5 - 6 synyptarda «koordınat júıesin» oqytýdaǵy sabaqtastyq
№6 orta mekteptiń dırektory
Bımaǵambetova Kúreń Kitabaıqyzy
5 - 6 synyptarda «koordınat júıesin» oqytýdaǵy sabaqtastyq
Qazirgi qoldanylyp júrgen oqýlyqtarǵa taldaý jasaǵanda «Jazyqtaǵy dekarttyq koordınat júıesi» taqyrybyn oqytýda mynadaı kemshilikterdiń bar ekenin baıqadyq.
1) Teorıalyq jáne qoldanbaly máselelerdiń oqylý retiniń ár túrliligi: koordınat sáýlesi (teorıa)- shkalalar (qoldanbaly másele); syzyqtyq dıagram (qoldanbaly másele)- jazyqtyqtaǵy koordınat júıesi (teorıa).
2) Koordınat jazyqtyǵymen jumys isteý iskerlikteriniń qalyptasý deńgeıiniń tómendigi. Oǵan sebep oqýlyqtarda osy máselege baılanysty esepterdiń az bolýy jáne koordınat júıesi 6 - synyptyń sońynda oqylady da, oǵan sáıkes iskerlikterdi bekitýge ýaqyt az qalady.
Atalǵan kemshilikterdi boldyrmaý úshin koordınat júıesin 5 - 6 synyptarda sabaqtastyqty júzege asyrý arqyly oqytqan jón. Munda kelesi talaptardy eskergen durys:
a) jańa, qajetti uǵymdar anyqtamasyz berilip, oqýshylardyń ómirden alǵan bilimderi arqyly túsindiriledi;
á) jattyǵýlardyń qıyndyq deńgeıi 5 - 6 synyp oqýshylarynyń jas erekshelikterine sáıkes bolýy kerek;
b) 5 - 6 synyp matematıkasyna jańa jattyǵýlar júıesin engizý kýrstyń negizgi máselelerine sáıkestendirilip engizilýi qajet.
Koordınat júıesin oqytýdyń jańa ádistemesi baǵdarlama suraqtarynyń oqylý retin ózgertýdi usynady jáne olardyń oqylý reti kelesi túrde bolǵany jón: san sáýlesi, shkala, birinshi koordınat shıregi, dıagramlar (baǵanaly, syzyqty), san túzýi, jazyqtyqtaǵy koordınat júıesi.
Bul ádis oqýshylardy dıagramlar salýǵa da daıyndaıdy. Baǵandy dıagramny salý úshin aldyn - ala masshtab alyp sodan soń koordınatalyq buryshty salý kerek. Dıagramnyń baǵanalary berilgen oske perpendıkýlár bolyp sanalady. Onda baǵananyń tabanyn núkteniń absıssasy retinde túsinýge bolady. Baǵananyń tóbesine sáıkes bolatyn ekinshi ostegi sandardy núkteniń ordınatasy dep túsinemiz.
«San sáýlesi» uǵymyn qalyptastyrýǵa oqýlyqtaǵy esepter jetkilikti bolǵanymen, keıbir qosymsha maǵlumattardy da qarastyrǵan jón. E.R.Nýrk jáne A.E.Telgmma oqýlyǵynda «núkteniń koordınatasy» uǵymy jáne oǵan sáıkes belgileý qarastyrylmaıdy. Biz bul uǵymmen qatar onyń belgilenýin engizýdi usynamyz. Oqýlyqtaǵy «san sáýlesi» uǵymyn «kordınatalyq sáýle» dep, berilgen esepterdi «kórsetilgen núktelerdiń koordınattaryn jazyńyz» dep ózgertken durys bolady. Bul termınologıalardyń birdeı bolýyna da úles qosar edi.
San sáýlesi men shkalany meńgergennen keıin 5 - synyptyń alǵashqy sabaqtarynyń birinde birinshi koordınattyq burysh uǵymyn engizýge bolady. Biraq, koordınat júıesin osy jerde engizý qıyndyqqa soǵady. Óıtkeni dástúrli oqytý jazyqtyǵy koordınat júıesin perpendıkýlár túzýler uǵymynyń kómegimen engizgen, al ol 5 - synyp matematıkasynda qarastyrylmaıdy. Sondyqtan koordınat jazyqtyǵyn kelesi ádispen engizý qajet: birinshi shırekti, ıaǵnı koordınattyq buryshty ǵana qarastyramyz. Árıne, koordınat jazyqtyǵyn koordınattyq burysh arqyly túsindirý jolyn muǵalim ózi qalap aldy jáne onyń ártúrli ádisteri de bar. Onyń ishindegi kelesi ádiske toqtala ketken jón bolar edi.
OVSD tiktórtburyshyn salamyz: OV=2sm; OD =3sm.
(5 - synyp oqýshylary tiktórtburysh salý biledi). Sosyn onyń OV jáne OD qabyrǵalaryn joǵary jáne oń baǵytta sozamyz. O núktesi koordınattyń bas núktesi. OD, OV sáýlelerin absıssa (Oh), ordınata (Oý) osteri dep ataımyz. Endi S núktesiniń koordınatasyn tabaıyq.
