زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتى
قازاق ءتىلى 7 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك – زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ، زات ەسىم تاقىرىبى بويىنشا ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق – سويلەۋ تىلدەرىن جەتىلدىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا ىقپال جاساۋ؛
ب) تاربيەلىك – تىلگە بايلانىستى مىسالدار الا وتىرىپ تۋعان ءتىلىن سۇيۋگە، قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، توپتاستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، دەڭگەيلىك تاپسىرما، توپتىق جۇمىستار.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات - سىزبالار، ۇلەستىرمەلى قاعازدار.
ساباقتىڭ بارىسى. 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
سالەمدەسۋ. ساباققا دايارلاۋ.
2. بۇگىنگى ساباقتىڭ قۇرىلىمىمەن تانىستىرۋ.
ساباق «اشىق جۋرنال ساباعى» دەپ اتالادى. جۋرنالدىڭ ءار پاراعىندا تاقىرىپتار بەرىلگەن: 1. قايتالاۋ – وقۋ اناسى؛ 2. جاڭا ساباق قۇپياسى؛ 3. كىتاپ – دوسىڭ، اقىلشىڭ؛ 4. ءبىلىمدى مىڭدى جىعار؛ 5. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل؛ 6. ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور.
ءار بەتتەگى تاقىرىپتى اشا وتىرىپ تاپسىرمالاردى ورىندايمىز. سىنىپتاعى وقۋشىلار دەڭگەيىنە قاراي 3 قاتارعا ءبولىنىپ وتىرعىزىلادى. 1 - قاتار بەلسەندىلەر، 2 - قاتار العىرلار، 3 - قاتار تالاپكەرلەر (بۇگىنگى ساباقتا تىلگە بايلانىستى
مىسالدار الىنادى.)
1. «قايتالاۋ – وقۋ اناسى». وتكەن ساباقتاردى، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋدا العاشقى «قايتالاۋ – وقۋ اناسى» پاراعى اشىلادى. ءار قاتارعا وتكەن ساباق بويىنشا دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بەرەمىن.
1 - قتار وقۋشىلارى بىرلەسىپ زات ەسىم بويىنشا تىرەك - سىزباسىن سالادى، تۇسىندىرەدى، ەرەجەسىن ايتادى.
زات ەسىم
↓
كىم؟ نە؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەدى
دارا، كۇردەلى بولىپ بولىنەدى
نەگىزگى، تۋىندى
جالپى، جالقى
كوپتەلەدى
دەرەكتى، دەرەكسىز زات ەسىم
سەپتەلەدى، تاۋەلدەنەدى
2 - قاتار وقۋشىلارى بىرلەسىپ زات ەسىمدى ورىس تىلىمەن سالىستىرىپ كورسەتەدى.
قازاق تىلىندە
1. زات ەسىم
2. كىم دەگەن سۇراق ادامعا قويىلادى
3. نە دەگەن سۇراق ادامنان باسقا نارسەلەرگە قويىلادى.
ورتاق بەلگىسى
1. زاتتىڭ اتىن بىلدىرەدى.
2. سۇراقتارى: كىم، نە.
3. جالپى، جالقى بولىپ بولىنەدى.
ورىس تىلىندە
1. يميا سۋشەستۆيتەلنوە
2. كتو دەگەن سۇراق جاندى نارسەگە (ادامعا، مالعا، جانۋارعا) قويىلادى.
3. چتو دەگەن سۇراق جانسىز نارسەلەرگە قويىلادى.
3 - قاتار وقۋشىلارىنا ءۇي تاپسىرماسىن وقىتىپ، تەكسەرەمىن. 47 - جاتتىعۋ.
2. جاڭا ساباقتى تۇسىندىرۋدە «جاڭا ساباق قۇپياسى» پاراعىن اشامىز.
ا) «وي قوزعاۋ». باستاۋىش، ورتا بۋىندا العان سويلەم مۇشەلەرى تۋرالى تۇسىنىگىن، تۇرلەرىن سۇرايمىن.
ءا) مىسالدار ارقىلى جاڭا ساباق تۇسىندىرىلەدى.
- بالالار، مىنا مىسالداردى وقىپ، سويلەم مۇشەلەرىنە تالدايىق.
