حيميالىق فورمۋلالار بويىنشا ەسەپتەۋلەر
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حيميالىق فورمۋلالار بويىنشا ەسەپتەۋلەر
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ «ۆالەنتتىلىك» ۇعىمىن تەكسەرۋ جانە حيميالىق فورمۋلا ارقىلى ەلەمەنتتى قوسىلىستاردىڭ ۆالەنتتىلىگىن جانە ۆالەنتتىلىك بويىنشا فورمۋلا قۇرۋ بىلىكتىگىن، حيميالىق فورمۋلا بويىنشا ەسەپتەر شىعارۋعا قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ەلەمەنتتەردىڭ تاڭبالارىن، ۆالەنتتىلىكتى قولدانىپ، حيميالىق فورمۋلا جازۋ جانە ەسەپتەر شىعارۋ داعدىسىن دامىتۋ، لوگيكالىق ەسەپتەر شىعارۋعا داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وزگەنى تىڭداپ، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا، ءوزارا كومەگىن قالىپتاستىرا وتىرىپ ءوز بىلىمىنە عانا ەمەس، وزگە وقۋشىنىڭ دا بىلىمىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا داعدىلاندىرۋ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: ساياحات ساباق
ءادىسى: دەڭگەيلىك تاپسىرمالار،
ءتيپى: بەكىتۋ ساباعى
ءپانارالىق بايلانىسى: بيولوگيا، مەديسينا.
كورنەكىلىگى: سلايدتار جيناعى، پەريودتىق كەستە، ديداكتيكالىق ۇلەستىرمەلەر، جەتوندار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ ساباققا ازىرلىگىن تەكسەرۋ، توپقا ءبولۋ، ساياحات ساباقتىڭ جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. ساياحاتتىڭ بارىسى:
ءى. ساياحاتقا شىعۋعا دايىندىق (وقۋشىلارعا ساياحاتقا شىعۋ ءۇشىن بويىنشا ءار قاتارعا 10 سۇراق بەرىلەدى).
1 توپقا:
1. حيميا ءپانى نەنى زەرتتەيدى؟ (زاتتاردىڭ قاسيەتتەرىن، باسقا زاتتارعا اينالىپ تۇرلەنۋىن قاراستىرادى.)
2. زاتتار دەگەنىمىز نە؟ (زاتتار - دەنەلەردى قۇراۋشىلار.)
3. فيزيكالىق قۇبىلىس دەگەنىمىز نە؟ (دەنە رەتىندەگى اگرەگاتتىق كۇيى عانا وزگەرىسكە ۇشىراپ، زات رەتىندەگى تابيعاتى وزگەرىسسىز قالادى)
4. حيميالىق رەاكسيا دەگەنىمىز نە؟ (باستاپقى الىنعان زاتتىڭ قۇرامى وزگەرىپ، جاڭا زاتتار ءتۇزىلۋى.)
5. مولەكۋلا دەگەنىمىز نە؟ (مولەكۋلا - زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەگى)
6. كۇردەلى زاتتار دەگەنىمىز نە؟ (ەكى نەمەسە ودان دا كوپ اتوم تۇرلەرى بولاتىن زاتتار كۇردەلى زاتتار دەپ اتالادى).
7. حيميالىق قوسىلىس دەگەنىمىز نە؟ (جاي جانە كۇردەلى زاتتار - حيميالىق قوسىلىس دەپ اتالادى).
2 - توپقا:
1. حيميانىڭ باستى مىندەتتەرى؟ (زاتتاردىڭ قاسيەتىن زەرتتەۋ، ادام يگىلىنە جۇمساۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، ونەركاسىپتەردە قولدانۋ مۇمكىندىگىن انىقتاۋ).
2. قۇرامىنا كىرەتىن زاتتاردىڭ بولشەكتەرى ميكروسكوپ ارقىلى دا كورىنبەيتىن قوسپا قالاي اتالادى؟ (بىرتەكتى)
3. زاتتاردىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرى؟ (سۇيىق، گاز، قاتتى)
4. قوسپالار دەگەنىمىز نە؟ (قوسپا ەكى نەمەسە ودان دا كوپ زاتتاردان تۇرادى).
5. حيميالىق رەاكسيانىڭ بەلگىلەرى؟ (تۇنبانىڭ ءتۇزىلۋى، ەرۋى، گازدىڭ ءبولىنۋى، جارىق، جىلۋ ءبولىنۋى، ءيىستىڭ شىعۋى، ءتۇسىنىڭ وزگەرۋى).