Tiktórtburyshtyń SD qabyrǵasy absıssa osimen D (3) núktesinde, al VS qabyrǵasy ordınata osimen V(2) núktesinde qılysady. Ár osti oqýshylarǵa koordınattyq sáýle bolatynyn aıta ketemiz. Sondyqtan, D (3) jáne V (2) dep jazdyq. Al S núktesi koordınat sáýlesinde ornalaspaǵan, ol koordınattyń buryshtarynda ornalasqan. Sondyqtan S núktresiniń koordınatasyn S (3; 2) dep kórsetedi. Sımvolıkanyń bir bolýy úshin, endi D jáne V núkteleriniń koordınatalaryn D (3; 0) jáne V(0; 2) dep jazamyz.
«Koordınatalyq burysh» jáne «núkteniń koordınatsy» degen jańa uǵymdardy arnaıy qurastyrylǵan jattyǵýlar júıesi arqyly bekitemiz. Núkte, kesindi, sáýle, túzý, jazyqtyq syqyldy qarapaıym geometrıalyq fıgýralar oqýshylarǵa belgili bolǵandyqtan koordınattyq buryshqa baılanysty kóptegen esepter qurastyrýǵa bolady. Esepter eki túrli bolýy múmkin: koordınatsy berilgen núkteni salý jáne oǵan keri esep, berilgen núkteniń koordınatysyn tabý. Osydan keıin dıagramlardy oqý óte qolaıly, óıtkeni ol endi koordınattyq buryshtyń logıkalyq jalǵasy bolyp tabylady.
«Koordınattyq buryshty», «Jaı bólshek», «Ondyq bólshek» taqyryptarynda jalǵastyrýǵa bolady. Osy jáne kelesi taqyryptardy oqyǵanda sáıkes málimetterdi qarastyrýǵa jeke sabaq ótkizýdiń qajeti joq. Ár sabaqty muǵalimniń qalaýy boıynsha 2 - 3 - esepten úlestirip berýge bolady.
Qorytyndy retinde bul tásildiń artyqshylyǵyn atap óteıik:
1) Bir kezeńnen ekinshi kezeńge kóshkende oqýdyń sabaqtastyq prınsıpi eskeriledi;
2) Oqýshylarǵa qarapaıym geometrıalyq esepterdi usyna otyryp olardy koordınat ádisimen tanystyramyz.
Bımaǵambetova Kúreń Kitabaıqyzy
5 - 6 synyptarda «koordınat júıesin» oqytýdaǵy sabaqtastyq
Qazirgi qoldanylyp júrgen oqýlyqtarǵa taldaý jasaǵanda «Jazyqtaǵy dekarttyq koordınat júıesi» taqyrybyn oqytýda mynadaı kemshilikterdiń bar ekenin baıqadyq.
1) Teorıalyq jáne qoldanbaly máselelerdiń oqylý retiniń ár túrliligi: koordınat sáýlesi (teorıa)- shkalalar (qoldanbaly másele); syzyqtyq dıagram (qoldanbaly másele)- jazyqtyqtaǵy koordınat júıesi (teorıa).
2) Koordınat jazyqtyǵymen jumys isteý iskerlikteriniń qalyptasý deńgeıiniń tómendigi. Oǵan sebep oqýlyqtarda osy máselege baılanysty esepterdiń az bolýy jáne koordınat júıesi 6 - synyptyń sońynda oqylady da, oǵan sáıkes iskerlikterdi bekitýge ýaqyt az qalady.
Atalǵan kemshilikterdi boldyrmaý úshin koordınat júıesin 5 - 6 synyptarda sabaqtastyqty júzege asyrý arqyly oqytqan jón. Munda kelesi talaptardy eskergen durys:
a) jańa, qajetti uǵymdar anyqtamasyz berilip, oqýshylardyń ómirden alǵan bilimderi arqyly túsindiriledi;
á) jattyǵýlardyń qıyndyq deńgeıi 5 - 6 synyp oqýshylarynyń jas erekshelikterine sáıkes bolýy kerek;
b) 5 - 6 synyp matematıkasyna jańa jattyǵýlar júıesin engizý kýrstyń negizgi máselelerine sáıkestendirilip engizilýi qajet.
Koordınat júıesin oqytýdyń jańa ádistemesi baǵdarlama suraqtarynyń oqylý retin ózgertýdi usynady jáne olardyń oqylý reti kelesi túrde bolǵany jón: san sáýlesi, shkala, birinshi koordınat shıregi, dıagramlar (baǵanaly, syzyqty), san túzýi, jazyqtyqtaǵy koordınat júıesi.
