حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى
قازاق ادەبيەتى 9 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋ ارنالارىمەن تانىستىرۋ، جاڭا مالىمەتتەر بەرە وتىرىپ، بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، عىلىمي ەڭبەكتەر مەن دەرەك كوزدەرىن سالىستىرا وتىرىپ ءوز پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋعا داعدىلاندىرۋ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
3. تاربيەلىك: ءوز ويىن اشىق ايتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، مەيىرىمدىلىك، ادامگەرشىلىك، ەڭبەك تاربيەسى جايلى ۇعىمدارىن تەرەڭدەتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءپان ارالىق بايلانىس: تاريح
كورنەكىلىكتەر: پلاكات، سۋرەتتەر، سىزبا - كەستەلەر، سلايد
قولداناتىن ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋشىلىق كەزەڭ. (3 مين)
1. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3. پسيحولوگيالىق ترەنينگ. «ەكى وتىرىك، ءبىر شىندىق». وقۋشىلار وزدەرى جايلى ەكى وتىرىك، ءبىر شىن مالىمەت ايتادى. مىسالى، مەنىڭ اتىم اياۋلىم. مەن 9 - سىنىپ وقيمىن. مەن سەندەردىڭ سىنىپتارىڭا جاڭادان كەلگەن قىزبىن.
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما: اباي قۇنانبايەۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قورىتىندىلاۋ
ءۇي تاپسىرماسى ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى ۇياشىقتارمەن بەرىلگەن سۇراقتار تۇرىندە سۇرالادى. (10 مين)
ءىى. جاڭا ساباق. حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى. (20 مين)
بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدى كونفەرەنسيا تۇرىندە وتكىزبەكپىز. جاڭا ساباق باستاعالى وتىرعاندىقتان دوڭگەلەك ۇستەلىمىزگە قوناق رەتىندە تاريحشىلار مەن جۋرناليستەردى، عالىمدار مەن ادەبيەتشىلەردى شاقىرىپ وتىرمىز. سىزدەر دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشى رەتىندە سۇراقتارىڭىزدى قويىپ وتىرىڭىزدار.
كەز - كەلگەن ۇلتتىڭ ادەبيەتى تاريح ساحناسىندا قانداي وقيعالار ورىن الۋدا، سول وقيعالاردى كوركەم تىلمەن جەتكىزىپ بەرىپ وتىرادى. تاريح پانىنەن وتكەن وقيعالاردى ەسكە تۇسىرەيىك. حح عاسىر باسىندا قانداي تاريحي وقيعالار ورىن الىپ ەدى؟ تاريحشىلارعا ءسوز بەرەمىز.
حح عاسىر رەسەي وتارى بولعان ۇلت ايماقتارىندا، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا كەرتارتپا ساياسات ورىستەگەن، الەۋمەتتىك جانە ۇلتتىق ەزگىنىڭ كۇشەيۋىمەن باستالدى. پاتشا ۇكىمەتى قازاقستاننىڭ بايلىعىن تالان - تاراجعا سالىپ، تەگىن پايدالانۋدى، شۇرايلى جەرلەردى تارتىپ الىپ، ورىس شارۋالارىن قونىستاندىرۋدى، حالىقتان الىناتىن الىم - سالىقتاردى كوبەيتۋ، زورلىقتىڭ كۇشەيۋى ەل ىشىندەگى پاتشانىڭ وتارشىلدىق ساياساتىنا دەگەن قارسىلىقتى ودان ءارى كۇشەيتتى. رەسەي ۇكىمەتىنىڭ XIX عاسىردىڭ سوڭى مەن XX عاسىردىڭ باس كەزىندەگى (1917 ج. دەيىن) قازاق جەرىن وتارلاۋ شارالارى قازاق دالاسىنا ۇلكەن ناۋبەت اكەلگەن بولاتىن. وسى مەزگىلدە 45 ملن گەكتار ەگىنشىلىككە جارامدى قۇنارلى جەر كازاك اسكەرىنىڭ، ورىس قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ، سونداي - اق مەملەكەتتىڭ پايداسىنا ءوتتى. بۇل بارلىق قازاق جەرىنىڭ 16%- عا جۋىعى. 