يت – جەتى قازىنانىڭ ءبىرى
تاقىرىبى: «يت – جەتى قازىنانىڭ ءبىرى»
ىزدەنىس جۇمىسى
كىرىسپە
ءۇي جانۋارى يت تۋرالى ءبىز نە بىلەمىز؟ ءيتتى جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەگەن ساۋال مەنى قىزىقتىردى. سوندىقتان يت تۋرالى مالىمەتتەردى جيناۋ قاجەتتىلىگىن ءتۇسىندىم.
مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ ماقساتى: يتتەردىڭ شىعۋ تاريحىن، ولاردىڭ تۇرلەرىن، تىرشىلىگىن، مەكەن ورتاسىن زەرتتەي وتىرىپ ادامعا تيگىزەتىن پايداسىن انىقتاۋ.
مىندەتتەرى:
1. ءيتتىڭ شىعۋ تاريحىن انىقتاۋ.
2. ءيتتىڭ تۇرلەرىن ءبىلۋ، سونىڭ ىشىندە قازاق يتتەرىنىڭ تۇرلەرىن زەرتتەۋ.
3. ءيتتىڭ اتقاراتىن قىزمەتى جانە ولاردى كۇتۋ تۋرالى مالىمەت جيناۋ.
4. يتتەردەن كەلەتىن زياندار تۋرالى اقپارات جيناۋ.
ءيتتىڭ شىعۋ تاريحى
يت – قاسقىر تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش. يتتەر شامامەن ب. ز. ب. 15 – 10 مىڭ جىل بۇرىن قولعا ۇيرەتىلگەن دەپ ەسەپتەلەدى. بۇلار – ناعىز ەتقورەكتى جانۋارلار. تىستەرىنىڭ ىشىندە ەڭ جاقسى دامىعانى – ازۋ ءتىسى. الدىڭعى اياقتارىندا 5 باشاي، ارتقى اياعىندا 4 باشاي بولادى. يتتەردىڭ ەستۋ، كورۋ، ءيىس سەزۋ مۇشەلەرى وتە جاقسى جەتىلگەن. ۇيرەتۋگە وتە بەيىم بولادى. جىنىستىق جاعىنان توبەتى 10 – 12 ايدا، قانشىعى 7 – 8 ايدا جەتىلەدى، جىلىنا 1 – 2 رەت ۇيىعادى. بۋازدىق مەرزىمى 58 – 65 كۇن، قانشىعى 1 – 2، كەيدە 12 – 18 سوقىر، ساڭىراۋ، ءتىسسىز كۇشىكتەر تابادى. قۇلاعى 5 – 8، كوزى 10 – 14 كۇننەن كەيىن اشىلىپ، ءسۇت تىستەرى 20 – 30 كۇننەن كەيىن شىعا باستايدى. كۇشىكتەرى ەنەسىن 1 – 1، 5 ايداي ەمەدى. يتتەر 10 – 12 جىلداي تىرشىلىك ەتەدى. ءقازىر دۇنيە جۇزىندە يتتەردىڭ 400 تۇقىمى بەلگىلى.
يتتەردىڭ تۇرلەرى
قازىرگى كەزدە يت تۇقىمىنا قاراي بىرنەشە توپتارعا بولىنەدى: شپيسەتارىزدىلەر بۇعان تەرەرلەر مەن دوبەرمان - پينچەرلەر جاتادى؛ تازى يتتەر مەن وۆچاركالار؛ ازيا، امەريكا، اۆستراليا قۇرلىعىنا ءتان يتتەر؛ وڭتۇستىك جارتى شار يتتەرى
بوكسور ءيتى
نەمىس وۆچاركاسى
ورتا ازيا وۆچاركالارى
دوگ
دوبەرمان
سپانيەل
حاسكي
قازاقتىڭ يت تۇرلەرى
قازاقتاردىڭ يت ۇستاپ - باپتاۋى
ءيتتىڭ قازاق تۇرمىسىنداعى ءمانى
باسقا دا مۇسىلمان حالىقتارى سياقتى، قازاقتار دا ءيتتى ارام جانۋار دەپ قابىلداعانىمەن، ولاردى تۇرمىس - تىرشىلىگىندە كوپ پايدالانعان. كوشپەندى قازاق تۇرمىسىندا ءيتتىڭ ۇلكەن ءمانى بار، ول ونىڭ ءۇيى مەن مال - جانىن قورعاعان. ءيتتىڭ قويشىنىڭ ەڭبەگىندە اتقاراتىن ءرولى اسا ماڭىزدى. دالا قاسقىرى مالعا جاقىنداعاننان ءۇرىپ، قويشىعا جەتكىزىپ، مالدىڭ دالا جىرتقىشىنىڭ اۋزىنا تۇسپەۋىنىڭ الدىن الادى. مالشى قازاقتاردىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ قاسقىرعا قارسى ۇرگەن دىبىسى جاي كەزدەرى ۇرگەنىنەن باسقاشا بولىپ كەلەدى. تۇندە بۇكىل اۋىل تارس ۇيقىدا جاتقاندا، يتتەر كىرپىكتەرىن ىلمەستەن ولاردىڭ ۇيقىسىن قورعاپ شىعادى.
