوي. قوجايىن استىنداعى اتىن ۇدايى جەمدەپ وتىرۋى كەرەك، ال، ءجۇز پيستول بولسا، ءوز قوجاسىن ءوزى اۋقاتتاندىرىپ وتىرادى.

— سوندا ءبىز ۇيگە نەمەن قايتامىز؟

— شايتان العىر-اۋ، مالايلارىمىزدىڭ اتى بار ەمەس پە! كەزدەسكەن جۇرت قارا حالىق ەمەستىگىمىزدى تۇر-تۇسىمىزدەن-اق تانيدى.

— جەر تارپىعان جۇيرىكتەرىنە مىنگەن اراميس پەن پورتوستىڭ قاسىندا مىنا ماستەكتەردىڭ ۇستىندەگى ءبىزدىڭ سيقىمىز ءقايبىر وندى ويلار دەيسىز!

— اراميس پەن پورتوستىڭ! — دەپ داۋىستادى دا، اتوس قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.

— نە بولدى سونشا! — دەدى د'ارتانيان دوسىنىڭ نەگە ءماز بولعانىنا تۇسىنبەي قالىپ.

— ەشتەڭە دە بولعان جوق، ءسوزىمىزدى جالعاي بەرەلىك، — دەدى اتوس.

— دەمەك، ءسىزدىڭ...

— ءجۇز ءپيستولدى الۋ كەرەك، د'ارتانيان. ءجۇز پيستولمەن ءبىز وسى ايدىڭ اياعىنا دەيىن كوڭىل كوتەرە الامىز. ءبارىمىز دە قاتتى شارشادىق، ەندى ءبىراز تىنىقساق تا ارتىق بولمايدى.

— تىنىقساق دەيسىز بە؟.. و، جوق، اتوس، پاريجگە بارعان كۇننەن ليستاپ مەن دەرەۋ الگى باقىتسىز بەيباقتى ىزدەۋگە كىرىسەمىن.

— ەندەشە ءتىپتى قاجەت! سول ىسكە كىرىسكەنىڭىزدە سىڭعىرلاعان التىن اقشادان وزىڭىزگە ات پايدالىراق بولادى دەپ ويلايسىز با؟ 'كۇز ءپيستولدى الىڭىز دەرەۋ، دوسىم، الىڭىز ءجۇز ءپيستولدى!

بۇعان كونۋ ءۇشىن د'ارتانيانعا ەندى ءبىر جەلەۋ جەتپەي جاتقانعا ۇقسايدى. سوڭعى دالەلى وعان ءتىپتى ورىندى بولىپ كورىندى. مۇنىڭ يەگىنە قاسارىسا بەرسە، اتوسقا وزىنەن باسقانى ويلامايتىن ەگويست بولىپ كورىنەرمىن دەپ قورىقتى. سونىمەن ول اتوستىڭ ايتقانىنا ءسونىپ، ءجۇز ءپيستولدى الماقشى بولدى، اعىلشىن وعان تاباندا اقشانى ساناپ بەردى.

ءبىزدىڭ دوستارىمىزدى ەندى جولعا شىعۋ ويىنان وزگە الاڭ قىلاتىن ەش نارسە جوق ەدى. شاراپحانا قوجاسىمەن تاتۋلاسۋعا اتوستىڭ كارى تارلانىنا قوسا التى ءپيستولى جۇمسالدى. د'ارتانيان مەن اتوس پلانشە مەن گريمونىڭ جابىلارىنا ءمىندى، ال، قىزمەتشىلەرى ەر تۇرماندى يىقتارىنا سالىپ الىپ، جولعا جاياۋ-جالپىلاپ شىقتى.

كولىكتەرى قانشا شابان بولسا دا، مىرزالار كوپ ۇزاماي قىزمەتشىلەرىن باسىپ وزىپ، كريەۆكەرگە ءبىرىنشى بولىپ جەتتى. ولار سوناۋ الىستان-اق تەرەزە الدىندا، ەرتەكتەگى «اننا قارىنداس» سياقتى، كوكجيەكتەن بۇرقىلداي كوتەرىلگەن شاڭ-توزاڭعا مۇڭايا قاراپ ميرگان ءاراميستى كوردى.

— ءاي، اراميس! ءسىزدى تەرەزە الدىنا سەلتيتىپ قويعان قاي شايتان! — دەدى ەكى دوس قوسارلانا داۋىستاپ.

— اح، بۇل ءسىزبىسىز، د'ارتانيان... بۇل ءسىزسىز بە، اتوس، — دەدى جاس جىگىت. — مەن بۇل جالعاننىڭ قىزىق-شىجىعىنىڭ وتكىنشى نارسە ەكەندىگى جايلى تولعانىپ وتىر ەدىم، الگىدە عانا انا ءبىر بۇرقىراعان شاڭعا ءسىڭىپ عايىپ بولعان اعىلشىن اتىم مەن ءۇشىن جەر ۇستىندەگى تىرلىكتىڭ قىسقالىعىنىڭ ءبىر ايعاعى ەدى. ءبىزدىڭ كۇللى ومىر-تىرلىگىمىزدى بالكىم: «erat، ets، fuit»  دەگەن ءۇش-اق سوزبەن ايتۋعا بولادى.

— باسقاشا ايتساق؟ — دەدى د'ارتانيان، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن سەزىپ قالىپ.

— باسقاشا ايتسام، مەنى اقىماق ەتىپ كەتتى. ساعاتىنا cap جەلىن وتىرىپ بەس لە جەر الاتىن جۇيرىككە الپىس-اق لۋيدور تولەدى.

د'ارتانيان مەن اتوس سىلق-سىلق كۇلىستى.

— ءبىر ءوتىنىشىم، ماعان رەنجىپ جۇرمەڭىز، سۇيىكتى د'ارتانيان، — دەدى اراميس. — جوققا جۇيرىك جەتپەيدى. ونىڭ ۇستىنە جۇرتتىڭ بارىنەن بۇرىن مەنىڭ جولىم بولمادى، الگى ءبىر وڭباعان ساۋداگەر كەم دەگەندە ەلۋ لۋندورىمدى قاعىپ كەتكەن شىعار. اسا ساق، ءماتتاقام قوجايىن دەپ مىنا سىزدەردى ايتار بولار! وزدەرىڭىز مالايلارىڭىزدىڭ كولىكتەرىنە ءمىنىپسىز-داعى، جەل جەتپەس جۇيرىكتەرىڭىزدى اسىقپاي، جەتەككە الىپ جەتكىزىڭدەر دەپ ءامىر بەرگەنسىز.

الگىدە عانا امەن جولىنان قاراڭداپ كورىنگەن ءبىر جابىق اربا شاراپحانانىڭ الدىنا كەلىپ توقتاي بەردى، سو زامات ونىڭ ىشىنەن ەر-تۇرماندارىن كوتەرىپ پلانشە مەن گريمو شىقتى. جابىق اربا پاريجگە بارىپ بوس قايتىپ بارا جاتىر ەكەن، مالايلار ورىن پۇلعa ارباكەشتى جول بويى شاراپپەن سۋارۋعا كەلىسىپتى.

— بۇ قالاي؟ ەر-تۇرماننان باسقا ەشتەڭە قالماعان با؟ — دەدى اراميس اڭ-تاڭ قالىپ.

— ەندى ءتۇسىندىڭىز بە؟ — دەدى اتوس.

— دوستارىم-اۋ، سىزدەر دە مەنىڭ كەبىمدى كيىپسىز-اۋ. نە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، مەن دە ەر-تۇرماندى الىپ قالىپ ەدىم... ەي، بازەن! مەنىڭ جاڭا ەر-تۇرمانىمدى اكەلىپ، مىنا مىرزالاردىڭ ەرتۇرمانىنىڭ قاسىنا قويشى.

— ايتپاقشى، الگى سۆياششەننيكتەرىڭىزدەن قالاي قۇتىلدىڭىز؟ — دەدى د'ارتانيان.

— انەۋگى كۇننىڭ ەرتەڭىنە مەن ولاردى تۇسكى اسقا شاقىردىم — ءسوز اراسىندا ايتا كەتەيىن، بۇل ارانىڭ شارابى كەرەمەت — سوسىن ەكەۋىن كۇشتى شاراپقا تويعىزعانىم سونداي، كيۋرە مەنىڭ اسكەري ءمۋنديردى تاستاۋىما تىيىم سالدى، ال، يەزۋيت مەنى مۋشكەتەر قاتارىنا الۋعا كومەكتەسىڭىز دەپ ماعان جاتتى دا جابىستى.

— ءبىراق ديسسەرتاسياسىز قابىلداسىن! — دەدى د'ارتانيان داۋىستاپ. — ديسسەرتاسياسىز! مەن ديسسەرتاسيانى ماڭايلاتپاۋدى تالاپ ەتەمىن!

— سودان بەرگى تىرلىگىم ءبىر راحات، — دەدى اراميس اڭگىمەسىن ساباقتاپ. — مەن ءبىر بۋىندى تولعاۋ رەتىندە پوەما جازا باستادىم. مۇنىڭ ءوزى ءبىر قيىن ءىس ەكەن، ءبىراق ءار نارسەنىڭ قاسيەتى دە قيىندىعىنا بايلانىستى عوي. ونىڭ مازمۇنى — ماحاببات، مەن سىزدەرگە ءبىرىنشى جىردى وقىپ بەرەيىن، ءوزى ءتورت ءجۇز ولەڭنەن تۇرادى، ونى ءقازىر ءبىر ساتكە وقىپ شىعامىن.

ءسىز بىلەسىز بە، سۇيىكتى اراميس؟ — دەدى د'ارتانيان، ول لاتىن ءتىلى سياقتى، ولەڭدى دە جان-تانىمەن جەك كورەتىن. — ولەڭنىڭ ءبىر قاسيەتتى قيىندىعى بولسا، وعان ەكىنشى قاسيەتى — قىسقالىق ەكەنىن قوسىڭىز، سوندا ءسىزدىڭ پوەماڭىزدىڭ تابانى كۇرەكتەي ەكى قاسيەتى بولاتىنىنا يمانىڭىزداي سەنىڭىز.

— سونىمەن قاتار پوەمادان قۇمارلىق اتتى اسىل سەزىم اڭقىپ تۇرادى، ونى ءقازىر وزدەرىڭىز دە اڭعاراسىز، — دەدى اراميس ءسوزىن ساباقتاپ. — سونىمەن، دوستارىم، ءبىز اقىرىندا پاريجگە قايتاتىن بولدىق قوي. براۆو! مەن دايىن! ءبىز تاعى دا ءوزىمىزدىڭ جايساڭ جاندى پورتوستى كورەتىن بولدىق. مەن قۋانىپ وتىرمىن. سول ءبىر اڭگۇدىك الىپ دوسىمدى قالاي اڭساعانىمدى سىزدەر بىلمەيسىزدەر عوي! ءبىر پاتشالىقتى تۇتاس تارتۋ ەتسە دە، ول استىنداعى اتىن ساتپايدى! سۋ جاڭا ەر-توقىم سالعان ارعىماقپەن ويقاستاپ جۇرگەن پورتوستى كورگەنشە اسىق بولىپ بارامىن. ول ۇلى موعولدان اينىماي قالاتىن شىعار، وعان...

اتتارىن تىنىقتىرىپ الۋ ءۇشىن كوڭىلدەس دوستار ءبىر ساعاتتاي ايالداماق بولدى. اراميس قوجايىنىمەن ەسەپتەسىپ، بازەندى فۋرگونداعى سەرىكتەرىنىڭ قاسىنا وتىرعىزعاسىن، ءبارى بىرىگىپ، پورتوسقا بارماقشى بولىپ، جولعا شىقتى.

پورتوس كادىمگىدەي ساۋىعىپتى، د'ارتانيان اۋەلگى كەلگەن كەزدە بوزارىپ جۇدەپ قالعان ەدى، بۇل جولى ولاي ەمەس، جالعىز ءوزى بولسا دا، الدىنا ءتورت كىسىگە ارنالعان تاعامدى قويىپ، ستول باسىندا قونجيىپ وتىر ەكەن؛ داستارقاندا بابىمەن پىسكەن ەت تاعامدارى، تاڭداۋلى شاراپ پەن الۋان ءتۇرلى جەمىس بار ەدى.

