XIII - XV عاسىرلارداعى نوعاي ورداسى. سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر.
تاقىرىبى: XIII - XV عاسىرلارداعى نوعاي ورداسى.
سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: نوعاي ورداسىنىڭ قۇرىلۋى، جەر اۋماعى، ساياسي تاريحى جايلى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ. سولتۇستىك قازاقستان مەن باتىس سىبىردەگى تۇرىك تايپالارى. نوعاي ورداسى مەن باتىس ءسىبىر ايماعىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى جايلى بايانداۋ.
دامىتۋشىلىق: قازاقستان جەرىندەگى تۇرىك حاندىقتارىنىڭ دامۋ تاريحىن سالىستىرا وتىرىپ، قورىتىندى جاساۋعا داعدىلاندىرۋ
تاربيەلىك: ءوز ەلىنىڭ تاريحىن ءبىلىپ، قۇرمەتتەۋگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسى كارتاسى،
ش. ءۋاليحانوۆ سۋرەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
3. وتكەن ماتەريالدى قورىتىندىلاۋ
4. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ
5. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
6. وقۋشىلاردى باعالاۋ
7. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
جوسپار
1. ءامىر تەمىردىڭ التىن وردا جەرىنە جاساعان جورىعى
2. ءامىر تەمىردىڭ موعولستان حاندىعىنا جورىقتارى
3. ءامىر تەمىر جورىقتارىنىڭ زارداپتارى
ءامىر تەمىر جورىقتارىنىڭ زارداپتارى
حالىق قىرعىنعا ۇشىرادى، شارۋاشىلىق كۇيرەدى.
ەلدەر اراسىنداعى بايلانىس ءۇزىلدى، قالالار قيرادى.
اۋا كوشۋ، قونىس اۋدارۋ كۇشەيدى، حالىق بولىپ قالىپتاسۋ جۇيەسى بۇزىلدى.
مادەنيەتتىڭ دامۋىنا زاردابىن تيگىزدى.
وتكەن ماتەريالدى بەكىتۋ:
1. ءامىر تەمىر دەگەن كىم؟ تەمىردىڭ مەملەكەتى قاي جەردە قۇرىلدى؟
2. ءامىر تەمىر التىن ورداعا شابۋىل جاساۋ ءۇشىن كىمدى پايدالاندى؟
3. توقتامىس حان مەن ءامىر تەمىر اراسىنداعى قايشىلىق نەدەن تۋدى؟
4. ءامىر تەمىردىڭ توقتامىستى جازالاۋ ءۇشىن جۇرگىزگەن جورىقتارى؟
5. تەمىردىڭ موعولستانعا قارسى شاپقىنشىلىق جورىقتارى؟
6. ءامىر تەمىرگە قارسى بۇلىك شىعارۋشىلار كىمدەرمەن وداق قۇردى؟
7. جورىقتاردىڭ قانداي زارداپتارى بولدى؟
جىلدار سويلەيدى
1336 - 1405 جىلدارى -
1370 جىل -
1374 - 1375 جىلدارى -
1375 جىل -
1376 جىل -
1377 جىل -
1371 - 1390 جىلدارى -
1376 جىل، كوكتەم -
1390 جىل -
ساباق جوسپارى:
1. نوعاي ورداسىنىڭ قۇرىلۋى، جەر اۋماعى.
2. قوعامدىق قۇرىلىسى.
3. نوعاي ورداسىنىڭ ساياسي تاريحى.
4. نوعاي ورداسىنىڭ ىدىراۋى.
5. XIII - XV عاسىرلارداعى سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر.
6. نوعاي ورداسى جانە باتىس ءسىبىر ايماعىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى.
التىن وردانىڭ ىدىراۋى، اق وردانىڭ السىرەۋى بارىسىندا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا نوعاي ورداسى مەملەكەتتىك بىرلەستىگى قۇرىلدى. وردانىڭ العاشقى الىپ جاتقان جەرى ەدىل مەن جايىق وزەندەرىنىڭ جازىق القابى بولدى. نوعايلار سولتۇستىك - شىعىسىندا باتىس ءسىبىر ويپاتىنا دەيىن، سولتۇستىك - باتىسىندا قازان قالاسىنا، ال وڭتۇستىك - باتىسىندا ارال مەن كاسپيي تەڭىزىنە دەيىن كوشىپ - قونىپ جۇرگەن.