وقۋشىلاردىڭ تالداپ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا بىرلەسە وتىرىپ زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتىن انىقتاپ، ەرەجەسىن شىعارامىز.
1. ءتىل – ۇلتتىڭ جانى. اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ، كىم، نە سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ، باستاۋىش قىزمەتىن اتقارادى.
2. ءتىل – ادامنىڭ ويىن بىلدىرەتىن قۇرال. زات ەسىم جىكتەلىپ كەلىپ، سويلەمنىڭ بايانداۋىشى دا بولادى. 3 - جاقتا جىكتەلگەن ءسوزدىڭ جىكتىك جالعاۋى بولمايدى.
3. ءتىل – يدەيانىڭ، ويدىڭ، سەزىمنىڭ جاندى كورىنىسى. زات ەسىم ىلىك سەپتىكتە تۇرىپ انىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارادى.
4. ءوز ءتىلىڭدى ءقادىر تۇتپاي تۇرىپ، وزگە ءتىلدى سۇيە المايسىڭ. زات ەسىم تابىس، بارىس، شىعىس، جاتىس، كومەكتەس سەپتىكتە تۇرىپ تولىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارادى.
5. ءبىز ءتىل ارقىلى رۋحاني بايلىعىمىزدى مەڭگەرەمىز. زات ەسىم ءتۇبىر تۇلعادا مەزگىلدىك، مەكەن - باعىتتىق، سەبەپ - ماقساتتىق ماندەگى شىلاۋلارمەن تىركەسىپ كەلىپ پىسىقتاۋىش تا بولادى.
3. جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن «كىتاپ – دوسىڭ، اقىلشىڭ» پاراعى اشىلادى.
51 - جاتتىعۋدى سىنىپ وقۋشىلارى اۋىزشا ورىندايدى. 3 - قاتار وقۋشىلارى 55 - جاتتىعۋدى جازباشا ورىندايدى.
4. «ءبىلىمدى مىڭدى جىعار».
ا) 2 - قاتار وقۋشىلارى ۇلەستىرمەلى قاعازبەن جۇمىس جۇرگىزەدى. زات ەسىمدەرگە تولىق ساتىلاي تالداۋ جۇرگىزىلەدى.
1 - توپشاما. ادام تاعدىرىن تاربيە شەشەدى، تاربيە قۇرالى – ءسوز. (ولجاس سۇلەيمەنوۆ).
2 - توپشاما. اقىلدى وي، العىر ءسوز – ادامنىڭ ەڭ جوعارعى قاسيەتى. (عابيدەن مۇستافين).
3 - توپشاما. اقىلدىڭ كوركى – ءتىل
ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز. (ءجۇسىپ بالاساعۇني).
4 - توپشاما. ءتىل تازالىعى ءۇشىن كۇرەس ەشقاشان تولاستاماق ەمەس.
5 - توپشاما. ءتىل – ويدىڭ تىكەلەي شىندىعى.
ءتىل – بارشا بىلىمدەردىڭ قازىناسى.
6 - توپشاما. ءتىلىم – شيپام، ءدارىم دە،
ماڭگۇرت بولىپ كۇن كورمەن.
ابىرويدىڭ ءبارىن دە
ماعان وسى ءتىل بەرگەن.
ءا) 1 - قاتار وقۋشىلارى شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسادى. بەرىلگەن تىرەك سوزدەر بويىنشا «ءتىلىم – مەنىڭ تىرەگىم»
اتتى شاعىن شىعارما جازادى.
5. سەرگىتۋ ءساتى رەتىندە «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل» پاراعى اشىلادى.
وقىلعان ماقالداعى ايتىلماي قالعان ءسوزدى تاۋىپ ايتۋ، ورىسشا، اعىلشىنشا بالاماسىن تاۋ.
