الدە ءسىزدىڭ ەلىڭىزدە ەسەك aز با؟
مەنىڭ بايسالدى ءبىر جولداسىم بار ەدى. سول ءبىر كۇنى القىن-جۇلقىن بوپ كىرىپ كەلدى دە، اماندىق-ساۋلىق جوق:
— قۇرىدىق!.. ماسقارا بولدىق!.. — دەدى.
ە، مىنانىڭ نە ءوزى، نە ءۇي-ىشى بىردەڭەگە ۇشىراعان ەكەن دەپ شوشىپ قالدىم.
— امان بولساڭدار ەدى، جوعارى شىقشى، وتىرشى، — دەدىم.
— نەتكەن ماسقارا! نەتكەن ءولىم!
— نە بوپ قالدى؟
— نەتكەن ماسقارا! — دەدى ول، ءتىسى قاقساپ وتىرعانداي جاعىن ۇستاپ. — قاۋساپ تۇرعان قوتىر ەسەكتى ەكى جارىم مىڭ ليرگە ساتىپ الداپ سوقتى!
«مىنانىڭ ەسى دۇرىس پا؟..» دەپ ويلاپ ءبىر ادىم شەگىنىپ، بەتىنە ۇڭىلە قارادىم. نەسىن جاسىرايىن، ءتىپتى ايەلىمدى شاقىرعىم دا كەلدى.
— كوفە ىشپەيسىڭ بە؟ — دەدىم.
— كوفەڭ بار بولسىن! ماسقارا! ءولىم!.. ءوزىڭ ايتشى، قاۋساپ تۇرعان، تاعالانباعان قوتىر ەسەك ەكى جارىم مىڭ لير تۇرا ما؟ ەكى كۇننەن سوڭ ارام قاتادى ول!
— كىم ءبىلسىن... — «جۇيكەسى جۇقارعان-اق ەكەن» دەپ ويلاپ تۇرمىن. — ەسەكتى ساۋدالاپ ساتقاندى ەستىگەن ەمەسپىن، ەگەر شىنىمدى ايتسام، ءتىرى ەسەكتى كورمەگەنىمە دە ون جىلداي بولدى...
— مەن دە ەسەكتىڭ قۇلاعىن قۇشاقتاپ جۇرگەن جوقپىن، ءبىراق ءوزىڭ ويلاشى، و زامان دا بۇ زامان ەسەكتىڭ ەكى جارىم مىڭ لير تۇرعانىن كوردىڭ بە؟
— ول ەندى-ى-ى... ەگەر ەرەكشە ميلى بولسا... — دەپ مىڭگىرلەدىم.
— ميلى بولساڭ نە؟! ەسەكتىڭ اتى — ەسەك! ەسەك ەل بيلەپ پە ەدى؟! كادىمگى سالپاڭ قۇلاق جانۋار. سونى ەكى جارىم مىڭ ليرگە ساتتى. سورلاعاندا مەن سولارعا دەلدال بولىپ قۇرىدىم عوي!
— ەندى ونىڭ نە؟
— ايەلىم ەكەۋمىزدىڭ امەريكاعا بارىپ كەلگەنىمىزدى ءوزىڭ بىلەسىڭ، — دەپ ول ساباسىنا تۇسە سويلەدى. — سوندا مەن ءبىر پروفەسسورمەن تانىسقان بولاتىنمىن. ءتۇسى يگى ادام. تۇركياعا ءىلتيپاتى ەرەكشە. كەيىن ەكەۋمىز حات جازىسىپ تۇراتىن بولدىق. وسىدان ەكى اي بۇرىن ول ماعان حات جازىپ، ءوزىنىڭ ءبىر جاقسى جولداسى بارىن، ونىڭ ونەر زەرتتەۋشىسى، كونە كىلەمدەر سىرىنىڭ، كىلەم توقۋ ءىسىنىڭ اسقان بىلگىرى ەكەنىن، جاقىندا تۇركياعا اتتاناتىنىن ايتىپ، سوعان جاردەم جاساۋىمدى ءوتىنىپتى. مەن، ارينە، قۋانا-قۋانا كەلىسەتىنىمدى، تەك ونىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمىزدە كانيكۋل باستالاردا كەلگەنى ءجون بولاتىنىن ايتتىم. سودان سوڭ ونىسى جولاي ءۇندىستاندى، يراك پەن اۋعانستاندى ارالاپ، كەلىسكەن مەرزىمدە بىزگە كەلىپ جەتتى.
