ءحۇى-حۇىى عاسىرداعى قازاق حاندىعىنىڭ دامۋى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ورتا عاسىرلار كەزىندەگى قازاقستان جەرىندەگى قالىپتاسقان جاعدايلاردى قامتي وتىرىپ، قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىن جانە ونى باسقارعان حاندار جايىندا بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ. XY - XYII عاسىرداعى قازاق حاندىعىنىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك جاعدايى، مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرى تۋرالى بايانداي كەلىپ، وقۋشىلاردىڭ ءوز حالقىنىڭ تاريحىن تولىق مەڭگەرۋىنە ىقپال ەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالار جونىندە ءوز كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، وي قورىتۋعا داعدىلاندىرۋ. ءتۇرلى تىرەك – سىزبالار مەن تانىمدىق تاپسىرمالار ارقىلى تاريحي وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك: ءوز ەلىنىڭ تاريحىن بىلۋگە، قازاق تاريحىنداعى حانداردىڭ مەملەكەت قايراتكەرى رەتىندە حالقىنا سىڭىرگەن تاريحي ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە، قۇرمەتتەۋگە، ۇلتجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءتيپى: بەكىتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ. ءتۇرلى تىرەك - سىزبالار، ءتۇرلى تانىمدىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، سۋرەتتەر، كارتا، تىرەك - سىزبالار، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
وقۋ قۇرالىن تەكسەرىپ تۇگەلدەۋ
توپتارعا ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءى توپ «بىلىمدىلەر»اۋىلى
ءىى توپ. «بىلگىرلەر» اۋىلى.
ءىىى توپ. «تاپقىرلار» اۋىلى.
جۇمىس بارىسىمەن تانىسۋ
ءىۇ. ساباقتىڭ ماقسات قويۋ.
1. وقۋشىلارعا ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن جەتەك سۇراقتار ارقىلى انىقتاتۋ.
ءحىۇ - ءحۇ عع. قازاقستان جەرىنە قانداي تايپالار ورنالاستى؟
2. وسى تايپالاردىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنا قانداي جاعداي سەبەپ بولدى؟
3. قازاق ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى كىمدەردىڭ اتتارىمەن تىعىز بايلانىستى؟
ءۇىى. ساباقتىڭ بەكىتۋ:
1 - تاپسىرما. بايگە.
1. قازاق حاندىعى قاي جىلى قۇرىلدى؟ (1466ج)
2. قازاق حاندىعى قانداي مەملەكەتتەر نەگىزىندە قۇرىلدى؟ (موعولستان، ءابىلقايىر حاندىعى)
3 حان تاعىنا وتىرۋعا، سايلانۋعا كىمدەر قۇقىلى بولدى؟ (شىڭعىس ۇرپاقتارى)
4. جانىبەك پەن كەرەي قاي حاندىقتان ءبولىنىپ، قاي مەملەكەتتىڭ جەرىنە قونىس اۋداردى؟ (ءابىلقايىر حاندىعىنان ءبولىنىپ، موعولستان جەرىنە قونىستاندى.) 5. قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەسىن قالاعاندار كىمدەر؟ ( جانىبەك پەن كەرەي سۇلتاندار).
6. قاسىم حان تۇسىنداعى قازاق حاندىعىنىڭ سىرتقى ساياساتى. (ايتارلىقتاي تابىستى بولدى).
7. قاسىم حان تۇسىنداعى قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى جاعدايى. (نىعايعان ەل بولدى).
9. قاسىم حاننىڭ «قاسقا جولى» زاڭى. ( زاڭ جيناعى)
10. قاسىم حان كەزىندەگى قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى قانداي قالالار بولدى؟ (تۇركىستان).
11. حاقنازار حان قايسى حانمەن شارت جاساستى؟ ( بۇحار حانى ءىى ابداللاح).
12. حاقنازار حان قاي جىلى قالاي قايتىس بولدى؟ (1580ج)
13. حاقنازار حاننان كەيىن تاققا كەيىن تاققا كىم وتىردى؟ (شىعاي حان)
14. قاي حان تۇسىندا قازاقتاردىڭ سانى 1 ملن. ادامعا جەتتى؟ (قاسىم حان).
15. تاۋەكەل حاننان كەيىن كىم باسقاردى؟ (ەسىم).
2 - تاپسىرما.
«تاريحي بەستىك» حرونولوگيالىق كەستە (داتالارمەن جۇمىس)
1465 - 1466 ج ---- قازاق حاندىعى قۇرىلدى.
1511 - 1518 ج ---- قاسىم حان بيلىگى.
1538 - 1580 ج ---- حاقنازار بيلىگى.
1582 - 1598 ج --- تاۋەكەل حان بيلىگى
1598 - 1628 --- ەسىم حان بيلىگى
3 - تاپسىرما. تانىمدىق تاپسىرما.