يتتەردىڭ سانى
قازاقتاردىڭ كوپشىلىگى ءبىر - ءبىر يتتەن ۇستايدى، ءىرى مالشىلار 10 - نان ۇستايدى، ورتاشا ەسەپپەن العاندا، ءار ۇيگە 2 يتتەن كەلەدى
قۇماي تازى
"قۇماي تازى" قازاقتىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان اڭشى ءيتى. ول وتە جىلدام ءارى العىر، 6 ايىنان باستاپ اڭشىلىققا ۇيرەتەدى 8 - 9 ايىندا اڭعا قوسادى. "قۇماي تازى" اڭشىلىققا تەز ۇيرەنىپ كەتەدى، ونىڭ ءوزىنىڭ اڭشىلىق قاسيەتى بولادى. "قۇماي تازىنىڭ" وزگە ءيىسى بولمايدى ياعني جامان ءيىسى.
تازىنىڭ مىنەز - قۇلىعى. يت 1، 5 - 2 جاسىندا تولىق جەتىلىپ، ۇيىعادى. 58 - 65 كۇن وتكەندە كوزدەرى جۇمىلعان، قۇلاعى ەستىمەيتىن، ءتىسسىز قىزىل يەك، سوقىر، ساڭىراۋ كۇشىكتەر تۋادى. شامامەن ءبىر اپتا وتكەندە قۇلاق تەسىكتەرى اشىلىپ، ونان تاعى ون كۇن وتكەندە كوزىن اشادى، ءبىر ايدا ءسۇت تىستەرى شىعادى. قازاقتار باۋىرىن جاڭا كوتەرگەن كەزىندە تازى كۋشىگىن قىرعاباۋىن بەرىپ، ۇيىنە اكەلەدى دە، ماپەلەۋدى باستايدى. ارام مەن قارام، ادال مەن ساۋاپتى، ءتارتىپتى
يتتەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتى
يتتەردى كۇندەلىكتى تۇرمىستا پايدالانۋىنا قاراي 3 توپقا بىرىكتىرەدى: اڭشى يتتەر، كۇزەت ءيتى جانە ۇيدە ۇستالاتىن دەكوراتيۆتى (ءسان ءۇشىن) يتتەر.
باقتاشى يتتەر
شەكاراشى يتتەر
ەسىرتكى ىزدەۋدە
ءسان ءۇشىن
ءيتتىڭ كۇتىمى
ءيتتى تاۋلىگىنە 1 - 2 رەت، اۋرۋ، ءالجۋاز يتتەردى 3 رەت
تاماقتاندىرادى. ول سۇيەك – ساياق سورپاسىنا پىسىرىلگەن ءار ءتۇرلى جارمالاردان جاسالعان بوكپەن تۇرىندە سۋىتىلىپ بەرىلەدى. تامىر جەمىس، كوكونىس، ءسابىز، قىرىققابات، قىزىلشا، ونىڭ ساباعى شي - كىدەي نەمەسە ءپىسىرىلىپ، تاماققا قوسىلىپ، الدىنا قويىلادى. يتكە ءارتۇرلى ءسۇت تاعامدارىن دا بەرۋگە بولادى. نەگىزگى تاماعىنا مينەرالدىق قورەك رەتىن - دە سۇيەك - ساياق تا قوسىمشا بەرىلىپ، ءقازىر دۇكەندەر - دە ساتىلاتىن يت تاعامدارىن دا الىپ، پايدالانادى. نەگىزىنەن، ءيتتى قالاي تاماقتاندىرۋ قاجەت، ول جونىندە مامانداردىڭ اقىل - كەڭەسىن تىڭداپ، سول بويىنشا تاماق ازىرلەگەن دۇرىس
ءيتتى جىل سايىن وبا، قۇتىرۋ اۋرۋلارىنا قارسى ەگىپ تۇرۋ قاجەت.