ستامبۋلعا كەلىپ تۇسىسىمەن ول تەڭكيگەن-تەڭكيگەن شاباداندارىن اشىپ، كىلەمدەرىن كورسەتتى. جاعاسى — جايلاۋدا.
«مىنا كىلەمدەر، كىلەمشەلەر، پالاستار مەن تەكەمەتتەر — باعا جەتپەيتىن بۇيىمدار»، — دەدى ول. ونىڭ ايتۋىنشا، قولىنداعى كونە كىلەم پۇشپاعى ەڭ كەمى وتىز مىڭ دوللار تۇرادى، ال ول ونى اقشا ۇستاپ كورمەگەن قايىرشى پارسىدان نەبارى ءبىر-اق دوللارعا الىپتى. جىرتىلىپ بىتكەن كىلەمنىڭ قالدىعى نەگە قىمبات تۇراتىنىن سۇرادىم.
«بۇل — شەديەۆر! — دەدى ول داۋرىعىپ. — ءاربىر شارشى سانتيمەترىندە سەكسەن ءتۇيىن بار! كىلەمنىڭ ناعىز ۇلگىسى الگى نەدە... — دەپ ول ءبىر مۋزەيدى اتادى، — سوندا، ساقتاۋلى تۇر، ءسىز ونىڭ ءاربىر شارشى سانتيمەترىندە ءجۇز ءتۇيىن بارىن، ونىڭ كىلەم توقۋ ونەرىنىڭ شىرقاۋ شەگى ەكەنىن شىنىمەن بىلمەيسىز بە؟ ال مىنا تەكەمەت، — دەپ ول قۋلانا جىميدى، — ەڭ كەمى ەلۋ مىڭ دوللار تۇرسا دا مەن ونى بەس-اق دوللارعا الدىم!» — «سونشا ارزانعا قالاي الاسىز؟» — «قالاي دەيسىز-اۋ... مەن بۇل ىسپەن شۇعىلدانعان قىرىق جىل ىشىندە تالاي قۋلىقتى ۇيرەندىم بىلەم...»
مەنىڭ بىلگەنىم: ول شىنىندا الەمگە ايگىلى كورىنەدى، ءۇش مونوگرافيا جازىپتى، ەكى البوم قۇراستىرىپتى، ەسكى كىلەم جيناۋدا الدىنا جان سالماي كەلەدى ەكەن. كونە بۇيىمداردى جيناۋداعى قۇپيالارىن ايتقان كەزدە كوزىم شاراسىنان شىعىپ كەتە جازدادى...
ەرتەڭىندە ەكەۋىمىز اناتولياعا باردىق. ول عىلىمي كۇندەلىك سياقتى بىردەڭە جازىپ، مەشىتتەر مەن مۋزەيلەردەگى كىلەمدەردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، ونى-مۇنىنى ساتىپ تا الدى، ءبىراق سوندا دا كوڭىلى كونشىمەدى. ودان كەيىن ەكەۋىمىز ارحەولوگيالىق ءىرى قازبالار جۇرگىزىلىپ جاتقان جەرگە باردىق. امەريكاندىق پەن باتىس گەرمانيالىقتاردىڭ ەكى ەكسپەديسياسى توڭىرەكتى استىن ۇستىنە شىعارىپ تۇگەل قازىپ تاستاپتى. تاقىر جەردە توپىراق تاۋلار مەن قۇم تاۋلار پايدا بولعانداي. قازبا جۇمىستارى اسا ءساتتى بولاتىن ءتۇرى بار: ارحەولوگتار جەر استىنان ءۇي، ساراي، تۇتاس قالا تاۋىپتى... قازبا ماڭىندا تىمىسكىلەنىپ جۇرگەن شەتەل تۋريستەرىندە ەسەپ جوق. جۇرت ولارعا قازبا ورنىنان تاۋىپ العان قىش ىدىس سىنىقتارىن، باسقا «كونە» نارسەلەردى ساتىپ ماز-مەيرام. ساۋدا قىزۋ. جالاڭ اياق بالالار دا شەتەلدىكتەرگە تاڭبالى تاس، تاعى ونى-مۇنىلاردى تىقپالاپ: «ۆان دوللار!.. تۋ دوللار!..» — دەپ جامىراپ ءجۇر.
