ءححى عاسىر كوشباسشىلارى (سايىس)
«ءححى عاسىر كوشباسشىلارى» اتتى سايىس (8 – 10 سىنىپتار اراسىندا)
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر،- دەپ
بۇگىنگى سايىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى جيىلعان قاۋىم، ارداقتى ۇستازدار، ءقادىرلى قوناقتار، «جۇزدەن جۇيرەك، مىڭنان تۇلپار» سايىسكەرلەر. بۇگىنگى «ءححى عاسىر كوشباسشىلارى» اتتى سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز،
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز،
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار،
بايگە، بايگە، بايگەنى ءبىر كورىڭىز دەپ ورتاعا ءادىل قازىلار القاسىن شاقىرامىز:
ال، وقۋشى، ۇستازدار
ورتاعا نازار سالايىق.
سايىسكەرلەر شىقپاق سايىسقا،
قول سوعىپ قارسى الايىق،- دەپ دۋ قول شاپالاقتاپ
سايىسكەرلەرىمىزدى ورتاعا شاقىرامىز.
8 -سىنىپ:
9 - سىنىپ:
10 - سىنىپ:
بىرەۋىنىڭ جۇرەگىنىڭ تۇگى بار.
بىرەۋىنىڭ ارقالاپ جۇرگەن قوعامدىق جۇگى بار.
بىرەۋىنىڭ كۇمبىرلەگەن كۇيى بار
ەندى بىرەۋىنىڭ قاتتى ىستەيتىن ميى بار - دەپ
سايىسىمىزدىڭ ءى كەزەڭى - «بايگە». ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا 3 ۇپاي بەرىلەدى. دايىن بولساڭىزدار سايىسىمىزدى باستايمىز. ال، مۇقيات بولىڭىزدار:
8 - سىنىپتار ءۇشىن
1. قانداي زاتتاردا ديففۋزيا بولادى؟ (گاز ءتارىزدى، سۇيىق جانە قاتتى زاتتاردا)
2. كوكتايعاقتا جولعا نەگە قۇم سەبەدى؟ (ۇيكەلىس كۇشىن ارتتىرۋ ءۇشىن)
3. جىلۋ بەرىلۋى كەزىندە دەنەنىڭ العان نەمەسە جوعالتقان ەنەرگياسى (جىلۋ مولشەرى)
4. جەردى قورشاپ تۇرعان اۋا قاباتى؟ (اتموسفەرا)
5. ماسساسى 10 كگ دەنەنىڭ سالماعى قانشا ن تەڭ؟ (98ن)
6. قاي فيزيكالىق شاما ماسسانىڭ كولەمگە قاتىناسىنا تەڭ؟ (تىعىزدىق)
7. قانداي ەكى فيزيكالىق شامانىڭ ولشەم بىرلىكتەرى بىردەي؟ (جۇمىس جانە ەنەرگيا)
8. ح. ج قاتاڭدىقتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (ن/م)
9. دينامومەتر نەنى ولشەيتىن قۇرال؟ (كۇشتى)
10. زاتتىڭ قاتتى كۇيدەن سۇيىققا ءوتۋى. (بالقۋ)
11. اتموسفەرالىق قىسىمدى انىقتاعان عالىم. (تورريچەللي)
12. ءبىر تەمپەراتۋرادا قايناعان سۋ مەن شيكى سۋدىڭ قايسىسى تەز قاينايدى؟ (شيكى سۋ)
13. رىچاگ ەرەجەسىن تاعايىنداعان كىم؟ (ارحيمەد)
14. جەلسىز اۋادا گۇلدەر مەن شوپتەردىڭ حوش ءيىسىنىڭ تارالۋى قانداي فيزيكالىق قۇبىلىسپەن تۇسىندىرىلەدى. (ديففۋزيا)
15. سۋ مەن كۇنباعىس مايى نەگە ارالاسپايدى؟ (تىعىزدىقتارى ءارتۇرلى)
9 - سىنىپتار ءۇشىن
1. قارىنداشتى وتكىر پىشاقپەن جانە وتپەس پىشاقپەن بىردەي كۇش تۇسىرە وتىرىپ ۇشتاساق ەكەۋىنە بىردەي قىسىم تۇسىردىك دەپ ايتا الامىز با؟