— تورلەتىڭىز، مىرزالار! — دەدى پورتوس ورنىنان تۇرىپ. — سىزدەر ءدال ۋاقىتىندا كەلدىڭىزدەر. ستولعا وتىرعانىم وسى ەدى، ەندى مەنىمەن بىرگە تۇستەنەتىن بولدىڭىزدار.

— وھو دەدى د'ارتانيان. — مىنا شىنىلار الگى مۋشكەتون ىلمەك تاستاپ تارتىپ الاتىن شىنىلار ەمەس قوي. بۇزاۋ ەتى، فيلە..

— مەن الدەنىپ جاتىر ەدىم...— دەدى پورتوس، — ءيا، ءال-قۋات جيناپ جاتىر ەدىم. دۇنيەدە بۋىننىڭ تايعانىنان جامان نارسە جوق، كىسىنى دىڭكەلەتىپ تاستايدى ەكەن. اتوس، ءسىزدىڭ بۋىنىڭىز تايىپ كورگەن جوق پا ەدى؟

— جوق، ءبىراق الگى ءبىر فەرۋ كوشەسىندەگى جانجالدا جارالانىپ قالىپ، ەكى، ەكى جارىم اپتاداي جاتقاننان كەيىن، ءسىز سياقتى السىرەپ قالعانىم ەسىمدە.

— مىنا تاعام تەك ءسىزدىڭ وزىڭىزگە عانا ارنالماعان سياقتى عوي، سۇيىكتى پورتوس؟ — دەدى اراميس.

— جوق، — دەدى پورتوس، — ماعان وسى توڭىرەكتە تۇراتىن ءبىراز دۆورياندار كەلۋى كەرەك ەدى، ءبىراق ولار الگىدە عانا، كەلە المايمىز دەپ حابار جىبەرىپتى. ولاردىڭ ورنىن سىزدەر باساسىزدار، ماعان بۇدان كەلەر-كەتەرى جوق... ەي، مۋشكەتون! ورىندىقتاردى جەتكىز، شىنىلاردىڭ سانىن ەكى ەسە كوبەيت!

— ءبىزدىڭ نە جەپ وتىرعانىمىزدى بىلەسىزدەر مە؟ — دەدى اتوس، ارادا بىرنەشە مينۋت وتكەسىن.

— بىلگەندە قانداي! مەنىڭ ءوز باسىم، شوشقا مايى قوسىلعان بۇزاۋ ەتىنە ارتيشوك پەن مي ارالاستىرىپ سوعىپ وتىرمىن، — دەپ د'ارتانيان.

— مەن قوي ەتىنەن جاسالعان فيلە جەپ وتىرمىن، — دەدى پورتوس.

— مەن تاۋىقتىڭ ءتوس ەتىن، — دەدى اراميس.

— ءبارىڭىز دە قاتەلەسىپ وتىرسىز، مىرزالار. سىزدەر جىلقى ەتىن جەپ وتىرسىزدار، — دەدى اتوس بايسالدى.

— قويىڭىز! — دەدى د'ارتانيان.

— جىلقى ەتىن! — دەدى اراميس جيرەنگەنىن جاسىرا الماي كىرجيىپ. تەك پورتوس قانا ءتىل قاتپادى.

— ءيا، جىلقى ەتىن... پورتوس، راس پا، ءبىز جىلقى ەتىن جەپ وتىرمىز عوي؟ ءتىپتى ونى ەر-تۇرمانىمەن قوسا جەپ وتىرعان شىعارمىز.

— جوق، مىرزالار، مەنىڭ ەر-تۇرمانىم وزىمدە، — دەدى پورتوس.

— وزىمىزگە دە وبال جوق! ءبارىمىز ۋادەلەسىپ قويعانداي، — دەدى اراميس.

— ەندى قايتەيىن؟ — دەدى پورتوس قىنجىلا. — سول ءبىر ات مەيماندارىمنىڭ كوزىنە شىققان سۇيەلدەي بولدى، سوسىن بايعۇستاردى قورلامايىن دەدىم.

— ونىڭ ۇستىنە ءسىزدىڭ گەرسوگينياڭىز ءالى شيپالى سۋدا جۇرگەن شىعار؟ — دەدى د'ارتانيان.

— ءيا، ءالى ءجۇر، — دەدى پورتوس. — وعان قوسا مەنىڭ اتىم وسى پروۆينسيانىڭ گۋبەرناتورىنا قاتتى ۇناپ قالىپتى، سوسىن ونىڭ كوڭىلىن جىققىم كەلمەي، جانۋارىمدى سوعان بەرە سالدىم، ال، وسى تۇسكى اسقا كەلەتىن مىرزالاردىڭ بىرەۋى سول كىسى ەدى.

— بەرە سالعانى قالاي! — دەپ د'ارتانيان ىرشىپ ءتۇستى.

— وي قۇدايىم-اي! بەرە سالعانىم راس، — دەدى پورتوس، — ويتكەنى ول جانۋار ءسوزسىز ءجۇز ەلۋ لۋيدور تۇراتىن ەدى، ءبىراق الگى ساراي نەمە اتىما سەكسەننەن ارتىق بەرە المايمىن دەپ قاسارىسىپ تۇرىپ الدى.

— ەر-تۇرمانسىز با؟ — دەدى اراميس.

— ءيا، ەر-تۇرمانسىز.

— مىرزالار، بايقايسىز با، پورتوس بۇل جولى دا ءىستى بىزدەن گورى پايدالىراق ەتىپ تىندىرىپتى، — دەدى اتوس.

ولار ءماز بولىپ قىران-توپان كۇلكىگە كومىلدى، ال پورتوس بايعۇس بۇعان ساسىپ قالدى، سەرىكتەرى وعان كۇلكىنىڭ ءمان-جايىن تۇسىندىرگەسىن، ونىڭ ءوزى دە بۇلارعا قوسىلىپ قارقىلداپ كۇلدى.

— دەمەك، ءبارىمىزدىڭ دە اقشامىز بار ەكەن عوي؟ — دەدى د'ارتانيان.

— مەندە عانا جوق، — دەدى اتوس. — ءاراميستىڭ الگى يسپان شارابىنىڭ ماعان ۇناعانى سونداي، دايەكشىلەرگە فۋرگونگە اپارىپ سونىڭ الپىس شىنىسىن سالىڭدار دەپ ءامىر ەتتىم، سودان كەيىن ءاميانىم ءبىراز جەڭىلدەپ قالدى.

— ال، مەن بولسام..، — دەدى اراميس، — وزدەرىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى، بار اقشامدى كوك تيىنىن دا قالدىرماي مونديدە شىركەۋ مەن امەن موناستىرىنە تاپسىردىم جانە ءبىراز بورىشتارىمدى تولەگەننەن كەيىن، مىرزالار، سىزدەرگە، ءوزىم باعىشتاپ دۇعا قايىرۋىن سۇرادىم، ونىڭ بىزگە شاراپاتى تيەتىنىنە كامىل سەنەمىن.

— ال، مەنىڭ تايىپ كەتكەن بۋىنىم شە؟ — دەدى پورتوس، — وعان مەن اقشا جۇمسامادى دەپ ويلايسىز با؟ مۋشكەتوننىڭ جاراسىن، ايتپاعاننىڭ وزىندە، مەن وعان ەمشىنى كۇنىنە ەكى رەت شاقىرىپ تۇردىم، ال، ول سوققان وق ميلاۋ مۋشكەتوننىڭ ادەتتە تەك اپتەكارلارعا عانا كورسەتەتىن جەرىنە تيگەنىن سىلتاۋ ەتىپ، اقىنى دا مەنەن ەكى ەسە قىمبات الىپ ءجۇردى. مەن مۋشكەتوندى بۇدان بىلاي مۇنداي جاراقاتتان ساقتان دەپ قاتتى ەسكەرتىپ قويدىم.

— بارەكەلدە، ءسىز مەنىڭشە، ول بايعۇسقا كوپ قامقورلىق جاساپسىز؛ قايىرىمدى مىرزا تاپ سىزدەي بولۋعا ءتيىس، — دەدى اتوس، د'ارتانيان مەن اراميسكە ءبىر-بىر قاراپ.

— قىسقاسىن ايتسام، كۇللى شىعىندى تولەگەننەن كەيىن قالتامدا وتىز ەكيۋدەي اقشا قالۋعا ءتيىس، — دەدى پورتوس ءسوزىن جالعاپ.

— مەندە ون شاقتى پيستول بار شىعار، — دەدى اراميس.

— حوش، سىزدەرگە قاراعاندا ءبىز كرەز سياقتى باي ەكەنبىز، — دەدى اتوس. — ءسىزدىڭ ءجۇز پيستولىڭىزدەن قانشا قالدى، د'ارتانيان؟

— ءجۇز پيستولدەن دەيسىز بە؟ ەڭ اۋەلى ونىڭ ەلۋىن سىزگە بەرگەنمىن.

- سولاي ما؟

— شايتان اتسىن!

— اح، ەندى ەسىمە ءتۇستى. دۇرىس ايتاسىز.

— التى ءپيستولدى شاراپحاناشىعا تولەدىم.

— سول شاراپحاناشىڭ نە دەگەن ماقۇلىق ەدى! ءسىز وعان التى ءپيستولدى نەگە بەردىڭىز؟

— اۋ، اقشانى بەرىڭىز دەپ ءوزىڭىز ايتتىڭىز عوي.

— دۇرىس ايتاسىز، مەن وتە قايىرىمدى كىسىمىن. قىسقاسى، قانشا قالدى؟

— جيىرما بەس پيستول، — دەدى د'ارتانيان.

— مەندە، — دەدى اتوس قالتاسىنان ۋاق تيىن-تەبەندى شىعارىپ جاتىپ، — مەندە...

— سىزدە — ەشتەڭە...

— شىنىندا دا وتە از ەكەن، مۇنى ورتاق اقشاعا قوسپاسا دا بولادى.

— ال، ەندى بارىمىزدە قانشا اقشا بارىن ەسەپتەلىكشى، پورتوس؟

— وتىز ەكيۋ.

— اراميس؟

— ون پيستول.

— سىزدە شە، د'ارتانيان؟

— جيىرما بەس.

— سوندا ءبارى قانشا بولدى؟ — دەدى اتوس.

— ءتورت ءجۇز جەتپىس بەس ليۆر! — دەپ ەسەپتى ارحيمەدتەن كەم قايىرمايتىن د'ارتانيان.

— پاريجگە بارعاندا، ەگەر ەر-تۇرماندارىمىزدى ەسەپتەمەسەك، بىزدە ءتورت ءجۇز ليۆر اقشا بولادى، — دەدى پورتوس.

— ەسكادروننىي، اتتارىن قايتەمىز؟ — دەدى اراميس.

— قايتۋشى ەدىك! دايەكشىلەرىمىزدىڭ ءتورت اتىن وزىمىزگە دەپ ەكى اتقا اينالدىرامىز، سوسىن شار تاستاپ، ولارعا قايسىمىزدىڭ مىنەتىنىمىزدى انىقتايمىز. ءتورت ءجۇز ليۆر جاياۋ قالعان ەكەۋدىڭ بىرەۋىنە جارتى اتقا جۇمسالادى، سودان كەيىن ءبارىمىز قالتامىزدى قاعىپ، قالعان اقشانى د'ارتانيانعا بەرەمىز. ونىڭ قولى جەڭىل، سول اقشانى الىپ ءبىرىنشى كەزدەسكەن قۇمار ويىنعا بارادى دا وينايدى. وسىمەن ءسوز تامام.

— ەندى تاماقتانالىق. اس سۋىپ قالدى، — دەدى پورتوس.

ءسويتىپ بولاشاق تىرلىگىن تياناقتاپ، كوڭىلىن ءبىر دەمدەگەن دوستار تۇسكى اسقا وتىردى، سوسىن اس سارقىتىنا مۋشكەتون، بازەن مەن گريمو مىرزالار مە بولدى...

