InfoHub Logo

8 - synyptyń «Qazaq tili» oqýlyǵyna arnalǵan jumys dápteri

Kirispe
«Tildiń arqasynda bireýdi – bireý tanyp, bir halyq ekinshi bir halyqty tanıdy»,- dep R. Ǵamzatov aıtpaqshy, tilsiz adamzat ómir súre almaǵan bolar edi. Til - adamǵa ǵana bitken baılyq. Tilimizdiń baı qoryn keń paıdalaný - búgingi urpaqtyń enshisinde.
Qazaq tili sabaqtarynda taldaý, túsindirý, oqytý, áńgimeleý t. b jumystary júrip jatady. Muǵalim tek oqýlyqta berilgen jattyǵýlarmen ǵana shektelmeı, ádistemelik quraldardy paıdalanady. Sóıtip oqýshynyń tilin damytýǵa, oı - órisin arttyrýǵa, teorıalyq uǵymdardy praktıkalyq turǵyda meńgertýge tyrysady.
Muǵalimge asa qajet taǵy bir quraldyń túri - túrlendirilgen tapsyrma úlgileri bar, tárbıeleýge, daǵdy qalyptastyrýǵa kómek bola alatyn jumys dápterleri. 8 - synyptyń «Qazaq tiline arnalǵan jumys dápterinde» tapsyrmalar satylaı keshendi taldaýǵa, maqal - mátelderge zer salýǵa, tarıh tereńine úńiltýge, sheshendik sóz aıtýǵa t. b arnalǵan. Teorıalyq málimetterdi ótken soń, sabaqtyń yńǵaıly bekitý kezeńinde usynýǵa bolady.
Bul jumys tapsyrma oryndaý barysynda oqýshynyń zeıinin arttyrady, teorıalyq taqyrypty jete meńgerte alady degen senimmen jasaqtalǵan. Muǵalimder men oqýshylarǵa arnalǵan kómekshi qural retinde usynylyp otyr.

8 - synyptyń qazaq tiline arnalǵan jumys dápteri.
İ. Fonetıka taraýy boıynsha
1 – tapsyrma «Maqal – mátel – sóz máıegi»
Maqal - mátelderdi oqyp, mazmunyn aıt, qalaǵan sózińdi matematıkalyq taldaýmen órnekte.
Qonaq kelse, qut keler.
Asyqqan jolaýshy atyna teris minedi.
Túıeniń úlkeni kópirden taıaq jeıdi.
Atty qamshymen aıdama, jemmen aıda.

2 - tapsyrma «Ata murań - asyl qazynań»
Besik jyryn oqyp, taǵy qandaı túrin biletinińdi aıt. Belgilengen sózdi matematıkalyq taldaýmen órnekte.
Áldı - áldı aq bópem,
Aq besikke jat bópem.
Jylama, bópem, jylama,
Baıqutannyń quıryǵyn
Jipke taǵyp bereıin.

3 – tapsyrma «Zerdeli sózge zer sal»
Jeti qazynaǵa ne jatady? Osy jeti sózge fonetıkalyq taldaý jasa.

4 - tapsyrma. «Ata saltyńdy saqta!»
Tómende berilgen tyıym sózderdi jattap alyńdar. Asty syzylǵan sózderdi matematıkalyq taldaýmen órnekte.
Tuzdy, kúldi baspa.
Otty, kúldi shashpa.
Bórkińdi teris kıme.
Bos besikti terbetpe.
Shapandy jelbegeı jylama.
Úıde ysqyrma.

5 - tapsyrma. «Zerdeli sózge zer sal»
Oqyp, mazmunyn ash. Ózińe unaǵan sózderdi dápterińe jazyp al da, jatta. Qalaǵan sózińdi matematıkalyq taldaýmen órnekte.
Sen jaýdan qashsań, ómir senen qashar. (B. Momyshuly)
Adam balasy adam balasynan aqyl, ǵylym, ar, minez degen nárselermen ozady. (Abaı)
Sóz kóńilge sıpat jaǵynyń kórkemdiligimen, maǵyna jaǵynyń kúshtiligimen jaǵady. (A.Baıtursynuly)

6 - tapsyrma. «Maqal - sózdiń máıegi»
Maqal – mátelderdi jattap al, maǵynasyn túsindir. Dápterlerińe kóshirip jazyńdar. Býyn úndestigine baǵynbaıtyn qosymshany kórset.
Eki tentek elge syımas. Atpen oınaǵan taıdyń jiligi synady.
Arystannyń oıynynan túlkiniń moıny úziledi.
Attan taı ozady, atadan bala ozady.
As - adamnyń arqaýy.

