InfoHub Logo

Akademık Serik Qırabaev «Ádebıetimizdiń aqtańdaq betteri» kitabynda: «Ulttyń rýhanı mádenıetiniń eń úlken bir salasy — kórkem ádebıet. Ony halyq tarıhynyń beıneleý jolymen jasalǵan kórkem shejiresi deýge bolady», — dep jazdy. Ǵalym «Abaıdyń shyǵarmashylyq ómiri — qazaq ádebıeti tarıhynyń kindik tutqasy» ekenin aıtsa, «Abaı jáne fólklor» kitabynda akademık Seıit Qasqabasov: «Qazaq ómirine syn kózben qaraǵan Abaı shyǵarmashylyǵy, oı-pikirleri renesanstyq sıpatta bolǵandyǵyn, ol Adamdy, onyń rýhanı azattyǵyn, bilimdiligin barlyq máselelerden bıik qoıǵandyǵyn, qoǵamdaǵy Adam róline aıryqsha mán bergendigin» ǵylymı dáleldedi. Akademık Zeınolla Qabdolov: «Sóz ónerindegi syr men symbattyń úlgisi qandaı? Munyń jaýabyn da Abaıdan tabamyz. Ol úshin Abaıdyń lırıkasyn paıymdap baıqaý shart. Abaıdyń lırıkasy — keń kólemdi mol qazyna; bıigi bitpes, tereńi taýsylmas syrly mura», — dep jazsa, akademık Zákı Ahmetov: «Basty másele — Abaı halyqtyń túbegeıli múddesin qanshalyqty tereń uǵyp túsinip, qandaı oıshyldyq deńgeıde, qandaı kórkemdik qýattylyqpen aıtyp jetkize alǵandyǵynda» dep túıindedi.

Fransýz tilindegi ıdeal, grek tilindegi ıdeıa — maqsat týraly uǵym, túp-negizi murat-maqsatqa kelip tireledi. Bizdiń búgingi ıdealymyz — Táýelsizdik. Durysynda ol bir búgingi ǵana emes, halqymyzdyń san ǵasyrlar kókeıinde áldılegen armany bolady. Ol ózi fılosofıalyq uǵym. Adam oıynyń praktıkaǵa qaraı bet alýy, bilimniń iske asýyn qamtamasyz etetin úderis — ıdeıa desek, sol ıdeıamyzdyń túp-tórkini de — Táýelsizdik! Áleýmettik toptardyń múddelerin bildiretin qoǵamdyq sana, saıası, pravolyq, fılosofıalyq, moraldyq, estetıkalyq jáne dinı kózqarastar men teorıalyq ıdeıalardyń jıyntyǵy bir ıdeologıadan kórinedi desek, sol ıdeologıanyń shynar shyńynda da, qaınar kózinde de Táýelsizdik rýhy óz týyn jelbiretýge tıis.

Táýelsizdik rýhyn qanymen engizip, janymen jetkizetin, jetkizgende adamnyń oılaý júıesiniń basty qazyǵy — bastaǵy myıdan bastap, jan-júıeńdi eljiretip, júrekke jetkizetin — ádebıet jáne óner. Ádebıet pen ónerdiń ishinde shyǵarmashylyqtyń anasy — poezıa. Biz topyraqqa kómilgen, jeti qat jer astynda qalǵan tarıhymyzdy — «Úsh ǵasyr jyrlaıdy», «Bes ǵasyr jyrlaıdy» «Jeti ǵasyr jyrlaıdy» atty poezıa qazynasynan izdep taptyq. Ol qudiret-kúsh qalammen jazylyp, qaǵazǵa túspeı-aq, qazaq jyrshy-jyraýlarynyń basynda jattalǵan. Jadynda saqtalǵan. Sodan aman-saý jetip, Táýelsizdigimizdiń tórine endi.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna arnalǵan joldaýlarynda kórsetilgen Qazaqstan ekonomıkalyq, áleýmettik jáne saıası jedel jańarý jolynyń basty salasynyń biri — rýhanı damýdyń qazirgi kezdegi jetistikteri men múmkindikterin aıqyn zerdelep, gýmanıtarlyq qundylyqtardyń, onyń ishinde ádebıet pen ónerdiń táýelsizdik jyldaryndaǵy sıpatyn zerttep saralaý — búgingi ádebıet syny men ǵylymynyń basty maqsaty, negizgi baǵyt-baǵdary bolmaq.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigimizdi ornyqtyrǵanyna on bes jyldan asty. Osy merzimde Qazaqstan túbegeıli ózgerip, Táýelsizdik darıasynyń keń arnasyna túsip, teńiz-taǵdyryna baǵyt aldy. Ulttyq ádebıet pen ónerdiń jańa sıpatty dástúrleri, bostandyq pen adamzattyq qundylyqtarǵa negizdelgen jańashyldyq rýhy qalyptasty.