ايتەۋىر بارىپ قالعان سوڭ ەسكەرتكىشكە مەن دە بىردەڭە الايىن دەپ ويلاپ، ادامنىڭ باسسۇيەگىنە ۇقساس كوكشىل تۇيمە تاستى ساۋدالادىم، السام، — ودان جۇزىگىمە كوز سالدىرعىم كەلدى. ءبىراق ساپارلاسىم الدىرمادى: بۇل تاستاردىڭ تاريحقا دا، كوركەمدىك تالعامعا دا پايداسى جوق دەگەندى ايتتى.
«شىعىستىڭ تىرلىگى قىزىق، — دەدى ول، — تۇركيادان باسقا جەرلەردە دە تۋرا وسىنداي. قازبا ماڭايىندا تۇراتىندار شەتەلدىك تۋريستەردىڭ ميىن اشىتادى. قولدارىنا تۇسكەن ەسكى-قۇسقىنىڭ ءبارىن كونە زاماندىكى دەپ تىقپالايدى. ول نايساپتار كەيبىر نارسەلەردى وزدەرى جاساپ الادى دا، ءتىپتى تاجىريبەلى ارحەولوگتاردى دا شاتاستىرىپ جىبەرەدى... مەنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەگى ءبىر تانىسىما: ويباي، بۇل ەرتە دۇنيە ءدارىسىنىڭ قالدىعى عوي! — دەپ بىردە ءيتتىڭ كەپكەن قيىن ۇستاتىپ قويا بەرىپتى! ايتكەنمەن، ولار جاساندى نارسەنى، مىسالى، انداعى تاسىڭدى قاراشى، ءتاپ-تاۋىر ەتىپ-اق جاسايدى، ءا؟»
ءبىرازدان سوڭ ودان ارى ءجۇرىپ كەتتىك. اسپان اينالىپ جەرگە تۇسكەندەي. بىزگە كولەڭكە دە، تاماق تا، سۋسىن دا كەرەك سولا باستادى. «ءدجيپتى» دىرىلداتىپ وتىرىپ ءبىر سايالى تەرەككە جەتكەنىمىزشە ءبىر ساعات ءوتتى. تەرەكتىڭ كولەڭكەسىندە ءبىر شال جاتىر شالجيىپ. ارىرەكتە ەسەك جايىلىپ ءجۇر. شالمەن سالەمدەستىم دە، ءجون سۇراۋعا كىرىستىم، ءسوزىمىزدىڭ ۇزىن-ىرعاسىن امەريكانعا اۋدارىپ جەتكىزىپ تە قويامىن.
«شاڭى شىققان مىنا تاقىرعا بىردەڭە سەبەسىزدەر مە؟» — «ە، نە سەبۋشى ەدىك، — دەدى شال، — بۇرىن ەپتەپ سەبەتىنبىز، ءبىراق مىنا كاپىرلەر كەلىپ جەر-كوكتىڭ ءبارىن قازىپ تاستادى دا، حالىقتىڭ بەرەكەسىن كەتىردى». — «شارۋالار ەندى قالاي كۇنەلتىپ ءجۇر؟» — «الگى تاس پەن قىش سىنىقتار ءقازىر پۇل بولۋعا اينالعان جوق پا، سونسوڭ جۇرتتىڭ ءبارى قازباعا قاراي جۇگىرەتىندى شىعاردى، قولدارىنا تۇسكەندى ساتىپ مال تابۋدى كاسىپ ەتىپ الدى...»