Bul ádis oqýshylardy dıagramlar salýǵa da daıyndaıdy. Baǵandy dıagramny salý úshin aldyn - ala masshtab alyp sodan soń koordınatalyq buryshty salý kerek. Dıagramnyń baǵanalary berilgen oske perpendıkýlár bolyp sanalady. Onda baǵananyń tabanyn núkteniń absıssasy retinde túsinýge bolady. Baǵananyń tóbesine sáıkes bolatyn ekinshi ostegi sandardy núkteniń ordınatasy dep túsinemiz.
«San sáýlesi» uǵymyn qalyptastyrýǵa oqýlyqtaǵy esepter jetkilikti bolǵanymen, keıbir qosymsha maǵlumattardy da qarastyrǵan jón. E.R.Nýrk jáne A.E.Telgmma oqýlyǵynda «núkteniń koordınatasy» uǵymy jáne oǵan sáıkes belgileý qarastyrylmaıdy. Biz bul uǵymmen qatar onyń belgilenýin engizýdi usynamyz. Oqýlyqtaǵy «san sáýlesi» uǵymyn «kordınatalyq sáýle» dep, berilgen esepterdi «kórsetilgen núktelerdiń koordınattaryn jazyńyz» dep ózgertken durys bolady. Bul termınologıalardyń birdeı bolýyna da úles qosar edi.
San sáýlesi men shkalany meńgergennen keıin 5 - synyptyń alǵashqy sabaqtarynyń birinde birinshi koordınattyq burysh uǵymyn engizýge bolady. Biraq, koordınat júıesin osy jerde engizý qıyndyqqa soǵady. Óıtkeni dástúrli oqytý jazyqtyǵy koordınat júıesin perpendıkýlár túzýler uǵymynyń kómegimen engizgen, al ol 5 - synyp matematıkasynda qarastyrylmaıdy. Sondyqtan koordınat jazyqtyǵyn kelesi ádispen engizý qajet: birinshi shırekti, ıaǵnı koordınattyq buryshty ǵana qarastyramyz. Árıne, koordınat jazyqtyǵyn koordınattyq burysh arqyly túsindirý jolyn muǵalim ózi qalap aldy jáne onyń ártúrli ádisteri de bar. Onyń ishindegi kelesi ádiske toqtala ketken jón bolar edi.
OVSD tiktórtburyshyn salamyz: OV=2sm; OD =3sm.
(5 - synyp oqýshylary tiktórtburysh salý biledi). Sosyn onyń OV jáne OD qabyrǵalaryn joǵary jáne oń baǵytta sozamyz. O núktesi koordınattyń bas núktesi. OD, OV sáýlelerin absıssa (Oh), ordınata (Oý) osteri dep ataımyz. Endi S núktesiniń koordınatasyn tabaıyq.
Tiktórtburyshtyń SD qabyrǵasy absıssa osimen D (3) núktesinde, al VS qabyrǵasy ordınata osimen V(2) núktesinde qılysady. Ár osti oqýshylarǵa koordınattyq sáýle bolatynyn aıta ketemiz. Sondyqtan, D (3) jáne V (2) dep jazdyq. Al S núktesi koordınat sáýlesinde ornalaspaǵan, ol koordınattyń buryshtarynda ornalasqan. Sondyqtan S núktresiniń koordınatasyn S (3; 2) dep kórsetedi. Sımvolıkanyń bir bolýy úshin, endi D jáne V núkteleriniń koordınatalaryn D (3; 0) jáne V(0; 2) dep jazamyz.
«Koordınatalyq burysh» jáne «núkteniń koordınatsy» degen jańa uǵymdardy arnaıy qurastyrylǵan jattyǵýlar júıesi arqyly bekitemiz. Núkte, kesindi, sáýle, túzý, jazyqtyq syqyldy qarapaıym geometrıalyq fıgýralar oqýshylarǵa belgili bolǵandyqtan koordınattyq buryshqa baılanysty kóptegen esepter qurastyrýǵa bolady. Esepter eki túrli bolýy múmkin: koordınatsy berilgen núkteni salý jáne oǵan keri esep, berilgen núkteniń koordınatysyn tabý. Osydan keıin dıagramlardy oqý óte qolaıly, óıtkeni ol endi koordınattyq buryshtyń logıkalyq jalǵasy bolyp tabylady.
«Koordınattyq buryshty», «Jaı bólshek», «Ondyq bólshek» taqyryptarynda jalǵastyrýǵa bolady. Osy jáne kelesi taqyryptardy oqyǵanda sáıkes málimetterdi qarastyrýǵa jeke sabaq ótkizýdiń qajeti joq. Ár sabaqty muǵalimniń qalaýy boıynsha 2 - 3 - esepten úlestirip berýge bolady.
Qorytyndy retinde bul tásildiń artyqshylyǵyn atap óteıik:
1) Bir kezeńnen ekinshi kezeńge kóshkende oqýdyń sabaqtastyq prınsıpi eskeriledi;
2) Oqýshylarǵa qarapaıym geometrıalyq esepterdi usyna otyryp olardy koordınat ádisimen tanystyramyz.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Soltústik jáne Batys Evropa elderi