Sondaı jańashyldyq rýh qazaq poezıasynda bar. Basynda abdyrap-dabdyrap qalǵan qalamgerler ne jazamyz emes, ne úshin jazamyz degen saýaldarǵa jaýap izdedi. Buryn aıtylýǵa tıis emes nárseni aıtý batyldyqqa balanatyn edi. Endi bári ashyq, ne aıtsań da, neni jyrlasań da qol baılaý, aıaq tusaý taýqymetinen aryldy.

Maqsatymyz — osyndaı tusta Qazaqstan Táýelsizdik alǵan jaǵdaıda týǵan múmkindikterdi tolyq paıdalanyp, sońǵy on bes jylda jarıalanǵan ádebı shyǵarmalardyń, onyń ishinde qazirgi qazaq lırıkasynyń tarıhı-ádebı úderisin júıeli túrde jan-jaqty zerttep, taldap-baıandaý, táýelsizdik kezeńde týǵan qazaq lırıkasyna birshama baǵa berý.

«Qazaqstan — 2030» baǵdarlamasynyń sharttaryna, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń jylyna halyqqa arnaǵan joldaýlarynda kórsetilgen Qazaqstannyń ekonomıkalyq, áleýmettik jáne saıası jedel jańarý jolynyń baǵyttaryna sáıkes qazirgi kórkem ádebıettiń qyr-syryn zertteý — paryzymyz bolsa, rýhanı jańǵyrýdy tereńdete baıyptaý — basty maqsatymyz bolmaq.

Táýelsizdikti kózimen kórip, dúnıeden erte ozǵan aqyn Jarasqan Ábdirashev:

Taǵdyrymdy buıdalap eren ekpin,
Baıtaq eldi shattyqqa bólemekpin.
Ótken kúnniń arqalap ókildigin,
Bolashaqqa barǵanda ne demekpin?
Sabyr! Sabyr!
Ozypty ozar aıym!
Silkineıin, qaıtadan sóz alaıyn!
Óleń degen ólkege jer aýdaryp,
Jyldar boıy ózimdi
«jazalaıyn!» —

deıdi. Naǵyz aqyndyq júrek! «Baıtaq eldi shattyqqa bólemek» úshin, «óleń degen ólkege jer aýdaryp», jyldar boıy ózimdi «jazalaıyn» deýinde úlken syr jatyr. Jarasqan da — Keńes ókimetiniń bodaýynda bolyp, aıtar sózin býlyǵyp aıta almaǵan sátteri bolǵan aqyn. Táýelsizdik kezeńde shıyrshyq atyp, «qulyptasyn» jazǵan tusta kóz jumdy. Táýelsizdikti kútken aqynnyń biri de Jarasqan edi. Ekeýmiz Keńes ókimeti tusynda jas aqyndardyń Tashkentte, Dýshanbede, Máskeýde ótken festıvaline birge qatystyq. Sonda Reseı aqyndarynan basqa respýblıkalardyń ókilderi táýelsizdikti ashyq arman etetin. Máskeýdegi semınarda Jarasqan ekeýmizdiń óleńderimiz óte jaqsy baǵa aldy. Semınar júrgizýshi synshylar, aqyndar ájeptáýir madaqtady. Biraq maqtaǵany bar bolsyn, keıin «Men aǵyspyn, aǵysqa qarsy aǵatyn», «Shahmat zańy» atty óleńderim úshin túngi tergeýge alynǵanym bar. «Sen qaısy aǵysqa qarsysyń, Keńes ókimetiniń aǵysyna qarsysyń ba?» degen maqammen «tutqynǵa» tústim. «Shahmat zańy» atty óleńimde koról eshqashan peshka bolmaıtyny jaıynda jazǵanmyn. «Keńes ókimetinde peshkiler de koról bola alady. Sen nege buǵan qarsy jazasyń?!» degen saýaldarmen qysym kórdim.