ا) جىگىتتى نامىس ولتىرەدى،... قامىس ولتىرەدى (قويان – زاياس – hare)
ءا) بالانىڭ ءتىلى -... (بال – مەد – ھunۋ). انانىڭ ءتىلى -... (بال – مەد – ھunۋ)
ب) وقۋسىز... جوق،... كۇنىڭ جوق.(ءبىلىم – زنانيە – khowiedge)
گ) ونەر الدى – قىزىل... (ءتىل – يازىك – tongue)
ع) كوپ ءسوز – كومىر
از ءسوز -... (التىن – زولوتو – gold)
د)... – وتتان دا ىستىق»وتان – رودينا – Motherland)
ە) اشۋ – دۇشپان، اقىل -... (دوس، درۋگ – friend)
ج)... وسسە – جەردىڭ كوركى(گۇل – سۆەتى – flower)
... وسسە – ەلدىڭ كوركى (قىز – ديەۆوچكا – girl)
ز) ايتىلعان... – اتىلعان وق(ءسوز – سلوۆا – word)
6. بەكىتۋ سۇراعىن بەرۋ ءۇشىن «ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور» پاراعى اشىلادى.
ا) تەكست سۇراقتارى
3 نۇسقادان تۇراتىن تەست سۇراقتارى بەرىلەدى. ءار نۇسقادا 10 سۇراق.
ءى نۇسقا سايكەستەندىرۋ تەستى، ءىى، ءىىى نۇسقادا اشىق تەست سۇراقتارى بەرىلگەن. جاۋابى تاقتاعا ءىلىنىپ، ءوز - وزدەرىن تەكسەرىپ، باعالايدى.
«5»: 0 - 1 قاتە؛ «4»: 2 - 3 قاتە؛ «3»: 4 قاتە.
ءا) توپتاستىرۋ. زات ەسىم سويلەمدە قانداي قىزمەتتەر اتقارادى؟
باستاۋىش، بايانداۋىش، انىقتاۋىش، تولىقتاۋىش، پىسىقتاۋىش
ۇيگە تاپسىرما: 1. وزدەرىڭ وقىپ جۇرگەن ادەبي كىتاپتان بەس سويلەم جازىپ، زات ەسىمدەرگە تالداۋ جۇرگىزۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) بىلىمدىلىك – زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ، زات ەسىم تاقىرىبى بويىنشا ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق – سويلەۋ تىلدەرىن جەتىلدىرۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋعا ىقپال جاساۋ؛
ب) تاربيەلىك – تىلگە بايلانىستى مىسالدار الا وتىرىپ تۋعان ءتىلىن سۇيۋگە، قادىرلەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، توپتاستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، دەڭگەيلىك تاپسىرما، توپتىق جۇمىستار.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات - سىزبالار، ۇلەستىرمەلى قاعازدار.
ساباقتىڭ بارىسى. 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
سالەمدەسۋ. ساباققا دايارلاۋ.
2. بۇگىنگى ساباقتىڭ قۇرىلىمىمەن تانىستىرۋ.
ساباق «اشىق جۋرنال ساباعى» دەپ اتالادى. جۋرنالدىڭ ءار پاراعىندا تاقىرىپتار بەرىلگەن: 1. قايتالاۋ – وقۋ اناسى؛ 2. جاڭا ساباق قۇپياسى؛ 3. كىتاپ – دوسىڭ، اقىلشىڭ؛ 4. ءبىلىمدى مىڭدى جىعار؛ 5. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل؛ 6. ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور.
ءار بەتتەگى تاقىرىپتى اشا وتىرىپ تاپسىرمالاردى ورىندايمىز. سىنىپتاعى وقۋشىلار دەڭگەيىنە قاراي 3 قاتارعا ءبولىنىپ وتىرعىزىلادى. 1 - قاتار بەلسەندىلەر، 2 - قاتار العىرلار، 3 - قاتار تالاپكەرلەر (بۇگىنگى ساباقتا تىلگە بايلانىستى
مىسالدار الىنادى.)
1. «قايتالاۋ – وقۋ اناسى». وتكەن ساباقتاردى، ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋدا العاشقى «قايتالاۋ – وقۋ اناسى» پاراعى اشىلادى. ءار قاتارعا وتكەن ساباق بويىنشا دەڭگەيلىك تاپسىرمالار بەرەمىن.
1 - قتار وقۋشىلارى بىرلەسىپ زات ەسىم بويىنشا تىرەك - سىزباسىن سالادى، تۇسىندىرەدى، ەرەجەسىن ايتادى.