6. جاي زاتتار دەگەنىمىز نە؟ (زاتتىڭ قۇرامىنا ءبىر عانا اتوم ءتۇرى كىرەدى).
7. حيميالىق ەلەمەنت دەگەنىمىز نە؟ (زاتتىڭ قۇرام بولىگى، جەكەلەگەن اتومنىڭ ءبىر ءتۇرى).
3 توپقا:
1. حيميالىق فورمۋلا نەنى كورسەتەدى؟ (زاتتاردىڭ قۇرامىن).
2. ۆالەنتتىلىك دەگەنىمىز نە؟ (حيميالىق ەلەمەنت اتومىنىڭ باسقا حيميالىق ەلەمەنت اتومدارىنىڭ بەلگىلى ءبىر سانىن وزىنە قوسىپ الۋ قابىلەتى).
3. سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسسا؟ ( بەرىلگەن زات مولەكۋلاسىنىڭ ماسساسى كومىرتەك اتومى ماسساسىنىڭ 1/12 بولىگىنەن نەشە ەسە اۋىر ەكەنىن بىلدىرەدى).
4. سالىستىرمالى اتومدىق ماسسا؟ (بەرىلگەن ەلەمەنتتىڭ ماسساسى، كومىرتەك اتومى ماسساسىنىڭ 1/12 بولىگىنەن نەشە ەسە اۋىر ەكەنىن كورسەتەتىن سان).
5. وتتەگىنىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى؟ 16
6. حيميالىق فورمۋلا دەگەنىمىز نە؟ (زاتتىڭ قۇرامىن حيميالىق ەلەمەنت تاڭبالارى جانە يندەكستەرى كومەگىمەن شارتتى تۇردە بەينەلەۋ).
7. حيميالىق فورمۋلاداعى يندەكس نەنى كورسەتەدى؟ (زاتتىڭ قۇرامىنداعى ەلەمەنتتەردىڭ اتوم سانىن كورسەتەدى).
ءىى. «مەندەليەۆيي» جازىعى
ءى كەزەڭ "بوي سەرگىتۋ" سۇراقتارى (3 توپقا 2 سۇراقتان بەرىلىپ ولاردى تالداۋعا ۋاقىت بولىنەدى. ءار توپتان ءبىر وكىل جاۋاپ بەرەدى، ال باسەكەلەس توپ دۇرىستىعىن ۇلگى بويىنشا قاداعالاپ وتىرادى. سۇراقتارعا ەڭ دۇرىس جاۋاپ بەرگەن توپ ۇتادى.).
1. بۇل ەلەمەنتتىڭ ەڭ كوپ كونسەنتراسياسى كوزدىڭ قاراشىعىندا جيناقتالعان. رەت سانى 56، ۆالەنتتىلىگى ءىى. وسى ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسىن، ۆالەنتتىگىن اتا. (باريي - ۆا، 137، 33).
2. سولتۇستىك ورحيدەياسى وسى ەلەمەنتكە باي توپىراقتا وسەدى. سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 40 - قا تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، رەت سانىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (كالسيي - سا، 20 - ءىى).
3. بۇل ەلەمەنت جەتىسپەگەن جاعدايدا وسىمدىكتىڭ بويى وسپەيدى، جەمىسىنىڭ جەتىلۋى تەجەلەدى. رەت سانى 15 تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (فوسفور - ر - پە - 15 - ءىىى، V ).
4. رايحان گ ۇلىنىڭ قىزعىلت گۇل كۇلتەشەسى بۇل ەلەمەنت كوپ بولعان جاعدايدا كوككە، ءتىپتى قارا تۇسكە بويالۋى مۇمكىن. سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 63، 5 - كە تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، رەت سانىن، تاڭباسىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (مىس - Cu - كۋپرۋم - 29 - I، II)
5. بۇل ەلەمەنت ءتىلدىڭ سىلەكەي بەزىندە جيناقتالعان. سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 119 - عا تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، رەت سانىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (قالايى - Pb - 50 - II، IV)
6. اعزاداعى قانعا قىزىل ءتۇس بەرەدى، گەموگلوبيننىڭ قۇرامىنا كىرەدى. رەت سانىن 26 - عا تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (تەمىر - Fe - 56 - ءىى، ءىىى)
ءىىى. "فورمۋلالار". دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
ا دەڭگەيى: 1 باللدىق.
