حالقىمىز جەتە بىلگەن ارمان
ءبىز ءبارىمىز ءبىر اتانىڭ – قازاق حالقىنىڭ ۇلىمىز. ءبارىمىزدىڭ دە تۋعان جەرىمىز بىرەۋ: ول - قاسيەتتى قازاق دالاسى. بۇل دۇنيەدە ءبىزدىڭ ءبىر عانا. وتانىمىز بار: ول - تاۋەلسىز قازاقستان.
ن. ءا. نازاربايەۆ
ەلىمىز سان عاسىرلىق قيىن-قىستاۋ جولدان، تار جول تايعاق كەشۋدەن ءوتىپ، تاۋەلسىز ەلدەر تىزىمىنە قوسىلعانىنا مىنە بيىل 30 جىل. ارينە، تاۋەلسىزدىك قازاق حالقىنا وڭاي جولمەن كەلگەن جوق. ونىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر. سوناۋ ىقىلىم زاماندا، اق بىلەكتىڭ كۇشى، اق نايزانىڭ ۇشى سىنعا تۇسكەن ۋاقىتتا، ياعني، ءابىلقايىر حاندىعىنان ىرگەسىن بولگەن كەرەي مەن جانىبەك سۇلتاننىڭ بار قازاقتىڭ باسىن قوسىپ، ءبىر شاتىردىڭ استىنا بىرىكتىرىپ شۋ بويى مەن قوزىباس ماڭىندا ەڭ العاشقى ەركىندىكتىڭ اق جالاۋىن تىككەننەن باستاۋ الادى. كۇنى-تۇنى بوستاندىقتى جوعالتپايىق دەپ، جان-جاقتان قىسپاققا العاندارعا تويتارىس بەرە وتىرا، قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن جوعالتپاي ساقتاۋمەن بولدى. دۇنيەگە كەلگەن ۇل، قىزدارىن باتىرلىققا، جاۋىنگەرلىككە تاربيەلەگەن. جاۋىنا قاتال، دوسىنا ادال بولۋعا تاربيەلەگەن. جاۋ كەلگەندە جۇمىلعان جۇدىرىقتاي بىادەبي كىتاپتاررىگىپ، ۇلدارىمىز اتقا قونىپ، ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاعان ەرلىكتەرى بىزگە امانات بولىپ جەتكەن.
ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىمىزعا باسشىلارىمىزدىڭ دا قوسقان ۇلەسى مول. سول كەزدەگى دانا، اقىلدى، ەرجۇرەك حاندارىمىز وتىرعان تاعىن ەمەس، قول استىنداعى ەلىنىڭ بولاشاعىن، تاعدىرىن ويلاعان. قىسىلعاندا حاننىڭ جانىنان اتاقتى سوزگە شەشەن، ءدىلمار، ايتقان ءسوزى سۇيەككە جەتەرلىكتەي، دانا بيلەرىمىز حانعا ءوزىنىڭ اقىلدارىڭ ايتقان.
قازاقتىڭ جازيرالى كەڭ دالاسى، ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالارلىق وسىناۋ ۇلان-عايىر دالاعا يەلىك ەتكەن قازاق حالقىنا كورەالماۋشىلىقپەن قاراعاندار دا بولعانى راس. ايرانداي ۇيىپ وتىرعان تاتۋلىعىمىزعا ىرىتكى سالىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرماق بولدى. وسىنداي ەل باسىنا ءقاۋىىپ تونگەن شاقتا باتىرلارىمىزدىڭ جاساعان ەرلىكتەرى بىزگە ۇلگى. قازاقتى جاۋدان اراشالاعان باتىرلاردىڭ ەرلىگى تۋرالى ءداستۇرلى تاريحي جىرلار يساتاي، ماحامبەتكە بايلانىستى مۇرالار، رەسەي پاتشاسىنىڭ وتارلاۋ ساياساتىنا قارسى كوتەرىلگەن ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستىڭ باستى كەيىپكەرلەرى تۋرالى جىر-داستاندار ءبىزدىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىمىزدى كوتەرەدى. جاۋىن تورعايداي توزدىرىپ، تارىداي شاشىپ، ىرىمشىكتەي ىرىتكەن، قوقڭداپ قوڭقىلداعان قوقانمەن دە، قالىڭ قارا قىتايمەن دە، ورمانداي ورىسپەن دە ءتىل تابىسقان بابامىزدىڭ دانالىعىنىڭ ارقاسىندا، وسى ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان اياۋلى وتان- قازاقستان جەرى سول بابالاردىڭ ساقتاپ قالعان، بىزگە قالدىرعان اسىل مۇراسى ەكەنى ءسوزسىز.