(وتپەيتىن پىشاقپەن كوبىرەك)
2. دەنە كولەمىن ساقتاپ، ءبىراق فورماسىن جەڭىل وزگەرتتى. دەنە جاسالعان زات قانداي اگرەگاتتىق كۇيدە؟ (سۇيىق)
3 دەنەگە باسقا دەنەلەر اسەر ەتپەگەن كەزدە جىلدامدىعىن ساقتاۋ قۇبىلىسى. (ينەرسيا)
4. زاريادتالعان بولشەكتەردىڭ رەتتەلگەن قوزعالىسى (توك)
5. ءبىر دەنەنىڭ ەكىنشى دەنە مولەكۋلالارىمەن وزدىگىنەن ارالاسۋ قۇبىلىسى قالاي دەپ اتالادى. (ديففۋزيا)
6. سۇيىقتىڭ بۋعا اينالۋ قۇبىلىسى. (كەبۋ)
7. بىرلىك اۋدانعا تۇسىرىلەتىن كۇش. (قىسىم)
8. ەلەكتر زاريادى جوق بولشەك. (نەيترون)
9. قوزعالىستىڭ شاپشاڭدىعىن جانە باعىتىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما. (جىلدامدىق)
10. ۋاقىت وتۋىنە قاراي دەنەنىڭ باسقا دەنەلەرگە قاتىستى كەڭىستىكتە ورىن وزگەرتۋى. (مەحانيكالىق قوزعالىس)
11. نيۋتوننىڭ 1867 ج. بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن اشۋىنا سەبەپ بولعان نە؟ (الما)
12. تۇزدى سۋدا جۇمىرتقا باتا ما؟ (جوق)
13. دەنەنىڭ ينەرتتىلىگىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما. (ماسسا)
14. «ينەرسيا»-نىڭ قازاقشا بالاماسى نە؟ (ارەكەتسىزدىك)
15. جەردى اينالا قوزعالعان جاساندى سەرىكتەرگە جەردىڭ تارتىلۋ كۇشى اسەر ەتە مە؟ (ءيا)
10 - سىنىپتار ءۇشىن
1. كەبۋ پروسەسىنە كەرى پروسەسس (كوندەنساسيالانۋ)
2. جىلۋ بەرىلۋدىڭ قاتتى زاتتارداعى ءتۇرى (جىلۋ وتكىزگىشتىك)
3. بالقۋ كەزىندە ىشكى ەنەرگيا قالاي وزگەرەدى. (ارتادى)
4. يزوتەرمالىق پروسەسس كەزىندە گازعا 2*108 دج جىلۋ مولشەرى بەرىلگەن. گازدىڭ اتقاراتىن جۇمىسى؟ (2*108 دج)
5. دەنە ءپىشىنىنىڭ، V كولەمىنىڭ وزگەرۋى. (دەفورماسيا)
6. جىلۋدىڭ اۋا جانە سۇيىق اعىنى ارقىلى بەرىلۋى. (كونۆەكسيا)
7. دەنەنىڭ ءوزى الاتىن ۇدەۋىنە ىقپال ەتەتىن قاسيەتى. (ينەرتتىلىك)
8. دەنەنى قۇرايتىن بولشەكتەردىڭ قوزعالىس ەنەرگياسى مەن ولاردىڭ ءوزارا اسەرلەسۋ ەنەرگياسى (ىشكى ەنەرگيا)
9. مولەكۋلالار اراسىنداعى ءوزارا اسەرلەسۋ، ەلەۋسىز از بولاتىن گاز. (يدەال گاز)
10. وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي قوسقاندا بارلىق وتكىزگىشتەرگە قانداي شاما بىردەي بولادى؟ (توق كۇشى I)
11. توك باعىتى قاي پوليۋستەن قاي پوليۋسكە باعىتتالادى.
(دۇرىسىندا «-»- تەن «+»- كە، ءبىراق ەسەپ شىعارعاندا ىڭعايلى بولعاندىقتان «+» - تەن «-» - كە الۋ كەلىسىلگەن)
12. ەلەكتر شامىن ويلاپ تاپقان كىم؟ (دجوزيەۆ سۆان)
13. اۋانىڭ ىلعالدىعىن ولشەيتىن قۇرال (پسيحرومەتر)
14. ەلەكتر شامىنىڭ سىمى نەدەن جاسالعان (ۆولفرام)
15. العاش نوبەل سىيلىعىن العان فيزيك عالىم. (رەنتگەن)
ءىى - كەزەڭ. كوكپار.