«تۇلعانى تانى»
1. «اتاقتى بابىر «... جۇرتتىڭ ايتۋىنشا قازاق سۇلتاندارى مەن حاندارىنىڭ ءبىردى بىرەۋى بۇل حالىقتى ءدال وسى ادام سياقتى باعىندىرا الماعان. ونىڭ قاراماعىندا اتتى اسكەرلەردىڭ سانى 300 مىڭعا جۋىق بولعان.»(قاسىم حان)
2. « بۇل ادامنىڭ بيلىگى تۇسىندا قازاق حاندىعى ماسكەۋمەن ساۋدا بايلانىستارىن ورناتىپ، ساياسي قارىم - قاتىناس جاسادى. رەسەيمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدا اكەسىنىڭ جولىن ۇستاندى»(حاقنازار حان)
3. «بۇل حاننىڭ قىزمەتىنە قازاق شەجىرەلەرىندە ەرەكشە باعا بەرىلەدى. قازاق حالقىنىڭ كورنەكتى شەجىرەشىسى قۇربانعالي ءحاليدتىڭ ايتۋىنشا ول ۇزىن بويلى، باتىر دەنەلى بولعان سوڭ...» (ەسىم حان)
4. «بۇل تۇلعا ءوز بيلىگى تۇسىندا قازاق حالقىن بىرىكتىرىپ، قازاق مەملەكەتتىگىن نىعايتۋعا ايرىقشا ەڭبەك ءسىڭىردى» (حاقنازار)
5. «مارعاس جىراۋ مىنا ولەڭ جولدارىن كىمگە ارنادى؟
«ءوي. قاتاعاننىڭ حانى...
كىم ارامدى انت ۇرسىن!
جازىقسىز ەلدى ەڭىرەتىپ،
جەر ءتاڭىرىسىپ جاتىرسىڭ.
حان ەمەسسىڭ قاسقىرسىڭ،
قارا الباستى باسقىرسىڭ!
التىن تاقتا جاتساڭ دا،
اجالى جەتكەن پاقىرسىڭ!» (تۇرسىن حانعا)
بىلىمدىلىك: ورتا عاسىرلار كەزىندەگى قازاقستان جەرىندەگى قالىپتاسقان جاعدايلاردى قامتي وتىرىپ، قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىن جانە ونى باسقارعان حاندار جايىندا بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ. XY - XYII عاسىرداعى قازاق حاندىعىنىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك جاعدايى، مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرى تۋرالى بايانداي كەلىپ، وقۋشىلاردىڭ ءوز حالقىنىڭ تاريحىن تولىق مەڭگەرۋىنە ىقپال ەتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاريحي وقيعالار جونىندە ءوز كوزقاراسىن قالىپتاستىرىپ، وي قورىتۋعا داعدىلاندىرۋ. ءتۇرلى تىرەك – سىزبالار مەن تانىمدىق تاپسىرمالار ارقىلى تاريحي وي - ءورىسىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك: ءوز ەلىنىڭ تاريحىن بىلۋگە، قازاق تاريحىنداعى حانداردىڭ مەملەكەت قايراتكەرى رەتىندە حالقىنا سىڭىرگەن تاريحي ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە، قۇرمەتتەۋگە، ۇلتجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءتيپى: بەكىتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ. ءتۇرلى تىرەك - سىزبالار، ءتۇرلى تانىمدىق تاپسىرمالاردى ورىنداۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، سۋرەتتەر، كارتا، تىرەك - سىزبالار، ت. ب.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
وقۋ قۇرالىن تەكسەرىپ تۇگەلدەۋ
توپتارعا ءبولۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءى توپ «بىلىمدىلەر»اۋىلى
ءىى توپ. «بىلگىرلەر» اۋىلى.
ءىىى توپ. «تاپقىرلار» اۋىلى.
جۇمىس بارىسىمەن تانىسۋ
ءىۇ. ساباقتىڭ ماقسات قويۋ.
1. وقۋشىلارعا ساباقتىڭ تاقىرىبى مەن ماقساتىن جەتەك سۇراقتار ارقىلى انىقتاتۋ.
ءحىۇ - ءحۇ عع. قازاقستان جەرىنە قانداي تايپالار ورنالاستى؟
2. وسى تايپالاردىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنا قانداي جاعداي سەبەپ بولدى؟
3. قازاق ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى كىمدەردىڭ اتتارىمەن تىعىز بايلانىستى؟
ءۇىى. ساباقتىڭ بەكىتۋ:
1 - تاپسىرما. بايگە.
