InfoHub Logo

«Kúlli adam balasyn qor qylatyn úsh nárse bar: olar - nadandyq erinshektik, zalymdyq.

Atymdy adam qoıǵan soń,
Qaıtip nadan bolaıyn.

Abaı Qunanbaev

Sózimniń túp tórkinin Uly aqyn, qazaq ádebı tiliniń negizin qalaýshy Abaı Qunanbaevtyń ónegeli sózimen bastaǵandy jón kórdim. Ahmet Baıtursynovtyń biz taldaý júrgizgeli otyrǵan maqalamyzda, búgingi kúnde ónegeli sózderi qanatty sózge aınalyp ketken «Bizdiń zamanymyz – ót­ken zamannyń balasy, keler za­ma­nnyń atasy», «Talap joq, úmit mol bip halyqpyz», «Eń­bek­siz egin shyqpaıdy, terleseń, teriń tegin qalmaıdy», «Telmirip alǵan teńgeden ter sińirgen tıyn juǵymdy», «Ata joldasy – nadandyq» tárizdi oılary osy maqalanyń aıshyqty mánine tereń boılaýǵa septigin tıgizeri haq.

HH ǵasyrdyń basy-qazaq halqynyń tarıhynda búkil qoǵamdyq oı-pikirdiń órleýine múmkindik týyp, ulttyq sananyń oıaný dáýirine jol ashqan kezeń. Sondaı-aq bul ýaqyt qazaq ómirindegi azattyq jolyndaǵy kúrestiń, ıaǵnı saıası-áleýmettik qozǵalystyń damyp, qulash jaıa bastaǵan kezi bolyp tabylady. Ahmet Baıtursynovtyń «Qazaq ókpesi» maqalasyn naqtylaı, mán-maǵynasyn zerdeleı tússek..Maqala aıasynda qazaq eliniń saıası-áleýmettik máselelerine, qazaq sharýashylyq jaǵdaıyna, ásirese, jer máselesine, oqý-aǵartý, ádebıet pen shejirege arnalǵan oılar beleń aldy. Bul maqala arqyly, qoǵamdaǵy barlyq túıtkildi máselelerdi qozǵap, keń etek alyp jatqan oqıǵalardy jiti baqylap, sholý jasap, keıbir kezek kúttirmeıtin jaıttarǵa der kezinde ún qatyp, eldi qaýip-qaterden saqtandyryp, qazaqty ulttyq bostandyq jolyna bastap otyrdy. Sondaı-aq olar Reseıdiń otarshyldyq saıasatyn áshkerelep, qazaq dalasynyń ishki jaǵdaıyn únemi nazarda ustady, syrtqy saıasat máselesimen, halyqaralyq baılanystarmen eldi tanystyryp, qajet ýaqytynda durys sheshimder qabyldap otyrdy. Ahmet Baıtursynov: «Qazirgi qazaq máseleleriniń eń zarlysy-jer máselesi, bul qazaqtyń tiri ıa óli bolý máselesi» dep basa aıtqan.

Ahmet Baıtursynuly, «Qazaq ókpesi» atty maqalasymen bilim berý salasyna qosqan súbeli úlesi, sara joly boldy. Sol kezeńdegi qazaq oqyǵandarynyń janashyrlyq, ulttyq sanasyn oıatý jolyndaǵy shyǵarmashylyq, azamattyq eńbegi qazaq tarıhynda ulttyń kemeldenýine qosqan eleýli úles retinde máńgi saqtalary anyq. Qazaq dalasyndaǵy sol kezeńdegi tarıhı jaǵdaıda bul úlken teńizge quıylǵan tamshydaı ǵana ózgerister edi. Qarajattyń jetispeýshiligi, oqý quraldary men oqýlyqtyń jetimsizdigi, halyqtyń turmys jaǵdaıynyń tómendigi saýatsyzdyqty joıýda úlken qıyndyq týdyrǵany barshaǵa málim. Ult janashyry Ahmet Baıtursynuly osy máselege kóregendikpen qarsy pikir aıtqanymen, bılik tarapynan onyń bilgirlik oıy eleýsiz qaldy. 1930 jyldardaǵy zulmat asharshylyq halyqtyń endi ǵana kóterilip kele jatqan eńsesin ezip, bilimge degen talpynysyna úlken tosqaýyl boldy. Degenmen qandaı zulmat, qıturqy saıası ahýaldy basynan keshirse de halyq saýattylyǵy aqyryndap bolsyn, atalmysh maqalanyń áserinen órken jaıa tústi. Ahmet Baıtursynov qazaqtyń ezilgen, adasqan, tyǵyryqqa kez kelgen hálin barynsha dál kórsetti. Osylaı bolýdyń basty sebepteri patsha úkimetiniń saıasatyna (jerge, dinge, ákimshilik saılaý júıesine tikeleı qatynasy bar) baılanysty dep túsindi, alaıda ol basty aıyp jańa dáýirge yńǵaılasa almaǵan halyqtyń ózinde dep sanady. Atalǵan maqalada «… Ata joldasy nadandyq, ónersizdik qazir qazaqtan aıyrylatyn emes. Nadandyqtyń kesapaty ór jerden-aq mańdaıymyzǵa tıse de, ata joldasymyz bolǵan soń, biz de qıyp aıyrylmaı kelemiz… Joqty barǵa teńgergen ǵylym men ónerdi kerek qylatyn qazaq az… » Osy ǵylym men ónerdi kerek qylatyn «qazaqtardyń» kóbeıýi Ahmet Baıtursynovtyń oıynsha halyqty tyǵyryqtan shyǵaratyn sara jol bolyp tabylady. Osyny uqqysy kelmegenderge, halyqty órkenıetti elder qataryna qossam dep ózin-ózi azapqa salǵanda sóz uǵyp, jóndi jolǵa túsý bylaı tursyn, onyń ózine qastandyq jasap, abaqtyǵa japtyrǵandardy A.Baıtursynov «kók esekterge teńep, ashý-yzyǵa býlyqty.

Ahmet Baıtursynov: «… gazet — halyqtyń kózi, qulaǵy hám tili. Adamǵa kóz, qulaq, til qandaı kerek bolsa, halyqqa gazet sondaı kerek… Jurtym dep halyqtyń aryn arlap, zaryn zarlap, halyqtyń sózin sóılep, paıdasyn qorǵap, zaryna qarsy turyp, qarǵaǵa kózin shoqytpasqa tyrysady», — degen tujyrymy arqyly «Qazaq ókpesi» atty maqalasynyń qoǵamda alatyn ornyn, onyń saıası mańyzyn aıshyqty mánin barynsha aıqyndap berdi.

---