InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: 1867 - 1868 jyldardaǵy Qazaqstandaǵy reformalar
Sabaqtyń maqsaty: HİH ǵasyrdyń 60 jyldaryndaǵy Qazaqstandaǵy reformanyń daıyndalǵanyn, onyń mazmuny men mánin, sıpatyn kórsetý.
Damytýshylyǵy: - Reformanyń zardaptaryn túsindirý, oqýshylarǵa saıası, áleýmettik saldaryn qorytyndylap, aıqyndaýǵa daǵdylandyrý.
Tárbıeligi: Oqýshylardy adamgershilikke, óz eline degen súıispenshilikke tárbıeleý.

Sabaqtyń tıpi: Jańa bilim berý
Sab. túri: Aralas sabaq
Sab. ádisi: kórsetý, túsindirý, suraqtar qoıý
Sab. kórnekiligi: Saıası karta, ınteraktıvti taqta, el. oqýlyq, syzbalar, sýretter
Sab. qurylymy: İ Uıymdastyrý kezeńi: Sálemdesý, túgendeý, nazarlaryn sabaqqa aýdarý

İİ. Úı jumysy: § 19. HİH ǵasyrdyń birinshi jartysyndaǵy qazaq ádebıeti men mádenıeti.
1. Oqýshylardan úı tapsyrmasyn aýyzsha suraımyn.
2. Suraqtar qoıylady oqýshylar jaýaptaryn tabady
3. Tulǵalardy tany

1. HİH ǵasyrdyń bas kezinde Qazaqstan shákirtteri qaı tilde oqytyldy? (arab tilinde)
2. Azıalyq ýchılıshe qaı jyly ashyldy? (1789 j.)
3. 1850 jyly Orynbor shekaralyq komısıasynyń janynan qandaı mekemeler ashyldy? (oryssha bilim beretin mektepter)
4. HH ǵ. 20 - 30 jyldarynda Qazaqstan ǵylymynyń shtabyn basqarǵan keńestik iri túrkolog, akademık: (A. N. Samoılovıch).
5. Súıinbaı Aronuly aqyndyq ónerge qansha jasynan mashyqtanǵan? (14 - 15 jastan).
6. Qazaq halqynda damyǵan qolóner salalary: (toqymashylyq, kıiz basý, aǵash, metal, súıek, múıiz óńdeý)

1. HİH ǵasyrdyń bas kezinde Qazaqstanda aǵartý isi balalarǵa neni úıretti?(«Sharıǵat - ul - ıman», «Áptıek» sıaqty dinı mazmundaǵy kitaptar ıslam qaǵıdalaryn úıretti)
2. 1833 jyly A. S. Pýshkın Qazaqstannyń qaı qalasynda boldy? (Orynbor)
3. 18481849j. G. S. Karelın Qazaqstannyń qaı óńirin zerttedi? (Kaspıı teńizi mańyn).
4. «Jetisý aqyndarynyń altyn dińgegi atanǵan aqyn» (Súıinbaı)
5. Qazaq aýyldarynda sharýashylyqqa arnalǵan tóbesi kúmbez tárizdi shoshala qandaı maqsatta turǵyzylǵan? (et jáne azyq - túlik ónimderin saqtaý úshin)

1. HİH ǵasyrda bilimin jalǵastyrý úshin aýqatty ata - analar balalaryn qaı qalalarǵa oqýǵa jiberdi? (Buhara men Tashkent qalalaryna)
2. 1841 jyly Bókeı Ordasynda Jáńgir hannyń uıymdastyrýymen ashylǵan mektepterde qaı tilderde sabaq berile bastady? (tatar jáne orys tilderinde)
3. 1836 - 1838 jylǵy sharýalar kóterilisiniń basshylary I. Taımanuly men M. Ótemisulyna kim qoldaý kórsetti? (V. I. Dal).
4. 1845 jyly V. I. Daldiń «Bókeı men Máýlen» povesi qaı tilge aýdaryldy?(Parıjde, fransýz tiline)
5. M. Ótemisuly qaı jyly Kalmykov túrmesinde otyrdy? (1829 jyly).
6. Kıiz úıdiń ishindegi eń qurmetti oryn qalaı atalady? (tór).