امەريكان ونىڭ ايتقاندارىن قۇپتاپ باس شۇلعىپ وتىر. كوزقاراسى: «جاڭا مەن ايتپادىم با، شىعىستىڭ تىرلىگى قىزىق دەمەدىم بە؟!» دەگەندەي. سالدەن سوڭ ول تۇرىپ كەتتى دە، ەسەكتى اينالىپ قاراي باستادى.
شالدىڭ ءسوزى تاۋسىلار ەمەس:
«ويلاپ بايقاسام: بىزدە جەرىمىزدىڭ باعا جەتپەس قازبا بايلىقتارىن شەتەلدىكتەرگە سۋ تەگىن ساتىپ جۇرگەن سۇمىرايلار كۇپىنىڭ بيتىندەي قۇجىناپ بارادى. قازبا بايلىعىمىز قانشالىقتى مول دەسەڭشى! ون تۇركيانى اسىراپ-ساقتاۋعا جەتەدى! سونى مىنا كاپىرلەر قازىپ اكەتىپ جاتىر، اكەتىپ جاتىر... بىزدەن تەكتەن-تەككە الىپ، ول جاققا اپارىپ اكەلەرىنىڭ قۇنىنا ساتاتىن شىعار... قالا سالىپ العاندارىنا دا جەتەر... ءبىزدىڭ جەردىڭ ءاستى-ۇستىن تۇگەل توناپ ءبىتىردى. «و، ءبىزدىڭ ۇكىمەت ءقازىر اقىلدى بولعان، شەتەلدىكتەرگە تەككە ەشتەڭە بەرمەيدى!» — دەيدى كەيبىرەۋلەر. ۇرلاپ جاتقاندار — ەندەشە سول ۇكىمەتتىڭ وزىنەن ۇرلاپ جاتقان بولدى، ءتىپتى ۇكىمەتىمىزدىڭ ءوزى ساتىنە قاراي ساتىلىپ تا جۇرسە، سەن وعان نە دەي الارسىڭ...»
«سوندا شارۋالار قالاي جان ساقتاپ ءجۇر؟» — دەدىم وعان. «ونى سۇراپ قايتەسىڭ، مىرزا... وكرۋگىمىزدە التى اۋىل بار. سولاردىڭ كەز كەلگەن ۇيىنە كىرىپ كورشى... قولىڭا ىلىگەر ءجوندى ەشتەڭە تابا المايسىڭ... بار-جوقتىڭ بەرىن الگى... الگى-الگى... كونە زاماننىڭ نارسەسى دەپ تاسىپ بىتىرگەن. توت باسقان، ءىرىپ-شىرىپ كەتكەننىڭ ءبارىن اپارىپ ساتىپ جىبەرەدى. سونداي كاسىپكە سالىنعاندار شەتىنەن سۇعاناق بوپ الدى... كەشە قاراپ تۇرسام: كورشىمنىڭ ۇلى ەسەگىمنىڭ موينىنان قوڭىراۋىن شەشىپ الىپ جاتىر. ونى نە قىلادى دەيسىڭ بە؟ اپارىپ ءبىر جەرگە زىم-زيا عىپ كەمىپ قويادى دا، ءبىر كۇنى شەتەلدىكتەردىڭ كوزىنشە قازىپ الادى. ال، ولجا كەرەك بولسا! جۇرتتىڭ دانىككەنى سونشاما، ءقازىر ەسەكتىڭ تاعاسىنان اتا زاماننىڭ اقشاسى مەن مەدالىن جاساپ ساتاتىندى تاپتى...»
«سەن ءوزىڭ نە كاسىپ ىستەيسىڭ؟» — «مەن ەسەك الىپ-ساتىپ ءجۇرمىن».