ادام - الىپ تاڭعاجايىپ ىسىمەن،
«كوكپار» - ويىن وي تاستاعان تۇسىمەن.
زەردەلىلەر زاماندى العا جىلجىتساق،
فيزيكالىق زاڭدىلىقتار كۇشىمەن.
بۇل ادامدار ارداقتاعان حالىقتار،
فيزيكادا داڭقى شىققان الىپتار.
قارا، ويلان، زەرەك بولساڭ سايىسكەر،
الىپتاردى ءارقاشاندا تانىپ قال.
(5، 10، 15 - ۇپايدان)
10 - سىنىپتار ءۇشىن
1. فرانسۋز فيزيگى جانە ماتەماتيگى، ەلەكتر جانە ماگنيتتىك قۇبىلىستار اراسىنىڭ بايلانىس زاڭىن، تەورياسىن جاساعان. ماگنيتيزم تابيعاتى جونىندە گيپوتەزا ۇسىنعان. فيزيكاعا «ەلەكتر توعى» ۇعىمىن ەنگىزگەن. (اندرە ماري امپەر)
2. يتاليان فيزيگى، ەلەكتر توگى تۋرالى عىلىمعا جول سالۋشى. ءبىرىنشى گالۆاني ەلەمەنتىن جاساۋشى. (الەكساندرو ۆولتا)
3. نەمىس فيزيگى، تىزبەكتىڭ بولىگىندەگى توك كۇشى، كەرنەۋ، كەدەرگى اراسىنداعى زاڭدى تەوريا جۇزىندە اشقان، تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەنگەن. (گەورگ وم)
9 - سىنىپتار ءۇشىن
4. فرانسۋز فيزيگى، 1781 ج. ەلەكتر جانە ماگنيتتىك زاڭدىلىقتاردى تاعايىنداۋ ءۇشىن اسپاپ ويلاپ تاپقان. سىرعاناۋ جانە دومالاۋ ۇيكەلىستەرىنىڭ زاڭدىلىقتارىن تۇجىرىمدادى. (شارل وگيۋستان كۋلون)
5. 1643 - 1727 جىلدارى ءومىر سۇرگەن اعىلشىن فيزيگى جانە ماتەماتيگى. جارىقتىڭ كوپتەگەن قاسيەتتەرىن اشىپ، زەرتتەگەن. جوعارى ماتەماتيكانىڭ ماڭىزدى سالالارىن تالداپ دامىتقان. ول دەنەلەر قوزعالىسىنىڭ نەگىزگى زاڭدارىن جانە تارتىلىس زاڭىن اشقان. (يسااك نيۋتون)
6. ەڭ العاشقى ايەل ماتەماتيك؟ (س. كوۆاليەۆسكايا)
8 - سىنىپتار ءۇشىن
7. ب. ە. د. 287 - 212 جىلدارى ءومىر سۇرگەن ەرتەدەگى گرەك عالىمى، فيزيك جانە ماتەماتيك. رىچاگ ەرەجەسىن تاعايىنداعان، گيدروستاتيكا زاڭىن اشقان. (ارحيمەد)
8. فيزيكا تاريحىندا «ەكىنشى ۇستاز» اتانعان ءبىزدىڭ ۇلى بابامىز؟
(ءابۋ ناسىر ءال - فارابي)
9. 1543ج «اسپان سفەرالارىنىڭ اينالۋى تۋرالى» ەڭبەگى جارىق كورگەن جانە گەليوسەنترلىك جۇيەنى جاساعان ۇلى پولياك عالىمى؟
(نيكولاي كوپەرنيك)
ءىىى - كەزەڭ. پوليگلوت.
كەلدى كەزەك پوليگلوتتى شەشۋگە،
جاۋاپتاردى اۋدارۋعا ءۇش تىلدە.