1896 — 1916 جىلدار ىشىندە قازاقستانعا 1، 4 ملن - نان استام كەلىمسەكتەر، ياعني يمپەريانىڭ ازيالىق بولىگىنە قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ۇشتەن ءبىرى كەلىپ ورنالاستى. وكىنىشكە وراي ىشكى رەسەيدەن، قازاق جەرىنە قونىس اۋدارعان ورىس بۇقاراسى، بەلگىلى دارەجەدە، وتارلاۋ ساياساتىنىڭ قۇربانىنا اينالدى، «جايلى مەكەن، جۇماك جەر» ءۇشىن ءوزى سياقتى باسقا جۇرت بۇقاراسىن قۇنارلى جەرىنەن، اتا قونىسىنان ايىرۋعا اتسالىستى. ەگىنشىلىككە جارامدى قازاق جەرىنىڭ ۇلكەن بولىگىنىڭ قونىس اۋدارۋشىلارعا ءوتۋى، جايىلىم جولدارىندا ورىس قونىستارىنىڭ ءىىايدا بولۋى ءدوستۇرلى كازاك شارۋاشىلىعىن كۇيزەلىسكە ۇشىراتتى. «قازىرگى ۋاقتتا، وكىنىشكە وراي، — دەپ جازدى جەتىسۋ قازاقتارى وبلىس گۋبەرناتورى اتىنا جولداعان حاتىندا، — قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىعىنىڭ كەدەيلەنگەنى سونشا، ولاردىڭ ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا كوشىپ - كونۋعا قۋاتى جوك، سوندىقتان دا ولار جەرگە ءبىرجولا شوكتى، ال مۇندايلاردى قازاقتار «جاتاقتار» دەپ اتايدى». مۇنداي قۇبىلىس بارلىق قازاق وبلىستارىنا ءتان بولاتىن.
(تاريحشىلار سويلەپ جاتقان كەزدە، تاقتاعا كەستە سىزبالار ىلىنەدى)
حح عاسىر باسىنداعى تاريحي وقيعالار
قازاق جەرىنە ورىس شارۋالارىنىڭ قونىستاندىرىلۋى 1، 4 ملن
الىم - سالىقتاردىڭ كوبەيۋى
1905 جىلعى العاشقى بۋرجۋازيالىق ريەۆوليۋسيا
45 ملن جەر تارتىلىپ الىندى
تاريحشىلار سويلەپ بولعان سوڭ، تەك قانا جاعىمسىز جاقتارى عانا ەمەس، جاقسى جاقتارىنىڭ دا بولعانى ايتىلادى. ولار ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردىڭ اشىلۋى مەن قازاق تىلىندەگى مەرزىمدى باسپا ءسوز بەن كىتاپ شىعارۋ ءىسىنىڭ ورىستەۋى. بۇل جايلى ءبىز جۋرناليستەردەن سۇراپ بىلەيىك. جۋرناليستەر سويلەيدى.
مەرزىمدى باسىلىم تاريحىن، اسىرەسە ۇلتتىق باسپا ءسوز تاريحىن قاراۋ - بۇرالاڭى مول حح عاسىرداعى قازاق تاريحىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەرى انىق. ويتكەنى ەل تاريحىنىڭ جازبا دەرەكتەر توبىنا جاتاتىن مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ، ونىڭ ىشىندە، عاسىر باسىندا دۇنيەگە كەلىپ، ءبىرى قىسقا، ءبىرى ۇزاق ءومىر كەشكەن باسىلىمداردىڭ تاريحىنا دا بايلانىستى. حح عاسىردىڭ باس كەزىندە قىسقا مەرزىمدى بولسا دا «سەركە»، «قازاق گازەتى»، ترويسكىدە «ايقاپ» جۋرنالى شىعىپ تۇردى. «سەركە» گازەتى - 1907 جىلى تاتاردىڭ «ۋلفات» (قازاقشا ماعىناسى - بىرلەسۋ، كەلىسىم) اتتى گازەتىنە قوسىمشا رەتىندە شىققان گازەت. عىلىمي ادەبيەتتەردە ونىڭ ءبىر عانا سانى شىققان دەلىنەدى. ءسىرا، ول «ۋلفاتتىڭ» 1907 جىلعى 28 - ناۋرىزداعى №84 سانىنىڭ قوسىمشاسى بولسا كەرەك. اتالمىش گازەت پاتشا سەنزۋراسىنىڭ كۇشىمەن 1907 جىلى 9 ماۋسىمدا جابىلىپ كالعان. «سەركەنى» العاش ۇلتتىق گازەت رەتىندە تانىعان م. دۋلاتوۆ بولاتىن. «سەركەنىڭ» نە جازىپ، نە ايتپاق بولعانى، باعىت - باعدارى مەن ماقساتى، نەلىكتەن «سەركە» اتانعاندىعى تۋرالى م. دۋلاتوۆ گازەتتىڭ ءبىرىنشى سانىندا جاريالاعان «جاستارعا» دەگەن ولەڭى مەن ەكىنشى سانىنا دايارلاعان «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز» اتتى باس ماقالادان كورۋگە بولادى.