Muny aıtyp otyrǵan sebebim, qazir qazaq eli táýelsiz. Qazirgi qazaq aqyndary — táýelsiz eldiń aqyndary. Aqyn júregi — halqyn, el-jurtyn, Uly Otanyn jan-tánimen súıetin júrek. Bizge táýelsizdik alyp bergen bostandyq — ultjandylyq ıdeıasy. Sondyqtan qazir ultyn súıgen aqyn úshin Táýelsizdik týymyzdy ardaqtaı, ultymyzdy ulaǵatqa bastarlyq, halqymyzǵa qaırat-jiger bererlik poezıanyń týyn kókke kóteretin shaq. Árbir jandy shýaqqa bólep, tirliktiń taýqymetinen arylarlyqtaı qýat-kúsh bererlik ulttyq rýhtaǵy poezıanyń zamany. Táýelsizdikti nyǵaıta berý jolynda ójet urpaqty jigerlendiretin poezıanyń dáýiri.

Táýelsiz bop artty halqym senimi,
Muz bop qatqan qaıǵy-muńym eridi.
Aq shyńdary taýlarynyń bıiktep,
Keń tynystap Uly Dalam keńidi.
Jer betine qaıta shyqty altyny,
Kólderimde júzdi Aqqý, qalqydy.
Tolqyn atyp, darıalarym tasydy,
Taý ózeni, aq bulaqtar shalqydy, —
deýimiz de sondyqtan.

Ana tiliniń memlekettik til bolýyna qarsy keıbir dúbáralarǵa «Qaıt raıdan» dep:

El boldyq, Eldigimizge aqylmen jeter,
Sonsha momyn bolarmyz ba, maqulmen keter.
Tilimizdi satpaq máńgúrtter bar,
İsine qarasaq kápirden beter.
Bolǵany ma shet jurttan jıǵany kóp,
Ózinen góri ózge ultqa ıbaly bop,
Júzi — qazaq,
myıy basqa,
o, qasqa,
«Inshalla» dese de ımany joq, —
deı kelip:
Toǵyz aı tolǵatqan týǵan anańdy —
anam deseń,
Ákeńniń arǵy atalaryn babam deseń,
Jańylmas — jaq,
súrinbes — tuıaq joq degen,
Qoryq — Qudaıdan,
Qaıt raıdan,
Qazaq júreginde qalam deseń.
Qasıetti qazaq bilip al,
Týǵan tilińniń perishtesi, piri bar.
Á-á-ı! Ata-babańnyń árýaǵy atqyr,
Anańnyń tilinde ne ákeńniń quny bar?! —
deýimizde sondyqtan.

Óz býynyn buzyp-jaryp alǵa shyqqan aqyn Ulyqbek Esdáýletov:

Ómir saǵan keldim-kettim,
Sonda neni tyndyrdym?
Zerin terip zeńgir kóktiń,
Botanany tundyrdym.
Ómir saǵan bardym-qaıttym,
Tańǵy shyqty mekendep,
Qudaıyma qaıǵymdy aıttym,
Qulaq túrer me eken dep.
Shyqqyr kózdi ashtym-jumdym,
Sholdym bıik-tómendi,
Tilin jutqan tas tunjurmyn,
Sóıletpeńder meni endi! —

deýi de sondyqtan edi. Talantty aqyn Ulyqbekti Táýelsizdik qaıta sóıletti júreginiń shoǵyn úrlep mazdatty. «Qazaqstan» degen óleńinde:

Arystandaı aıbattym,
Jolbarystaı qaırattym,
Aspandaǵan baıraqtym,
Qansha juldyz jaınattyń,
Qansha bulbul saırattyń,
Qazaqstan, ardaqtym!
Tulparyńnyń shabysyn,
Dombyrańnyń qaǵysyn,
Kúńirentken taý ishin,
Darıańnyń aǵysyn
«Súıem!» desem — bári shyn,
Qazaqstan — namysym, —

deı kelip, arqany keńge salyp, keń dalasyndaı kósilgen aqyn:

Shańyraǵyń — shyraǵym,
Topyraǵyń — tumarym,
Ǵalamda joq syńaryń,
Ǵajaıybym, jumaǵym,
Basy taza bulaǵym,
Basylmaıtyn qumarym,
Qazaqstan — qyranym!
Aıyń týsyn ońyńnan,
Kúniń týsyn solyńnan,
Juldyz jansyn jolyńnan,
Basyńa baq ornasyn,
Qydyr bolsyn joldasyń,
Qudaı seni qoldasyn,
Qazaqstan — kóz jasym!..—

dep túıindeıdi. Aqyndyqtyń shıryǵar tusy: «Qazaqstan — kóz jasym!..» degen tus. Táýelsizdikti ıyǵymen arqalaǵan jan da, táýelsizdikti saǵynyshpen kútken júrek te: «Qazaqstan — kóz jasym!» dep tolǵanary haq.

Táýelsizdik jyldarynda qazaq mádenıetinde ulttyq jańa ádebıettiń bastaýynda turǵan dara tulǵa, jazba ádebıetiniń negizin qalaýshy, uly oıshyl Abaı murasy men dástúri memlekettilik turǵysynan, shynynda da, erekshe joǵary maǵynaǵa kóterildi. Abaıtaný osy jyldarda barynsha halyqtyq sıpat alyp, joǵary maǵynaǵa ıe boldy.

Abaı dástúri Táýelsizdik kezeńge deıingi ádebıetimizde de jáne qazirgi táýelsizdik kezeńindegi ádebıetimizde de óz jalǵastyǵyn tapty. Dáýirmen úndesti.

Táýelsizdik jyldarynda óziniń lırıkalyq jyrlarymen, erekshe tolǵanystarymen kózge túsken aqyndardyń juldyzdy shoǵyry bar. Olardyń atyn atap, sanamalap jatý bul jerde múmkin emes jáne ol qajet te bolmas.

Bir ókinishtisi, táýelsizdik kezeńiniń ótpeli tusynda kóz jasyn kól etip, ne bolsa soǵan qaıǵyryp sarsańǵa túsetin keıbir kúırek aqyndar da boı kórsetti. Olardyń kóbisi dúnıege tý tigip jatqan Qazaq eli táýelsizdiginiń qudiret-kúshin, mán-mazmunyn ishteı sińire almaı da qalǵan bolýy kerek. Sondaı tusta Ahmetova Kúlásh aqyn «Kún shyqqanda kúlip oıan» atty jyr jınaǵynda:

Saǵynǵanda súıkimdi tús kóremin,
Kúlip turǵan kóńilden kúsh kóremin.
Úlken kúnge úles qoı — árbir adam,
Bir-birine syılasa kishkene kún! —

deıdi. İzgilikke toly aqyn júregi kún shyqqanda, kúnmen birge Táýelsizdik tańy atqanda, kúlip oıanyp, úlken kúnge úles qosyp, «bir-birine syılasa kishkene kún», budan artyq ne kerek?! Adamǵa kóp nárse qajet emes. Eger qajet bolsa, aldymen osyndaı adamdy alǵa jeteleıtin shýaq qajet.

Kúlásh aqyn sezimin jalǵastyrǵandaı, «Jerorta» jınaǵynda aqyn Serik Turǵynbekov:

Elimniń jarlyǵyna,
Oı-pikir oıyspasa,
Halqymnyń zar-muńyna,
Qabyrǵań qaıyspasa,
Ómirdiń deregine
Tamsanyp tabynbasam,
Aqyn bop keregi ne,
Aǵymnan jarylmasam, —

deıdi. Shynynda da, Táýelsizdik teńizi terbetken tusta, aǵynan jarylyp, osynaý bir táńir syılaǵan bostandyqty jyrlamasa, aqyn paryzy óteler me sirá?!