قازاق، ورىس، اعىلشىندى بىلسەڭىز،
7 ۇپاي، شاكىرت ساعان نەسىبە. (بەلگى بەرۋ كەرەك)
1. اسا قاجەت ومىرگە حالىق ءۇشىن،
پايدالانامىز كۇن سايىن جارىق ءۇشىن. (توك، توك، current [كاررەنت])
2. جالعىز باعىت بىلەرى،
بۇرعانىڭا كونبەيدى.
جول كورسەتىپ بەرەدى
ءبىراق ءوزى كورمەيدى. (كومپاس، compass [كامپاس])
3. تۋىستارىن شەتىنەن،
وبەدى دە بەتىنەن.
بالا - شاعا ۇساعىن،
باۋىرىنا قىسادى. (ماگنيت، magnet [ماگنەت])
4. كوككە قاراعان، جۇلدىز ساناعان. (تەلەسكوپ، telescope [تەليسكوۋپ])
5. تار شەڭبەردى اينالىپ،
تۇر قۇدىقتا بايلانىپ.
قاعا بەرەر تاڭدايدى،
ادەتىنەن تانبايدى (ساعات، چاسى، clok [كلوك])
6. قوزعالىسقا كەلتىرىپ،
جىلدامدىعىن بەرەدى.
ولشەمدەرىن قاراساق،
نيۋتونعا ول كەلەدى. (كۇش، سيلا، strength [سترەنزسى])
7. جوعالمايدى ەشقاشان،
تۇرلەندىرسەك ەگەر دە.
باسقا كۇيگە اۋىسقان،
جۇمىس ىستەيدى ءارقاشان. (ەنەرگيا، ەنەرگيا، energy [ەنەدجي])
8. جوق وزىندە باس تا، قاستا، مويىن دا
ۇزىندىعى جاعۋلى تۇر بويىندا (سىزعىش، a ruler /ايرۋلەر/)
9. سۋعا سالساڭ باتپايدى
وتقا سالساڭ جانبايدى (مۇز)
ءبىلىم دەگەن بيىك شىڭ،
باقىتقا سەنى جەتكىزەر.
ءبىلىم دەگەن اقىلشىڭ،
قيىندىقتان وتكىزەر،- دەپ
بۇگىنگى سايىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر.
ارمىسىزدار، قۇرمەتتى جيىلعان قاۋىم، ارداقتى ۇستازدار، ءقادىرلى قوناقتار، «جۇزدەن جۇيرەك، مىڭنان تۇلپار» سايىسكەرلەر. بۇگىنگى «ءححى عاسىر كوشباسشىلارى» اتتى سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
قاراپ تۇرماي بايگەگە ەرىڭىز،
شاكىرتتەرگە ءادىل شەشىم بەرىڭىز،
جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار شىعارار،
بايگە، بايگە، بايگەنى ءبىر كورىڭىز دەپ ورتاعا ءادىل قازىلار القاسىن شاقىرامىز:
ال، وقۋشى، ۇستازدار
ورتاعا نازار سالايىق.
سايىسكەرلەر شىقپاق سايىسقا،
قول سوعىپ قارسى الايىق،- دەپ دۋ قول شاپالاقتاپ
سايىسكەرلەرىمىزدى ورتاعا شاقىرامىز.
8 -سىنىپ:
9 - سىنىپ:
10 - سىنىپ:
بىرەۋىنىڭ جۇرەگىنىڭ تۇگى بار.
بىرەۋىنىڭ ارقالاپ جۇرگەن قوعامدىق جۇگى بار.