پاريجدە د'ارتانياندى دە تريەۆيل مىرزادان كەلگەن ءبىر حات كۇتىپ جاتىر ەكەن، بۇل حاتتا ونىڭ ءوتىنىشىنىڭ قابىلدانعانى، كورول، جىگىتتىڭ مۋشكەتەرلەر قاتارىنا تۇرۋىنا مەيىرىمى ءتۇسىپ، رۇقسات ەتكەنى حابارلانىپتى.

ارينە، بوناسە بيكەنى ىزدەپ تابۋ جونىندەگى تىلەگىن بىلاي قويعاندا، د'ارتانياننىڭ كوكەيىندە جۇرگەن اياۋلى ارمانى، مىنە، وسى ەدى، ول قۋانعاننان وسىدان جارتى ساعات بۇرىن عانا كورگەن دوستارىنا قاراي تۋرا جۇگىردى، ولار الدەنەنىڭ قامىن ويلاپ، قامىعىپ وتىر ەكەن. دوستار كەڭەسۋ ءۇشىن اتوستىڭ پاتەرىنە جينالىپتى، بۇل ادەتتە جاي-جاعدايدىڭ قيىنداپ كەتكەنىنىڭ ءبىر بەلگىسى ەدى.

دە تريەۆيل مىرزا الگىدە عانا: ۇلى اعزام سوعىس ارەكەتىن ءبىرىنشى مايدا باستاۋعا بەلدى بەكەم بۋىنعاندىقتان دا، سىزدەر جورىق جابدىعىن تاپ-تۇيناقتاي ازىرلەپ قويىڭىزدار، دەگەن حابار جىبەرىپتى.

ءتورت فيلوسوف نە ىستەرىن بىلمەي ابىگەرگە ءتۇسىپ، بىر-بىرىنە قاراي بەردى: اڭگىمە ءتارتىپ جايلى بولعان كەزدە، دە تريەۆيل مىرزا ءازىل-وسپاقتى كوتەرمەيتىن.

— سول جورىق جابدىعىن سىزدەر قانشا تۇرادى دەپ ەسەپتەيسىزدەر؟ — دەدى د'ارتانيان.

— و، ءحالىمىز مۇشكىل! — دەدى اراميس. — ءبىز سونى جاڭا عانا ەسەپتەپ كوردىك جانە سپارتانشىلاپ شىعىندى ازايتۋعا تىرىستىق، سونىڭ وزىندە ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزعا كەم دەگەندە ءبىر مىڭ ليۆردەن اقشا كەرەك.

— مىڭ جارىمدى تورتكە كوبەيتسەك، التى مىڭ، ليۆر بولادى، — دەدى اتوس.

— مەنىڭشە، — دەدى د'ارتانيان، — ءارقايسىمىزعا مىڭ ليۆردەن بولسا دا جەتپەي مە... راس، مەن سپارتان ەمەس، سوت قىزمەتكەرى سياقتانىپ سويلەپ تۇرمىن...

«سوت قىزمەتكەرى» دەگەن كەزدە پورتوس ەلەڭ ەتە قالدى.

— ءپالى، مەنىڭ ءبىر جوسپارىم بار! — دەدى ول.

— بىردەڭەنىڭ ۇشتىعى شىعايىن دەدى. ءبىراق جوبا-جوسپار دەگەنىڭنىڭ مەندە ءوزى تۇگىل ءىزى دە جوق، — دەدى اتوس سالقىن. — ال، د'ارتانيانعا كەلەتىن بولساق، ءبىزدىڭ قاتارىمىزعا قوسىلعانىنا ءماز بولىپ ءجۇرىپ، اقىل-ەستەن ايرىلىپ قالىپتى. مىڭ ليۆر! يمانداي شىنىم، مەنىڭ ءبىر وزىمە ەكى مىڭ ليۆر قاجەت.

— ءتورت جەردەگى ەكى — سەگىز، — دەدى اراميس. — سونىمەن ءبىزدىڭ جول جابدىعىمىزعا سەگىز مىڭ كەرەك. ءبىراق ءبىزدىڭ ەر-تۇرماندارىمىز بار...

— ونىڭ ۇستىنە... — دەدى اتوس، دە تريەۆيل مىرزاعا العىس ايتۋعا كەتىپ بارا جاتقان د'ارتانيان ەسىكتى جاپقانشا كىدىرىستەپ، — ونىڭ ۇستىنە دوسىمىزدىڭ ساۋساعىندا جارقىراپ جۇرگەن عاجايىپ الماس بار. شايتان ءبىلسىن ءوزىن! ساۋساعىنا تۇتاس ءبىر قازىنانى سالىپ جۇرگەندە، كوڭىلدەس دوستارىن اۋىر حالدە تاستاپ كەتەتىندەي د' ارتانيان ونشا جامان جولداس ەمەس!

XXIX

جورىق جابدىعىن ىزدەۋ

اسىل تەكتى كىسىلەرگە — مۋشكەتەر مىرزالارعا قاراعاندا، جورىق جابدىعىن ازىرلەۋ گۆاردياشى د'ارتانيانعا الدەقايدا وڭاي بولسا دا، وسىناۋ ءتورت دوستىڭ بارىنەن دە جولدىڭ قامىن كوبىرەك ويلاعان سول جىگىتتىڭ ءوزى بولىپ شىقتى. ءبىراق ءبىزدىڭ جاس گاسكون، وقىرمانىمىزدىڭ ءوزى دە بايقاعان بولار، اسا ساق، ساراڭ جىگىت ەدى عوي، ال، ەندى قاراپ تۇرساق (مۇنداي قايشىلىقتى قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى)، پورتوستان دا وتكەن اتاققۇمار بولىپ شىقتى. راس، ءوزىنىڭ اتاق-داڭقىن شىعارۋ قامىن ويلاستىرۋمەن بىرگە، ول قارا باسىنىڭ جاي-كۇيىنەن مۇلدە باسقا ءبىر بەيمازا ىسپەن دە اينالىستى. بوناسە پيكە جايىن انىقتايىن دەپ قانشا تالپىنسا دا، ول ارەكەتىنەن ەشبىر ناتيجە شىقپاي قويدى.

دە تريەۆيل مىرزا، بيكەنىڭ جايىن كوروليەۆاعا ايتىپتى؛ كوروليەۆا و كەلىنشەكتىڭ قايدا ءجۇرىپ، قايدا تۇرىپ جاتقانىن بىلمەيدى ەكەن، ىزدەستىرىپ كورەيىن دەپ ۋادە بەرىپتى، ءبىراق ول ەكى ۇشتى ايتىلعان ۋادە بولعاندىقتان دا د'ارتانياننىڭ كوڭىلى بايىز تاپپاي قويدى. اتوس ءوز بولمەسىنەن شىقپاي جاتىپ الدى؛ ول جورىق جابدىعىن قامداپ اۋرە بولماۋعا بەل بايلادى.

— ءبىزدىڭ ەكى اپتاداي ۋاقىتىمىز قالدى، — دەدى ول دوستارىنا. — ەگەر وسى ەكى اپتا بىتەر كەزدە ەشتەڭە تابا الماسام، ياعني مەنى جول جابدىعىنىڭ ءوزى كەلىپ تاپپاسا، وندا مەن ءوزىن ءوزى قاق ماڭدايدان اتىپ ولگىسى كەلمەيتىن قايرىمدى كاتوليك رەتىندە، جوعارى مارتەبەلى تاقسىردىڭ ءتورت گۆاردياشىسىمەن نەمەسە سەگىز اعىلشىنمەن جانجالداسامىن دا، ولاردىڭ بىرەۋى بولماسا بىرەۋى ءوزىمدى ولتىرگەنشە شايقاسامىن، قانشا ايتقانمەن ولاردىڭ سانى كوپ قوي، مەنى ايتەۋىر ءبىر ولتىرەتىنى حاق. سوندا جۇرت مەنى كورولدىڭ جولىندا قازا تاپتى دەيدى، ءسويتىپ جورىق جابدىعىن قامداماي-اق، ءوز بورىشىمدى ورىندايمىن.

پورتوس قوس قولىن ارقاسىنا سالىپ، باسىن يزەپ، بولمەنى كەزىپ ءجۇرىپ:

— مەن ءوز جوسپارىمدى قايتسەم دە ورىندايمىن، — دەپ قايتالاپ ايتا بەردى.

ءاراميستىڭ شاشى قوبىراپ، تۇنجىراعان كۇيى ءتىل قاتپاي وتىرا بەردى.

كوڭىلدەس دوستاردىڭ وسىناۋ تۇنەرگەن تۇرىنە قاراپ، ولاردىڭ ەڭسەci تۇسكەن ءبىر شاراسىز شاعى باستالعانىن بايقاۋعا بولاتىن ەدى.

ءيپپوليتتىڭ جورتۋىلعا مىنەتىن اتتارى سياقتى، بۇلاردىڭ قىزمەتشىلەرى دە ءوز تاراپىنان قوجالارىنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپاشىلىقتى ءبولىسىپ وتىردى. مۋشكەتون نان كەپتىردى؛ ءدىندار بازەن شىركەۋدەن شىقپاي قويدى، پلانشە ەرىككەننەن شىبىن سانادى. قوجاسىنىڭ: ولسەڭ دە ءۇنىڭدى شىعارما، — دەگەن ءامىرىن بۇلجىتپايمىن دەپ گريمو بايعۇس جالپى جۇرتتىڭ ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ كەتكەنىنە قاراماستان، جۇمعان اۋزىن اشپاي، ءۇنسىز كۇرسىنە بەرگەنى سونشا، ءتىپتى قارا تاستى دا جىبىتەر ەدى.

حوش، سونىمەن ءۇش دوس، — ويتكەنى اتوستىڭ جورىق جابدىعىن دايىنداماۋعا انت ەتكەنىن جوعارىدا ايتتىق قوي — سونىمەن ءۇش دوس تاڭ سارىدە ۇيلەرىنەن شىعىپ، كەشتەتىپ قايتىپ ءجۇردى. ولار كۇنى بويى كوشە-كوشەنى كەزىپ، وتكەن-كەتكەن كىسىلەردىڭ بىرەۋى اڭلاماي ءاميانىن ءتۇسىرىپ العان جوق پا ەكەن دەگەندەي، جەرگە توسەلگەن ءاربىر تاسقا مۇقيات كوز تاستايدى. بۇلاردىڭ نازارىنا ىلىككەن جۇرتتىڭ بارىنە كۇدىكتەنىپ، شۇقشيا قارايتىنى سونشا، بەلگىسىز بىرەۋدىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، ىندەتىپ جۇرگەندەي ەدى. ال، ەگەر بىر-بىرىمەن جولىعىسا قالسا، ءۇمىتى كەسىلگەن شاراسىز كوزبەن: «قالاي، سەن ەشتەڭە تاپقان جوقسىڭ با؟» — دەپ بىر-بىرىنە موليە قاراسار ەدى.

الدەقانداي ءبىر كومەسكى جوسپار ءبىرىنشى بولىپ كوڭىلىنە ورالعان پورتوس، سونى اقىلىنا سالىپ، ابدەن ءپىسىرىپ العاسىن، قولما-قول ورىنداۋعا كىرىستى. ءبىزدىڭ ءقادىرلى پورتوسىمىز قاجىرلى دا جىگەرلى جىگىت-تىن. ءبىر كۇنى پورتوستىڭ سەن-لە شىركەۋىنە قاراي كەتىپ بارا جاتقانىن كورگەن د'ارتانيان الدەنەنى سەزگەندەي، دوسىنىڭ ىزىنە ءتۇستى. كيەلى يماراتحاناعا كىرمەي تۇرىپ، پورتوس مۇرتىن ءبىر شيراتىپ، ەسپانولكاسىن جوندەپ قويدى، ادەتتە ءبىر سودىرلىقتى باستاردا ول تاپ وسىلاي ەتۋشى ەدى. دوسىنىڭ كوزىنە شالىنىپ قالمايىن دەپ، د'ارتانيان ونىڭ سوڭىنان ابايلاپ ىشكە كىردى. پورتوس ءبىر ۇستىنعا سۇيەنىپ تۇرا قالدى. ودان بوي تاسالاپ كەلىپ، د'ارتانيان الگى ۇستىننىڭ ەكىنشى جاعىنا سۇيەندى.