1) ۆالەنتتىلىكتەرىنە بايلانىستى ءار قاتارداعى ءبىر «ارتىق» ەلەمەنتتى كورسەتىڭدەر:
K، Na، Mg، H، Li
Ca، O، Ba، Al، Zn
Cu، O، C، Fe، P
2) قاتەلەردى تۇزە:
Mg2S2 __ Mg2S ------ Na2S ____------------ NaO _Na2O _
AlO3 __ Al2O3_ -------- PH2 __ PH3__------ Fe2O __ Fe2O3
3) حيميالىق فورمۋلالاردى جاز:
ازوتتىڭ ەكى اتومىنان تۇراتىن ونىڭ ءبىر مولەكۋلاسى __N2_______
مىستىڭ ءبىر اتومى مەن وتتەكتىڭ ءبىر اتومىنان تۇراتىن مىس وكسيدىنىڭ ەكى مولەكۋلاسى ___2CuO___________________
ءاليۋمينييدىڭ ەكى اتومى مەن وتتەكتىڭ ءۇش اتومىنان تۇراتىن اليۋمينيي وكسيدىنىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسى__ Al2O3________
2 بالدىق:
1) كۇردەلى زات Mn2O7 مولەكۋلاسىنداعى ەلەمەنتتەردىڭ ماسسالىق ۇلەستەرىن تاپ. ج: Mn - 49، 5%، و - 50، 4%.
2) «كاليي - مارگانەس - و - ءتورت» - قوسىلىسىنىڭ فورمۋلاسىن جازىپ، سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن تاپ. ج: 158
3) كۇكىرت قىشقىلىنىڭ فورمۋلاسىنا H2SO4 ساي ەلەمەنتتەردىڭ ماسسالىق قاتىناستارىن ەسەپتەپ شىعارىڭدار. ج: 1: 16: 32
3 بالدىق: حيميالىق قوسىلىستاردىڭ فورمۋلاسىن انىقتاۋ:
1. قاراپايىم تەڭىز جانۋارى تەڭىز اتىنىڭ قاڭقا سۇيەگى قۇرامىندا 47، 83% - سترونسيي، 34، 78% وتتەك، 17، 39% كۇكىرت بولسا، مولەكۋلالىق فورمۋلاسى قانداي؟ ج: 1: 4: 1
2. ءسىزدى قۇمىرسقا شاققاندا شاققان جەرىڭىز قۇمىرسقادان بولىنەتىن قىشقىلدىڭ اسەرىنەن اشيدى. ول قىشقىلدىڭ قۇرامىندا: 26، 09% - كومىرتەگى، 4، 35% - سۋتەگى، 96، 50% - وتتەگى بار بولسا، قىشقىلدىڭ فورمۋلاسى قانداي؟
1: 2: 3
3. "باريي بوتقاسى" دەپ اتالاتىن اسقازاندى رەنتگەن ارقىلى تەكسەرۋدە جەگىزەتىن پرەپاراتتىڭ قۇرامىندا 58، 80% باريي، 13، 73% - كۇكىرت، 27، 47% - وتتەگى بولاتىنى بەلگىلى بولسا، فورمۋلاسى قانداي؟ ج: 1: 1: 4
ءىV. "شىڭدى باعىندىر".
ءماتىن - 1.
اس تۇزى NaCl ادام جانە جانۋار اعزاسىنداعى نەگىزگى قۇرام بولىگى. ەرەسەك ادامنىڭ دەنەسىندە 200گ. NaCl تۇز بولادى، ونىڭ 45گ قاندا ەريدى. تۇز اعزا مەن ۇلپانى قۇرايتىن جاسۋشا قىزمەتىن قالىپتاندىرادى. ادام تاۋلىگىنە 5 - 6 گرامداي اس تۇزىن پايدالانسا، جەتكىلىكتى. تۇز جەتىسپەسە نەمەسە كۇندەلىكتى مولشەردەن ارتىپ كەتسە اعزاعا زيانىن تيگىزەدى. ارتەريالدىق قىسىمنىڭ كوتەرىلۋىنە اكەلەدى.
№1. تۇزدىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن ەسەپتە. ج: 58، 5
№2. تۇزدىڭ قانداعى ماسسالىق ۇلەسىن ەسەپتە. ج: 22، 5%
№3. 5گ NaCl تۇزبەن بىرگە اعزاعا تۇسكەندەگى ءناترييدىڭ ماسساسىن ەسەپتە.