بىرەۋىنىڭ كۇمبىرلەگەن كۇيى بار
ەندى بىرەۋىنىڭ قاتتى ىستەيتىن ميى بار - دەپ
سايىسىمىزدىڭ ءى كەزەڭى - «بايگە». ءاربىر دۇرىس جاۋاپقا 3 ۇپاي بەرىلەدى. دايىن بولساڭىزدار سايىسىمىزدى باستايمىز. ال، مۇقيات بولىڭىزدار:
8 - سىنىپتار ءۇشىن
1. قانداي زاتتاردا ديففۋزيا بولادى؟ (گاز ءتارىزدى، سۇيىق جانە قاتتى زاتتاردا)
2. كوكتايعاقتا جولعا نەگە قۇم سەبەدى؟ (ۇيكەلىس كۇشىن ارتتىرۋ ءۇشىن)
3. جىلۋ بەرىلۋى كەزىندە دەنەنىڭ العان نەمەسە جوعالتقان ەنەرگياسى (جىلۋ مولشەرى)
4. جەردى قورشاپ تۇرعان اۋا قاباتى؟ (اتموسفەرا)
5. ماسساسى 10 كگ دەنەنىڭ سالماعى قانشا ن تەڭ؟ (98ن)
6. قاي فيزيكالىق شاما ماسسانىڭ كولەمگە قاتىناسىنا تەڭ؟ (تىعىزدىق)
7. قانداي ەكى فيزيكالىق شامانىڭ ولشەم بىرلىكتەرى بىردەي؟ (جۇمىس جانە ەنەرگيا)
8. ح. ج قاتاڭدىقتىڭ ولشەم بىرلىگى؟ (ن/م)
9. دينامومەتر نەنى ولشەيتىن قۇرال؟ (كۇشتى)
10. زاتتىڭ قاتتى كۇيدەن سۇيىققا ءوتۋى. (بالقۋ)
11. اتموسفەرالىق قىسىمدى انىقتاعان عالىم. (تورريچەللي)
12. ءبىر تەمپەراتۋرادا قايناعان سۋ مەن شيكى سۋدىڭ قايسىسى تەز قاينايدى؟ (شيكى سۋ)
13. رىچاگ ەرەجەسىن تاعايىنداعان كىم؟ (ارحيمەد)
14. جەلسىز اۋادا گۇلدەر مەن شوپتەردىڭ حوش ءيىسىنىڭ تارالۋى قانداي فيزيكالىق قۇبىلىسپەن تۇسىندىرىلەدى. (ديففۋزيا)
15. سۋ مەن كۇنباعىس مايى نەگە ارالاسپايدى؟ (تىعىزدىقتارى ءارتۇرلى)
9 - سىنىپتار ءۇشىن
1. قارىنداشتى وتكىر پىشاقپەن جانە وتپەس پىشاقپەن بىردەي كۇش تۇسىرە وتىرىپ ۇشتاساق ەكەۋىنە بىردەي قىسىم تۇسىردىك دەپ ايتا الامىز با؟
(وتپەيتىن پىشاقپەن كوبىرەك)
2. دەنە كولەمىن ساقتاپ، ءبىراق فورماسىن جەڭىل وزگەرتتى. دەنە جاسالعان زات قانداي اگرەگاتتىق كۇيدە؟ (سۇيىق)
3 دەنەگە باسقا دەنەلەر اسەر ەتپەگەن كەزدە جىلدامدىعىن ساقتاۋ قۇبىلىسى. (ينەرسيا)
4. زاريادتالعان بولشەكتەردىڭ رەتتەلگەن قوزعالىسى (توك)
5. ءبىر دەنەنىڭ ەكىنشى دەنە مولەكۋلالارىمەن وزدىگىنەن ارالاسۋ قۇبىلىسى قالاي دەپ اتالادى. (ديففۋزيا)
6. سۇيىقتىڭ بۋعا اينالۋ قۇبىلىسى. (كەبۋ)
7. بىرلىك اۋدانعا تۇسىرىلەتىن كۇش. (قىسىم)
8. ەلەكتر زاريادى جوق بولشەك. (نەيترون)