ول ورنىنان تۇرىپ بارىپ ەسەگىن شەشە باستادى. امەريكانىم مەنىڭ جانىما جەتىپ كەلدى، — ءوڭى قاشىپ كەتىپتى.
«ەسەك الىپ-ساتقاننان پايدا كورەسىڭ بە؟ تاپقانىڭ تاماعىڭا جەتە مە؟» — دەدىم شالعا. «نە دەسەم ەكەن... ول ەسەككە دە بايلانىستى...»
امەريكانىم تىقىرشىپ، ءتوزىمى تاۋسىلىپ، قۇلاعىما سىبىرلاي باستادى: «سىزدەر سويلەسىپ وتىرعان كەزدە مەن ەسەكتىڭ جەلقومىن جاقسىلاپ كورىپ الدىم، باعى زاماننىڭ كىلەمىنەن تىگىلىپتى. ناعىز شەديەۆر!» — «نە دەيسىز؟ اناۋ شوقپىتتى ايتىپ تۇرسىز با؟ البا-جۇلبا، كىر-كىر شۇبەرەكتى ايتاسىز با؟» — «ءيا، ءيا! ءتۇر-تۇسىن، ورنەگىن، تىگىسىن — ءبارىن كوردىم. عاجايىپ نارسە! ءاربىر شارشى سانتيمەترىندە ءجۇز جيىرما ءتۇيىن بار، — ونداي ۇلگى بۇكىل دۇنيە جۇزىندە جوق! باعا جەتپەس قۇندى بۇيىم!..»
القىنىپ تۇرعان امەريكانعا تاڭدانا قارادىم: «وقى ساتىپ العىڭىز كەلە مە؟» — «ارينە! ءبىراق بىزگە كىلەمنىڭ جۇرناعى كەرەك ەكەنىن اناۋ ءبىلىپ قويماسىن. مەن بۇل مالعۇنداردىڭ سىرىن جاقسى بىلەم، ەگەر جەلقومىنىڭ قۇندى ەكەنىن سەزىپ قويسا، باعاسىنا باسىڭدى كەسىپ بەرسەڭ دە ازسىنادى بۇلار! سوندىقتان ءبىز...»
«انداعى كاپىر نە دەپ كۇڭكىلدەپ تۇر؟» — دەدى شال ماعان. «جاي انشەيىن. جەرىمىزدى ۇناتىپ تۇر...» — «نەسى ۇناپتى وعان؟ تاپ-تاقىر جەر كورمەگەندەي...» — دەپ شال اشۋلانىپ قالدى.
«...سوندىقتان ءبىز كىلەمگە قىزىققانىمىزدى سەزدىرمەيىك، — دەدى امەريكان. — ءبىز ەسەكتى ساتىپ الايىق! جەلقومىنىڭ اسا قىمبات قازىنا ەكەنىن بىلمەيتىن شال بىزگە ونى تەككە بەرەتىن بولادى. ەسەكتى بىلاي شىققان سوڭ باسقا ءبىر سالىپ قويا بەرەمىز... تەزىرەك ساۋدالاسىڭىزشى!»
«ءسويتىپ، سەن ەسەك الىپ-ساتىپ جۇرەسىڭ ءا؟» — دەدىم شالعا. «ساتامىن دەدىم عوي...» — «سوندا، مىسالى، انداعىڭدى قانشاعا ساتار ەدىڭ؟» — «الۋشىسىنا قاراي كورەرمىن...» — «ءبىز الساق شە؟» شال قارقىلداپ كۇلدى.
«مازاقتايسىڭدار، ءا؟ سەندەردەي مىرزالارعا مەنىڭ ەسەگىمنىڭ كەرەگى نە؟» — «ونى قايتەسىڭ، باسىڭدى اۋىرتپاي باعاسىن ايتساڭشى». — «سوندا كىمگە: ساعان با، انداعى كاپىرگە مە؟» — «ساتىپ الاتىن وسى امەريكان». — «امەريكان دە؟ كم-م... ءبىزدىڭ وداقتاسىمىز ەكەن عوي... بولمايدى!.. بۇل ەسەك وعان لايىق ەمەس دەگەيسىڭ، مۇلدە كارى ەسەك».