ج: 1، 9گ
ءماتىن - 2.
سۋ دەنە تەمپەراتۋراسىن تۇراقتاندىرادى، ازىق، قالدىق، وتتەگىنى تاسىمالدايدى، بۇيرەك جانە باۋىرداعى قالدىقتاردى (شلاك) تازالايدى.
دەنەدە بولاتىن كۇنىنە 2 - 4 ليتر سۋ شىعىنىنىڭ ورنىن قايتا تولتىرىپ وتىرۋ قاجەت. ادام اعزاسىندا ورتاشا ەسەپپەن العاندا 15 - 20% – ءنارۋىز، 0، 6% – كومىرسۋ، 19% – ماي، 5، 8% – مينەرالدى تۇز جانە 60% سۋ بولاتىنى ەسەپتەلگەن.
قاننىڭ 83 پايىزى، بۇلشىق ەتتەردىڭ 75 پايىزى، ميدىڭ 74 پايىزى، سۇيەكتەردىڭ 22 پايىزى سۋدان تۇرادى. دەنەدە 20 پايىز سۋ جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ بولۋى وتە ءقاۋىپتى جانە ول ولىمگە دەيىن جەتەلەيدى.
№1. سۋدىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن ەسەپتە. ج: 18
№2. قۇرامىنداعى ەلەمەنتتەردىڭ ماسسالىق ۇلەستەرىن ەسەپتە. ج: 11، 1%، 88، 8%
№3.. ەرەسەك ادامنىڭ 70كگ سالماعىندا 60% سۋ بولسا، سۋدىڭ ماسساسى قانداي بولادى؟ ج: 42ل
V. قورىتىندى.
1. باعالاۋ.
2. بۇگىنگى ساباقتا نە بىلدىڭدەر؟
3. نە قيىن بولدى؟
4. نە قىزىق بولدى؟
Vءى. ءۇي جاعالاۋى. ءۇي تاپسىرماسى.
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ «ۆالەنتتىلىك» ۇعىمىن تەكسەرۋ جانە حيميالىق فورمۋلا ارقىلى ەلەمەنتتى قوسىلىستاردىڭ ۆالەنتتىلىگىن جانە ۆالەنتتىلىك بويىنشا فورمۋلا قۇرۋ بىلىكتىگىن، حيميالىق فورمۋلا بويىنشا ەسەپتەر شىعارۋعا قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ەلەمەنتتەردىڭ تاڭبالارىن، ۆالەنتتىلىكتى قولدانىپ، حيميالىق فورمۋلا جازۋ جانە ەسەپتەر شىعارۋ داعدىسىن دامىتۋ، لوگيكالىق ەسەپتەر شىعارۋعا داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وزگەنى تىڭداپ، ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا، ءوزارا كومەگىن قالىپتاستىرا وتىرىپ ءوز بىلىمىنە عانا ەمەس، وزگە وقۋشىنىڭ دا بىلىمىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا داعدىلاندىرۋ، ءوزىن - ءوزى باسقارۋعا تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: ساياحات ساباق
ءادىسى: دەڭگەيلىك تاپسىرمالار،
ءتيپى: بەكىتۋ ساباعى
ءپانارالىق بايلانىسى: بيولوگيا، مەديسينا.
كورنەكىلىگى: سلايدتار جيناعى، پەريودتىق كەستە، ديداكتيكالىق ۇلەستىرمەلەر، جەتوندار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ ساباققا ازىرلىگىن تەكسەرۋ، توپقا ءبولۋ، ساياحات ساباقتىڭ جوسپارىمەن تانىستىرۋ.
ءىى. ساياحاتتىڭ بارىسى:
ءى. ساياحاتقا شىعۋعا دايىندىق (وقۋشىلارعا ساياحاتقا شىعۋ ءۇشىن بويىنشا ءار قاتارعا 10 سۇراق بەرىلەدى).
1 توپقا:
1. حيميا ءپانى نەنى زەرتتەيدى؟ (زاتتاردىڭ قاسيەتتەرىن، باسقا زاتتارعا اينالىپ تۇرلەنۋىن قاراستىرادى.)
2. زاتتار دەگەنىمىز نە؟ (زاتتار - دەنەلەردى قۇراۋشىلار.)
