InfoHub Logo

Kishkentaı balalar planshet pen smartfondardy tez meńgeretinine qazir tańǵalmaıtyn boldyq. Qazirde balalar jasyna kóptegen jarqyn ári qyzyqty oıyndar men qosymshalar oılap shyǵarylyp jatyr. Biraq zamanaýı gadjetter balaǵa nesimen qaýipti?

Bilim-all.kz jańa tehnologıa jetistikterimen shekten tys áýestený balaǵa qandaı qaýip ákelýi múmkin ekenin baıandaıtyn, ǵylymı zertteýlerge negizdelgen osy maqalany ýaqyt taýyp, oqyp shyǵýǵa keńes beredi.

1. Mıdyń tez jetilýi. Balanyń mıy týǵanynan jáne 2 jasqa deıin úsh ese tez jetiledi jáne 21 jasyna deıin jetilýin toqtatpaıdy. Zamanaýı gadjetterdiń (uıaly telefondar, ınternet, teledıdar) jetilip kele jatqan mıdy odan saıyn tezdetedi – biraq munyń teris jaǵy da bar. Zertteýler kórsetkendeı, gadjetterdi paıdalaný nazar jetispeý sındromyna, damýdyń kognıtıvti bógelisine, bilim alýynyń qıyndaýyna jáne esiriktikke ákelýi múmkin.

2. Damýdyń tejelýi. Qımyl-qozǵalys — densaýlyqtyń kepili, sonymen qatar bul zeıin men zerektikti damytady. Biraq zamanaýı oıynshyqtarǵa áýes bala az qımyldaıdy — nátıjesinde, damýy tejeledi.

3. Artyq salmaq. Ǵalymdar balalarda artyq salmaqtyń paıda bolýyn uzaq ýaqyt boıy smartfonda oıyn oınaýymen jáne teledıdar qaraýymen baılanystyrady. Túrli gadjetterdi óz bólmesinde erkin paıdalana alatyn balalardyń 30%-y kóbine tolyqtyqtan zardap shekken. Óz kezeginde, 30% tolyq balalardyń dıabetke ushyraý qaýpi joǵary, sonymen qatar tolyq adamdar erte ınstýlt alýǵa jáne júrek toqtap qalýǵa beıim keledi.

4. Uıqynyń jetispeýi. Ata-analardyń 60%-y balalarynyń gadjetpen qansha ýaqyt otyrǵanyna nazar aýdarmaıdy. Árıne balalar oıynnyń qyzyǵyna kirip, kesh jatady, uıqylary qanbaıdy, kún tártibi buzylady, al keıde uıqysyzdyqqa urynady —  munyń bári olardyń densaýlyǵyna keri áser etedi.

5. Psıhıkalyq aýrýlar. Kóptegen zertteýler taǵy mynadaı pikir aıtady: zamanaýı oıynshyqtar men qurylǵylardy shamadan tys kóp paıdalaný balalarda kúızelis, úreı, nazar jetispeýshilik sındromy, aýtızm, qos polárlik aýytqýshylyq, psıhoz ben balanyń is-áreketindegi basqa da aýytqýshylyqtardyń paıda bolýyna ákelýi múmkin.

6. Agresıa. Psıhıkasy áli qalyptaspaǵan kishkentaı balalar teledıdar men oıyndarda kórsetiletin kórinisterge asa beıim. Onda keıde óltirý, sabaý, qıynaý men zorlaý sıaqty zulymdyq is-áreketterdi kórsetedi. Munyń bári balada agresıanyń paıda bolýyna ákeledi.

7. Aqparattyq qaıta júkteý. Shamadan tys kóp aqparat (mysaly, BAQ) ta nazar jetispeýshilik sındromynyń paıda bolýyna sebep bolýy múmkin, sonymen qatar bul zeıin qoıýdy seıiltip, jaqsy oqýǵa kedergi bolady.

8. Gadjetterge baılaný. Ata-analar balalarymen oınap, sóılesýdiń ornyna kóp ýaqytyn noýtbýkqa jáne smartfonǵa qaraýmen ótkizedi. Eger bala ata-anasyna baılanbasa, onda keıbiri zamanaýı oıynshyqtardan jubanysh izdep, solarǵa baılanyp qalady.

9. Radıasıalyq sáýlelený. Balalar úlkenderge qaraǵanda áldeqaıda sezimtal, sonymen qatar olardyń mıy men ımýndyq júıesi árdaıym damý ústinde. Sol sebepti uıaly telefondardan bólinetin radıasıalyq sáýlelenýge nazar aýdarmaýǵa bolmaıdy. Búkilálemdik densaýlyq saqtaý uıymy olardy jáne basqa da symsyz qurylǵylardy 2V sanatyna — yqtımal kanserogenge jatqyzdy.

Osy keltirilgen barlyq yqtımal saldar — balalaryńyzdyń densaýlyǵy men bolashaǵyn oılaýǵa sebep. Bul olardy tolyqtaı zamanaýı tehnologıadan ajyratý kerek degen sóz emes. Olarǵa áńgime, oıyn, kitap jáne serýennen turatyn jarqyn jáne ýaıymsyz balalyq shaqtyn dámin de sezinýine yqpal jasańyz, sol jarqyn sátterdi syılaýǵa tyrysyńyz.

---