سۆياششەننيك ۋاعىز ايتىپ تۇر، شىركەۋ ءىشى تولعان جۇرت. سونى پايدالانعان پورتوس ۇرلانىپ ايەلدەرگە كوز جۇگىرتە باستادى. مۋشكەتوننىڭ باعىپ-قاعۋىنىڭ ارقاسىندا بولار، ايتەۋىر مۋشكەتەردىڭ سىرت بەينەسىنەن ءجۇنى جىعىلىپ، ىشتەي جۇدەپ جۇرگەنى بايقالمايدى، ءيا، قالپاعىنىڭ توزىڭقىراپ، ۇكىسىنىڭ ءسال وڭعانى، كيىمىنىڭ تىگىسى ەسكىرىپ، شىلتەرىنىڭ ىدىراي باستاعانى سەزىلەدى، ءبىراق وسىنداي قاراكولەڭكە جەردە ونداي ۋاق-تۇيەك بايقالا بەرمەيدى، قانشا ايتقانمەن پورتوس سول باياعى سۇلۋ پورتوس ەدى.

د'ارتانيان مەن پورتوس ەكەۋى سۇيەنىپ تۇرعان ۇستىنعا ەڭ جاقىن جەردەگى ورىندىقتان، د'ارتانيان قارا شارقاتتى، سار-كىدىر ءبىر سۇلۋدى كوردى، ءوڭى ءسال عانا سارعىش تارتىپ، ىسقاياقتانا تۇسكەنى بولماسا، ءوزى وقتاۋ جۇتقانداي يلىكپەيتىن ءور كەۋدە ايەل ءتارىزدى. پورتوستىڭ كوزى ۇرلانىپ بارىپ وسى ايەلگە ءسال كىدىردى دە، ءارى، شىركەۋدىڭ تورىنە قاراي زىرلاپ كەتتى.

ال، الگى بايبىشە ءبىر قىزارىپ، ءبىر بوزارىپ، ءالسىن-الى ۇشقالاق پورتوسقا جاي وعىنداي جالت ەتىپ ءبىر قاراپ قويادى، ال، سول ساتتە جىگىتتىڭ زىمىران كوزى تاعى دا شىركەۋ ءىشىن كەزىپ كەتەدى. مۋشكەتەردىڭ مىنا قۋلىعى قارا شارقاتتى ايەلدىڭ قىتىعىنا ءتيىپ وتىرعانى ايدان انىق-تى؛ ول ەرنىن تىستەلەپ، مۇرنىن سيپالاپ، قيپاقتاپ ءبىر ورنىندا وتىرا المادى.

مۇنى بايقاعان پورتوس مۇرتىن ءبىر شيراتىپ، ەسپانولكاسىن تاعى ءبىر سيپاپ، كليروسكا جاقىن وتىرعان ءبىر بالعىن سۇلۋعا بەلگى بەرە باستادى، ال، ول ايەل تەك قاراپايىم سۇلۋ عانا ەمەس تەكتى سۇلۋ بولسا كەرەك، ويتكەنى ءمىناجاتقا تىزە بۇككەن كەزدە توسەنەتىن كوپشىكتى الىپ، ونىڭ ارتىندا ءبىر نەگر بالا مەن دۇعالىقتىڭ گەرب كەستەلەنگەن قابىن ۇستاپ كۇتۋشى بيكەش تۇردى، ال، الگى ايەلدىڭ ءوزى دۇعالىقتى الىپ ايات وقىپ جاتتى.

قارا شارقاتتى بايبىشە پورتوستىڭ ۇرى كوزىن جانارىمەن قۋالاي بارىپ، ونىڭ بارقىت كوپشىگى، نەگر بالاسى مەن كۇتۋشىسى بالعىن سۇلۋعا قادالىپ قالعانىن انىقتادى.

ال، پورتوس بولسا، وسى ويىنىن شەبەر جۇرگىزە بەردى: ول كوزىن قىسىپ، ساۋساعىن ەرنىنە اپارىپ، الگى ايەلگە اقسيا كۇلىپ تۇردى، ونىڭ بۇل كۇلكىسى سار-كىدىر بايبىشەگە وقتاي قادالىپ جاتتى.

اقىرىندا، ءوز كەۋدەسىن ءوزى ۇرىپ، «تەا culpa» (مەنىڭ كىنام) دەگىسى كەلگەندەي-اق، الگى ايەل «ءھىم!» دەپ داۋىستاپ جىبەردى، سول-اق ەكەن، جۇرتتىڭ ءبارى، ءتىپتى قىزىل كوپشىكتى سۇلۋعا دەيىن، وسىلاي قاراي بۇرىلىسىپ ءبىر-بىر قاراستى. پورتوس ءبىراق سىر بەرمەدى: ول ءمان-جايعا تۇسىنسە دە، كەرەڭ كىسى سياقتانىپ مەڭىرەيىپ تۇرا بەردى.

قىزىل كوپشىكتى ايەل شىنىندا دا كورىكتى ەكەن، ول جۇرتتىڭ بارىنە ۇمىتىلماستاي اسەر ەتتى: قارا شارقاتتى بايبىشە ونى اسا قاتەرلى كۇندەسىم دەپ تانىدى، ال، پورتوس ونىڭ قارا شارقاتتى ايەلدەن الدەقايدا سۇلۋ ەكەنىن كوردى، وعان د'ارتانيان دا كۋا بولدى. جىگىت ونىڭ ءوزى الگى مەنگتە، كالە مەن دۋۆردە كورەتىن ايەل ەكەنىن بىلە قويدى، مۇنىڭ ىزىنە تۇسكەن تىرتىق بەت كىسىنىڭ ونى ميلەدي دەپ ي اتاعانىن ەسىنە ءتۇسىردى.

قىزىل كوپشىكتى ايەلدى نازارىنان تىس قالدىرماي، د'ارتانيان پورتوستىڭ ءوزىنىڭ كۇلكىسىن كەلتىرگەن ءادىس-ايلاسىنان كوز جازبادى. ول قارا شارقاتتى ايەلدىڭ ايۋلى كوشەسىندە تۇراتىن پروكۋرورشا ەكەنىن بىردەن سەزدى جانە سەن-لە شىركەۋى سول كوشەدەن ونشا قاشىق بولماسقا كەرەك.

وسىنداي ءبىر قورىتىندىعا كەلگەن جىگىتىمىز پورتوستىڭ انا ءبىر كەزدە اقشالى ءاميانىنان تىستەي قاتىپ ايرىلماي، شانتيليدە ءوزىن جەرگە قاراتىپ كەتكەن پروكۋرورشادان ەندى ءوش الماق بولىپ تۇرعانىن اڭعارا قويدى.

د'ارتانياننىڭ سول جەردەي تاعى ءبىر بايقاعانى — پورتوستىڭ بۇل قىلىعىنا جاۋاپ قاتقان ءتىرى جان بولمادى. مۇنىڭ ءبارى تەك قيال مەن ەلەس قانا ەدى، ال، شىن ماحاببات پەن قىزىل كوز قىزعانىشتىققا قيال مەن ەلەستەن وتكەن شىندىق بولمايدى!

سۆياششەننيكتىڭ ۋاعىزى ءبىتتى. پروكۋرورشا قاسيەتتى سۋ قۇيىلعان شاراعا قاراي بەتتەدى؛ پورتوس ودان وزىڭقىراپ بارىپ، شاراعا ساۋساعىن عانا باتىرۋدىڭ ورنىنا، كۇرەكتەي قولىن مالىپ جىبەردى. پورتوس مەنىڭ قامىمدى ويلاپ جاتىر عوي دەپ قالعان پروكۋرورشا جىميىپ كۇلە بەردى. ءبىراق ونىڭ تاۋى تاباندا شاعىلدى: بۇل وعان، ءۇش قادامداي جاقىنداپ كەلە بەرگەندە، جىگىت بۇرىلىپ، قىزىل كوپشىكتى ايەلگە جاۋتاڭداپ قاراي قويدى، ال، كەربەز سۇلۋ بولسا جايىمەن ورنىنان تۇرىپ، سوڭىنا نەگر بالاسى مەن كۇتۋشىسىن ەرتىپ جىگىتكە جاقىنداي بەرگەن.

قىزىل كوپشىكتى ايەل قاسىنا كەلگەن كەزدە پورتوس قاسيەتتى سۋ قۇيىلعان شارادان قولىن سۋىرىپ الدى؛ تاڭعاجايىپ ءدىندار سۇلۋ سۇيرىكتەي ساۋساقتارىمەن پورتوستىڭ كۇرەكتەي قولىنان ءبىر سيپاپ، جىميىپ ءبىر كۇلدى دە، شوقىنىپ، شىركەۋدەن شىعىپ كەتتى.

ەندى بۇعان شىداۋعا بولمايدى؛ الگى حانىم مەن پورتوستىڭ اشىنا ەكەنىنە پروكۋرورشا شاك كەلتىرمەدى. ول ۇلپىلدەگەن تەكتى ايەل بولسا، ەسىنەن تانىپ قالار ەدى، ءبىراق ول تەك پروكۋرورشا عوي، سول سەبەپتى دە ىشىندەگى ىزاسىن سەزدىرمەي، مۋشكەتەرگە نازدانا ءتىل قاتتى:

— اح، سولاي ما، پورتوس مىرزا! ءسىز ماعان قاسيەتتى سۋدى دا ۇسىنبايتىن بولعانسىز با؟

ايەلدىڭ داۋسىن ەستىگەن كەزدە، تاپ ءبىر قاتتى ۇيقىدان ويانعان كىسىدەي، پورتوس سەلك ەتىپ شوشىپ كەتتى.

— سۋ... سۋدارىنيا! — دەدى ول داۋىستاپ. — بۇل ءسىز بە ەدىڭىز؟ ەرىڭىز، سۇيىكتى كوكنار مىرزا ساۋ-سالامات ءجۇرىپ جاتقان شىعار؟ ول قالاي، بۇرىنعىشا ءالى دە كەسسە قان شىقپايتىن ساراڭ با؟ مەنىڭ كوزىمە نە بولعان وسى؟ ەكى ساعاتقا سوزىلعان ۋاعىز كەزىندە ءسىزدى قالاي كورمەگەنمىن؟

— مەن سىزدەن ەكى-اق ادىمداي جەردە عانا وتىردىم، — دەدى پروكۋرورشا، — ءبىراق ءسىز مەنى بايقاعان جوقسىز، ويتكەنى الگىدە عانا قاسيەتتى سۋ ۇسىنعان حانىمنان كوزىڭىزدى الماي قويدىڭىز.

پورتوس سىرتتاي ۇيالعان بولدى.

— اح. سولاي دەڭىز... ءسىز كورگەن ەكەنسىز عوي... — دەدى ول.

— ونى كورمەۋ ءۇشىن تەك سوقىر عانا بولۋ كەرەك شىعار.

— ءيا، بۇل ءبىر مەنىڭ كوڭىلدەس گەرسوگينيام ەدى، — دەدى پورتوس ەنجار ۇنمەن. — كۇيەۋى ءبىر سۇمدىق قىزعانشاق كىسى، سونىڭ كەسىرىنەن كەزدەسۋ دەگەن ءبىر قۇدايدىڭ ازابى، مەنىمەن ديدارلاسۋ ءۇشىن عانا وسى ءبىر شىركەۋ سىماققا، وسى ءبىر مەڭىرەۋ تۇكپىرگە بۇگىن كەلەمىن دەپ حابار جىبەرگەن ەكەن.

— پورتوس مىرزا، — دەدى پروكۋرورشا، — ءبىر سۇيكىمدى مىنەز كورسەتىپ، ماعان بەس مينۋتكە عانا قولىڭىزدى ۇسىنباس پا ەكەنسىز؟ سىزبەن سويلەسكىم كەلىپ ەدى.