سارايشىق قالاسى: وردانىڭ ورتالىعى جايىق بويىنداعى سارايشىق قالاسى بولعان. قالانىڭ ىرگەسى X عاسىردا قالانعان. قالانىڭ گۇلدەنگەن ءداۋىرى XIII – XIV عاسىرلار ارالىعى. قاسىم حان تۇسىندا قازاق حاندىعىنىڭ ءبىراز جىلدار استاناسى بولدى. 1580 جىلى دون، ەدىل كازاكتارىنىڭ جايىق بويىنا شاپقىنشىلىق جاساۋ سالدارىنان سارايشىق قالاسى ءبىرجولاتا قيرادى.
نوعاي ورداسىنىڭ اتى التىن وردا اسكەرىنىڭ قولباسشىسى نوعايدىڭ ەسىمىمەن اتالعان. نوعاي جورىقتى باتىيمەن بىرگە باستاپ، التىن وردانىڭ 5 حانىنىڭ تۇسىندا قولباسشى بولعان. نوعاي حان بولماسا دا التىن ورداعا ءوز ىقپالىن جۇرگىزگەن. وسى نوعايعا (1260 - 1306) قاراعان رۋلار نوعايلى نەمەسە نوعاي ەلى اتانىپ كەتكەن. نوعاي اسكەرلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى تۇرىك تىلدەس ماڭعىت تايپاسى بولعاندىقتان «ماڭعىت ەلى» دەپ تە اتالعان. ال وردانىڭ ىرگەسىن قالاعان – نوعايدان كەيىن ەدىگە. وردا ەدىگەنىڭ كەزىندە التىن وردادان وقشاۋلانا باستايدى. ەدىگەنىڭ بالاسى نۇراد - ءديننىڭ كەزىندە (1426 - 1440 جىلدارى) ءوز الدىنا جەكە مەملەكەت بولىپ، التىن وردادان ءبولىنىپ شىعادى.
حالقى – ماڭعىت، قىپشاق، قوڭىرات، نايمان، ارعىن، ءۇيسىن، قارلۇق، الشىن، تاما تايپالارى. نوعاي ورداسى ەتنو ساياسي بىرلەستىك رەتىندە پايدا بولدى، وعان ەنگەن تايپالار XV عاسىردىڭ اياعىندا قالىپتاسقان نوعاي حالقىنىڭ نەگىزىن قۇرادى. نوعاي ورداسىندا بۇكىل ساياسي بيلىك پەن ەكونوميكالىق ءومىر ەدىل ۇرپاعى ماڭعىت امىرلەرىنىڭ قولىندا بولدى. بيلىك رۋداعى جاسى ۇلكەندىگىنە قاراي مۇراعا قالدىرىلدى
نوعاي ورداسىندا ۇلىستىق باسقارۋ جۇيەسى: وردا بيلەۋشىسى – حان. ۇلىس بيلەۋشىسى – مىرزا. وردانى ەدىگە ۇرپاقتارى باسقاردى. مۇراگەرلىك جولمەن بەرىلەتىن اكىمشىلىك، اسكەري، ەلشىلىك بيلىك كنيازدىڭ قولىندا بولدى
XVI عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا نوعاي ورداسى ىدىراپ، ەكىگە ءبولىندى:
ۇلكەن نوعايلى – ەدىلدىڭ شىعىسى؛
كىشى نوعايلى – ەدىلدىڭ باتىسى؛
ش. ءۋاليحانوۆ نوعايلار مەن قازاقتاردى “ەكى تۋىسقان وردا“- دەپ اتاعان.
وتكىزگەن: №12 ورتا مەكتەپ تاريح
ءپانى ءمۇعالىمى يرعالييەۆا گ. ا.