Esdáýletov Ulyqbek:
Júregim ózimde emes,
Túý alysta, ol ketken saǵynyshqa,
qýanyshqa, —

dep jyrlaıdy. Uly Abaıdyń:

Júrektiń kózi ashylsa,
Haqtyqtyń túser sáýlesi, —

degen sózderimen úndesip jatqandaı.

Ultymyz azattyqqa qol jetkizip, Táýelsizdik deńgeıinde ǵumyr keship jatqanda «Júrektiń kózi ashylmasa» ne bolǵany?!

Abaı aıtady: «Artyq joldas tappadym tatýlyqtan», — deıdi, Táýelsizdigimizdi baıandy eter basty maqsat— tatýlyq. Ulttyq tatýlyq — ulttyq múddeden týady.

Akademık Zákı Ahmetovtyń myna bir sózderi eske túsedi: «Abaı qazaq poezıasynyń ıdeıalyq aýqymyn, taqyrybyn keńeıtti, ádebıette jańa janrlyq túrler qalyptastyrdy. Abaıdyń lırıkasy janrlyq erekshelikteri jaǵynan alǵanda san salaly, alýan túrli, taqyryby, ıdeıalyq mazmuny jaǵynan da asa baı, árqıly ómir qubylystaryn qamtıdy. Halyqtyń taǵdyryn, zaman jaıyn tolǵaıtyn sanalýan áleýmettik, fılosofıalyq lırıka túrleri, adamnyń ishki jan dúnıesin beıneleıtin jyrlary mahabbat lırıkasy, satıralyq óleńderi, tabıǵat sýretteri, olarǵa qosa jeke adamdarǵa arnalǵan jyrlary, taǵy basqa óleń túrlerin Abaı poezıasynan molynan tabamyz. Olarda qýanysh sezimi de, ómirge degen zor senimi de, muń men naz da, zárli ashshy syn da — bári de bar».

Biz búgingi táýelsiz kezeń týdyrǵan týyndylardan osylardy izdeımiz, Abaıdyń úrdis-dástúrin izdep tabýǵa umtylyp, tapsaq — qýanyp, tappasaq — qynjylyp, zamanaýı aqyndarmen birge ǵumyr keshemiz. Qazirgi qazaq ádebıetinde, anyǵyraq aıtsaq, táýelsizdik kezeń ádebıetinde Abaı dástúrin jalǵastyrýshy jańa tolqyn, jas urpaq ósip-jetilip keledi. Ádebıetke burynyraq, soǵys jyldary kelgen Qasym Amanjolov, Syrbaı Máýlenov, Juban Moldaǵalıev bastaǵan aqyndar, olardan keıin «Jylymyq» kezeń dep atalatyn 60-shy jyldary poezıa esigin ashqan Tumanbaı Moldaǵalıev, Qadyr Myrzalıev, Saǵı Jıenbaev tustastary árqaısysy ózindik qoltańbalarymen daralandy. 70-jyldary top jaryp shyqqan Jarasqan Ábdirashev, Keńshilik Myrzabekov, Temirhan Medetbekov, Kúlásh Ahmetova, Ulyqbek Esdáýletov syndy jańa tolqyn aldyńǵy aǵalarǵa qaraǵanda ózgeshe, ózindik únmen, sony serpilispen tórge ozdy. 80-shi — 90-shy jyldary óz daýsymen engen aqyndar óz aldyna bir lek. Solardyń barlyǵyn jınaqtap aıtsaq, 60-shy jyldar men 90-shy jyldar arasyndaǵy ádebıetke engen aqyndar Táýelsizdik kezeń poezıasyna at salysty. Jol tapqandary da bar, birden jol taba almaı, daǵdaryp qalǵan tustary da az emes-ti.