1. قازاق حاندىعى قاي جىلى قۇرىلدى؟ (1466ج)
2. قازاق حاندىعى قانداي مەملەكەتتەر نەگىزىندە قۇرىلدى؟ (موعولستان، ءابىلقايىر حاندىعى)
3 حان تاعىنا وتىرۋعا، سايلانۋعا كىمدەر قۇقىلى بولدى؟ (شىڭعىس ۇرپاقتارى)
4. جانىبەك پەن كەرەي قاي حاندىقتان ءبولىنىپ، قاي مەملەكەتتىڭ جەرىنە قونىس اۋداردى؟ (ءابىلقايىر حاندىعىنان ءبولىنىپ، موعولستان جەرىنە قونىستاندى.) 5. قازاق حاندىعىنىڭ ىرگەسىن قالاعاندار كىمدەر؟ ( جانىبەك پەن كەرەي سۇلتاندار).
6. قاسىم حان تۇسىنداعى قازاق حاندىعىنىڭ سىرتقى ساياساتى. (ايتارلىقتاي تابىستى بولدى).
7. قاسىم حان تۇسىنداعى قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى جاعدايى. (نىعايعان ەل بولدى).
9. قاسىم حاننىڭ «قاسقا جولى» زاڭى. ( زاڭ جيناعى)
10. قاسىم حان كەزىندەگى قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى قانداي قالالار بولدى؟ (تۇركىستان).
11. حاقنازار حان قايسى حانمەن شارت جاساستى؟ ( بۇحار حانى ءىى ابداللاح).
12. حاقنازار حان قاي جىلى قالاي قايتىس بولدى؟ (1580ج)
13. حاقنازار حاننان كەيىن تاققا كەيىن تاققا كىم وتىردى؟ (شىعاي حان)
14. قاي حان تۇسىندا قازاقتاردىڭ سانى 1 ملن. ادامعا جەتتى؟ (قاسىم حان).
15. تاۋەكەل حاننان كەيىن كىم باسقاردى؟ (ەسىم).
2 - تاپسىرما.
«تاريحي بەستىك» حرونولوگيالىق كەستە (داتالارمەن جۇمىس)
1465 - 1466 ج ---- قازاق حاندىعى قۇرىلدى.
1511 - 1518 ج ---- قاسىم حان بيلىگى.
1538 - 1580 ج ---- حاقنازار بيلىگى.
1582 - 1598 ج --- تاۋەكەل حان بيلىگى
1598 - 1628 --- ەسىم حان بيلىگى
3 - تاپسىرما. تانىمدىق تاپسىرما.
«تۇلعانى تانى»
1. «اتاقتى بابىر «... جۇرتتىڭ ايتۋىنشا قازاق سۇلتاندارى مەن حاندارىنىڭ ءبىردى بىرەۋى بۇل حالىقتى ءدال وسى ادام سياقتى باعىندىرا الماعان. ونىڭ قاراماعىندا اتتى اسكەرلەردىڭ سانى 300 مىڭعا جۋىق بولعان.»(قاسىم حان)
2. « بۇل ادامنىڭ بيلىگى تۇسىندا قازاق حاندىعى ماسكەۋمەن ساۋدا بايلانىستارىن ورناتىپ، ساياسي قارىم - قاتىناس جاسادى. رەسەيمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدا اكەسىنىڭ جولىن ۇستاندى»(حاقنازار حان)
3. «بۇل حاننىڭ قىزمەتىنە قازاق شەجىرەلەرىندە ەرەكشە باعا بەرىلەدى. قازاق حالقىنىڭ كورنەكتى شەجىرەشىسى قۇربانعالي ءحاليدتىڭ ايتۋىنشا ول ۇزىن بويلى، باتىر دەنەلى بولعان سوڭ...» (ەسىم حان)
4. «بۇل تۇلعا ءوز بيلىگى تۇسىندا قازاق حالقىن بىرىكتىرىپ، قازاق مەملەكەتتىگىن نىعايتۋعا ايرىقشا ەڭبەك ءسىڭىردى» (حاقنازار)
5. «مارعاس جىراۋ مىنا ولەڭ جولدارىن كىمگە ارنادى؟
«ءوي. قاتاعاننىڭ حانى...
كىم ارامدى انت ۇرسىن!
جازىقسىز ەلدى ەڭىرەتىپ،
جەر ءتاڭىرىسىپ جاتىرسىڭ.
حان ەمەسسىڭ قاسقىرسىڭ،
قارا الباستى باسقىرسىڭ!
التىن تاقتا جاتساڭ دا،
اجالى جەتكەن پاقىرسىڭ!» (تۇرسىن حانعا)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قازاق ادەبيەتى 9 - سىنىپ
-
بۇل باعدارلاما 7 - سىنىپ وقۋشىلارىنا قازاق تىلىنەن گرامماتيكالىق تالداۋدى جۇيەلى تۇردە جاساۋعا ۇيرەتۋ ءۇشىن قۇراستىرىلعان. جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلگەن تالداۋدان، الدىمەن، وقۋشىنىڭ قاي تاقىرىپتاردى ءبىلم...