يتتەن كەلەتىن زيان
قولعا ۇيرەتىلگەن يتتەردە بولاتىن ءار ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلار (قۇتىرۋ، ساركوپتوزا، تريحوفيتيا، ت. ب.) ادامدارعا جۇعادى. سوندىقتان ولاردى ۇنەمى ۆەتەرينارعا كورسەتىپ، جىل سايىن ۇيدە ۇستالاتىن يتتەردى قۇتىرۋعا قارسى، ال كۇشىكتەردى وباعا قارسى ەكتىرىپ وتىرۋ قاجەت.
يەسىز يتتەرمەن اباي بولۋ قاجەت. سەبەبى ولار دەر كەزىندە ەگىلمەيدى. يت قىلشىعى ارقىلى ادام ينفەكسيانىڭ نەشە ءتۇرىن جۇقتىرادى. ادام قۇتىرعاندىق، قىشىما، سىرەسپە اۋرۋلارىنا شالدىعۋى مۇمكىن.
مەن وسى زەرتتەۋ ارقىلى ءيتتىڭ ادامعا تيگىزەر پايداسىنىڭ وراسان زور ەكەنىنە كوزىمدى جەتكىزدىم. سوندىقتان دوستارىما ءيتتى اسىراۋدا قامقورلىق جاساڭدار، ول جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەگىم كەلەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
قازاق ەنسيكلوپەدياسى
شاڭىراق: ءۇي - تۇرمىستىق ەنسيكلوپەدياسى. الماتى: قاز. سوۆ. ەنسيكل. باس رەد.، 1990 ISBN 5 - 89800 - 008 - 9
"ماقال - ماتەلدەر" الماتى 2002 جىل
"تاعىلىم" الماتى 1999 جىل
"دۇنيەتانۋ" اتامۇرا 2003 جىل
"جانۋارلار الەمى" ەنسيكلوپەديا 2008 جىل
"ءتورت تۇلىك مال" الماتى كىتاپ 2001 جىل
«دالا مەن قالا» گازەتى 2008 جىل
Copyright MyCorp © 2011
ينتەرنەت رەسۋرستارى.
«بالقاش قالاسى جالپى ءبىلىم بەرەتىن تيپتىك مەكتەپ – ينتەرنات» كمم
ورىنداعان: 3 «ا» سىنىپ وقۋشىسى سەمباي يسلام
جەتەكشىسى: باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى يسكاكوۆا گ. ت.
ىزدەنىس جۇمىسى
كىرىسپە
ءۇي جانۋارى يت تۋرالى ءبىز نە بىلەمىز؟ ءيتتى جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەگەن ساۋال مەنى قىزىقتىردى. سوندىقتان يت تۋرالى مالىمەتتەردى جيناۋ قاجەتتىلىگىن ءتۇسىندىم.
مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ ماقساتى: يتتەردىڭ شىعۋ تاريحىن، ولاردىڭ تۇرلەرىن، تىرشىلىگىن، مەكەن ورتاسىن زەرتتەي وتىرىپ ادامعا تيگىزەتىن پايداسىن انىقتاۋ.
مىندەتتەرى:
1. ءيتتىڭ شىعۋ تاريحىن انىقتاۋ.
2. ءيتتىڭ تۇرلەرىن ءبىلۋ، سونىڭ ىشىندە قازاق يتتەرىنىڭ تۇرلەرىن زەرتتەۋ.
3. ءيتتىڭ اتقاراتىن قىزمەتى جانە ولاردى كۇتۋ تۋرالى مالىمەت جيناۋ.
4. يتتەردەن كەلەتىن زياندار تۋرالى اقپارات جيناۋ.
ءيتتىڭ شىعۋ تاريحى
يت – قاسقىر تۇقىمداسىنا جاتاتىن جىرتقىش. يتتەر شامامەن ب. ز. ب. 15 – 10 مىڭ جىل بۇرىن قولعا ۇيرەتىلگەن دەپ ەسەپتەلەدى. بۇلار – ناعىز ەتقورەكتى جانۋارلار. تىستەرىنىڭ ىشىندە ەڭ جاقسى دامىعانى – ازۋ ءتىسى. الدىڭعى اياقتارىندا 5 باشاي، ارتقى اياعىندا 4 باشاي بولادى. يتتەردىڭ ەستۋ، كورۋ، ءيىس سەزۋ مۇشەلەرى وتە جاقسى جەتىلگەن. ۇيرەتۋگە وتە بەيىم بولادى. جىنىستىق جاعىنان توبەتى 10 – 12 ايدا، قانشىعى 7 – 8 ايدا جەتىلەدى، جىلىنا 1 – 2 رەت ۇيىعادى. بۋازدىق مەرزىمى 58 – 65 كۇن، قانشىعى 1 – 2، كەيدە 12 – 18 سوقىر، ساڭىراۋ، ءتىسسىز كۇشىكتەر تابادى. قۇلاعى 5 – 8، كوزى 10 – 14 كۇننەن كەيىن اشىلىپ، ءسۇت تىستەرى 20 – 30 كۇننەن كەيىن شىعا باستايدى. كۇشىكتەرى ەنەسىن 1 – 1، 5 ايداي ەمەدى. يتتەر 10 – 12 جىلداي تىرشىلىك ەتەدى. ءقازىر دۇنيە جۇزىندە يتتەردىڭ 400 تۇقىمى بەلگىلى.