Táýelsizdik tusynda el-jurtyna kórine bastaǵan jas aqyndar legi — aqıqat shyndyqty beıneli poezıa tilimen jyrlaýdy, aldyńǵy tolqyndyrǵa uqsamaýdy baǵyt-baǵdary sanap, óleń kókjıeginen kórine bastady. Keıde sanaly túrde, keıde óz júreginiń úndeskenin de baıqamaı qalyp, Abaı dástúriniń sara jolyn jalǵastyryp júrgen jas aqyndar da barshylyq. Jas aqyn Amanǵazy Káripjan áýleti óziniń «Sana sýretteri» kitabyndaǵy (2005j.) «Abaı toıynda» atty óleńinde:

Baǵyt berip zamannyń syrly ótpeli
Aǵyp kelip júrekke jyr kóktemi.
Uly Abaıdy tiriltip astanada
Taǵy ashyldy tarıhtyń bir betteri —
dep kelip, óleńiniń bir tusynda:
Kúıinse de ol eline,
súıip kópti,
Minshil kózge el rýhyn bıiktetti.
Jer-anany terbegen tebirenis,
Júregine Abaıdyń syıyp ketti, —

deıdi de, «Sana sýretterinde»:

Netken bul masqaralyq...
Sorǵalady sanamnan aspan aǵyp.
Qushaǵymda búrisken dúnıege,
Qıalymdy bosattym baspana ǵyp, —

dep, «bar dúnıeden izdeý salyp, ózin-ózi tappaǵan aqyn jańa dáýirdiń kózimen qarap, sózimen sóıleýge umtylady.

Abaı dástúriniń jalǵastyǵy jas aqyn Aqsuńqar Aqyn-babaqyzynyń jyr únderinen ózinshe estiledi:

Men — Aqsuńqar!
Qustyń balasy —
Aqqý da emen,
Qaz da emen...
Ómirge kóńil nalasy:
«Oı túbin úńgip qaz!» degen!
Óleńniń shoǵyn mazdattym,
Buıyrǵaı
Tórden násibim?! —
Qıylǵan qyrshyn Bozdaqtyń
Tógilgen
Nahaq jasymyn!.. —

Ómirge ókpesi bolsa da, aqyndyq júrektiń túkpirinde týǵan elge degen saǵynysh, ısi qazaǵyna degen qupıa mahabbat syry men úlken maqsat-armany jatyr:

Aqboz-arman
Jalyna jarmasyppyn.
Qyzyl aıaq
Qyr kezip,
Jar basyppyn...
... Keń Dúnıege
Kózimdi ashyp qarap —
Taýǵa shyqqym keledi,
Taýǵa shyqqym!

Óleńnen órepkigen aqyn júregi kórinedi. Asyǵady. Ómirden tezirek óz ornyn alǵysy keledi. Sodan da bolar: «Syrt qalǵan qarakózińmin, qaqtyrmaı esik ashyńdar?!» dep ún qatady. «Kózimniń jasy eki eldiń etegin jasqa toltyryp», «sanatqa kirer me ekenmin» deıdi aqyn. «Eki el» dep otyrǵany — 1993 jyly Monǵolıadan atamekenge oralǵan eken. Árıne, oralǵan jandardyń óz eline salmaq salmaı, qaıta salmaq-júgin kóterisýge kelgendigin jyrlasa ońdy bolar edi. Óıtkeni, qazaq eline kelgen táýelsizdik — kúni keshe ǵana kelgen tyń olja. Sondyqtan jas aqyndar ómirge ókpe artpaı, táýelsizdik týyn birge kóteriskeni abzal.

Sary kúz bıyl taǵy da
Qaqpamdy meniń qaǵyp tur.
Saǵyndyrǵannyń baǵyna,
Saǵynysh-jańbyr jaýyp tur...
...Qyrkúıektep buıyǵyp,
Sary túske baǵyndym.
Adamzattyń bıigi —
Aqyndardy saǵyndym, —

nemese:

Kóktegiler basyp qalsa túımesin,
Jańǵyryp keıde estiledi túngi esim.
Juldyz aqsa betińizdi sıpańyz,
Aqqan juldyz aqyn bolyp júrmesin, —

dep, óleń ólkesine saǵynyshymen kelgen jas aqyn Áshimbek Japarbektiń jaýqazyn jyrlary Saǵı Jıenbaevtyń júrek-lúpilin eske oraltady. Saǵı bolsa, «Kóktem» degen óleńinde:

Qara jerdiń ózin de
Qattyraq basqyń kelmeıdi, —

deıtin. Qandaı uly júrek, názik sezim. Poezıa esigin qattyraq qaǵyp enetin aqynnyń sol bir ǵajaıyp náziktigi.

