InfoHub Logo

Rýhanı jańǵyrý – qazaqstandyqtardyń salt-sanasy men dúnıetanymyn ózgertetin qozǵaýshy kúsh. Elbasy maqalasynda aıtýynsha, bul ulttyq qundylyqtarymyzdy umytpaı, jahandyq jańashyldyqqa jeteleıtin jol. Qazirgi qoǵamymyz kózqarasy qalyptasqan zerdeli de, zerek tulǵa tárbıeleýi tıis. Ol úshin ilim-bilimge umtylyp, jan-jaqty jetilý kerek. Maqalada «Ulttyq salt-dástúrlerimiz, tilimiz ben mýzykamyz, ádebıetimiz, joralǵylarymyz, bir sózben aıtqanda, ulttyq rýhymyz boıymyzda máńgi qalýǵa tıis» degen joldardyń astarynda úlken maǵyna jatyr. Shynynda da rýhy bıik azamattary bar eldiń irgesi máńgilik bolary haq.

Qaıta jańǵyrýdyń eki prosesi – saıası reforma men ekonomıkalyq jańǵyrý qolǵa alyndy.  Osy jumystardy júzege asyrý úshin árqaısymyzdyń sanamyz isimizden ozyp júrýi, odan buryn jańǵyryp otyrýy tıis, delingen maqalada. Shyndyǵynda ulttyq rýhy, rýhanıaty joǵary, mádenıeti ozyq el kóp nársege qol jetkizedi. Jáne ulttyq biregeılikti saqtaý, ulttyq jańǵyrý degen uǵymnyń ózi ulttyq sananyń kemeldenýin qajet etedi. Elbasy ulttyq mádenıetti saqtaı otyryp jańǵyrý jáne ulttyń damýyna kedergi bolatyn ótkenniń kertartpa tustarynan bas tartý qajet ekenin basa aıtady. Maqaladaǵy «Týǵan jer» baǵdarlamasyn qolǵa alý usynysy jas urpaqty tárbıeleýge dál jáne ýaqytynda aıtylǵan naqty tapsyrma boldy. Árbir adamnyń júreginde kindik qany tamǵan jerine, ósken aýylyna, týǵan jerine degen súıispenshilik, qurmet bolmaıynsha – Otan degen Uly uǵymǵa adal qyzmet etý, jan dúnıesimen súıýi ekitalaı.

Rasynda, jastaıynan din men dástúrimizdi, taǵylymdy tarıhymyzdy oqyp, sýsyndap ósken urpaq teris aǵymdar men jat mádenıettiń jeteginde ketpeıdi. Salt-dástúri men tarıhyna erekshe mán bergen eldiń tuǵyry bıik, irgesi berik bolmaq.

Kez kelgen halyqty óziniń tóltýma rýhanı qundylyqtary men izgi qasıetteri ǵana biriktire alady. Neǵurlym tutastyqqa jetý úshin eldi aıshyqtap turǵan ulttyń tanymdyq, tárbıelik mańyzǵa baı ádet-ǵuryp, salt-dástúrleri qajet.

Bul – tekten tek aıtyla salynǵan júrek qalaýy emes, búgingi órkenıetti, ozyq tehnologıaly, jahandyq yqpaldasýdan, kerek deseńiz, túrli qaýip-qaterden qorǵaný joly. Osy oraıda ultymyzdyń belgili ustazy Ahmet Baıtursynulynyń: «Qasyńnan da, dosyńnan da birdeı saqtan», – degen sózi oıǵa oralady. Saqtanýdyń basy – óz rýhanı qundylyǵyńdy túgendep, bolashaqqa mura etip qaldyrý.

Ár halyq el bolyp ǵumyr keshýi úshin jastardyń sanasyna ulttyq qundylyqtaryn sińirip, rýhanı bolmysymen ómir súrýge baýlıdy. Elbasynyń osy maqalada kótergen taǵy bir mańyzdy, ózekti máselesi – týǵan jerge degen mahabbat. Rasynda, óziniń týǵan jeriniń, týǵan ólkesiniń kórkeıýine úles qosa bilgen azamat búkil eldiń ıgiligi úshin qyzmet ete alady.

Týǵan jerdi qorǵaý, týǵan elińe qyzmet etý bilimniń kóptiginen emes, eldik sanaǵa, týǵan elińe degen mahabbatqa baılanysty eken. Alash arysy Álıhan Bókeıhan: «Halyqqa qyzmet etý – bilimnen emes minezden», dep beker aıtpasa kerek. Osynaý parasatty pikir Abaıda da bar: «Atanyń balasy bolma, adamnyń balasy bol». Bul – urpaqtan-urpaqqa almasyp otyrǵan «eldik sana» jelisi. Elbasynyń maqalasynda aıtylǵan osynaý asyl qundylyqtar sanamyzda jańǵyrtyp, jan-dúnıemizdi taǵy bir serpiltti.

Eger halyqtyń dástúri bolmasa qalaı damyp, qa­laı óristeıdi? Ótkenniń tálimdi tájirıbesin almaı, alǵa qadam basýǵa bola ma? Kez kelgen halyq sharıǵatqa qaıshy kelmeıtin dástúrimen jańany jalǵap baryp qadam jasaýy – onyń ómir súrýiniń alǵashqy belesi. Osyndaı rýhanı tutastyq joq jerde ulttyq dúnıetanymdyq úzik paıda bolady. Urpaq sabaqtastyǵy degen halyq bolyp uıysyp ómir súrý múmkindigi, eldik úrdis bolǵandyqtan ulttyq qundylyqtarymyzdy dinimizben sabaqtastyra jańǵyrtýdyń mańyzy óte zor.

Din – qoǵamdyq qatynas pen kúlli adam jaratylysyn biriktirýge, tutastyrýǵa jiberilgen asyl ılláhı qundylyq. Adamzat balasy ımandylyqty óz tabıǵatyn, áýelgi jaratylysyn buzbaı, soǵan saı tanyp-bilip, sana-sezimimen qabyldaǵanda ǵana haqıqatqa jetedi. Árbir jandy-jansyz jaratylysty óz ereksheligimen, qadir-qasıetimen jaratqan meıirimdi Alla Taǵala adamzat balasyn da túrli ulttar men ulystarǵa bólgen.

Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda qozǵalǵan máseleler men qolǵa alynatyn bastamalar din qyzmetkerleriniń de jumys baǵytyn taǵy da bir naqtylap berdi. Bul jańa zamannyń ótkeline taban tirep turyp, ımandylyq qalyptastyrǵan burynǵy tamyrymyzdy tektilikpen bekemdep, júıeleý jolyndaǵy ózekti bastama deýge bolady. Bir sózben aıtqanda, Elbasy óz maqalasynda jastardy tektilikke tárbıeleýdiń joldaryn nusqap, tujyrymdy oı aıtty.

Ótep Janáli

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń 1 kýrs magıstranty

---