XIII - XV عاسىرلارداعى نوعاي ورداسى. سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر. جۇكتەۋ
سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: نوعاي ورداسىنىڭ قۇرىلۋى، جەر اۋماعى، ساياسي تاريحى جايلى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ. سولتۇستىك قازاقستان مەن باتىس سىبىردەگى تۇرىك تايپالارى. نوعاي ورداسى مەن باتىس ءسىبىر ايماعىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى جايلى بايانداۋ.
دامىتۋشىلىق: قازاقستان جەرىندەگى تۇرىك حاندىقتارىنىڭ دامۋ تاريحىن سالىستىرا وتىرىپ، قورىتىندى جاساۋعا داعدىلاندىرۋ
تاربيەلىك: ءوز ەلىنىڭ تاريحىن ءبىلىپ، قۇرمەتتەۋگە، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستان رەسپۋبليكاسى كارتاسى،
ش. ءۋاليحانوۆ سۋرەتى
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
3. وتكەن ماتەريالدى قورىتىندىلاۋ
4. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ
5. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
6. وقۋشىلاردى باعالاۋ
7. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
جوسپار
1. ءامىر تەمىردىڭ التىن وردا جەرىنە جاساعان جورىعى
2. ءامىر تەمىردىڭ موعولستان حاندىعىنا جورىقتارى
3. ءامىر تەمىر جورىقتارىنىڭ زارداپتارى
ءامىر تەمىر جورىقتارىنىڭ زارداپتارى
حالىق قىرعىنعا ۇشىرادى، شارۋاشىلىق كۇيرەدى.
ەلدەر اراسىنداعى بايلانىس ءۇزىلدى، قالالار قيرادى.
اۋا كوشۋ، قونىس اۋدارۋ كۇشەيدى، حالىق بولىپ قالىپتاسۋ جۇيەسى بۇزىلدى.
مادەنيەتتىڭ دامۋىنا زاردابىن تيگىزدى.
وتكەن ماتەريالدى بەكىتۋ:
1. ءامىر تەمىر دەگەن كىم؟ تەمىردىڭ مەملەكەتى قاي جەردە قۇرىلدى؟
2. ءامىر تەمىر التىن ورداعا شابۋىل جاساۋ ءۇشىن كىمدى پايدالاندى؟
3. توقتامىس حان مەن ءامىر تەمىر اراسىنداعى قايشىلىق نەدەن تۋدى؟
4. ءامىر تەمىردىڭ توقتامىستى جازالاۋ ءۇشىن جۇرگىزگەن جورىقتارى؟
5. تەمىردىڭ موعولستانعا قارسى شاپقىنشىلىق جورىقتارى؟
6. ءامىر تەمىرگە قارسى بۇلىك شىعارۋشىلار كىمدەرمەن وداق قۇردى؟
7. جورىقتاردىڭ قانداي زارداپتارى بولدى؟
جىلدار سويلەيدى
1336 - 1405 جىلدارى -
1370 جىل -
1374 - 1375 جىلدارى -
1375 جىل -
1376 جىل -
1377 جىل -
1371 - 1390 جىلدارى -
1376 جىل، كوكتەم -
1390 جىل -
ساباق جوسپارى:
1. نوعاي ورداسىنىڭ قۇرىلۋى، جەر اۋماعى.
2. قوعامدىق قۇرىلىسى.
3. نوعاي ورداسىنىڭ ساياسي تاريحى.
4. نوعاي ورداسىنىڭ ىدىراۋى.
5. XIII - XV عاسىرلارداعى سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر.
6. نوعاي ورداسى جانە باتىس ءسىبىر ايماعىنىڭ ەتنيكالىق قۇرامى.
التىن وردانىڭ ىدىراۋى، اق وردانىڭ السىرەۋى بارىسىندا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا نوعاي ورداسى مەملەكەتتىك بىرلەستىگى قۇرىلدى. وردانىڭ العاشقى الىپ جاتقان جەرى ەدىل مەن جايىق وزەندەرىنىڭ جازىق القابى بولدى. نوعايلار سولتۇستىك - شىعىسىندا باتىس ءسىبىر ويپاتىنا دەيىن، سولتۇستىك - باتىسىندا قازان قالاسىنا، ال وڭتۇستىك - باتىسىندا ارال مەن كاسپيي تەڭىزىنە دەيىن كوشىپ - قونىپ جۇرگەن.