حح عاسىردىڭ العاشقى ون جەتى جىلى ىشىندە قازاق تىلىندە 200 - دەن استام كىتاپ شىقتى. بۇل كىتاپتاردىڭ كوپشىلىگى اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرى ەدى. سونىمەن بىرگە اباي، ىبىراي، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، سپانديار كوبەيەۆ ت. ب. اقىن - جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى جارىق كورە باستادى.
(تاقتادان اتالعان گازەتتەردىڭ سۋرەتتەرى كورسەتىلەدى). كەلەسى ءسوزدى عالىمدارعا بەرەمىز.
قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىن، كونە داۋىردەن بۇگىنگە دەيىنگى دامۋ تاريحىنا زەر سالا قاراعان ادام جالعاسىن ۇزبەي كەلە جاتقان ۇلتتىق يدەيانى بايقايدى. بۇل يدەيا - حالىق بىرلىگى، تاۋەلسىزدىك، دەربەس ەل بولۋ. احمەت بايتۇرسىن ۇلى «ماسا» اتتى ولەڭدەر جيناعىندا ءوز ويىن اشىق ايتىپ، «ماساداي ىزىڭداپ» ۇيقىداعى قازاقتى وياتا باستادى. 1913 جىلى «قازاق» گازەتىندە جاريالانعان «قازاقتىڭ باس اقىنى» اتتى ماقالاسى احمەتتى ادەبيەتتانۋشى عالىم رەتىندە تانىتتى. 1926 جىلى جارىق كورگەن «ادەبيەتتانىتقىش» دەگەن زەرتتەۋ ەڭبەگىندە ادەبيەت تاريحى، ادەبيەت سىنى، ادەبي جانرلارعا تۇڭعىش رەت عىلىمي اتاۋ بەرىپ، تۇجىرىمدار جاسايدى، كەيىپتەۋ، اسىرەلەۋ، ولەڭ، تارماق، شۋماق، بۋناق، الماستىرۋ، شەندەستىرۋ سياقتى ۇعىمدارعا انىقتاما بەرەدى.
تۇڭعىش رەت رومان جارىق كوردى. ول - سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ «كىم جازىقتى» دەگەن ولەڭمەن جازىلعان رومانى ەدى.
ءىىى. «اۆتورىن تاپ»
وقۋشىلارعا ءار ءتۇرلى اقىن - جازۋشىلاردىڭ اتى - جوندەرى جازىلعان ۇلەستىرمە قاعازدار ۇسىنىلادى. سول قاعازداعى جازۋشىنىڭ اتىن اتاماي، تەك شىعارمالارىن اتاپ، وقۋشىلارعا جۇمباقتاۋى كەرەك. مىسالى، ابايدىڭ اتى جازىلعان ۇلەستىرمە قاعاز بەرىلسە، «ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى ءسوز ساراسى» نەمەسە ت. ب. شىعارمالارىنىڭ اتىن اتايدى.
ءىV. «تۇلعانى تانى»
تاقتاعا ۇياشىقتار بويىنشا حح عاسىر باسىنداعى ادەبيەتتىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ سۋرەتتەرى ىلىنگەن. وقۋشىلار سول سۋرەتتەر ارقىلى اقىن - جازۋشىلاردى تاۋىپ، ولاردىڭ قازاق ادەبيەتىنە قوسقان ۇلەسىن ايتۋى كەرەك.
V. ساباقتى قورىتۋ ( 5 مين)
ۇيگە تاپسىرما: حح عاسىر باسىنداعى قازاق ادەبيەتى. مازمۇنداۋ. قوسىمشا مالىمەتتەر قاراستىرۋ.
باعالاۋ
ءپان ءمۇعالىمى: ازيمبيەۆا ا. ق.
حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى جۇكتەۋ
حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەت سلايد جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋ ارنالارىمەن تانىستىرۋ، جاڭا مالىمەتتەر بەرە وتىرىپ، بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ.