زات ەسىم
↓
كىم؟ نە؟ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەدى
دارا، كۇردەلى بولىپ بولىنەدى
نەگىزگى، تۋىندى
جالپى، جالقى
كوپتەلەدى
دەرەكتى، دەرەكسىز زات ەسىم
سەپتەلەدى، تاۋەلدەنەدى
2 - قاتار وقۋشىلارى بىرلەسىپ زات ەسىمدى ورىس تىلىمەن سالىستىرىپ كورسەتەدى.
قازاق تىلىندە
1. زات ەسىم
2. كىم دەگەن سۇراق ادامعا قويىلادى
3. نە دەگەن سۇراق ادامنان باسقا نارسەلەرگە قويىلادى.
ورتاق بەلگىسى
1. زاتتىڭ اتىن بىلدىرەدى.
2. سۇراقتارى: كىم، نە.
3. جالپى، جالقى بولىپ بولىنەدى.
ورىس تىلىندە
1. يميا سۋشەستۆيتەلنوە
2. كتو دەگەن سۇراق جاندى نارسەگە (ادامعا، مالعا، جانۋارعا) قويىلادى.
3. چتو دەگەن سۇراق جانسىز نارسەلەرگە قويىلادى.
3 - قاتار وقۋشىلارىنا ءۇي تاپسىرماسىن وقىتىپ، تەكسەرەمىن. 47 - جاتتىعۋ.
2. جاڭا ساباقتى تۇسىندىرۋدە «جاڭا ساباق قۇپياسى» پاراعىن اشامىز.
ا) «وي قوزعاۋ». باستاۋىش، ورتا بۋىندا العان سويلەم مۇشەلەرى تۋرالى تۇسىنىگىن، تۇرلەرىن سۇرايمىن.
ءا) مىسالدار ارقىلى جاڭا ساباق تۇسىندىرىلەدى.
- بالالار، مىنا مىسالداردى وقىپ، سويلەم مۇشەلەرىنە تالدايىق.
وقۋشىلاردىڭ تالداپ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا بىرلەسە وتىرىپ زات ەسىمنىڭ سويلەمدەگى قىزمەتىن انىقتاپ، ەرەجەسىن شىعارامىز.
1. ءتىل – ۇلتتىڭ جانى. اتاۋ سەپتىكتە تۇرىپ، كىم، نە سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ، باستاۋىش قىزمەتىن اتقارادى.
2. ءتىل – ادامنىڭ ويىن بىلدىرەتىن قۇرال. زات ەسىم جىكتەلىپ كەلىپ، سويلەمنىڭ بايانداۋىشى دا بولادى. 3 - جاقتا جىكتەلگەن ءسوزدىڭ جىكتىك جالعاۋى بولمايدى.
3. ءتىل – يدەيانىڭ، ويدىڭ، سەزىمنىڭ جاندى كورىنىسى. زات ەسىم ىلىك سەپتىكتە تۇرىپ انىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارادى.
4. ءوز ءتىلىڭدى ءقادىر تۇتپاي تۇرىپ، وزگە ءتىلدى سۇيە المايسىڭ. زات ەسىم تابىس، بارىس، شىعىس، جاتىس، كومەكتەس سەپتىكتە تۇرىپ تولىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارادى.
5. ءبىز ءتىل ارقىلى رۋحاني بايلىعىمىزدى مەڭگەرەمىز. زات ەسىم ءتۇبىر تۇلعادا مەزگىلدىك، مەكەن - باعىتتىق، سەبەپ - ماقساتتىق ماندەگى شىلاۋلارمەن تىركەسىپ كەلىپ پىسىقتاۋىش تا بولادى.
3. جاتتىعۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن «كىتاپ – دوسىڭ، اقىلشىڭ» پاراعى اشىلادى.
51 - جاتتىعۋدى سىنىپ وقۋشىلارى اۋىزشا ورىندايدى. 3 - قاتار وقۋشىلارى 55 - جاتتىعۋدى جازباشا ورىندايدى.
4. «ءبىلىمدى مىڭدى جىعار».
ا) 2 - قاتار وقۋشىلارى ۇلەستىرمەلى قاعازبەن جۇمىس جۇرگىزەدى. زات ەسىمدەرگە تولىق ساتىلاي تالداۋ جۇرگىزىلەدى.
