InfoHub Logo

14 maýsym – Dúnıejúzilik qan donorlary kúni. 1868 jyly bul kúni Avstrıanyń ımmýnolog dárigeri Karl Landshteıner dúnıege  kelgen. 1900 jyly ol qan tobyn ashty.

HH ǵasyrdyń basyna deıin qan quıý qaýipti ári kúdikti is sanalǵan edi. Landshteınerdiń ashqan jańalyǵy mıllıondaǵan adamnyń ómirin saqtap qalýǵa múmkindik berdi.

Adamnyń qan quramynda qyzyl tústi túıirshikter (erıtrosıtter) bar. Olardyń betinde antıgender (túrlendiretin antıdeneler) ornalasqan.  Antıgender - bul ımmýn júıesiniń óz aǵzasyndaǵy jasýshalardy ajyratýǵa kómektesetin markerler. Adamda antıgenderdiń 2 negizgi túri bolýy múmkin: A antıgeni, V antıgeni.

Qannyń quramynda sonymen birge aq ımýndyq jasýshalar (leıkosıtter) bolady. Olar antıgen markerlerin sanap, bóten denelerdi anyqtaıdy, tapqan jaǵdaıda, bógde antıgenderi bar jasýshalardy joıatyn antıdeneler shyǵaryla bastaıdy. Antıdenelerdiń 2 negizgi túri bar: A antıdeneler, V antıdeneler.

Qan toptary jáne olardyń sáıkestigi

Qannyń negizgi 4 toby bar. Qan beretin adamdy - donor (latynsha «donore» – syılaýshy), qabyldaıtyn adamdy – resıpıent (latynsha «recepiens» -qabyldaýshy) deıdi.

0 toby (I top) «Ámbebap donor»

0 qan toby bar adamnyń A jáne V antıgenderi joq. Sondyqtan mundaı qandy kez kelgen qan toby bar adamdarǵa quıýǵa bolady, sebebi ol bógde qan retinde qabyldanbaıdy. Sonymen birge osyndaı aǵzada AV-antıdeneleri bar, sondyqtan ımýndyq júıe ózinen basqa qan tobyn qabyldamaıdy.

A toby (II top)

Bul aǵzada a antıgenderi men V antıdeneleri bar, sondyqtan ol 0 jáne A (I jáne II toptar) qanyn qabyldaı alady, V jáne AV antıgenderi bar jasýshalar bógde bolyp tanylady.

V toby  (III top)

Osyndaı qannyń quramynda V antıgenderi men A antıdeneleri bar. Aǵza 0 jáne V (I jáne II top) qanyn qabyldaı alady.

AV toby (IV top) «Ámbebap resıpıent»

Osyndaı aǵzada A jáne V antıgenderiniń ekeýi de bar. Mundaı qany bar adam kez kelgen toptaǵy qandy qabyldaı alady, sebebi onyń qanynda antıdeneler joq.

Rezýs faktor Rh

Erıtrosıtterdiń betinde rezýs faktorǵa jaýap beretin basqa antıdenelerdiń belgili bir toby ornalasýy múmkin. Eger olbar bolsa, qan rezýsy oń Rh+ bolady. Eger antıdenelerdiń bul toby bolmasa, rezýs teris Rh-.

Qan rezýsy teris adamdar tek rezýsy teris qandy ǵana qabyldaı alady. Rezýsy oń adamdar eki túrin de qabyldaı alady.

Osylaısha, kez kelgen resıpıentke quıýǵa bolatyn eń «ámbebap» qan – rezýsy teris 0 tobyndaǵy qan (0(I) Rh-).

Qazirgi medısınada qandy tek óz tobyna quıý qajet degen qaǵıdaty qoldanylady. Bul maqsatpen búginde kóptegen jaǵdaılarda qannyń erıtrosıttik massa, leıkosıttik massa jáne t.b. sıaqty quramdas bólikteri ǵana quıylady. Eger qan toptary sáıkes kelmese, erıtrosıtter jelimdenip qalady da, aıaǵy sátsizdikke ushyraıdy.

---