9. قوزعالىستىڭ شاپشاڭدىعىن جانە باعىتىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما. (جىلدامدىق)
10. ۋاقىت وتۋىنە قاراي دەنەنىڭ باسقا دەنەلەرگە قاتىستى كەڭىستىكتە ورىن وزگەرتۋى. (مەحانيكالىق قوزعالىس)
11. نيۋتوننىڭ 1867 ج. بۇكىلالەمدىك تارتىلىس زاڭىن اشۋىنا سەبەپ بولعان نە؟ (الما)
12. تۇزدى سۋدا جۇمىرتقا باتا ما؟ (جوق)
13. دەنەنىڭ ينەرتتىلىگىن سيپاتتايتىن فيزيكالىق شاما. (ماسسا)
14. «ينەرسيا»-نىڭ قازاقشا بالاماسى نە؟ (ارەكەتسىزدىك)
15. جەردى اينالا قوزعالعان جاساندى سەرىكتەرگە جەردىڭ تارتىلۋ كۇشى اسەر ەتە مە؟ (ءيا)
10 - سىنىپتار ءۇشىن
1. كەبۋ پروسەسىنە كەرى پروسەسس (كوندەنساسيالانۋ)
2. جىلۋ بەرىلۋدىڭ قاتتى زاتتارداعى ءتۇرى (جىلۋ وتكىزگىشتىك)
3. بالقۋ كەزىندە ىشكى ەنەرگيا قالاي وزگەرەدى. (ارتادى)
4. يزوتەرمالىق پروسەسس كەزىندە گازعا 2*108 دج جىلۋ مولشەرى بەرىلگەن. گازدىڭ اتقاراتىن جۇمىسى؟ (2*108 دج)
5. دەنە ءپىشىنىنىڭ، V كولەمىنىڭ وزگەرۋى. (دەفورماسيا)
6. جىلۋدىڭ اۋا جانە سۇيىق اعىنى ارقىلى بەرىلۋى. (كونۆەكسيا)
7. دەنەنىڭ ءوزى الاتىن ۇدەۋىنە ىقپال ەتەتىن قاسيەتى. (ينەرتتىلىك)
8. دەنەنى قۇرايتىن بولشەكتەردىڭ قوزعالىس ەنەرگياسى مەن ولاردىڭ ءوزارا اسەرلەسۋ ەنەرگياسى (ىشكى ەنەرگيا)
9. مولەكۋلالار اراسىنداعى ءوزارا اسەرلەسۋ، ەلەۋسىز از بولاتىن گاز. (يدەال گاز)
10. وتكىزگىشتەردى تىزبەكتەي قوسقاندا بارلىق وتكىزگىشتەرگە قانداي شاما بىردەي بولادى؟ (توق كۇشى I)
11. توك باعىتى قاي پوليۋستەن قاي پوليۋسكە باعىتتالادى.
(دۇرىسىندا «-»- تەن «+»- كە، ءبىراق ەسەپ شىعارعاندا ىڭعايلى بولعاندىقتان «+» - تەن «-» - كە الۋ كەلىسىلگەن)
12. ەلەكتر شامىن ويلاپ تاپقان كىم؟ (دجوزيەۆ سۆان)
13. اۋانىڭ ىلعالدىعىن ولشەيتىن قۇرال (پسيحرومەتر)
14. ەلەكتر شامىنىڭ سىمى نەدەن جاسالعان (ۆولفرام)
15. العاش نوبەل سىيلىعىن العان فيزيك عالىم. (رەنتگەن)
ءىى - كەزەڭ. كوكپار.
ادام - الىپ تاڭعاجايىپ ىسىمەن،
«كوكپار» - ويىن وي تاستاعان تۇسىمەن.
زەردەلىلەر زاماندى العا جىلجىتساق،
فيزيكالىق زاڭدىلىقتار كۇشىمەن.
بۇل ادامدار ارداقتاعان حالىقتار،
فيزيكادا داڭقى شىققان الىپتار.
قارا، ويلان، زەرەك بولساڭ سايىسكەر،
الىپتاردى ءارقاشاندا تانىپ قال.