— شىن كوڭىلدەن، سۋدارىنيا. — دەدى پورتوس، ءساتتى ءبىر ءجۇرىستى جاسار الدىندا ميىعىنان ءبىر كۇلىپ الاتىن ويىنشى سياقتى وزىنە ءوزى ەلەۋسىز كوزىن قىسىپ.

سول زاماتتا ميلەديدىڭ سوڭىنا تۇسكەن د'ارتانيان بۇلاردىڭ قاسىنان جاناپ وتە بەردى؛ ول پورتوسقا بۇرىلىپ ءبىر قاراپ، دوسىنىڭ كوزى جايناپ سالا بەرگەنىن بايقاپ قالدى.

«ەھە! — دەپ ويلادى ول ىشتەي سول ءبىر ۇشقالاق زاماننىڭ سالت-ساناسىنا لايىقتى قورىتىندى جاساپ. — باسقانى قايدام، قاجەتتى مەرزىمگە دەيىن پورتوستىڭ جورىق جابدىعى دايىن تۇراتىن بولدى!»

ەسكەككە بەيىمدەلگەن قايىق سياقتى، پروكۋرورشا، قولىنىڭ ىرقىنا كونگەن پورتوس ەكى جاعىنان دۋالمەن قورشالعان وڭاشا ورىن — سەن-ماگلۋار موناستىرىنىڭ اۋلا سىنا دەيىن باردى. كۇندىز ول ارادان بىردەڭەنى مالجاڭداپ جەپ جۇرەتىن تىلەنشىلەر مەن ويىن بالالارىن عانا كورۋگە بولاتىن ەدى.

— اح، پورتوس مىرزا! — دەدى پروكۋرورشا داۋىستاپ، وزدەرىن وسى ءبىر شالعاي ءمۇيىستىڭ تۇراقتى كىسىلەرىنەن باسقا ەشكىم كورمەيتىنىنە جانە ەستىمەيتىنىنە ابدەن كوزى جەتكەسىن. — اح، پورتوس مىرزا، ءسىز شاماسى، سۇمدىق سارى اۋىز شىعارسىز!

— مەن بە، سۋدارىنيا؟ — دەدى پورتوس كەۋدەسىن كەرىپ. — ءسىز نەلىكتەن سولاي ويلايسىز؟

— الگىدە ىمداپ بەلگى بەرگەنىڭىزدى، قاسيەتتى سۋدى قايدا قوياسىز؟ جاڭاعى نەگر بالا مەن كۇتۋشىسىن ەرتىپ جۇرگەن ايەل كىم؟ ەڭ كەمى ءبىر حانشا شىعار!

قاتەلەسەسىز، — دەدى پورتوس. — ول تەك گەرسوگينيا عانا.

شىعا بەرىستە ونى توسىپ تۇرعان جەلاياق حابارشىنى، جەڭىل كۇيمەنى، ونىڭ ۇستىندە يەسىن كۇتىپ وتىرعان ىزديعان ءسانقوي كۇيمەشىنى قايدا قوياسىز؟

پورتوس مالايدى دا، كۇيمەنى دە بايقاماپتى، ال كوكنار ءبيبىنىڭ قىزعانشاق كوزىمەن ءبارىن دە بايقاپ قالىپتى.

پورتوس الگى قىزىل كوپشىكتى ايەلدى ءا دەگەننەن حانشا دەي سالعانىنا وكىندى.

— اح، پورتوس مىرزا، ءسىز سۇلۋ ايەلدەردىڭ ەركەسىسىز عوي! — پروكۋرورشا ءبىر كۇرسىنىپ اڭگىمەسىن جالعاي بەردى.

ءوزىڭىز دە تۇسىنەسىز عوي، تابيعات ماعان مىناداي كەسكىن-كەيىپ بەرگەنسىڭ، ايانايىن با، ماحاببات ماشاقاتىنىڭ تالايىن باستان كەشىردىك قوي، — دەدى پورتوس.

— و قۇداي-اي! ەركەكتەر ۇمىتشاق كەلەدى! — دەدى پروكۋرورشا كوككە تەلمىرە قاراپ.

— قانشا ايتقانمەن، ايەلدەردەن ۇمىتشاق ەمەس! — دەدى پورتوس قولما-قول جاۋاپ قاتىپ. — ماسەلەنكي، مىنا مەن ءوزىمدى ءسىزدىڭ قۇرباندىعىڭىزعا شالىندىم دەپ باتىل ايتا الامىن، سۋدارىنيا، ويتكەنى جارالانىپ قالىپ، ءولىم حالىندە جاتقان كەزىمدە ەمشى-دومشىلار ماعان قاراماي كەتتى... اسىل تەكتى اۋلەتتەن شىققان مىنا مەن ءسىزدىڭ دوس پەيىلىڭىزگە سەنەمىن دەپ، اۋەلى — جاراقاتتان، سوسىن ءشانتيليدىڭ كۇيكى مەيمانحاناسىندا اشتىقتان ءجانتاسىلىم ەتە جازدادىم، ال، سوندا ءسىز مەنىڭ جانىم جالىن اتىپ جازعان كوپ حاتتارىمنىڭ بىردە-بىرىنە دە جاۋاپ قاتپادىڭىز...

— تىڭداڭىزشى، پورتوس مىرزا... — دەدى كۇبىرلەپ پوركۋرورشا، اسا تەكتى ايەلدەردىڭ ىس-ارەكەتىمەن ءوزىن سالىستىرا كەلگەندە شىنىندا دا كىنالى ەكەنىن مويىنداپ.

— ءسىز ءۇشىن بارونەسسا دە... قيىپ تاستاپ كەتكەن قايران باسىم...

— ونى بىلەمىن عوي.

— ءسىز ءۇشىن گرافينيا دە... تاستاپ كەتكەن مەن.

— و، پورتوس مىرزا، اياڭىز مەنى!

— ...گەرسوگينيا دە... تاستاپ كەتكەن مەن

— پورتوس مىرزا، راقىم ەتىڭىزشى!

— ماقۇل، سۋدارىنيا، مەن قويدىم ەندەشە.

— ال، مەنىڭ كۇيەۋىم قارىز دەگەندى ەستىگىسى دە كەلمەيدى

— كوكنار حانىم، — دەدى پورتوس، — ماعان ءبىرىنشى رەت جازعان حاتىڭىزدى، مەنىڭ جادىمدا ماڭگى جاتتالىپ قالعان حاتىڭىزدى ەسىڭىزگە الىڭىزشى.

پروكۋرورشا اۋىر ءبىر كۇرسىندى.

— ءسىزدىڭ قارىزعا سۇراعان اقشاڭىز شىنىندا دا وتە كوپ ەدى وي.

— كوكنار حانىم، مەن ءسىزدى وزگەلەردەن ارتىق كورىپ ەدىم. ەگەر گەرسوگينيا دە... حات جازسام بولدى. مەن ەشقاشاندا ونىڭ اتىن ايتا المايمىن، ويتكەنى ماعان بارىنەن دە ايەلدىڭ ابىرويى قىمبات. نەسىن جاسىرايىن، وعان ەمەۋرىن بىلدىرسەم بولعانى، ول ماعان مىڭ جارىمدى بىردەن جىبەرەتىن ەدى.

پروكۋرورشا كوزىنە جاس الدى.

— پورتوس مىرزا، — دەدى ول، — يمانداي شىنىم، مەن سازايىمدى تارتتىم، ال ەندى بۇدان بىلاي سونداي ءبىر مۇشكىل حالگە تۇسسەڭىز، جاي-جاعداياتتى تەك وزىمە عانا ايتساڭىز جەتىپ جاتىر!

— ءسىز دە ۇيالمايدى ەكەنسىز سۋدارىنيا! — دەدى پورتوس ادەيى اشۋلانىپ. — وتىنەمىن سىزدەن، اقشا جايلى ايتپاي-اق قويالىق، كىسى سودان ءبىر ءتۇرلى جابىرلەنىپ قالادى.

— شاماسى، ءسىز مەنى ەندى سۇيمەيسىز عوي... — دەدى پروكۋرورشا مۇڭايىپ.

پورتوس ماڭعازدانىپ ءتىل قاتپاي قويدى.

— قايتەيىن، ءسىزدىڭ جاۋابىڭىز وسى شىعار، تۇسىنەمىن.

— مەنى قالاي قورلاعانىڭىزدى ەسىڭىزگە الىڭىزشى، سۋدارىنيا. ول مىنا جەرىمدە ساقتاۋلى، — دەدى پورتوس قولىن جۇرەگىنە باسىپ.

— مەن ول كىنامدى وتەيمىن ءالى، سۇيىكتى پورتوس، سەنىڭىزشى ماعان!

— سوندا سىزدەن نە سۇرادىم؟ — دەدى — پورتوس يىعىن قۋشيتىپ، ەشتەڭەنى بىلمەيتىن اڭقاۋ كىسىدەي-اق. — قارىز، تەك قانا قارىز سۇرادىم. شىنىنا كەلگەندە مەن ەسۋاس ەمەسپىن، سىزدەردىڭ ونشا باي ەمەس ەكەنىڭىزدى، كۇيەۋىڭىزدىڭ الدىنا كەلگەن ارىزشى بايعۇستاردىڭ ەڭ سوڭعى ەكيۋىن سىعىپ الاتىنىن بىلەمىن. ەگەر ءسىز گرافينيا، ماركيزا ياكي گەرسوگينيا بولساڭىز ءبىر ءسارى — وندا ءىس باسقا، وندا ءسىزدىڭ قىلىعىڭىزدى ءتىپتى دە كەشىرۋگە بولمايدى!

پروكۋرورشا وكپەلەپ قالدى.

— بىلەسىز بە، پورتوس مىرزا، — دەدى ول قارسىلىق بىلدىرە — مەنىڭ ساندىعىم، ول تەك پروكۋرورشانىڭ جۇپىنى ساندىعى عانا بولسا دا، بالكىم، ءسىزدىڭ الگى كەدەيلەنىپ قالعان كەربەز بيكەشتەرىڭىزدىڭ ءبارىنىڭ ساندىعىنان دا اقشاعا لىق تولى شىعار!

— ولاي بولسا، كوكنار حانىم، ءسىز مەنى قاتتى قورلادىڭىز، — دەدى پورتوس، قولىن پروكۋرورشانىڭ قولىنان تارتىپ الىپ، — ەگەر ءسىز شىنىمەن-اق باي بولساڭىز، مەنى بەتتەن قاققانىڭىزدى ءتىپتى دە اقتاۋعا بولمايدى.

— ەگەر مەن «بايمىن» دەپ ايتسام، ونى سول قالپىندا ءتۇسىنۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەدى پروكۋرورشا، اڭداماي قىزىپ كەتكەنىن سەزىپ. — مەن ونشا باي ەمەسپىن، ءبىراق ازدى-كوپتى قاراجاتىم بار.

— قوي، سۋدارىنيا، وتىنەمىن، ءبىز وسى اڭگىمەنى دوعارايىق! ءسىز مەنەن باس تارتقان ەكەنسىز. ارامىزداعى دوستىق وسىمەن ءبىتتى!

— جاقسىلىقتى بىلمەيدى ەكەنسىز!

— اح، سىزگە بۇل ۇناماي قالدى ما! — دەدى پورتوس.

— الگى تاماشا گەرسوگينياڭىزعا بارا بەرىڭىز! مەن ءسىزدى ەندى ۇستامايمىن.

— بارسام بارامىن، مەنىڭشە، ول سۇيكىمدى كەلىنشەك!

— سوڭعى ساۋالىما جاۋاپ بەرىڭىزشى، پورتوس مىرزا: ءسىز مەنى ءالى دە سۇيەسىز بە؟

— امال بار ما، سۋدارىنيا، — دەدى پورتوس مەيلىنشە مۇڭايا سويلەپ، — ءبىز جورىق جولىنا شىققان كەزدە، كىم بىلگەن، سول سوعىستا قازا تابامىن با دەپ قورقامىن...