«Qatardaǵy óleńde»:

Taqyr jerge soqyr jańbyr jaýady,
Kózi soqyr taǵdyrym, ashylmady-aý qabaǵyń.
Basymnan baq bult syndy aýady,
Seni súıgim kelip edi, qazaǵym!
...Óleńimnen rýhymdy tabady
İzdegen jan baldaı tátti taza muń.
Kózimnen jas juldyz syndy aǵady,
Seni súıgim kelip edi, qazaǵym, —

dep jyrlanǵan týyndyda ózindik ózgeshe qupıa syr bar sıaqty. Biraq «Seni súıgim kelip edi, qazaǵym» degen jolda eki túrli maǵyna boı kórsetedi. Qaı jaǵyna bursań da laıyq.

«Darıǵa ǵumyr, jyr-júrek» kitabymen poezıa esigin aıqara ashyp, tabaldyryǵynan attaǵan jas aqyn Marjan Ershýtegi «Japyraq-ǵumyr» óleńin:

Kúzgi jańbyr,
Men seni unatamyn.
Jaýrap tur ǵoı ánekı quba talyń
Jel ushyrǵan jazyqsyz japyraqty
Janymmenen áldılep jubatamyn, —

dep kelip, «mekenin tastap keterin bir kún biledi, japyraq-júrek! Almasyp ómir súrýin» deýmen qarapaıym shyndyqty, qarapaıym boıaýymen jetkizýi arqyly qundylyqqa aınalǵan.

Seniń meni saǵynbaǵanyń — qýanysh,
Saǵyný degen dertten óńge nár bermeıdi.
Men úshin seniń aýyrmaǵanyń — qýanysh,
Mendegi dert,
O, ol eshqashan ólmeıdi!..
...Mazalamaıdy budan soń arymyzdy ókinish,
Onsyz da kóp qoı ne tirlik.
Budan soń kóńilimiz, janymyz da tynysh,
Adasý — endi adaspaýymyzǵa kepildik, —

dep jyrlaǵan aqyn Talǵat Eshenulynyń óleńi, maǵynasyndaǵy keıbir kibirtikterin bylaı qoıyp, nesimen qundy desek, ózgeshe qoltańba, ózgeshe yrǵaǵymen, sonylyǵymen qundy. Jańasha óleń jasaý tehnıkasy jalǵyz ǵana Talǵat emes, qazirgi Táýelsizdik kezeń týdyrǵan jańa tolqyn, jas býynnyń basqa da ókilderine basty maqsattaı bolyp kórinetin sıaqty.

«Abaımen syrlasý» degen óleńde de aqıqat-shyndyq beıneli, astarly oımen berilgen. Jas aqyn uly Abaımen syrlasa otyryp, «Tiri júrseń jyrtylar edi jyrlaryń, // Týra júrip atylar eń Maǵjandaı» deıdi. Endi birde: «Qoıynyńda jatyp ósken Shákárim, // Janazasyz tastaldy ǵoı qudyqqa», «Jyryn súıip aýdaryp eń, arystan // Aqyn Býnın qashyp ketti Parıjge!» dep Ýaqyttyń, Zamannyń qyspaǵyn Abaıdaı aqyn atasymen syrlasý arqyly syr túıgen jas aqyn Aqedil Toıshanulynyń da ózindik soqpaǵy bar ekendigine kýá boldyq.

Deı turǵanmen, Táýelsiz eldiń jas aqyndarynyń óleńderinde eldik taqyryby jetise bermeıdi. Kóbine-kóp kúıki tirlikti qaralaýmen, dattaýmen kúı keshedi.