1 - توپشاما. ادام تاعدىرىن تاربيە شەشەدى، تاربيە قۇرالى – ءسوز. (ولجاس سۇلەيمەنوۆ).
2 - توپشاما. اقىلدى وي، العىر ءسوز – ادامنىڭ ەڭ جوعارعى قاسيەتى. (عابيدەن مۇستافين).
3 - توپشاما. اقىلدىڭ كوركى – ءتىل
ءتىلدىڭ كوركى – ءسوز. (ءجۇسىپ بالاساعۇني).
4 - توپشاما. ءتىل تازالىعى ءۇشىن كۇرەس ەشقاشان تولاستاماق ەمەس.
5 - توپشاما. ءتىل – ويدىڭ تىكەلەي شىندىعى.
ءتىل – بارشا بىلىمدەردىڭ قازىناسى.
6 - توپشاما. ءتىلىم – شيپام، ءدارىم دە،
ماڭگۇرت بولىپ كۇن كورمەن.
ابىرويدىڭ ءبارىن دە
ماعان وسى ءتىل بەرگەن.
ءا) 1 - قاتار وقۋشىلارى شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسادى. بەرىلگەن تىرەك سوزدەر بويىنشا «ءتىلىم – مەنىڭ تىرەگىم»
اتتى شاعىن شىعارما جازادى.
5. سەرگىتۋ ءساتى رەتىندە «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل» پاراعى اشىلادى.
وقىلعان ماقالداعى ايتىلماي قالعان ءسوزدى تاۋىپ ايتۋ، ورىسشا، اعىلشىنشا بالاماسىن تاۋ.
ا) جىگىتتى نامىس ولتىرەدى،... قامىس ولتىرەدى (قويان – زاياس – hare)
ءا) بالانىڭ ءتىلى -... (بال – مەد – ھunۋ). انانىڭ ءتىلى -... (بال – مەد – ھunۋ)
ب) وقۋسىز... جوق،... كۇنىڭ جوق.(ءبىلىم – زنانيە – khowiedge)
گ) ونەر الدى – قىزىل... (ءتىل – يازىك – tongue)
ع) كوپ ءسوز – كومىر
از ءسوز -... (التىن – زولوتو – gold)
د)... – وتتان دا ىستىق»وتان – رودينا – Motherland)
ە) اشۋ – دۇشپان، اقىل -... (دوس، درۋگ – friend)
ج)... وسسە – جەردىڭ كوركى(گۇل – سۆەتى – flower)
... وسسە – ەلدىڭ كوركى (قىز – ديەۆوچكا – girl)
ز) ايتىلعان... – اتىلعان وق(ءسوز – سلوۆا – word)
6. بەكىتۋ سۇراعىن بەرۋ ءۇشىن «ءبىلىمىڭدى بايقاپ كور» پاراعى اشىلادى.
ا) تەكست سۇراقتارى
3 نۇسقادان تۇراتىن تەست سۇراقتارى بەرىلەدى. ءار نۇسقادا 10 سۇراق.
ءى نۇسقا سايكەستەندىرۋ تەستى، ءىى، ءىىى نۇسقادا اشىق تەست سۇراقتارى بەرىلگەن. جاۋابى تاقتاعا ءىلىنىپ، ءوز - وزدەرىن تەكسەرىپ، باعالايدى.
«5»: 0 - 1 قاتە؛ «4»: 2 - 3 قاتە؛ «3»: 4 قاتە.
ءا) توپتاستىرۋ. زات ەسىم سويلەمدە قانداي قىزمەتتەر اتقارادى؟
باستاۋىش، بايانداۋىش، انىقتاۋىش، تولىقتاۋىش، پىسىقتاۋىش
ۇيگە تاپسىرما: 1. وزدەرىڭ وقىپ جۇرگەن ادەبي كىتاپتان بەس سويلەم جازىپ، زات ەسىمدەرگە تالداۋ جۇرگىزۋ.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «ءبىلىمدى زياتكەر» (پرەزەنتاسياسىمەن)
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ۇلى بريتانيا جانە قازاقستان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن سالىستىرۋ.