2. دامىتۋشىلىق: تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، عىلىمي ەڭبەكتەر مەن دەرەك كوزدەرىن سالىستىرا وتىرىپ ءوز پىكىرلەرىن ورتاعا سالۋعا داعدىلاندىرۋ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
3. تاربيەلىك: ءوز ويىن اشىق ايتا بىلۋگە ۇيرەتۋ، مەيىرىمدىلىك، ادامگەرشىلىك، ەڭبەك تاربيەسى جايلى ۇعىمدارىن تەرەڭدەتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءپان ارالىق بايلانىس: تاريح
كورنەكىلىكتەر: پلاكات، سۋرەتتەر، سىزبا - كەستەلەر، سلايد
قولداناتىن ءادىس - تاسىلدەر: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋشىلىق كەزەڭ. (3 مين)
1. وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
3. پسيحولوگيالىق ترەنينگ. «ەكى وتىرىك، ءبىر شىندىق». وقۋشىلار وزدەرى جايلى ەكى وتىرىك، ءبىر شىن مالىمەت ايتادى. مىسالى، مەنىڭ اتىم اياۋلىم. مەن 9 - سىنىپ وقيمىن. مەن سەندەردىڭ سىنىپتارىڭا جاڭادان كەلگەن قىزبىن.
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما: اباي قۇنانبايەۆ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قورىتىندىلاۋ
ءۇي تاپسىرماسى ينتەراكتيۆتى تاقتاداعى ۇياشىقتارمەن بەرىلگەن سۇراقتار تۇرىندە سۇرالادى. (10 مين)
ءىى. جاڭا ساباق. حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى. (20 مين)
بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدى كونفەرەنسيا تۇرىندە وتكىزبەكپىز. جاڭا ساباق باستاعالى وتىرعاندىقتان دوڭگەلەك ۇستەلىمىزگە قوناق رەتىندە تاريحشىلار مەن جۋرناليستەردى، عالىمدار مەن ادەبيەتشىلەردى شاقىرىپ وتىرمىز. سىزدەر دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشى رەتىندە سۇراقتارىڭىزدى قويىپ وتىرىڭىزدار.
كەز - كەلگەن ۇلتتىڭ ادەبيەتى تاريح ساحناسىندا قانداي وقيعالار ورىن الۋدا، سول وقيعالاردى كوركەم تىلمەن جەتكىزىپ بەرىپ وتىرادى. تاريح پانىنەن وتكەن وقيعالاردى ەسكە تۇسىرەيىك. حح عاسىر باسىندا قانداي تاريحي وقيعالار ورىن الىپ ەدى؟ تاريحشىلارعا ءسوز بەرەمىز.
حح عاسىر رەسەي وتارى بولعان ۇلت ايماقتارىندا، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا كەرتارتپا ساياسات ورىستەگەن، الەۋمەتتىك جانە ۇلتتىق ەزگىنىڭ كۇشەيۋىمەن باستالدى. پاتشا ۇكىمەتى قازاقستاننىڭ بايلىعىن تالان - تاراجعا سالىپ، تەگىن پايدالانۋدى، شۇرايلى جەرلەردى تارتىپ الىپ، ورىس شارۋالارىن قونىستاندىرۋدى، حالىقتان الىناتىن الىم - سالىقتاردى كوبەيتۋ، زورلىقتىڭ كۇشەيۋى ەل ىشىندەگى پاتشانىڭ وتارشىلدىق ساياساتىنا دەگەن قارسىلىقتى ودان ءارى كۇشەيتتى. رەسەي ۇكىمەتىنىڭ XIX عاسىردىڭ سوڭى مەن XX عاسىردىڭ باس كەزىندەگى (1917 ج. دەيىن) قازاق جەرىن وتارلاۋ شارالارى قازاق دالاسىنا ۇلكەن ناۋبەت اكەلگەن بولاتىن. وسى مەزگىلدە 45 ملن گەكتار ەگىنشىلىككە جارامدى قۇنارلى جەر كازاك اسكەرىنىڭ، ورىس قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ، سونداي - اق مەملەكەتتىڭ پايداسىنا ءوتتى. بۇل بارلىق قازاق جەرىنىڭ 16%- عا جۋىعى. 