Búgingi jastarda keshegi Ábdildá Tájibaev aqynnyń úni joq:

Teńiz!
Senen uly bolǵan emes bir aqyn,
Jyryń qandaı, jyryń qandaı surapyl!
Arasynda burqyraǵan dúleıdiń
Tún jamyla jylap turyp tileımin.
Júregińniń bólshegin ber,
Óleńińniń ólshemin ber.
Ol az deseń, ózimdi de al,
Tolqynyńa aıamaı sal.
Ia kúıreıin, kúl bolaıyn,
Ia teńizge aınalaıyn!

Keshegi orta tolqyn Muqaǵalı Maqataevtyń órshildigi joq búgingi jastarda:

Yǵysyńdar,
Eı, taýlar,
Yǵysyńdar!
Oryn saıla ortańnan jumysym bar,
Ata bolyp ne maǵan urysyńdar,
Adam bolyp nemese uǵysyńdar,
Yǵysyńdar, eı taýlar, yǵysyńdar!
Eı, taýlar, qoıyndaryńdy ashyp kirem,
Bar syryńdy aırandaı shashyp bilem.
...Jartastardyń betteri sora-sora,
Jylapty qarsylaspaı, jasyq bilem...

Keshegi aqyndardyń 60-shy jyldardaǵy tolqyny Tólegen Aıbergenovtyń asqaq úni joq búgingi jastarda:

Kezim meniń!
Jatyrsyń jyraqty ashyp,
Qyzyl gúldi barady qyr ap qashyp,
Jıyrmasynshy ǵasyr júr Mańǵystaýda,
Munaralar basyna shyraq tasyp...
Bilmedim men, keýdemnen ashty ma ken,
Omyraýy osynaý tasqyn álem?
Kún kóterip barady Mańǵystaýda,
Munaralar aspannyń astymenen...

Mine, kórdińiz be, Teńizge jumsaǵan qýat kúshin, búginde tiri bolǵanda, Ábdildá aqyn Táýelsizdikke jumsar edi dep oılaısyń. «Yǵysyńdar, eı taýlar, yǵysyńdar!» degen Muqaǵalı aqyn Táńir syılaǵan Táýelsizdik týyna óz poezıasynyń týyn birge jelbireter edi. «Arýana-baýyr dúnıeni» boıyna jınaǵan Tólegen aqyn bolsa, búginde: «Kún kóterip barady... munaralar aspannyń astymenen» dep, Táýelsiz qazaqtyń Astanasyn bir toıyndaı jyr eter edi!

Qazirgi poezıada ulttyq rýh jetispeı jatyr. Oǵan sebep Táýelsizdik degen uly uǵymdy áli de boıǵa sińire almaǵandyqtan bolar. Bireý kedeı, bireý baı, almaǵaıyp zamanǵa qaramastan, aqyndyq rýh — ulttyq rýh qashanda qarataban tirshilikten bıik turǵan. Rýhanı uly tulǵalar ǵana Búgingi kún úshin, Erteń úshin eńsesin bıik ustaı alary haq. Oǵan qazaq poezıasyndaǵy tolqyn-tolqyn shoǵyr juldyzdardyń talant-daryny jetetinine ózimiz kámil senemiz.

Abaı dástúrin jalǵastyrýshy Táýelsizdik kezeńdegi qazaq lırıkasy shıryǵý ústinde. Teńiz-ómirdiń muhıt armanyndaı Táýelsizdigimizdi pash eter dúnıelerdi Ýaqyt asyǵa kútedi. Kútken dúnıe aldymyzdan shyǵary sózsiz. Táýelsiz eldiń Astanasy qalaı kóz aldymyzda kórkeıse, Abaı dástúrin jalǵastyratyn Táýelsizdik kezeńdegi qazaq lırıkasy da óz Báıteregin kókke kóteretini kámil!

Táýelsizdiktiń bir joly — Abaı dástúrin kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, mol murasynyń mazmun tereńdigimen urpaqtarymyzǵa uǵyndyrý, Abaı arqyly ádebıetimizdiń anasy — poezıaǵa moıynsundyrý. Asylynda, Abaı poezıasyn túsingen urpaq — ult bolashaǵyn oılaıtyn naǵyz senimdi urpaq bolyp órken jaıary aıan.

---