ونىڭ ايتقانىن امەريكانعا اۋدارىپ بەردىم. «ە، جاقسى! ارزانعا ساتادى ەندەشە»،— دەپ قۋاندى ول. «كارىلىگى ەشتەڭە ەتپەيدى،— دەدىم شالعا. — ساتىپ الاتىن بولدى». — «ۇيات قوي، امەريكاسىنا بارعان سوڭ مەنى تۇرىكتەر الداپ سوقتى دەپ جۇرەر...»
مەن اقىرىندا ەكەۋىنە ءتىلماش بولدىم؛
«تۇرىكتىڭ شارۋالارى وتە ادال دەپ بىلەتىنىمدى ايتىڭىزشى وعان. شىعىستىڭ باسقا ەلىندەگىلەر ءارى الداپ، ءارى قىمباتقا ساتارى حاق. ال مىناۋ — ادال كىسى! ەسەگىنىڭ نارقىن دۇرىستاپ بەرەتىنىمدى ايتقايسىز...»
«امەريكان كەلىسىپ تۇر»، — دەدىم شالعا. «مىنا ەسەك امەريكاعا جەتە الماي جولدا ارام قاتىپ قالادى! ونىڭ ۇستىنە ءوزى قوتىر ەسەك...» — «ساعان ءبارىبىر ەمەس پە؟! ساتىپ الادى دا كەتەدى. ودان دا باعاسىن ايتساڭشى». —«بۇل ەسەك تۇككە جارامايدى دەپ تۇرمىن عوي. امەريكانىڭ مۇنى قايتەدى؟ سودان سوڭ. - قىزىق ەكەن... الدە بۇلاردىڭ ەلىندە ەسەك از با؟»
«شال ايتادى: الدە ءسىزدىڭ ەلىڭىزدە ەسەك از با؟ دەيدى».
امەريكان ءسال-پال ويلانىپ الىپ: «ءسىز وعان ايتىڭىزشى: بىزدە ەسەك كوپ، تەك مىناداي ەسەك جوق...» — دەدى.
«كم-م... سوندا بۇعان امەريكانىڭ ەسەگى جاقپاي، تۇرىكتىڭ ەسەگى ۇناپ قالىپتى دەشى... مەيلى. مەندە كىنا جوق، شىندىعىن جاسىرماي ايتتىم. كاپىرىڭە ايت، وكىنىپ جۇرمەسىن دە». — «قانشا سۇرايسىڭ؟» — «باعاسى ون مىڭ لير». — «نە-مە-نە؟! سەن الجىعان شىعارسىڭ! ارابتىڭ ەڭ اسىل تۇقىمدى بيەسى دە ءتورت مىڭنان اسپايدى عوي!..» — «وندا بۇعان ەسەكتىڭ كەرەگى نە؟ ارابتىڭ سول اسىل تۇقىمدى بيەسىن السىن دا جوعالسىن!»
شالدىڭ قانشا سۇراعانىن امەريكانعا جەتكىزدىم. «باسە... مەن بۇل مالعۇنداردى بىلەم عوي. كىلەمىڭدى سات دەشى، ءجۇز مىڭ دەپ ەجىرەيسىن. مەن مۇنىڭ ەسەگىن ءبارىبىر الامىن؛ ءبىراق ونىمدى بىلسە، بۇل جيىرما مىڭ دەپ، جيىرما مىڭدى بەرسەم، — ەلۋ مىڭ دەپ شىرەنىپ جۇرەر. سوندىقتان شاماڭىزدىڭ جەتكەنىنشە شىداپ ساۋدالاسىپ كورگەيسىز...»