ايدىن شالقار، كۇمىس سۋلى بۇلاعىم،
جاسىل –جەلەك ات كورىنبەس قۇراعىم.
مىڭعىرعان مال دالاسىندا جايىلعان،
بابالاردىڭ بولعان سونداي تۇراعى.
بۇحار، قوقان بۇل بايلىققا قىزىقتى،
ورىس پاتشا ارام ويلى بۇزىقتى.
قورعان سالىپ، جەرىن الىپ، قۋسا ءوزىن،
سوندا كورگەن سورلى قازاق شىجىقتى.
قازاقتا جەر قالمادى پاتشا الماعان،
ەلىن، جەرىن، مالىن تەگىس جالماعان.
«قويعا تيگەن قاسقىرداي» بوپ قازاقتىڭ،
وتارشىلدىق قىر سوڭىنان قالماعان…
حالىق باسىنا وسىنداي قيىن-قىستاۋ زامان زارى تۋعان شاقتا، قازاق قاۋىمىنىڭ باس كوتەرگەن باتىر دا ەرجۇرەك پەرزەنتتەرى ەلدىڭ ەلدىگىن، ەردىڭ ەرلىگىن ساقتاپ قالدى. قازاق باتىر حالىق، ەرجۇرەك حالىق، نامىسشىل حالىق. ەل باسىنا قيىن – قىستاۋ كۇن تۋعاندا ەرلەرى نامىس وتىن جاعىپ، تۋعان توپىراعىن قاسىق قانى قالعانشا قورعاعانىنا وتكەن تاريح كۋا، كەشەگى سۇراپىل زامان كۋا.
جاۋىنگەرلىك زاماننان سوڭ ۇلت باسىن قوسىپ، قاراپايىم حالىقتى ويلاپ، ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاپ ءاليحان بوكەيحانوۆ باستاعان «الاش» دەيتىن قوزعالىستىڭ دا، ودان كەيىنگىنىڭ ءبارىنىڭ دە اڭساعانى بەيبىت ءومىر مەن تاۋەلسىزدىك بولدى. اقىرى 1991 جىلى 16-17 جەلتوقسان كۇنى قانشاما جىل، قانشاما حالىق اڭساعان تاۋەلسىزدىگىمىزگە قول جەتكىزدىك. دامىپ جاتقان ەلدەردىڭ قايسىسىن الساق تا، بارىمەن تەرەزەمىز تەن بولاتىنىمىزعا، بولاشاعىمىزدىڭ جارقىن بولارىنا، ءبىر ەل بولىپ تاتۋ بولاتىنىمىزعا سەندىك. سەنىمىمىز اياق استىندا قالمادى. ەگەمەندىگىمىزدى قولعا الدىق. 1990 جىلدان باستاپ ، ناقتى 1991 جىل 1 جەلتوقساننان باستاپ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ بولدى. ەلباسىمىز 2019 جىلعا دەيىن قازاق ەلىنىڭ پرزيدەنتى بولدى. قانشاما جىلدار ىشىندە ەلمىزدىڭ ەكونوميكاسىن دامىتىپ، ودان ءارى كوركەيتىپ ، كوپتەگەن ۇيىمدارعا مۇشە ەتىپ، كوپتەگەن ەلدەرمەن ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتىپ ەلىمىزدى اقساڭداپ تۇرعان كەزىنەن نىق تۇرعىزعان بىردەن-بىر تۇلعا. كوپتگەن رەفورمالار مەن ماقاقالار جازدى. ونىڭ ىشىندە اتاپ ايتاتىنى 1997 جىلى 1 قازاندا قابىلدانعان «قازاقستان -2030» ستراتەگياسى. نەگىزگى ماقساتى دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ ەدى. 7 باسىمدىقتان تۇردى. كەيىننەن 2012 جىلى جەلتوقساندا قابىلدانعان «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى، دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا ەنۋ تۋرالى ەدى. قازىرگى كەزدە ەلىمىز بارلىق ەلمەن تەرەزەسى تەڭ دەپ اۋىز تولتىرا ايتا الامىز، ەلىمىزدىڭ دامۋىندا ەلباسىمىزدىڭ ورنى وتە ەرەكشە. ەلباسىمىز “ەگەر ءبىز مەملەكەت بولعىمىز كەلسە ، ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى ۇزاق ۋاقىتقا مەڭزەپ تۇرعىمىز كەلسە، وندا حالىق رۋحانياتىنىڭ باستاۋلارىن تۇسىنگەنىمىز ءجون! ال وعان بارار جول، حالىق دانالىعىنىڭ نەگىزىندە جاتىر”، دەگەن بولاتىن. ۇلى ماقساتقا جەتەلەيتىن يدەيانى “ماڭگىلىك ەل” يدەياسىن قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى دەپ جاريالاۋىمەن ايرىقشا باعالى .