3. فيزيكالىق قۇبىلىس دەگەنىمىز نە؟ (دەنە رەتىندەگى اگرەگاتتىق كۇيى عانا وزگەرىسكە ۇشىراپ، زات رەتىندەگى تابيعاتى وزگەرىسسىز قالادى)
4. حيميالىق رەاكسيا دەگەنىمىز نە؟ (باستاپقى الىنعان زاتتىڭ قۇرامى وزگەرىپ، جاڭا زاتتار ءتۇزىلۋى.)
5. مولەكۋلا دەگەنىمىز نە؟ (مولەكۋلا - زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتىن ساقتايتىن ەڭ كىشى بولشەگى)
6. كۇردەلى زاتتار دەگەنىمىز نە؟ (ەكى نەمەسە ودان دا كوپ اتوم تۇرلەرى بولاتىن زاتتار كۇردەلى زاتتار دەپ اتالادى).
7. حيميالىق قوسىلىس دەگەنىمىز نە؟ (جاي جانە كۇردەلى زاتتار - حيميالىق قوسىلىس دەپ اتالادى).
2 - توپقا:
1. حيميانىڭ باستى مىندەتتەرى؟ (زاتتاردىڭ قاسيەتىن زەرتتەۋ، ادام يگىلىنە جۇمساۋ، اۋىل شارۋاشىلىعىندا، ونەركاسىپتەردە قولدانۋ مۇمكىندىگىن انىقتاۋ).
2. قۇرامىنا كىرەتىن زاتتاردىڭ بولشەكتەرى ميكروسكوپ ارقىلى دا كورىنبەيتىن قوسپا قالاي اتالادى؟ (بىرتەكتى)
3. زاتتاردىڭ اگرەگاتتىق كۇيلەرى؟ (سۇيىق، گاز، قاتتى)
4. قوسپالار دەگەنىمىز نە؟ (قوسپا ەكى نەمەسە ودان دا كوپ زاتتاردان تۇرادى).
5. حيميالىق رەاكسيانىڭ بەلگىلەرى؟ (تۇنبانىڭ ءتۇزىلۋى، ەرۋى، گازدىڭ ءبولىنۋى، جارىق، جىلۋ ءبولىنۋى، ءيىستىڭ شىعۋى، ءتۇسىنىڭ وزگەرۋى).
6. جاي زاتتار دەگەنىمىز نە؟ (زاتتىڭ قۇرامىنا ءبىر عانا اتوم ءتۇرى كىرەدى).
7. حيميالىق ەلەمەنت دەگەنىمىز نە؟ (زاتتىڭ قۇرام بولىگى، جەكەلەگەن اتومنىڭ ءبىر ءتۇرى).
3 توپقا:
1. حيميالىق فورمۋلا نەنى كورسەتەدى؟ (زاتتاردىڭ قۇرامىن).
2. ۆالەنتتىلىك دەگەنىمىز نە؟ (حيميالىق ەلەمەنت اتومىنىڭ باسقا حيميالىق ەلەمەنت اتومدارىنىڭ بەلگىلى ءبىر سانىن وزىنە قوسىپ الۋ قابىلەتى).
3. سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسسا؟ ( بەرىلگەن زات مولەكۋلاسىنىڭ ماسساسى كومىرتەك اتومى ماسساسىنىڭ 1/12 بولىگىنەن نەشە ەسە اۋىر ەكەنىن بىلدىرەدى).
4. سالىستىرمالى اتومدىق ماسسا؟ (بەرىلگەن ەلەمەنتتىڭ ماسساسى، كومىرتەك اتومى ماسساسىنىڭ 1/12 بولىگىنەن نەشە ەسە اۋىر ەكەنىن كورسەتەتىن سان).
5. وتتەگىنىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى؟ 16
6. حيميالىق فورمۋلا دەگەنىمىز نە؟ (زاتتىڭ قۇرامىن حيميالىق ەلەمەنت تاڭبالارى جانە يندەكستەرى كومەگىمەن شارتتى تۇردە بەينەلەۋ).
7. حيميالىق فورمۋلاداعى يندەكس نەنى كورسەتەدى؟ (زاتتىڭ قۇرامىنداعى ەلەمەنتتەردىڭ اتوم سانىن كورسەتەدى).