سارايشىق قالاسى: وردانىڭ ورتالىعى جايىق بويىنداعى سارايشىق قالاسى بولعان. قالانىڭ ىرگەسى X عاسىردا قالانعان. قالانىڭ گۇلدەنگەن ءداۋىرى XIII – XIV عاسىرلار ارالىعى. قاسىم حان تۇسىندا قازاق حاندىعىنىڭ ءبىراز جىلدار استاناسى بولدى. 1580 جىلى دون، ەدىل كازاكتارىنىڭ جايىق بويىنا شاپقىنشىلىق جاساۋ سالدارىنان سارايشىق قالاسى ءبىرجولاتا قيرادى.
نوعاي ورداسىنىڭ اتى التىن وردا اسكەرىنىڭ قولباسشىسى نوعايدىڭ ەسىمىمەن اتالعان. نوعاي جورىقتى باتىيمەن بىرگە باستاپ، التىن وردانىڭ 5 حانىنىڭ تۇسىندا قولباسشى بولعان. نوعاي حان بولماسا دا التىن ورداعا ءوز ىقپالىن جۇرگىزگەن. وسى نوعايعا (1260 - 1306) قاراعان رۋلار نوعايلى نەمەسە نوعاي ەلى اتانىپ كەتكەن. نوعاي اسكەرلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى تۇرىك تىلدەس ماڭعىت تايپاسى بولعاندىقتان «ماڭعىت ەلى» دەپ تە اتالعان. ال وردانىڭ ىرگەسىن قالاعان – نوعايدان كەيىن ەدىگە. وردا ەدىگەنىڭ كەزىندە التىن وردادان وقشاۋلانا باستايدى. ەدىگەنىڭ بالاسى نۇراد - ءديننىڭ كەزىندە (1426 - 1440 جىلدارى) ءوز الدىنا جەكە مەملەكەت بولىپ، التىن وردادان ءبولىنىپ شىعادى.
حالقى – ماڭعىت، قىپشاق، قوڭىرات، نايمان، ارعىن، ءۇيسىن، قارلۇق، الشىن، تاما تايپالارى. نوعاي ورداسى ەتنو ساياسي بىرلەستىك رەتىندە پايدا بولدى، وعان ەنگەن تايپالار XV عاسىردىڭ اياعىندا قالىپتاسقان نوعاي حالقىنىڭ نەگىزىن قۇرادى. نوعاي ورداسىندا بۇكىل ساياسي بيلىك پەن ەكونوميكالىق ءومىر ەدىل ۇرپاعى ماڭعىت امىرلەرىنىڭ قولىندا بولدى. بيلىك رۋداعى جاسى ۇلكەندىگىنە قاراي مۇراعا قالدىرىلدى
نوعاي ورداسىندا ۇلىستىق باسقارۋ جۇيەسى: وردا بيلەۋشىسى – حان. ۇلىس بيلەۋشىسى – مىرزا. وردانى ەدىگە ۇرپاقتارى باسقاردى. مۇراگەرلىك جولمەن بەرىلەتىن اكىمشىلىك، اسكەري، ەلشىلىك بيلىك كنيازدىڭ قولىندا بولدى
XVI عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا نوعاي ورداسى ىدىراپ، ەكىگە ءبولىندى:
ۇلكەن نوعايلى – ەدىلدىڭ شىعىسى؛
كىشى نوعايلى – ەدىلدىڭ باتىسى؛
ش. ءۋاليحانوۆ نوعايلار مەن قازاقتاردى “ەكى تۋىسقان وردا“- دەپ اتاعان.
وتكىزگەن: №12 ورتا مەكتەپ تاريح
ءپانى ءمۇعالىمى يرعالييەۆا گ. ا.
XIII - XV عاسىرلارداعى نوعاي ورداسى. سولتۇستىك قازاقستان جانە باتىس ءسىبىر. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
اتا – انالارمەن جۇمىساتا – انالار ءۇشىن كەڭەسمەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى
-
اشىق ساباقتاقىرىبى: ورتالىق جانە شىعىس ازيا ەلدەرىتانىمدىق ويىن ساباعى