1. İri medreselerde arab tilinen sabaq beretin «muǵalimdikke» ne talap etildi? (arnaýly kýáligi bolý kerek boldy)
2. 1831jyly 18 qyrkúıekte qaı qalada oryssha bilim beretin ýchılıshe ashyldy? (Semeı)
3. 1833 jyly A. S. Pýshkın Orynborda bolǵan kezinde qaı eńbegin jazdy?(Pýgachev búliginiń tarıhy).
4. M. Ótemisuly 20 jasynda qandaı qyzmet atqardy? (Jáńgirdiń uly Zulqarnaıdyń tárbıeshisi boldy)
5. Jastaıynan eki kózinen aırylǵan iri epık aqyn: (Shóje)
6. Qazaq halqy zor qurmetpen ánshi – kúıshilerdi qalaı dep ataǵan? (sal - seriler dep at - y)

İİİ. Jańa sabaq:
1. Reformany daıyndaý
2. Reformanyń mazmuny, máni
3. Reforma boıynsha tıimdi - aımaqtyq bólinis
4. Reformanyń otarshyldyq máni

Oqýshylarǵa el. oqýlyqty tyńdatamyn.
Reforma qalaı ázirlengen edi
1860 jyly Alǵash, Peterbýrgte keıin, stats - hatshy Býtkovtyń kabınetinde júrgizildi
Reforma - qoǵamdyq ómirdiń qandaı da bir jaǵyn qaıta qurý, ózgertý, jańartý.
Reforma Reseıde basybaılylyq quqyǵynyń joıylýymen Reseı úkimeti saıası, áleýmettik ómir aǵysyn túbirimen ózgertken birqatar reformalardy júzege asyrdy. Kapıtalısik qatynastar keń óris alyp jatty.
Reformanyń eń basty jáne negizgi mindeti – «qazaq dalasyn Reseıdiń basqa bólikterimen birte - birte qosyp jiberý» úshin Reseıge baǵynyshty halyqtardy bir basqarý júıesiniń quramyna biriktirý.
Patshaly Reseıdiń ulttyq aımaqtardy shıkizat qory jáne kózi retinde saqtaý saıasaty Qazaqstandy da qamtydy.
Qazaqstannyń reformaǵa deıin 2 general - gýbernatorlyqqa baǵyndy:
oOOOOrGOprpolvolsr

1822 jylǵy Sibir qazaqtarynyń «Jarǵysy», 1824 jylǵy Orynbor qazaqtarynyń «Jarǵysy» jańa óristeı bastaǵan kapıtalısik qatynastarǵa saı kelmedi.
Reseı Qazaqstandaǵy basqarýdy burynǵy júıesin túbirimen ózgertý mindetin alǵa qoıdy.
HİH ǵasyrdyń 60 - jyldarynda stats - hatshy I. I. Býtkov bastaǵan komısıa quryldy.
Komısıa búkil qazaq dalasyn 2 oblysqa bóldi.

Endi reformany daıyndaý ishki ister mınıstrligi keńesiniń múshesi Gırs basqarǵan «Dala komısıasyna» júkteldi. 1865 jyldyń 5 maýsymynda İİ Aleksandr patshanyń ámiri boıynsha qazaq jerin zerttep bilý suraqtary daıyndaldy. Onda qaralǵan máseleler - jerdi ıelený túrleri, sot isi, alym - salyq, dinı máseleler t. b.
Komısıa usynysy Orynbor general - gýbernatory A. P. Bezakqa tapsyryldy. 1865 jyly A. P. Bezaktyń otstavkaǵa shyǵýyna baılanysty onyń ornyna jańa gýbernator N. A. Kryjanovskıı taǵaıyndaldy.
N. A. Kryjanovskıı A. P. Bezak

Reformany ázirleýde buqaranyń talap - tilegi eskerilmedi. Máselen, ǵalym Sh. Ýálıhanov Qazaqstanda halyqtyń ózin - ózi basqarý negizinde ákimshilik basqarý júıesin engizýdi usynǵan bolatyn. Onyń «Sot reformasy týraly» degen hatynda áleýmettik - ekonomıkalyq jańalyqtar engizý kerek dep eseptedi.
Komısıa reformany tezirek iske asyrýdy kózdep, at tóbelindeı feodaldyq tap ókilderimen aqyldasyp, málimetti solardan jınady.
Batys Sibir general - gýbernatorlyǵynda komısıa iri baı Musa Shormanulynyń, bıleýshi sultan Shyńǵys Ýálıhanulynan, Orynbor ólkesinde bıleýshi aǵa sultan Sáıdáliulynan, t. b. aqsúıekterden jınalǵan málimetterge súıendi.