(5، 10، 15 - ۇپايدان)
10 - سىنىپتار ءۇشىن
1. فرانسۋز فيزيگى جانە ماتەماتيگى، ەلەكتر جانە ماگنيتتىك قۇبىلىستار اراسىنىڭ بايلانىس زاڭىن، تەورياسىن جاساعان. ماگنيتيزم تابيعاتى جونىندە گيپوتەزا ۇسىنعان. فيزيكاعا «ەلەكتر توعى» ۇعىمىن ەنگىزگەن. (اندرە ماري امپەر)
2. يتاليان فيزيگى، ەلەكتر توگى تۋرالى عىلىمعا جول سالۋشى. ءبىرىنشى گالۆاني ەلەمەنتىن جاساۋشى. (الەكساندرو ۆولتا)
3. نەمىس فيزيگى، تىزبەكتىڭ بولىگىندەگى توك كۇشى، كەرنەۋ، كەدەرگى اراسىنداعى زاڭدى تەوريا جۇزىندە اشقان، تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەنگەن. (گەورگ وم)
9 - سىنىپتار ءۇشىن
4. فرانسۋز فيزيگى، 1781 ج. ەلەكتر جانە ماگنيتتىك زاڭدىلىقتاردى تاعايىنداۋ ءۇشىن اسپاپ ويلاپ تاپقان. سىرعاناۋ جانە دومالاۋ ۇيكەلىستەرىنىڭ زاڭدىلىقتارىن تۇجىرىمدادى. (شارل وگيۋستان كۋلون)
5. 1643 - 1727 جىلدارى ءومىر سۇرگەن اعىلشىن فيزيگى جانە ماتەماتيگى. جارىقتىڭ كوپتەگەن قاسيەتتەرىن اشىپ، زەرتتەگەن. جوعارى ماتەماتيكانىڭ ماڭىزدى سالالارىن تالداپ دامىتقان. ول دەنەلەر قوزعالىسىنىڭ نەگىزگى زاڭدارىن جانە تارتىلىس زاڭىن اشقان. (يسااك نيۋتون)
6. ەڭ العاشقى ايەل ماتەماتيك؟ (س. كوۆاليەۆسكايا)
8 - سىنىپتار ءۇشىن
7. ب. ە. د. 287 - 212 جىلدارى ءومىر سۇرگەن ەرتەدەگى گرەك عالىمى، فيزيك جانە ماتەماتيك. رىچاگ ەرەجەسىن تاعايىنداعان، گيدروستاتيكا زاڭىن اشقان. (ارحيمەد)
8. فيزيكا تاريحىندا «ەكىنشى ۇستاز» اتانعان ءبىزدىڭ ۇلى بابامىز؟
(ءابۋ ناسىر ءال - فارابي)
9. 1543ج «اسپان سفەرالارىنىڭ اينالۋى تۋرالى» ەڭبەگى جارىق كورگەن جانە گەليوسەنترلىك جۇيەنى جاساعان ۇلى پولياك عالىمى؟
(نيكولاي كوپەرنيك)
ءىىى - كەزەڭ. پوليگلوت.
كەلدى كەزەك پوليگلوتتى شەشۋگە،
جاۋاپتاردى اۋدارۋعا ءۇش تىلدە.
قازاق، ورىس، اعىلشىندى بىلسەڭىز،
7 ۇپاي، شاكىرت ساعان نەسىبە. (بەلگى بەرۋ كەرەك)
1. اسا قاجەت ومىرگە حالىق ءۇشىن،
پايدالانامىز كۇن سايىن جارىق ءۇشىن. (توك، توك، current [كاررەنت])
2. جالعىز باعىت بىلەرى،
بۇرعانىڭا كونبەيدى.
جول كورسەتىپ بەرەدى
ءبىراق ءوزى كورمەيدى. (كومپاس، compass [كامپاس])
3. تۋىستارىن شەتىنەن،
وبەدى دە بەتىنەن.
بالا - شاعا ۇساعىن،
باۋىرىنا قىسادى. (ماگنيت، magnet [ماگنەت])
4. كوككە قاراعان، جۇلدىز ساناعان. (تەلەسكوپ، telescope [تەليسكوۋپ])
5. تار شەڭبەردى اينالىپ،
تۇر قۇدىقتا بايلانىپ.
قاعا بەرەر تاڭدايدى،
ادەتىنەن تانبايدى (ساعات، چاسى، clok [كلوك])
6. قوزعالىسقا كەلتىرىپ،
جىلدامدىعىن بەرەدى.
ولشەمدەرىن قاراساق،
نيۋتونعا ول كەلەدى. (كۇش، سيلا، strength [سترەنزسى])
7. جوعالمايدى ەشقاشان،
تۇرلەندىرسەك ەگەر دە.
باسقا كۇيگە اۋىسقان،
جۇمىس ىستەيدى ءارقاشان. (ەنەرگيا، ەنەرگيا، energy [ەنەدجي])
8. جوق وزىندە باس تا، قاستا، مويىن دا
ۇزىندىعى جاعۋلى تۇر بويىندا (سىزعىش، a ruler /ايرۋلەر/)
9. سۋعا سالساڭ باتپايدى
وتقا سالساڭ جانبايدى (مۇز)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: قىسىم تاراۋىنا ەسەپتەر شىعارۋ. (پرەزەنتاسياسىمەن)