ءىى. «مەندەليەۆيي» جازىعى
ءى كەزەڭ "بوي سەرگىتۋ" سۇراقتارى (3 توپقا 2 سۇراقتان بەرىلىپ ولاردى تالداۋعا ۋاقىت بولىنەدى. ءار توپتان ءبىر وكىل جاۋاپ بەرەدى، ال باسەكەلەس توپ دۇرىستىعىن ۇلگى بويىنشا قاداعالاپ وتىرادى. سۇراقتارعا ەڭ دۇرىس جاۋاپ بەرگەن توپ ۇتادى.).
1. بۇل ەلەمەنتتىڭ ەڭ كوپ كونسەنتراسياسى كوزدىڭ قاراشىعىندا جيناقتالعان. رەت سانى 56، ۆالەنتتىلىگى ءىى. وسى ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسىن، ۆالەنتتىگىن اتا. (باريي - ۆا، 137، 33).
2. سولتۇستىك ورحيدەياسى وسى ەلەمەنتكە باي توپىراقتا وسەدى. سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 40 - قا تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، رەت سانىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (كالسيي - سا، 20 - ءىى).
3. بۇل ەلەمەنت جەتىسپەگەن جاعدايدا وسىمدىكتىڭ بويى وسپەيدى، جەمىسىنىڭ جەتىلۋى تەجەلەدى. رەت سانى 15 تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (فوسفور - ر - پە - 15 - ءىىى، V ).
4. رايحان گ ۇلىنىڭ قىزعىلت گۇل كۇلتەشەسى بۇل ەلەمەنت كوپ بولعان جاعدايدا كوككە، ءتىپتى قارا تۇسكە بويالۋى مۇمكىن. سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 63، 5 - كە تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، رەت سانىن، تاڭباسىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (مىس - Cu - كۋپرۋم - 29 - I، II)
5. بۇل ەلەمەنت ءتىلدىڭ سىلەكەي بەزىندە جيناقتالعان. سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى 119 - عا تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، رەت سانىن، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (قالايى - Pb - 50 - II، IV)
6. اعزاداعى قانعا قىزىل ءتۇس بەرەدى، گەموگلوبيننىڭ قۇرامىنا كىرەدى. رەت سانىن 26 - عا تەڭ. ەلەمەنتتىڭ اتىن، تاڭباسىن، سالىستىرمالى اتومدىق ماسساسى، ۆالەنتتىگىن كورسەت. (تەمىر - Fe - 56 - ءىى، ءىىى)
ءىىى. "فورمۋلالار". دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
ا دەڭگەيى: 1 باللدىق.
1) ۆالەنتتىلىكتەرىنە بايلانىستى ءار قاتارداعى ءبىر «ارتىق» ەلەمەنتتى كورسەتىڭدەر:
K، Na، Mg، H، Li
Ca، O، Ba، Al، Zn
Cu، O، C، Fe، P
2) قاتەلەردى تۇزە:
Mg2S2 __ Mg2S ------ Na2S ____------------ NaO _Na2O _
AlO3 __ Al2O3_ -------- PH2 __ PH3__------ Fe2O __ Fe2O3
3) حيميالىق فورمۋلالاردى جاز:
ازوتتىڭ ەكى اتومىنان تۇراتىن ونىڭ ءبىر مولەكۋلاسى __N2_______
مىستىڭ ءبىر اتومى مەن وتتەكتىڭ ءبىر اتومىنان تۇراتىن مىس وكسيدىنىڭ ەكى مولەكۋلاسى ___2CuO___________________
ءاليۋمينييدىڭ ەكى اتومى مەن وتتەكتىڭ ءۇش اتومىنان تۇراتىن اليۋمينيي وكسيدىنىڭ مولەكۋلالىق فورمۋلاسى__ Al2O3________
2 بالدىق:
1) كۇردەلى زات Mn2O7 مولەكۋلاسىنداعى ەلەمەنتتەردىڭ ماسسالىق ۇلەستەرىن تاپ. ج: Mn - 49، 5%، و - 50، 4%.
