InfoHub Logo

Abaı poezıasyndaǵy sóz tirkesteri

• Aqynnyń «Ókinishti kóp ómir ketken ótip» dep atalatyn jyrynda bir ǵana qabysa baılanysýdyń birnesheýi bar.
• Arylmas ádet boldy kúlkishildik,
• Yrjyń - qyljyń ıt minez degendeıin.
• Osyndaǵy ıt minez degen tirkesti gramatıkalyq jaǵynan qabysý dep qana óte shyǵýǵa bolar edi. Onda onyń óleń ishindegi áserlik, beınelilik qyzmeti kórinbeı qalar edi. Abaı osy tirkesti ǵana qoldaný arqyly adamdar arasynda kezdesetin maǵynasyz bos kúlkini, jeńiltektikti, jaramsaqtyqty, ashýshań - aıqaıshyldyqty ıt minez tirkesimen dál berip otyr. Sóıtip, arzan kúlkige qarsy toıtarys berýde kóp sózdi shyǵyndap jatpaıdy. Eki aýyz sózben ári jaǵymsyz minezdi synasa, ári ondaı bolma degendi uǵyndyrady.
• It minez deýdiń ornyna kontekstke qaraı basqa bir tirkesti alyp - aq, minezsiz, ádepsiz, tárbıesiz sıaqty mándes sózderdiń birin nemese osy maǵynalas sóz qosyp, tirkes jasaýǵa tolyq múmkindigi bar bolatyn. Biraq aqyn óıtpeı, ádeıi tyń tirkes jasap, oıdy ótkirleýdi, óleń beıneliligin arttyrýdy maqsat etti.

Kórmegen kóp dúnıe kól kórinedi,
Kirlemegen kóńildiń ashyǵynda.
«Sonda.» [3. 150bet]
Naǵyz Abaıǵa tán tirkes. Ómirden beti qaıtpaǵanǵa dúnıeniń bári qyzyq.
Óıtkeni albyrt jastyń júregi taza, kirshiksiz. Osy kezeńdi baıqatý úshin kirlemegen kóńil ǵana kerek.

Shyǵyp keter, ıa qalǵyr,
Oǵan aqyl - aram bez.
«Bilimdiden shyqqan sóz.»[3. 135bet]
Aram bez - jalǵaýsyz qabysa baılanysqan tirkes.
Biraq Abaı - aqyn. Ol gramatıka izdeýshi emes. Oǵan keregi - beınelilik. Jeke alǵanda aram bez mal etinde bolatyny barsha qazaqqa málim. Ony salyp tastaýǵa bolady. Al jaqsy aqyldan taǵylym alǵysy kelmeıtin jastar boıyndaǵy jaman qýlyqty ne isteýge bolady? Aqyndy qınaıtyn da osy.

• Áýelde bir sýyq muz - aqyl zerek,
• Jylytqan tula boıdy ystyq júrek.
• “ Áýelde bir sýyq muz - aqyl zerek” [3. 146bet]
• Sýyq muz, ystyq júrek tirkesteri qarsy mándes maǵynaly. Aqyl - salqyn qandylyq belgisi, adam minezindegi artyq qımyl, asyǵys áreket, jańsaq esh sheshim sıaqtylardy tejegish. Ystyq júrek - qaırat pen qaıyrymdylyq. Qattylyq pen qatigezdik ta júrek deımiz. Zerek aqyl, ystyq júrek tas júrektikke qarsy adamıattylyq ólshemi retinde alynyp, meıirimdilikti úlgi tutady, Ásirese ystyq júrek tirkesi kisilik qasıetti aıryqsha joǵarylatady.