InfoHub Logo

Jyl saıyn 21 aqpanda álem halyqtary Ana tili kúnin atap ótedi. Ana tiliniń halyqaralyq kúni 1999 jyly 17 qarashada IýNESKO-nyń Bas konferensıasynyń 30-shy sesıasynda bekitilgen. Til jáne mádenı alýantúrlilikti saqtaý maqsatynda 2000 jylǵy 21 aqpannan bastap atap ótiledi. Bul kúnniń datasy  Bangladeshtiń qazirgi astanasy Dakkada bolyp ótken oqıǵaǵa baılanysty tańdap alynǵan. 1952 jyly 21 aqpanda eldiń memlekettik tili retinde ózderiniń ana tili bengal tilin engizýdi talap etkeni úshin stýdentter polıseılerdiń oǵynan qaza tapqan eken. BUU-nyń Bas Assambleıasy óz kezeginde óziniń qarary boıynsha 2008 jyldy Halyqaralyq tilder jyly dep jarıalady.

Til – tek qatynas quraly ǵana emes. Til – halyqtyń tarıhy. Til – órkenıetke barar jol. Ol mádenıet, tabıǵat, tarıh, adamzattyń shyǵý tegin aıqyndaýǵa múmkindik beredi. Barlyq tilderdi moıyndaý jáne qurmetteý álemde beıbitshilikti saqtaýdyń kilti bolyp tabylady. Árbir tildiń ózindik ereksheligi bar. Onyń halyqtyń dili men ádet-ǵuryptaryn qamtyp kórsetetin ózindik álpeti bar. Biz ózimizdiń aty-jónimiz sıaqty ana tilimizdi bala kezimizde óz analarymyzdan qabyldaımyz. Ol bizdiń sana-sezimimizdi qalyptastyrady, ondaǵy beınelengen mádenıetpen sýsyndaımyz. 

«Ana tiliń aryń bul,

Uıatyń bop tur bette.

Ózge tildiń bárin bil,

Óz tilińdi qurmette!», - dep qazaqtyń aqıyq aqyny Qadyr Myrzaly beker jyrlamaǵan bolar. Til – taýsylmaıtyn baılyq. Qansha til bilseń, ózgeden sonsha kez bıiksiń. Degenmen, aldymen týǵan elińniń memlekettik tilin bilýge mindettisiń. Iaǵnı, óz tiliń – birlik úshin, ózge tiliń – tirlik úshin.

Qazaq tilin oqyp-úırený jáne kózdiń qarashyǵyndaı saqtaý ómirlik qajettilik. Jaqsy jazý úshin óz ana tilińdi jaqsy bilýiń kerek. Ahmet Baıtursynov aıtqan: «Óz tilimen sóılesken, óz tilimen jazǵan jurttyń ulttyǵy esh ýaqytta joǵalmaıdy» dep. Otan degenimiz ne? Ol búkil halqymyz. Ol onyń mádenıeti, onyń tili. Bizdiń tilimiz – baı, kórkem, qýatty. Ana tili – eń basty baılyǵymyz. Ol halqymyzdyń ótkeni, búgingisi, bolashaǵy.  

Álemde 3 myńnan 5 myńǵa deıin ártúrli tilder bar. Sonyń ishinde BUU-nda resmı bolyp sanalatyn halyqaralyq tilderge aǵylshyn, arab, ıspan, qytaı, orys, fransýz tilderi jatady. Memlekettik nemese resmı tilder bar, mysaly, bizdiń memlekettik tilimiz – qazaq tili, Polshada – polák, Mońǵolıada – mońǵol, Reseıde – orys tili, Shvesıada – shved tili. Al, kóp tilder resmı bolyp tabylmaıdy, olarda adamdardyń belgili bir toptary ǵana sóıleıdi.

Ana tiliniń Halyqaralyq kúni joıylyp bara jatqan tilderdi qorǵaý úshin belgilengen. Ol óte mańyzdy, sebebi búgingi kúni ár aı saıyn álemde eki til joıylyp otyrady eken. Al, tili ólgen halyqtyń ózi de óledi. Tili ólgen el – tiri ólgen el. Aqyn, Alash qozǵalysynyń kórnekti qaıratkeri Ǵumar Qarash aıtqan: «Til bolmasa, ult ta bolmaıdy, ıaǵnı, ol ult bútindeı ólgen, joǵalǵan ult bolady».   

Sabyrhan Smaǵulov,

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti

Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń oqytýshysy

---