و، قايداعىنى ايتپاڭىز! — دەدى پروكۋرورشا داۋىستاپ، سوسىن ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى.

سونى ءوزىم دە سەزەتىن سياقتىمىن، — دەدى پورتوس، قايعىرعان ۇستىنە قايعىرا ءتۇسىپ.

— ودان دا تاعى ءبىر ماحاببات شىرعالاڭى باستالدى دەسەڭىزشى.

— جو-جوق، مەن شىن ايتىپ تۇرمىن! ەشقانداي جاڭا كىسىگە زاۋقىم جوق جانە اشىپ ايتايىنشى — تاپ مىنا جەرىم، جۇرەگىمنىڭ تەرەڭ تۇكپىرى ءالى دە بولسا وزىڭىزگە بۇرا بەرەدى. ءبىراق ءوزىڭىز بىلەسىز، بىلمەسەڭىز دە — ەندى بىر-ەكى اپتادان كەيىن ءبىز تاعدىر جورىققا شىعامىز، دەمەك، مەنىڭ ەندى جورىق جابدىعىنان قولىم تيمەيدى. قاجەت اقشانى الۋ ءۇشىن برەتاننىڭ الىس تۇكپىرىندەگى تۋىسقاندارىما بارىپ قايتۋىم كەرەك... — پورتوس ماحاببات پەن ساراڭدىقتىڭ سوڭعى سايىسىن جايىمەن باقىلاي بەردى. — الگىدە عانا ءوزىڭىز شىركەۋدە كورگەن گەرسوگينيانىڭ مەكەن-جايى مەنىڭ مەكەنىممەن كورشى بولعاندىقتان دا، ەكەۋمىز بىرگە جۇرمەكپىز، — دەدى ول ءسوزىن جالعاپ. — ساياحات-ساپارعا پارلاسىپ شىقساڭ جولدىڭ ەداۋىر قىسقاراتىنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي.

— ياعني، پورتوس مىرزا، پاريجدە ءسىزدىڭ دوستارىڭىز جوق بولعانى ما؟ — دەدى پروكۋرورشا.

پورتوس قايتادان جابىرقاپ.

— دوستارىڭىز بار، پورتوس مىرزا، بار! — دەدى پروكۋرورشا داۋىستاپ، ءوزىنىڭ ەمىرەنىپ كەتكەنىنە ءوزى تاڭ قالىپ. — ەرتەڭ ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىڭىز. ءسىز — مەنىڭ جاقىن اپامنىڭ بالاسىسىز، دەمەك، ماعان ءىنىسىز. ءسىز پيكاردياداعى نۋايوننان كەلگەنسىز. ءسىزدىڭ پاريجدە ءبىرقاتار داۋلى ىستەرىڭىز بار، ءبىراق تانىس سوتىڭىز جوق. ءسىز مۇنى ۇمىتپايسىز عوي؟

— ۇمىتپايمىن، سۋدارىنيا.

— تۇسكى اسقا كەلىڭىز.

— تاماشا!

— اباي بولىڭىز، سىر بەرىپ الماڭىز، جەتپىس التىعا كەلسە دە، كۇيەۋىمنىڭ كوزى ءالى ءجىتى.

— جەتپىس التى جاس! شايتان السىن. كەرەمەتتەي جاس! — دەدى پورتوس.

— ءسىزدىڭ «ەگدە جاس» دەگىڭىز كەلە مە. ءيا، پورتوس مىرزا، وتاعاسىم مەنى كەز كەلگەن ساتتە جەسىر قالدىرىپ كەتۋى مۇمكىن، — دەدى پروكۋرورشا، پورتوسقا ءبىر ءماندى كوز تاستاپ. — ءبىر جاقسى جەرى، ءبىزدىڭ نەكە شارتىمىز بويىنشا، كۇللى دۇنيە-مۇلىككە ءتىرى قالعانىمىز ميراسقور بولامىز.

— تولىعىنان با؟

— تولىعىنان.

— بايقايمىن، ءسىز وتە ساق، كورەگەن ايەل ەكەنسىز، سۇيىكتى كوكنار حانىم! — دەپ پورتوس پروكۋرورشانىڭ قولىن ابايلاپ ءبىر قىسىپ قويدى.

— سونىمەن ءبىز تاتۋلاستىق پا، سۇيىكتى پورتوس مىرزا؟ — دەدى پروكۋرورشا قىلىمسىپ.

— ماڭگى تاتۋمىز! — دەدى پورتوس ايەلدىڭ اۋەنىنە كوشىپ.

— كورىسكەنشە ساۋ بول، وپاسىزىم!

— كورىسكەنشە، ۇشقالاعىم!

— ەرتەڭگە دەيىن ساۋ بول، پەرىشتەم.

— ەرتەڭگە دەيىن، جارىعىم!

XXX

ميلەدي

د'ارتانيان ميلەديدىڭ سوڭىنان ەلەۋسىز ەرە بەردى؛ ول ايەلدىكى كۇيمەگە بارىپ وتىرعانىن، كۇيمەشىگە سەن-جەرمەنگە دەپ ءامىر ەتكەنىن ەسىتتى.

جاراۋ قوس ات جەگىلگەن كۇيمەنى جاياۋ قۋالاعاننان نە پايدا. سول سەبەپتى دە د'ارتانيان فەرۋ كوشەسىنە قاراي بەتتەدى.

سەنا كوشەسىندە ول پلانشەمەن جولىعىپ قالدى؛ ول كونديتەر دۇكەنى جايماسىنىڭ الدىندا كىسى تابەتىن قوزدىراتىن ءبىر توپ-تومپاق بولكەگە اشقاراقتانا قاراپ تۇر ەكەن.

د'ارتانيان وعان دە تريەۆيل مىرزانىڭ قوراسىنان ەكى اتتى — بىرەۋىن ماعان — د'ارتانيانعا، ەكىنشىسىن وزىنە ەرتتە-داعى، اتوستىڭ ۇيىنە كەل دەپ ءامىر ەتتى. دە تريەۆيل مىرزا ءوزىنىڭ قوراسىنان كەز-كەلگەن ۋاقىتتا ات الۋعا د'ارتانيانعا رۇقسات ەتكەن ەدى.

پلانشە كونە كوگەرشىن ۇياسى كوشەسىنە، ال، د'ارتانيان فەرۋ كوشەسىنە قاراي كەتتى. اتوس ۇيىندە جالعىز ءوزى جابىعىپ، انەۋگۇنى پيكارديادان اكەلگەن يسپان شارابىنىڭ ءبىر شىنىسىن ءىشىپ تاۋىسۋعا جاقىنداتقان ەكەن. ول گريموعا د'ارتانيانعا ستاكان اكەل دەگەن بەلگى بەردى، قىزمەتشىسى ۇيرەنشىكتى ادەتى بويىنشا ءۇنسىز مويىنسۇندى.

د'ارتانيان شىركەۋدە پورتوس پەن پروكۋرورشا اراسىندا بولعان ءجايتتى اتوسقا كەلىستىرىپ اڭگىمەلەپ بەردى جانە جولداسىمىز جورىق جابدىعىن الۋ ادىسىنە كوشتى دەگەن جورامال ايتتى.

— ال، مەنىڭ ءوز باسىم، — دەدى اتوس بۇعان، — مۇلدە قينالمايمىن: ارينە: مەنىڭ جورىق جابدىعىمدى ايەلدەردىڭ الىپ بەرمەيتىنى انىق.

— قانشا ايتقانمەن، سۇيىكتى اتوس، ءسىزدىڭ كەسكىن-كەلبەتىڭىز، ىزەتتى تاربيەڭىز، شىققان تەگىڭىز كەز-كەلگەن حانشا مەن حانىمنىڭ جۇرەگىندە ماحاببات وتىن مازداتار ەدى-اۋ.

— مىنا د'ارتانيان ءالى شىپ-شيكى جاس ەكەن-اۋ! — دەدى اتوس يىعىن ءبىر قۋشيتىپ.

ول تاعى دا ىمداپ گريموعا باسقا ءبىر شىنىنى اكەل دەپ ءامىر ەتتى.

تاپ سول ساتتە پلانشە جارتىلاي اشىق تۇرعان ەسىكتەن ابايلاپ سىعالاپ، ءوز قوجاسىنا اتتاردىڭ ءازىر ەكەنىن حابارلادى.

— قايداعى ات؟ — دەدى اتوس.

— دە تريەۆيل مىرزا سەرۋەندەپ قايتۋعا ماعان ەكى اتىن بەرىپ ەدى، ەندى سولارمەن سەن-جەرمەنگە بارىپ قايتسام دەپ ەدىم.

— سەن-جەرمەننەن نە بىتىرەسىز؟ — دەدى اتوس تاعى دا.

د'ارتانيان سول ارادا وعان شىركەۋ ىشىندە ءبىر ايەلمەن جولىققانىن، الگى ءبىر قارا پلاششتى تىرتىق بەت كىسى سياقتى، بۇل ايەلدىڭ دە ويىنان شىقپاي قويعانىن اتوسقا جىر ەتىپ ايتتى.

باسقا سوزبەن ايتقاندا، بۇرىن بوناسە بيكەگە قالاي عاشىق بولساڭىز بۇل ايەلگە دە سولاي عاشىق بولىپ قالعانسىز عوي، — دەدى اتوس، سوسىن پەندەشىلىكتىڭ جەتەگىندە كەتەتىن بايعۇستارعا قىنجىلعانداي يىعىن ءبىر قيقاڭ ەتكىزدى دە قويدى.

— مەن بە؟ ءتىپتى دە ولاي ەمەس! — دەدى د'ارتانيان دىزاقتاپ. — بار بولعانى، سول ايەلگە بايلانىستى ءبىر قۇپيا سىردى اشقىم كەلەدى. نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، ءبىراق وسىناۋ مۇلدە بەيماعلۇم ايەلدىڭ تۇبىندە (مەن دە وعان مۇلدە بەي ماعۇلىممىن) مەنىڭ ومىر-تىرلىگىمە ءبىر ىقپالى بولاتىنداي كورىنەدى.

سايىپ كەلگەندە ءسىز دۇرىس جاسايسىز، — دەدى اتوس. — مەن بۇل فانيدە ەركەكتىڭ ىزدەۋىنە تۇراتىن ايەل جوق دەپ ويلايمىن، ول ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتسە دە ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. بوناسە بيكە عايىپ بولعان ەكەن — ءوز وبالى وزىنە، ايتپەسە دەرەۋ تابىلسىن.

— جوق، اتوس، ءسىز قاتەلەسەسىز، — دەدى د'ارتانيان ونى قۇپتاماي، كونستانسيا بايعۇستى بۇرىنعىدان بەتەر جاقسى كورەمىن، ەگەر مەن ونىڭ قايدا ەكەنىن بىلسەم، دۇنيەنىڭ قيىر شەتىندە بولسا دا، ىزدەپ بارىپ، قاس دۇشپانداردىڭ قولىنان بوساتىپ الار ەدىم! ءبىراق مەن ونىڭ قايدا كەتكەنىن بىلمەيمىن — قانشا ىزدەسەم دە تابا المادىم. قايتەيىن، كوڭىل كوتەرۋ كەرەك!

— ەندەشە، ميلەديمەن ويناپ-كۇل، سۇيىكتى د'ارتانيان. ەگەر ول سەنىڭ كوڭىلىڭدى اۋلاسا، جولىڭنىڭ وڭ بولۋىنا شىن جۇرەكتەن تىلەكتەسپىن.

— اتوس، مەنىڭ ءتىلىمدى الساڭىز، — دەدى د'ارتانيان، — تۇتقىن كىسىدەي ۇيدە قامالىپ وتىرا بەرگەنشە، اتقا ءمىنىڭىز، ەكەۋمىز سەن-جەرمەنگە جەلە-جورتىپ بارىپ قايتالىق.