يتتەردىڭ تۇرلەرى
قازىرگى كەزدە يت تۇقىمىنا قاراي بىرنەشە توپتارعا بولىنەدى: شپيسەتارىزدىلەر بۇعان تەرەرلەر مەن دوبەرمان - پينچەرلەر جاتادى؛ تازى يتتەر مەن وۆچاركالار؛ ازيا، امەريكا، اۆستراليا قۇرلىعىنا ءتان يتتەر؛ وڭتۇستىك جارتى شار يتتەرى
بوكسور ءيتى
نەمىس وۆچاركاسى
ورتا ازيا وۆچاركالارى
دوگ
دوبەرمان
سپانيەل
حاسكي
قازاقتىڭ يت تۇرلەرى
قازاقتاردىڭ يت ۇستاپ - باپتاۋى
ءيتتىڭ قازاق تۇرمىسىنداعى ءمانى
باسقا دا مۇسىلمان حالىقتارى سياقتى، قازاقتار دا ءيتتى ارام جانۋار دەپ قابىلداعانىمەن، ولاردى تۇرمىس - تىرشىلىگىندە كوپ پايدالانعان. كوشپەندى قازاق تۇرمىسىندا ءيتتىڭ ۇلكەن ءمانى بار، ول ونىڭ ءۇيى مەن مال - جانىن قورعاعان. ءيتتىڭ قويشىنىڭ ەڭبەگىندە اتقاراتىن ءرولى اسا ماڭىزدى. دالا قاسقىرى مالعا جاقىنداعاننان ءۇرىپ، قويشىعا جەتكىزىپ، مالدىڭ دالا جىرتقىشىنىڭ اۋزىنا تۇسپەۋىنىڭ الدىن الادى. مالشى قازاقتاردىڭ ايتۋىنشا، ولاردىڭ قاسقىرعا قارسى ۇرگەن دىبىسى جاي كەزدەرى ۇرگەنىنەن باسقاشا بولىپ كەلەدى. تۇندە بۇكىل اۋىل تارس ۇيقىدا جاتقاندا، يتتەر كىرپىكتەرىن ىلمەستەن ولاردىڭ ۇيقىسىن قورعاپ شىعادى.
يتتەردىڭ سانى
قازاقتاردىڭ كوپشىلىگى ءبىر - ءبىر يتتەن ۇستايدى، ءىرى مالشىلار 10 - نان ۇستايدى، ورتاشا ەسەپپەن العاندا، ءار ۇيگە 2 يتتەن كەلەدى
قۇماي تازى
"قۇماي تازى" قازاقتىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان اڭشى ءيتى. ول وتە جىلدام ءارى العىر، 6 ايىنان باستاپ اڭشىلىققا ۇيرەتەدى 8 - 9 ايىندا اڭعا قوسادى. "قۇماي تازى" اڭشىلىققا تەز ۇيرەنىپ كەتەدى، ونىڭ ءوزىنىڭ اڭشىلىق قاسيەتى بولادى. "قۇماي تازىنىڭ" وزگە ءيىسى بولمايدى ياعني جامان ءيىسى.
تازىنىڭ مىنەز - قۇلىعى. يت 1، 5 - 2 جاسىندا تولىق جەتىلىپ، ۇيىعادى. 58 - 65 كۇن وتكەندە كوزدەرى جۇمىلعان، قۇلاعى ەستىمەيتىن، ءتىسسىز قىزىل يەك، سوقىر، ساڭىراۋ كۇشىكتەر تۋادى. شامامەن ءبىر اپتا وتكەندە قۇلاق تەسىكتەرى اشىلىپ، ونان تاعى ون كۇن وتكەندە كوزىن اشادى، ءبىر ايدا ءسۇت تىستەرى شىعادى. قازاقتار باۋىرىن جاڭا كوتەرگەن كەزىندە تازى كۋشىگىن قىرعاباۋىن بەرىپ، ۇيىنە اكەلەدى دە، ماپەلەۋدى باستايدى. ارام مەن قارام، ادال مەن ساۋاپتى، ءتارتىپتى
يتتەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتى
يتتەردى كۇندەلىكتى تۇرمىستا پايدالانۋىنا قاراي 3 توپقا بىرىكتىرەدى: اڭشى يتتەر، كۇزەت ءيتى جانە ۇيدە ۇستالاتىن دەكوراتيۆتى (ءسان ءۇشىن) يتتەر.