1896 — 1916 جىلدار ىشىندە قازاقستانعا 1، 4 ملن - نان استام كەلىمسەكتەر، ياعني يمپەريانىڭ ازيالىق بولىگىنە قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ ۇشتەن ءبىرى كەلىپ ورنالاستى. وكىنىشكە وراي ىشكى رەسەيدەن، قازاق جەرىنە قونىس اۋدارعان ورىس بۇقاراسى، بەلگىلى دارەجەدە، وتارلاۋ ساياساتىنىڭ قۇربانىنا اينالدى، «جايلى مەكەن، جۇماك جەر» ءۇشىن ءوزى سياقتى باسقا جۇرت بۇقاراسىن قۇنارلى جەرىنەن، اتا قونىسىنان ايىرۋعا اتسالىستى. ەگىنشىلىككە جارامدى قازاق جەرىنىڭ ۇلكەن بولىگىنىڭ قونىس اۋدارۋشىلارعا ءوتۋى، جايىلىم جولدارىندا ورىس قونىستارىنىڭ ءىىايدا بولۋى ءدوستۇرلى كازاك شارۋاشىلىعىن كۇيزەلىسكە ۇشىراتتى. «قازىرگى ۋاقتتا، وكىنىشكە وراي، — دەپ جازدى جەتىسۋ قازاقتارى وبلىس گۋبەرناتورى اتىنا جولداعان حاتىندا، — قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىعىنىڭ كەدەيلەنگەنى سونشا، ولاردىڭ ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا كوشىپ - كونۋعا قۋاتى جوك، سوندىقتان دا ولار جەرگە ءبىرجولا شوكتى، ال مۇندايلاردى قازاقتار «جاتاقتار» دەپ اتايدى». مۇنداي قۇبىلىس بارلىق قازاق وبلىستارىنا ءتان بولاتىن.
(تاريحشىلار سويلەپ جاتقان كەزدە، تاقتاعا كەستە سىزبالار ىلىنەدى)
حح عاسىر باسىنداعى تاريحي وقيعالار
قازاق جەرىنە ورىس شارۋالارىنىڭ قونىستاندىرىلۋى 1، 4 ملن
الىم - سالىقتاردىڭ كوبەيۋى
1905 جىلعى العاشقى بۋرجۋازيالىق ريەۆوليۋسيا
45 ملن جەر تارتىلىپ الىندى
تاريحشىلار سويلەپ بولعان سوڭ، تەك قانا جاعىمسىز جاقتارى عانا ەمەس، جاقسى جاقتارىنىڭ دا بولعانى ايتىلادى. ولار ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردىڭ اشىلۋى مەن قازاق تىلىندەگى مەرزىمدى باسپا ءسوز بەن كىتاپ شىعارۋ ءىسىنىڭ ورىستەۋى. بۇل جايلى ءبىز جۋرناليستەردەن سۇراپ بىلەيىك. جۋرناليستەر سويلەيدى.
مەرزىمدى باسىلىم تاريحىن، اسىرەسە ۇلتتىق باسپا ءسوز تاريحىن قاراۋ - بۇرالاڭى مول حح عاسىرداعى قازاق تاريحىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەرى انىق. ويتكەنى ەل تاريحىنىڭ جازبا دەرەكتەر توبىنا جاتاتىن مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ، ونىڭ ىشىندە، عاسىر باسىندا دۇنيەگە كەلىپ، ءبىرى قىسقا، ءبىرى ۇزاق ءومىر كەشكەن باسىلىمداردىڭ تاريحىنا دا بايلانىستى. حح عاسىردىڭ باس كەزىندە قىسقا مەرزىمدى بولسا دا «سەركە»، «قازاق گازەتى»، ترويسكىدە «ايقاپ» جۋرنالى شىعىپ تۇردى. «سەركە» گازەتى - 1907 جىلى تاتاردىڭ «ۋلفات» (قازاقشا ماعىناسى - بىرلەسۋ، كەلىسىم) اتتى گازەتىنە قوسىمشا رەتىندە شىققان گازەت. عىلىمي ادەبيەتتەردە ونىڭ ءبىر عانا سانى شىققان دەلىنەدى. ءسىرا، ول «ۋلفاتتىڭ» 1907 جىلعى 28 - ناۋرىزداعى №84 سانىنىڭ قوسىمشاسى بولسا كەرەك. اتالمىش گازەت پاتشا سەنزۋراسىنىڭ كۇشىمەن 1907 جىلى 9 ماۋسىمدا جابىلىپ كالعان. «سەركەنى» العاش ۇلتتىق گازەت رەتىندە تانىعان م. دۋلاتوۆ بولاتىن. «سەركەنىڭ» نە جازىپ، نە ايتپاق بولعانى، باعىت - باعدارى مەن ماقساتى، نەلىكتەن «سەركە» اتانعاندىعى تۋرالى م. دۋلاتوۆ گازەتتىڭ ءبىرىنشى سانىندا جاريالاعان «جاستارعا» دەگەن ولەڭى مەن ەكىنشى سانىنا دايارلاعان «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز» اتتى باس ماقالادان كورۋگە بولادى.