— قىمباتتىم مەنىڭ، — دەدى اتوس بۇعان، — اتىم بار كەزدە كولىكپەن سەيىل-سەرۋەن قۇرامىن دا، جوق كەزدە جاياۋ جۇرەمىن.

— ال، مەن بولسام، — دەدى ارتانيان، اتوستىڭ قۇپيانپۇرىستىعىنا كۇلىپ، باسقا بىرەۋ وسىلاي ەتسە، ول وكپەلەپ تە قالار ەدى، — ءسىز سياقتى تاكاپپار ەمەسپىن، تاقىمىما نە ىلىكسە، سونى ءمىنىپ جۇرە بەرەمىن. كورىسكەنشە، سۇيىكتى اتوس!

— كورىسكەنشە، — دەدى مۋشكەتەر، اكەلگەن شىنىڭنىڭ اۋزىن اش دەپ گريموعا بەلگى بەرىپ.

د'ارتانيان مەن پلانشە اتتارىنا ءمىنىپ، سەن-جەرمەنگە قاراي ءجۇرىپ كەتتى.

اتوستىڭ بوناسە بيكە جونىندە ايتقان ءسوزى جول بويى د'ارتانياننىڭ ويىنان شىقپاي قويدى. جاس جىگىت ونشا سەزىمتال بولماسا دا، گالانتەرەيشىنىڭ كەلىنشەگى كوڭىلىندە ۇيالاپ قالعان ەدى: سول ايەلدى تابۋ ءۇشىن ول شىنىندا دا جەر تۇبىنە دەيىن بارۋعا دايىن، ءبىراق جۇمىر جەردىڭ القاپ-ايماقتارى كوپ، جىگىت سونىڭ قاي جاعىنا بارارىن بىلمەيدى.

ال، ازىرگە ول مىنا ميلەدي دەگەننىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە تىرىسادى. ميلەدي قارا پلاششتى كىسىمەن سويلەستى — ەندەشە ونى بىلەدى. ال، د' ارتانيان بولسا بوناسە بيكەنى ءبىرىنشى رەت ۇرلاعانى سياقتى، وسى جولى دا ونى تاپ سول قارا پلاششتى كىسى اقيقات ۇرلادى دەپ ەسەپتەيدى.I سونىمەن، ميلەديدى جاتپاي-تۇرماي ىزدەۋ — كونستانسيانى دا ىزدەۋ دەپ وزىنە-وزى ىشتەي سەرت بەرىپ قويعاندا د'ارتانيان وتىرىكتى جارتىلاي عانا ايتقان، ال مۇنىڭ ءوزى شىن سوزبەن بىردەي.

وسىنىڭ ءبارىن ويعا الىپ، اندا-ساندا اتىنا تاقىمىن ءبىر باسىپ قويىپ كەلە جاتىپ، د'ارتانيان جولدىڭ قالاي بىتكەنىن، سەن-جەرمەنگە قالاي جەتكەنىن اڭداماي دا قالدى. ەندى وسىدان ون جىل كەيىن ليۋدوۆيك XIV جارىق دۇنيەگە كەلۋگە ءتيىس پاۆيلوننىڭ قاسىنان جاناي ءوتىپ، ايداي سۇلۋ اعىلشىن ايەلىنىڭ ءبىر بەلگىسى كوزگە تۇسپەس پە ەكەن دەپ، قۇلازىعان كوشەمەن وڭ-سولىنا كوز تاستاپ، اسىقپاي كەلە جاتىپ، ول كەنەت ءبىر ادەمىشە ءۇيدىڭ گۇلمەن كومكەرىلگەن ايۆانىڭ ەرسىلى-قارسىلى كەزىپ جۇرگەن ءبىر كىسىنى كوردى، بۇل ءۇيدىڭ تومەنگى قاباتىندا، سول كەزدىڭ سالتى بويىنشا، كوشەگە قارايتىن بىردە-بىر تەرەزەسى جوق ەدى. ول كىسىنى پلانشە ءبىرىنشى بولىپ تانىدى.

— سۋدار، ءسىز انا جىگىتتى بىلەسىز بە؟ — دەدى ول. —  بىزگە اۋزى اڭقيىپ قاراپ تۇرعان جىگىتتى ايتامىن.

— بىلمەيمىن، ءبىراق ءوزىن ءبىر جەردە كورگەن سياقتىمىن، — دەدى د'ارتانيان.

— كورگەندە قانداي! — دەدى پلانشە. — بۇل الگى گراف دە ۆاردتىڭ مالايى ليۋبەن بايعۇس ەمەس پە، وسىدان ءبىر اي بۇرىن كالەدە پورتتىڭ باستىعىنا بارا جاتقاندا، ءسىز دە ۆاردتى كەلىستىرىپ بىرنەشە رەت تۇيرەگەنىڭىز بار ەدى عوي.

— اح، ءيا، — دەدى د'ارتانيان، — بۇل جۇگەرمەكتى ەندى مەن دە تانىدىم. قالاي ويلايسىڭ، ول سەنى تانىپ تۇر ما ەكەن؟

— بىلمەيمىن، سۋدار، ءبىراق ول بايعۇستىڭ ۇرەيى ۇشىپ جۇرگەندە مەنى ەسىندە انىق ساقتادى دەيسىز بە.

— ولاي بولسا بارىپ سويلەس، — دەدى د'ارتانيان، — ال، اڭگىمەلەسىپ تۇرعاندا قوجاسى قازا بولعان جوق پا ەكەن، سونى ابايلاپ بىلگەيسىڭ.

پلانشە اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، تۇپ-تۋرا ليۋبەنگە جەتىپ باردى، ءبىراق ول شىنىندا دا مۇنى تانىمادى، ەكەۋى ورتاق ءبىر اڭگىمە تاۋىپ، تەز سويلەسىپ كەتتى. ال، د'ارتانيان بولسا، اتىنىڭ باسىن ءبىر تىعىرىققا بۇرىپ، ءۇيدى ءبىر اينالىپ، قويۋ جاڭعاق بۇتاسىنىڭ تاساسىنا بارىپ تۇردى، ءسويتىپ ەكەۋىنىڭ ءسوزىن تىڭداماق بولدى.

بۇتانىڭ تاساسىندا ءبىر مينۋتتاي تۇرعاننان كەيىن، ول كەلە جاتقان كۇيمە داۋسىن ەسىتتى، مۇنىڭ تاپ الدىنا ميلەديدىڭ كۇيمەسى كەلىپ توقتادى. ەندى ءشۇبالانۋعا بولماي قالدى: كۇيمەدە ميلەديدىڭ تاپ ءوزى وتىر ەكەن. د'ارتانيان كوزگە تۇسپەي ەلەۋسىز باقىلاۋ ءۇشىن ەڭكەيىپ ات جالىنا جابىستى.

ميلەديدىڭ سارى شاشى سۇلۋ ءجۇزى كۇيمە تەرەزەسىنەن كورىندى دە، جاس ايەل كۇتۋشىسىنە بىردەڭە دەپ جارلىق بەرىپ جاتتى.

جيىرما-جيىرما ەكىلەر شاماسىنداعى داۋلەتتى دە تەكتى بيبىگە تاپتىرمايتىن، لىپىلداپ ۇشىپ-قونىپ تۇرعان اپ-اسەم كۇتۋشى قىز، سول كەزدىڭ ادەتى بويىنشا، كۇيمە تەپكىشەگىندە وتىرعان جەرىنەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، الگىدە د'ارتانيان ليۋبەندى كورگەن ايۆانعا قاراي بەتتەدى.

د'ارتانيان كانيزاكتىڭ سوڭىنان قاراپ، ونىڭ ايۆانعا بارا جاتقانىن كوردى. ءبىراق سودان ءسال عانا بۇرىن ءۇي ىشىنەن بىرەۋ ليۋبەندى شاقىرىپ الىپ، ايۆاندا پلانشە جالعىز قالعان ەدى، سو زاماتتا ول قوجايىنىنىڭ قايدا جوعالىپ كەتكەنىن بىلمەي، توڭىرەگىنە اڭىرىپ قاراپ تۇرعان.

كۇتۋشى قىز پلانشەگە تاياپ بارىپ، ونى ليۋبەن دەپ ويلاسا كەرەك، وعان ءبىر حاتتى ۇسىنا بەردى.

— مىرزاڭىزعا بەرەرسىز، — دەدى كۇتۋشى.

— مەنىڭ مىرزاما ما؟ — دەدى پلانشە تاڭدانىپ.

يا، اسا ءبىر تىعىز شارۋا. الساڭىزشى تەزىرەك.

وسىنى ايتتى دا، ول كەيىن بۇرىلعان كۇيمەنىڭ تەپكىشەگىنە جۇگىرىپ بارىپ، سەكىرىپ ءمىندى، سو زامات كۇيمە دە ءجۇرىپ كەتتى.

پلانشە قولىنداعى حاتتى اينالدىرىپ كوردى دە، بۇيرىقتى ءسوزسىز ورىنداپ ۇيرەنىپ قالعان جازعان، ايۆاننان سەكىرىپ ءتۇسىپ، تىعىرىققا بۇرىلدى دا، جيىرما قادامداي جۇرگەسىن، جاڭاعىنىڭ ءبارىن كورىپ-بىلىپ، ەندى وزىنە قاراي كەلە جاتقان د'ارتانيانمەن كەزدەسىپ قالدى.

— سىزگە، سۋدار، — دەدى پلانشە، جاس جىگىتكە حاتتى بەرىپ جاتىپ.

— ماعان دەيسىڭ بە؟ شىن ايتاسىڭ با؟ — دەدى د'ارتانيان. شىن ايتپاي مەنى سونشا جىن سوعىپ پا! كۇتۋشى قىز: «مىرزاڭا بەر»، — دەدى. مەنىڭ سىزدەن باسقا مىرزام جوق، ەندەشە... ياپىرماي، الگى كۇتۋشى ءبىر ادەمى قىز ەكەن!

د'ارتانيان حاتتى اشىپ، تومەندەگى سوزدەردى وقىدى:

«سىزگە كوكەيتەستى ويىن اۋىزشا ايتقاننان دا كوبىرەك ىنتا-ىقىلاس بىلدىرەتىن ءبىر بيكەش ءسىزدىڭ ورمانعا سەيىلدەپ قايتۋعا جارايتىن كەزىڭىزدى بىلگىسى كەلەدى. ەرتەڭ «التىن القاپ» مەيمانحاناسىندا ۇستىنە قارا-قىزىل ليۆرەي كيگەن مالاي جاۋابىڭىزدى توسىپ تۇرادى».

«Oho! — دەپ ويلادى د'ارتانيان. — سونشا سايكەس كەلۋىن! ميلەدي دە، مەن دە ءبىر كىسىنىڭ دەنساۋلىعىن بىلگىمىز كەلىپ جۇرگەن سياقتى.»

— ءاي، پلانشە، دە ۆارد مىرزانىڭ حال-احۋالى قالاي ەكەن؟ سىرت مالىمەتتەرگە قاراعاندا، ول ءالى ولمەگەن-اۋ، شاماسى؟

— جوق، سۋدار، ءتورت رەت جارالانسا دا، جاعدايى جامان كورىنبەيدى. كوڭىلىڭىزگە كەلمەسىن، ءسىز ول بايعۇستى شپاگامەن ءتورت رەت تۇيرەپ ەدىڭىز عوي، سودان قاتتى قانسىراپ قالعان ەكەن، ءالى ءالجۋاز كورىنەدى. ءوزىم ويلاعانداي، ليۋبەن مەنى تانىمادى، سول سەبەپتى دە ءوزىمىز باستان وتكەرگەن وقيعانى ماعان تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى.

— بارەكەلدە، پلانشە، سەن مالايلاردىڭ كورولىسىن! ال، ەندى اتىڭا قون، الگى كۇيمەنى قۋىپ جeتeلiك.

وعان كوپ ۋاقىت كەتپەدى. ارادا بەس مينۋت وتكەن شامادا ولار جول شەتىندە توقتاپ تۇرعان كۇيمەنى كوردى، قىمبات كيىنگەن ءبىر سالت كىسى اتىن ويناقتاتىپ، كۇيمە ەسىگىنىڭ الدىندا تۇر ەكەن.