باقتاشى يتتەر
شەكاراشى يتتەر
ەسىرتكى ىزدەۋدە
ءسان ءۇشىن
ءيتتىڭ كۇتىمى
ءيتتى تاۋلىگىنە 1 - 2 رەت، اۋرۋ، ءالجۋاز يتتەردى 3 رەت
تاماقتاندىرادى. ول سۇيەك – ساياق سورپاسىنا پىسىرىلگەن ءار ءتۇرلى جارمالاردان جاسالعان بوكپەن تۇرىندە سۋىتىلىپ بەرىلەدى. تامىر جەمىس، كوكونىس، ءسابىز، قىرىققابات، قىزىلشا، ونىڭ ساباعى شي - كىدەي نەمەسە ءپىسىرىلىپ، تاماققا قوسىلىپ، الدىنا قويىلادى. يتكە ءارتۇرلى ءسۇت تاعامدارىن دا بەرۋگە بولادى. نەگىزگى تاماعىنا مينەرالدىق قورەك رەتىن - دە سۇيەك - ساياق تا قوسىمشا بەرىلىپ، ءقازىر دۇكەندەر - دە ساتىلاتىن يت تاعامدارىن دا الىپ، پايدالانادى. نەگىزىنەن، ءيتتى قالاي تاماقتاندىرۋ قاجەت، ول جونىندە مامانداردىڭ اقىل - كەڭەسىن تىڭداپ، سول بويىنشا تاماق ازىرلەگەن دۇرىس
ءيتتى جىل سايىن وبا، قۇتىرۋ اۋرۋلارىنا قارسى ەگىپ تۇرۋ قاجەت.
يتتەن كەلەتىن زيان
قولعا ۇيرەتىلگەن يتتەردە بولاتىن ءار ءتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلار (قۇتىرۋ، ساركوپتوزا، تريحوفيتيا، ت. ب.) ادامدارعا جۇعادى. سوندىقتان ولاردى ۇنەمى ۆەتەرينارعا كورسەتىپ، جىل سايىن ۇيدە ۇستالاتىن يتتەردى قۇتىرۋعا قارسى، ال كۇشىكتەردى وباعا قارسى ەكتىرىپ وتىرۋ قاجەت.
يەسىز يتتەرمەن اباي بولۋ قاجەت. سەبەبى ولار دەر كەزىندە ەگىلمەيدى. يت قىلشىعى ارقىلى ادام ينفەكسيانىڭ نەشە ءتۇرىن جۇقتىرادى. ادام قۇتىرعاندىق، قىشىما، سىرەسپە اۋرۋلارىنا شالدىعۋى مۇمكىن.
مەن وسى زەرتتەۋ ارقىلى ءيتتىڭ ادامعا تيگىزەر پايداسىنىڭ وراسان زور ەكەنىنە كوزىمدى جەتكىزدىم. سوندىقتان دوستارىما ءيتتى اسىراۋدا قامقورلىق جاساڭدار، ول جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەگىم كەلەدى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
قازاق ەنسيكلوپەدياسى
شاڭىراق: ءۇي - تۇرمىستىق ەنسيكلوپەدياسى. الماتى: قاز. سوۆ. ەنسيكل. باس رەد.، 1990 ISBN 5 - 89800 - 008 - 9
"ماقال - ماتەلدەر" الماتى 2002 جىل
"تاعىلىم" الماتى 1999 جىل
"دۇنيەتانۋ" اتامۇرا 2003 جىل
"جانۋارلار الەمى" ەنسيكلوپەديا 2008 جىل
"ءتورت تۇلىك مال" الماتى كىتاپ 2001 جىل
«دالا مەن قالا» گازەتى 2008 جىل
Copyright MyCorp © 2011
ينتەرنەت رەسۋرستارى.
«بالقاش قالاسى جالپى ءبىلىم بەرەتىن تيپتىك مەكتەپ – ينتەرنات» كمم
ورىنداعان: 3 «ا» سىنىپ وقۋشىسى سەمباي يسلام
جەتەكشىسى: باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى يسكاكوۆا گ. ت.
You Might Also Like