— ءوزىڭ قانشاعا ساتىپ الدىڭ؟ — دەدىم شالعا. «كۇناھار بوپ قايتەم، مەن مۇنى بار-جوعى بەس ليرگە الدىم. بۇل بۇگىن-ەرتەڭ ارام قاتادى، سونسوڭ تەرىسىن سىپىرىپ الىپ يلەپ، وزىمە كەبىس-ماسى تىگىپ كيەمىن. باسقا ەشبىر كادەگە جارامايدى بۇل...» «بەتىڭ بىلش ەتپەي ون مىڭ سۇراعانىڭ نەتكەنىڭ، ماسقارا عوي!» — «ءاي، قالقام! مەن ساتام دەگەم جوق، سەندەر عوي، الامىز دەپ تۇرعان! مەن كارى دەسەم، — سەنىڭ امەريكانىڭ: «بولا بەرسىن!» دەيدى. مەن قوتىر دەسەم، مىناۋىڭ: «مەيلى!» دەيدى. ايتپاقشى، ۇمىتىپ بارادى ەكەنمىن عوي، ەسەگىم ارتقى اياعىنان اقساق...» — «اقساعى دانەڭە ەتپەيدى...» — «كوردىڭ بە؟! ءسىرا، بۇل ەسەكتىڭ بويىندا مەن بىلمەيتىن ءبىر قاسيەت بار شىعار! ايتپەسە مىنا امەريكانىڭ ءارى قوتىر، ءارى اقساق ەسەكتى ساتىپ الىپ قايتەدى؟ راس قوي، ءا؟ ولاي بولسا، ايتقانىم ايتقان، ايتقانىمنان قايتپان: تۋرا ون مىڭ لير!»
امەريكانعا شالدىڭ سۇراعانىن تولەيسىز بە دەپ ەدىم، ول باسىن يزەدى. سودان سوڭ مەن شالمەن ارى ساۋدالاسىپ، بەرى ساۋدالاسىپ، بەس مىڭعا ءتۇسىرىپ ءبىر توقتادىم. ودان كەيىن ەسەكتى المايتىن سىڭاي تانىتىپ، «دجيپكە» قاراي اياڭدادىڭ. شال بىزگە بۇرىلىپ تا قارامادى.
ون مينۋتتان سوڭ ءبىز وعان قايتادان بارىپ ەدىك، ول: «قايتىپ كەلەتىندەرىڭدى بىلگەم!» — دەپ ەرنىن ءشۇيىردى. «قايدان ءبىلدىڭ؟» — «ەسەگىمە قوساقتاپ قويعانداي-اق ايرىلار تۇرلەرىڭ جوعىن كوردىم عوي!»
جارتى ساعاتتان سوڭ امەريكانىم شالعا ەكى جارىم مىڭ ءليردى سىتىرلاتىپ ساناپ بەردى. شال ەسەگىن نۇسقادى: «تاقىمدارىڭا قۇت بولسىن! مەن ءبىراق، تىم ارزانعا بەردىم-اۋ دەيمىن، حايىر-حايىر...» — دەپ جالبا-جۇلبا جەلقومدى سىپىرىپ الدى دا، كەتە باردى. امەريكاننىڭ اۋزى اڭقيىپ، كوزى اعىپ تۇسە جازدادى...
امەريكان ەسەكتى دىزگىنىنەن تارتىپ، مەن ارتىنان يتەرىپ ورنىنان ارەڭ جىلجىتتىق. قاۋساپ تۇرعان جارىقتىقتى ءولىپ-تالىپ جيىرما ادىم اتتاتتىق. امەريكان ماعان سىبىرلاپ سويلەپ: «قۇداي اقىنا سىر بەرە كورمەڭىز، تاعى دا ءبىراز سۇيرەيىك، سونسوڭ ءسىز ەسەكتىڭ ارقاسى توڭادى دەپ جەلقومدى سۇراڭىز...» — دەدى.
سول ساتتە شال: «توقتاڭدار، توقتاي تۇرىڭدار! مىنانى ۇمىتىپ كەتكەندەرىڭ نە؟..» — دەپ ايعايلادى.