حح عاسىردىڭ العاشقى ون جەتى جىلى ىشىندە قازاق تىلىندە 200 - دەن استام كىتاپ شىقتى. بۇل كىتاپتاردىڭ كوپشىلىگى اۋىز ادەبيەتىنىڭ ۇلگىلەرى ەدى. سونىمەن بىرگە اباي، ىبىراي، ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ، سپانديار كوبەيەۆ ت. ب. اقىن - جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى جارىق كورە باستادى.
(تاقتادان اتالعان گازەتتەردىڭ سۋرەتتەرى كورسەتىلەدى). كەلەسى ءسوزدى عالىمدارعا بەرەمىز.
قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىن، كونە داۋىردەن بۇگىنگە دەيىنگى دامۋ تاريحىنا زەر سالا قاراعان ادام جالعاسىن ۇزبەي كەلە جاتقان ۇلتتىق يدەيانى بايقايدى. بۇل يدەيا - حالىق بىرلىگى، تاۋەلسىزدىك، دەربەس ەل بولۋ. احمەت بايتۇرسىن ۇلى «ماسا» اتتى ولەڭدەر جيناعىندا ءوز ويىن اشىق ايتىپ، «ماساداي ىزىڭداپ» ۇيقىداعى قازاقتى وياتا باستادى. 1913 جىلى «قازاق» گازەتىندە جاريالانعان «قازاقتىڭ باس اقىنى» اتتى ماقالاسى احمەتتى ادەبيەتتانۋشى عالىم رەتىندە تانىتتى. 1926 جىلى جارىق كورگەن «ادەبيەتتانىتقىش» دەگەن زەرتتەۋ ەڭبەگىندە ادەبيەت تاريحى، ادەبيەت سىنى، ادەبي جانرلارعا تۇڭعىش رەت عىلىمي اتاۋ بەرىپ، تۇجىرىمدار جاسايدى، كەيىپتەۋ، اسىرەلەۋ، ولەڭ، تارماق، شۋماق، بۋناق، الماستىرۋ، شەندەستىرۋ سياقتى ۇعىمدارعا انىقتاما بەرەدى.
تۇڭعىش رەت رومان جارىق كوردى. ول - سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ «كىم جازىقتى» دەگەن ولەڭمەن جازىلعان رومانى ەدى.
ءىىى. «اۆتورىن تاپ»
وقۋشىلارعا ءار ءتۇرلى اقىن - جازۋشىلاردىڭ اتى - جوندەرى جازىلعان ۇلەستىرمە قاعازدار ۇسىنىلادى. سول قاعازداعى جازۋشىنىڭ اتىن اتاماي، تەك شىعارمالارىن اتاپ، وقۋشىلارعا جۇمباقتاۋى كەرەك. مىسالى، ابايدىڭ اتى جازىلعان ۇلەستىرمە قاعاز بەرىلسە، «ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى ءسوز ساراسى» نەمەسە ت. ب. شىعارمالارىنىڭ اتىن اتايدى.
ءىV. «تۇلعانى تانى»
تاقتاعا ۇياشىقتار بويىنشا حح عاسىر باسىنداعى ادەبيەتتىڭ كورنەكتى وكىلدەرىنىڭ سۋرەتتەرى ىلىنگەن. وقۋشىلار سول سۋرەتتەر ارقىلى اقىن - جازۋشىلاردى تاۋىپ، ولاردىڭ قازاق ادەبيەتىنە قوسقان ۇلەسىن ايتۋى كەرەك.
V. ساباقتى قورىتۋ ( 5 مين)
ۇيگە تاپسىرما: حح عاسىر باسىنداعى قازاق ادەبيەتى. مازمۇنداۋ. قوسىمشا مالىمەتتەر قاراستىرۋ.
باعالاۋ
ءپان ءمۇعالىمى: ازيمبيەۆا ا. ق.
حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتى جۇكتەۋ
حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەت سلايد جۇكتەۋ
You Might Also Like