ميلەدي مەن سالت اتتىنىڭ اڭگىمە قىزىعىنا ءتۇسىپ كەتكەنى سونداي، د'ارتانيان كۇيمەنىڭ ەكىنشى جاعىنا كەلىپ تۇرا قالعاندا، ونى اسەم كانيزاكتان باسقا ەشكىم دە بايقامادى.

ولار د'ارتانيان بىلمەيتىن اعىلشىن تىلىندە سويلەسىپ جاتىر ەكەن، دەگەنمەن سۇلۋ كەلىنشەكتىڭ اۋەنىنەن ونىڭ قاتتى اشۋلانىپ وتىرعانىن جاس جىگىت بىردەن سەزە قويدى، ونىڭ سوڭعى قيمىلى جىگىت كوڭىلىنىڭ كۇدىگىن سەيىلتىپ جىبەردى: ميلەدي جەلپۋىشىن ىزالانا قىسىپ جىبەرگەندە، نازىك ايەل زاتى تاباندا كۇل-پارشا بولدى.

سالت اتتى جادىراي كۇلىپ جىبەرىپ ەدى، ميلەديدىڭ اشۋى بۇرىنعىدان دا كۇشەيە تۇسكەندەي بولدى.

د'ارتانيان بۇلاردىڭ سوزىنە ءبىر بۇيىردەن كيىپ كەتپەكشى بولدى؛ ول كۇيمەنىڭ ەكىنشى ەسىگىنە تاياپ بارىپ، ايەلگە ىزەت كورسەتىپ قالپاعىن شەشتى.

— سۋدارىنيا، — دەدى ول، — وزىڭىزگە قىزمەت كورسەتۋگە رۇقسات ەتىڭىز. مەنىڭ بايقاۋىمشا، مىنا ءبىر سالت اتتى ءسىزدى قاتتى اشۋلاندىرعان سياقتى. ءبىر ءسوز ايتساڭىز بولدى، سىزگە سىپايى مىنەز كورسەتپەگەن بۇل مۇنداردى مەن تاباندا جازالايمىن!

د'ارتانيان ءلام دەپ ءتىل قاتقاننان-اق، ميلەدي بۇعان تاڭ قالىپ، بۇرىلىپ قاراي بەردى.

— سۋدار، — دەدى ول، جاس جىگىت ءسوزىن بىتىرگەسىن فرانسۋزشا ەركىن ءتىل قاتىپ، — ەگەر مەنىمەن ەرەگىسىپ تۇرعان بۇل كىسى تۋعان اعايىم بولماسا، مەن ءوز تاعدىرىمدى شىن كوڭىلدەن ءسىزدىڭ قامقور قولىڭىزعا تاپسىرار ەدىم.

— و، ەندەشە كەشىرىم سۇرايمىن! ەگەر سەنسەڭىز، سۋدارىنيا، مەن ونى بىلمەپ ەدىم، — دەدى د'ارتانيان ادەپپەن.

— مىنا ءبىر ۇشقالاق نەمەنىڭ وزگەنىڭ ىسىنە ونمەڭدەپ كيلىككەنى قالاي؟ — دەدى ميلەدي تۋىسقانىم دەگەن سالت اتتى، كۇيمە ەسىگىنە ەڭكەيە قاراپ. — ءوز جونىمەن نەگە جۇرە بەرمەيدى ول؟

— ناعىز ۇشقالاق مىنا ءسىزسىز! — دەدى د'ارتانيان اتىنىڭ جالىنا ەڭكەيىپ، ءوزى تۇرعان جاقتاعى ەسىكتەن جاۋاپ قاتىپ. — مەنىڭ ءوز جولىممەن جۇرە بەرمەيتىن سەبەبىم — تاپ وسى اراعا ايالداعىم كەلدى.

سالت اتتى قارىنداسىنا اعىلشىنشا بىردەڭە دەپ ءتىل قاتتى.

— مىنا سىزبەن فرانسۋزشا سويلەسىپ تۇرمىن، — دەدى د'ارتانيان، — راقىم ەتىپ ءسىز دە ماعان سول تىلدە جاۋاپ قايتارىڭىز. ءسىز مىنا ايەلدىڭ اعاسى ەكەنسىز — وتە جاقسى، سولاي-اق بولسىن، ءبىراق، ءبىر ءتاۋىرى، ءسىز ماعان تۋىسقان ەمەسسىز عوي ايتەۋىر.

ميلەدي ءوز جىنىسىنا ءتان سۋ جۇرەكتىككە باسىپ، ەندى تۇتانعالى تۇرعان جانجالدى، ناسىرعا شاپپاي تۇرعاندا، ءسوندىرىپ تاستاۋ ءۇشىن دەرەۋ ارالاسادى عوي دەپ ويلاۋعا بولاتىن ەدى، ءبىراق ول كۇيمەنىڭ تۇكپىرىنە قاراي شالقايا ءتۇسىپ، كوشىرگە:

— ۇيگە تارت! — دەپ ءامىر ەتتى.

جاس جىگىتتىڭ كەلىستى كەسكىن-كەيپى ۇناپ قالدى ما قالاي، ايتەۋىر اسەم كانيزاك د'ارتاييانعا جالت ەتىپ ءبىر رەت كوز تاستادى.

كۇيمە كەتىپ، ەكى جىگىت بەتپە-بەت وڭاشا قالدى: ەندى ولاردى ايىرىپ تۇرعان بوگەت جوق ەدى.

سالت اتتى ءبىر تەبىنىپ، كۇيمەنىڭ ارتىنان قۋا جونەلگىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق قايتادان اشۋىنا مىنگەن د'ارتانيان ونى تىزگىنىنەن ءبىر جۇلقىپ توقتاتىپ تاستادى، ويتكەنى ول بەيتانىس كىسىنىڭ امەندە استىنداعى اتىن ۇتىپ الاتىن جانە اتوستان الماس جۇزىكتى ۇتىپ الا جازداعان اعىلشىن ەكەنىن ءبىلدى.

— ەي، سۋدار، — دەدى ول، — ءسىز مەنەن دە وتكەن ۇشقالاق سياقتىسىز: ءبىزدى ازداپ شەكىسىپ قالعانىمىزدى ۇمىتىپ بارا جاتقاننان ساۋمىسىز؟

— اح، بۇل ءسىز بە ەدىڭىز، سۋدار! — دەدى اعىلشىن. — ءسىز شاماسى، ۇدايى قۇمار ويناپ ادەتتەنگەن كىسىسىز عوي دەيمىن: ءبىر ويىن بولماسا ەكىنشى ءبىر ويىنعا ەركىن كوشە سالاتىن.

يا، قارىمتا قايتارۋ ءۇشىن تاعى ويناۋ قاجەتتىگىن، مىنە، ءسىز دە ەسىمە سالىپ جاتىرسىز؟ ءسىز سۇيەك سالىنعان ستاكانداي، راپيرانى دا شەبەر يگەرىپ العانسىز با، الدە جوق پا — ءبىز ءقازىر سونى انىقتايمىز، سۇيىكتىم!

مەندە دە شپاگا جوق ەكەنىن ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرسىز، — دەدى اعىلشىن شىتىنىپ. — الدە ءسىز قارۋسىز كىسىنىڭ الدىندا باتىرسىنعاندى ۇناتاتىن شىعارسىز؟

— ۇيىڭىزدە شپاگاڭىز بار شىعار دەپ ويلايمىن. ال، مەندە ەكى شپاگ بار، ەگەر قالاساڭىز، سىزگە بىرەۋىن تاعى ۇتتىرايىن، — دەدى د'ارتانيان.

— اعات كەتپەلىك، ونداي زاتتار مەندە جەتىپ جاتىر، — دەدى اعىلشىن.

— ەندەشە جاقسى بولدى، ءقادىرلى جىگىتىم! سونىڭ ەڭ ۇزىنىن تاڭداپ الىپ، بۇگىن كەشكىلىك ماعان كورسەتەرسىز، — دەدى د'ارتانيان.

— ونى كورۋىڭىزگە سىزگە قاي جەر قولايلى بولار ەكەن؟

— ليۋكسەمبۋرگ سارايىنىڭ سىرتى. ول ءبىر سونداي سەرۋەن قۇرۋعا قولايلى جەر.

— ماقۇل، مەن سول اراعا كەلەمىن.

— قاي مەزگىلدە؟

ساعات التىدا.

— ايتپاقشى، ءسىزدىڭ مۇندا بىرەر دوسىڭىز بار شىعار؟

— مەنىڭ ءۇش دوسىم بار، ولار مەنىمەن بىرگە جۇرگەندى وزىنە قۇرمەت سانايدى.

— ۇشەۋ مە؟ كەرەمەت! تاعى تەپە-تەڭ بولىپ شىقتىق! مەنىڭ دە ءۇش دوسىم بار ەدى، — دەدى د'ارتانيان.

— ەندى ماعان كىم ەكەنىڭىزدى ايتىڭىز؟ — دەدى اعىلشىن.

— مەن گاسكوننون ءدۆوريانينى، دەزەسسار مىرزا روتاسىنىڭ گۆاردياشىسى د'ارتانيانمىن.

— مەن لورد ۆينتەرمىن، بارون شەففيلدپىن.

— جاقسى! ءسىزدىڭ اتىڭىز وتە قيىن بولسا دا، بارون مىرزا، مەن ءسىزدىڭ حۇزىرىڭىزعا ءازىرمىن، — دەدى د'ارتانيان.

سوسىن ول اتىنا شپورىن قاداپ كەيىن بۇرىلىپ پاريجگە قاراي قۇيعىتا جونەلدى.

وسىنداي ءبىر جاعداي بولعاندا ول ادەتتە اتوسقا باراتىن، وسى جولى دا تۋرا اتوستىڭ ۇيىنە كەلىپ ءتۇستى.

اتوس ۇزىن كۋشەتكانىڭ ۇستىندە جاتىر ەكەن، ەگەر ونىڭ ءوز ءسوزىن پايدالانساق، جورىق جابدىعىنىڭ كەلۋىن كۇتىپ جاتىر ەكەن.

د'ارتانيان وعان بولعان وقيعانىڭ ءبارىن بايانداپ بەردى، تەك دە ۆاردقا جولدانعان حات جايلى عانا ايتپادى.

اتوس سايىسقا شىعاتىنىن بىلگەندە، اسىرەسە، اعىلشىندارمەن سايىساتىنىن بىلگەندە قاتتى قۋاندى. ونىڭ مۇنى ۇدايى ارمان ەتىپ جۇرگەنىن ءبىز كەزىندە ايتقانبىز.

ەكى دوس قىزمەتشىلەرىن دەرەۋ پورتوس پەن اراميسكە جىبەردى، سوسىن ولارعا بولعان وقيعانى تۇگەل ايتىپ شىقتى.

پورتوس تاباندا شپاگاسىن سۋىرىپ الىپ، قابىرعانى شاۋىپ، باستادى، وقتىن-وقتىن ءبيشى سياقتى پليە جاسايدى. پوەماسىن ءالى اياقتاي الماي جۇرگەن اراميس اتوستىڭ كابينەتىنە كىرىپ، جاۋىپ الدى دا، جەكپە-جەك ساعاتى سوققانشا مەنى مازالاماڭىزدار دەپ ءوتىندى.

اتوس ىمداپ، گريموعا شىنىنى جەتكىز دەدى.

ال، د'ارتانيانعا كەلەتىن بولساق، ول ويشا ءبىر شاعىن جوسپار جاساپ وتىردى، امان جۇرسەك، ءبىز ونىڭ جۇزەگە اسقانىن ءالى كورەمىز؛ جىگىتتىڭ ءوڭى جادىراپ، الدەنەنى ويلاپ، جىميا كۇلىپ وتىرعانىنا قاراعاندا، سول جوسپارىن ورىنداۋ كەزىندە ول قىزىق ءبىر شىتىرماندى وقيعانى باستان كەشىرەتىن بولسا كەرەك.

ءۇش نويان (II)

---