سول كەزدەگى جاڭا قۇرىلعان، رەسەيدىڭ بوداندىعىنان ەندى بوساعان حالىقتى اياققا تىك تۇرعىزا ءبىلۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. سوندىقتان دا ەلباسىمىزدىڭ ورنى قازاق حالقىنىڭ جۇرەگىنەن ويسىراتا ورىن الارى ءسوزسىز. ەلباسىمىزدىڭ قۇرمەتىنە پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ استانامىزدىڭ اتىن «نۇر-سۇلتان» دەپ اتاۋدى ۇسىنعان. قازىرگى تاڭدا ەلوردامىز «نۇر-سۇلتان» قالاسى دەپ اتالادى. ءۇڭىلىپ قاراساق، ءبىزدىڭ قازاق حالقى وتە باتىل ، ءارى شىدامدى حالىق. قانشاما عاسىرلار بويى قيىندىقتان كوز اشپاسا دا، سوڭىنا دەيىن كۇرەسىپ، قانشا رەت تۇرىپ، قانشا رەت جىعىلسا دا ەش مويىمادى. رەسەيدىڭ قولدان جاساعان اشارشىلىعى كەزىندە دە وزدەرىڭ عانا ويلاماي، اشتىق بولىپ جاتقاننىڭ وزىندە ءبىر ناندى ءبولىپ جەگەن جومارت حالىق. وزگە ۇلت وكىلدەرىن ەشقاشان شەتتەتپەگەن، ءوزىنىڭ باۋىرىنداي كورە بىلگەن. ءبىز قازاق جەتىمى مەن جەسىرىن جىلاتپاعان ەلمىز، اتا-بابامىز قاسىق قانى قالعانشا كۇرەسىپ، تالاي بوزداقتارىمىز قازا بولعان جەلتوقساننىڭ ىزعارىن، پاتشالى رەسەيدىڭ قۋعىن-سۇرگىنىڭ، اشارلىعى مەن سۇم-سوعىستارىنىڭ بارىنە شىداپ، ءتۇبى وسى كۇنگە تەك بىرلىك پەن تاتۋلىقتىڭ ارقاسىندا جەتتىك.
قازاقستان - قازاق حالقىنىڭ اتا-بابا مەكەنى، ەجەلگى قونىسى. ەلىمىز ولشەۋسىز تابيعات بايلىعىمەن عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن سان ءتۇرلى ۇلتتاردان قۇرالعان حالقىمەن ەرەكشە ەكەنىن ۇمىتپاعان ابزال. بۇگىنگى بەيبىت تە شۋاقتى كۇندەردى باعالاي وتىرىپ، جاڭا بيىكتەرگە ۇمتىلۋ – ءبىزدىڭ بۋىننىڭ باعىتى بولۋى ءتيىس. سول كەزىندە قازاق حالقىنىڭ الدىڭا قويعان ماقساتى «تاۋەلسىزدىك» دەيتىن ءبىر عانا ارمان ەدى. سول ءبىر ماقساتقا، سول ءبىر ارمانعا ءبىزدىڭ «قازاق» دەيتىن مەرملەكەت جەتتى.
كابەپوۆا زايرا
You Might Also Like