2) «كاليي - مارگانەس - و - ءتورت» - قوسىلىسىنىڭ فورمۋلاسىن جازىپ، سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن تاپ. ج: 158
3) كۇكىرت قىشقىلىنىڭ فورمۋلاسىنا H2SO4 ساي ەلەمەنتتەردىڭ ماسسالىق قاتىناستارىن ەسەپتەپ شىعارىڭدار. ج: 1: 16: 32
3 بالدىق: حيميالىق قوسىلىستاردىڭ فورمۋلاسىن انىقتاۋ:
1. قاراپايىم تەڭىز جانۋارى تەڭىز اتىنىڭ قاڭقا سۇيەگى قۇرامىندا 47، 83% - سترونسيي، 34، 78% وتتەك، 17، 39% كۇكىرت بولسا، مولەكۋلالىق فورمۋلاسى قانداي؟ ج: 1: 4: 1
2. ءسىزدى قۇمىرسقا شاققاندا شاققان جەرىڭىز قۇمىرسقادان بولىنەتىن قىشقىلدىڭ اسەرىنەن اشيدى. ول قىشقىلدىڭ قۇرامىندا: 26، 09% - كومىرتەگى، 4، 35% - سۋتەگى، 96، 50% - وتتەگى بار بولسا، قىشقىلدىڭ فورمۋلاسى قانداي؟
1: 2: 3
3. "باريي بوتقاسى" دەپ اتالاتىن اسقازاندى رەنتگەن ارقىلى تەكسەرۋدە جەگىزەتىن پرەپاراتتىڭ قۇرامىندا 58، 80% باريي، 13، 73% - كۇكىرت، 27، 47% - وتتەگى بولاتىنى بەلگىلى بولسا، فورمۋلاسى قانداي؟ ج: 1: 1: 4
ءىV. "شىڭدى باعىندىر".
ءماتىن - 1.
اس تۇزى NaCl ادام جانە جانۋار اعزاسىنداعى نەگىزگى قۇرام بولىگى. ەرەسەك ادامنىڭ دەنەسىندە 200گ. NaCl تۇز بولادى، ونىڭ 45گ قاندا ەريدى. تۇز اعزا مەن ۇلپانى قۇرايتىن جاسۋشا قىزمەتىن قالىپتاندىرادى. ادام تاۋلىگىنە 5 - 6 گرامداي اس تۇزىن پايدالانسا، جەتكىلىكتى. تۇز جەتىسپەسە نەمەسە كۇندەلىكتى مولشەردەن ارتىپ كەتسە اعزاعا زيانىن تيگىزەدى. ارتەريالدىق قىسىمنىڭ كوتەرىلۋىنە اكەلەدى.
№1. تۇزدىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن ەسەپتە. ج: 58، 5
№2. تۇزدىڭ قانداعى ماسسالىق ۇلەسىن ەسەپتە. ج: 22، 5%
№3. 5گ NaCl تۇزبەن بىرگە اعزاعا تۇسكەندەگى ءناترييدىڭ ماسساسىن ەسەپتە.
ج: 1، 9گ
ءماتىن - 2.
سۋ دەنە تەمپەراتۋراسىن تۇراقتاندىرادى، ازىق، قالدىق، وتتەگىنى تاسىمالدايدى، بۇيرەك جانە باۋىرداعى قالدىقتاردى (شلاك) تازالايدى.
دەنەدە بولاتىن كۇنىنە 2 - 4 ليتر سۋ شىعىنىنىڭ ورنىن قايتا تولتىرىپ وتىرۋ قاجەت. ادام اعزاسىندا ورتاشا ەسەپپەن العاندا 15 - 20% – ءنارۋىز، 0، 6% – كومىرسۋ، 19% – ماي، 5، 8% – مينەرالدى تۇز جانە 60% سۋ بولاتىنى ەسەپتەلگەن.
قاننىڭ 83 پايىزى، بۇلشىق ەتتەردىڭ 75 پايىزى، ميدىڭ 74 پايىزى، سۇيەكتەردىڭ 22 پايىزى سۋدان تۇرادى. دەنەدە 20 پايىز سۋ جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ بولۋى وتە ءقاۋىپتى جانە ول ولىمگە دەيىن جەتەلەيدى.
№1. سۋدىڭ سالىستىرمالى مولەكۋلالىق ماسساسىن ەسەپتە. ج: 18
№2. قۇرامىنداعى ەلەمەنتتەردىڭ ماسسالىق ۇلەستەرىن ەسەپتە. ج: 11، 1%، 88، 8%
№3.. ەرەسەك ادامنىڭ 70كگ سالماعىندا 60% سۋ بولسا، سۋدىڭ ماسساسى قانداي بولادى؟ ج: 42ل
V. قورىتىندى.
1. باعالاۋ.
2. بۇگىنگى ساباقتا نە بىلدىڭدەر؟
3. نە قيىن بولدى؟
4. نە قىزىق بولدى؟
Vءى. ءۇي جاعالاۋى. ءۇي تاپسىرماسى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