Shoqan Ýálıhanov
Reforma júıesi 1867jyly 11 - shildede İİ Aleksandr patsha «Syrdarıa men Jetisý oblystaryn basqarý týraly Erejeni», 1868 jyly qazannyń 21 - inde» Torǵaı, Oral, Aqmola, Semeı oblystaryn basqarý týraly ýaqytsha Erejeni» bekitti.
1867 - 1868 j. j. reforma boıynsha qazaq jeriniń biriktirilýi

(1867 j. Erejeniń 85 - babyna sáıkes)

Erejeniń 42 - 65 baptary boıynsha, ýez bastyqtaryna mynadaı mindetter júkteldi: jergilikti basqarý oryndaryna júktelgen mindetterdiń
oryndalýyn qadaǵalaý, ýeze tynyshtyq pen tártipti saqtaý, alym - salyqtyń jınalýyn baqylaý jáne halyqtyń densaýlyǵyn saqtaý.
Bolystardy, aqsaqaldardy saılaý kúrespen, rýlyq talaspen ótti. Abaıdyń «Bolys boldym, minekeı...» dep bastalatyn «Kúlembaıǵa» degen óleńinen baıqaýǵa bolady.
1867 - 1868 j. j. reforma arqyly patsha ókimeti qazaq dalasyn tolyq otarlaýǵa tyrysty.

Reformalar negizinde sot isi de qaıta quryldy.

Reforma Qazaqstannyń áleýmettik - ekonomıkalyq damýynda beldi ról atqardy.
Kapıtalısik qatynastar ene bastady
Taptyq jiktelý, jataqtar.
Jalpy HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysyndaǵy reformalardyń bolmysy týraly, qoryta aıtqanda, mynadaı túıin jasaýǵa bolady. Patsha úkimeti Qazaqstanǵa engizgen ákimshilik reformalary negizinde onyń saıası derbestigin tolyǵymen joıyp, qazaq jerinde ımperıa quramyndaǵy ákimshilik basqarý júıesin ornatty.

IV. Bekitý suraqtary:
Qajetti datany qoıyńdar
1. Qazaq dalasyn zertteýge baılanysty suraqtar tizimi qaı jyly qurastyryldy?
( 1865 j. 5 maýsym)
2. «Torǵaı, Oral, Aqmola jáne Semeı oblystary boıynsha» patsha jobasyna qaı jyly
qol qoıyldy? (1868 jyly 21 - qazan)

Esimderdi jazyńdar
1. HİH ǵ. 60 jyldary qazaq ólkesin basqarýdy ózgertýdiń jobasyn jasaý jónindegi komısıany basqarǵan stats - hatshy kim? (I. I. Býtkov)
2. 1868 jyly «Jetisýǵa sharýalardy kóshirýdiń ýaqytsha erejesin» kim jasady?
(Kalpokovskıı)
3. 1867 – 1868 jyly. Reforma kezeńinde óz jobasyn usynǵan qazaq ǵalymy.
(Sh. Ýálıhanov)

Kartamen jumys: El. Oqýlyqtaǵy tapsyrmalardan oryndaý.

V. Úıge tapsyrma: § 20. Oqý, Túsinik aıtý.
Dáptermen jumys: Syzbalardy syzý, Kartamen jumys
1. Reformaǵa daıyndyq qalaı júrgizildi?
2. Reformany daıyndaı otyryp patsha úkimeti qandaı maqsatty kózdedi?
3. Reformanyń máni qandaı?
4. «Ereje - reformanyń» áleýmettik - ekonomıkalyq damýdaǵy róli qandaı boldy?