7 - tapsyrma. «Shesheniń sýdaı tógilgen»
Sheshendik sózderdi oqyp, mazmunyn aıt. Asty syzylǵan sózderge fonologıalyq taldaý jasa.
Alda kele jatqan Isataıǵa Jáńgir han birde:
- Qara tazydaı sýmańdap alǵa shyǵa bermeı, qatarda júrseń ne etedi?- depti. Sonda hannyń janyndaǵy jaramsaq bılerdiń syrtynan hanǵa shaǵystyryp kele jatqanyn sezgen Isataı batyr:
- Aldyńda qyran búrkitteı qylańdap men kele jatqanda, artyńda qarǵyly tóbetteı súmeńdep tórt bıiń kele jatqanda kókten qudaı, jerden qumaı alar dep qorqyp kelesiń be?- degen eken.

8 – tapsyrma «Ótirik óleń aıtyp el qarattym...»
Ótirik óleńderdi oqyp, jatqa aıtyp berýge daǵdylan, kóp núkteniń ornyna qandaı sóz qoıylatyndyǵyn tap ta, sol sózge matematıkalyq taldaý jasa.
« Maldyń bári semirdi....
Erledim,- dep qýandy shopan - daǵy -
Sıyr bolyp eshkiler móńiredi,
Túıe boldy qoı ósip qotandaǵy.»

9 – tapsyrma «Óleń - sózdiń patshasy, sóz sarasy».
Óleńdi mánerlep oqyp, jattap al.
Asty syzylǵan sózderdi býyn túrlerine talda.
Bir ǵylymnan basqanyń
Keseli kóp asqanǵa
Odan úmit, kim qylar,
Jol tabar dep sasqanda?
Úıtip asqan jolyǵar,
Keshikpeı – aq tosqanǵa. (Abaı)

10 – tapsyrma «Tabıǵat – tylsym dúnıe»
Jyldyń qaı mezgili sýrettelip turǵanyn aıt, ózińe unaıtyn jyl mezgili týraly áńgimele, qalaǵan sózińe matematıkalyq taldaý jasa.
Sonan soń dúnıeni máńgi jastyqqa bólegen maýjyr mezgil bastalady. Maýjyr mezgil Altaı óńirinde bólekshe ǵoı. Bilesiz be, mundaıda bul mezgil áldeqaıda erte túsedi de, sozalańdap jatyp qalady. Shirkin, sary altyndaı shaǵylysqan tabıǵaty qandaı keremet! (O. Bókeev)

11 – tapsyrma «Tarıh soqpaqtarynan»
Berilgen datalardy este saqta, qosymsha qandaı málimet qosa alar ediń? Asty syzylǵan sózderge matematıkalyq taldaý jasa.
1690 jyl shamasy - Áz - Táýke han Qasym hannyń «Qasqa jolyn», Esim hannyń «Eski joly» zań úlgilerin jańǵyrtyp, «Jeti jarǵy» atalatyn zań júıesin engizdi.
1698 jyly - Dúrbiń – Oırat qalmaqtar, Shý, Talas ózenderi boıyna basyp kirip, Qazaq Ordasyn shaıqaltyp ketti.
1710 - 1711 jyldary - qalmaqtardyń jańa joryǵy bastaldy.

12 – tapsyrma «Oılan, tap!»
Berilgen jumbaqtardy jattap, sheshýin tabyńdar, sheshýi bolǵan sózge fonologıalyq taldaý jasa.
1. Ana aýyldyń býrasy,
Myna aýyldyń býrasy
Jelkildeıdi shýdasy.
2. Tizile ósken tisi bar,
Kóp istegen isi bar.
3. Oıdyń aıaqtalýyn kútpeıdi,
Ony qoısań, sóılem bitpeıdi.

13 – tapsyrma «Ulylardan ulaǵat»
Ulaǵatty sózderdi oqyp, dápterińe kóshirip jazyp, esterińe saqtap júrińder.
Avtoryna matematıkalyq taldaýdyń belgisizdik túrimen órnekte.
Men jastarǵa: «Aldaryńda taýdaı talap tur. Ómir zańǵarlary únemi bıikke shaqyrady. Oǵan jetý úshin talmaı izdenińder»,- der edim. Jastarǵa toǵysharlyq, boıkúıezdik dertinen aýlaq, sergek, sezimtal bolǵan jarasady. (Ǵ. Músirepov)