«قۇداي بەردى، كىلەمدى ءوزى اكەلىپ بەرەتىن بولدى!» — دەپ قاتتى قۋاندىق. «بايلايتىن مىنا شىعىرشىعىن ۇمىتىپ كەتىپسىڭدەر عوي! امەريكادا شىعىرشىق تابىلا قويا ما؟ ەي، مىرزالار-اي! شىعىرشىقسىز ەسەك ساتىپ الۋشى ما ەدى؟..»
«جەلقومدى سۇراڭىزشى!»— دەدى امەريكان زىلدەنىپ.
«ءاي شال، مىنا ەسەك قالتىراپ ارەڭ تۇر، جولدا قاتىپ قالسا، وبال عوي...» — «ءا-ا، جو-جوق، — دەدى ول، — جەلقومدى بەرە المايمىن، ماعان اكەمنەن قالعان بار-جوق مۇرا وسى... سەندەر مەنەن جەلقوم ەمەس، ەسەك ساتىپ الدىڭدار.» — «تۇككە كەرەگى جوق جالبا-جۇلبا نەمەنى قۇشاقتاپ جۇرمەكسىڭ بە؟» — «تۇككە كەرەگى جوق بولسا دا وزىمدىكى، — دەدى شال ماڭىزدانىپ.— ۇيدە تاعى دا ءبىر قوتىراشىم تۇر. بۇل جەلقومدى سوعان اپارىپ جابامىن دا، ونى دا جەتەكتەپ الىپ شىعامىن، سەنىڭ مىنا امەريكانىڭ سياقتى بىرەۋ تاعى دا تابىلماس دەيسىڭ بە... اللا بۇيىرتسا، ونىڭ دا ءجونىن تابارمىن. بۇل جەلقوم مەنىڭ جەبەۋشىم بولىپ ءجۇر، مىنا كاپىرلەر ءبىزدىڭ جەرىمىزدى قازا باستاعاننان بەرگى بەس جىلدا انداعىداي ولىمتىكتىڭ تالايىن ساۋدالاپ ساتتىم. جو-جوق انداعىڭا ايت: جەلقومعا كوزىن سۇزبەسىن، شىعىرشىقتى تەگىن بەرگەنىمە ريزا بولسىن... قوش بولىڭدار، جولدارىڭ بولسىن!» — دەپ بۇرىلىپ جونىنە كەتكەن شال بىزگە تاعى دا ايعايلاپ: «ءاي! ەسەكتى تاستاپ كەتكىلەرىڭ كەلسە، بايعۇستى كوپ سۇيرەپ شارشاتپاڭدار!..» — دەدى.
ءبىز «دجيپكە» قاراي اياڭدادىق. مەن امەريكانىم ەسىنەن تانىپ قۇلاپ قالماسا جارار ەدى دەپ قاۋىپتەنىپ، ونى قولتىقتاپ الدىم.
«ءي-ي-ا-ا... مەنى ءبۇيتىپ ەشكىم دە شوڭقيتىپ كورگەن جوق ەدى»، — دەدى امەريكان تىستەنىپ ارەڭ سويلەپ، قولىنداعى شىعىرشىقتى اينالدىرىپ. «انداعى شىعىرشىقتى قايتەسىز ەندى؟» — «كىلەمدەرىمە قوسىپ قويامىن... ەسكەرتكىش بولسىن... ەكى جارىم مىڭ ءليردى وسى ءۇشىن تولەپ كەلە جاتقان جوقپىن با...»
ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ
You Might Also Like
-
ۇيدەن اپاق-ساپاقتا شىقتىق. اينالا قارا قوڭىرلانىپ، كوز بايلانىپ قالعان. مەنىڭ شەشەم ەسىكتىڭ اۋزىنان ۇزاعان جوق، ىشتەي كۇبىرلەپ،نەشە مارتە وڭ ساپار تىلەدى دە، كوزىنىڭ جاسىن كورسەتكىسى كەلمەي، ءۇنسىز ...
