InfoHub Logo

Ospanova Gúlmárıa Turysbekqyzy
Qazaq tili men ádebıeti mamandyǵynyń 2- kýrs stýdenti

Abaıdyń ádebı - shyǵarmashylyq murasynda óleńderi órnekti oı tizbeginen órkesh-órkesh bolyp jarysa boı kótergen  quz qıa, shyǵan shyńdardyń tutasqan bir júıesin qurasa, qarasózderi asqaraly alyp jartastaı óz aldyna bir baıtaq álemdi alyp jatyr. Ol- dúnıeniń nebir tylsym qupıalarynan shym-shymdap shyndyq tartyp, adam tirshiliginiń san sala tájirıbesinen syr túıgendeı ǵajap bir taǵylymdy oı-pikir álemi»,- degen eken belgili ádebıetshi-ǵalym J.Ysmaǵulov. Rasymen de, uly Abaıdan  qalǵan ulaǵatty qarasózder – buryn-sońdy qazaq ádebıetinde bolmaǵan shoqtyǵy bıik shyǵarma. «Ǵaqlıa» atalyp ketken bul týyndysyna tereń úńile otyryp,  eliniń erteńi úshin et júregi eljirep, ultynyń  boıyndaǵy unamsyz qylyqtardy kúıine synaǵan, izgilikke shóldegen asyl azamat beınesin kóremiz.Qarasózderinde ol ómir shyndyǵyn qozǵaǵan realıs-jazýshy, halyqtyń muń-muqtajyn kóksegen demokrat, qoǵam qaıratkeri, aǵartýshy ári  tereń oıdyń ıesi  retinde tanylady.   
Kórnekti ǵalym, ádebıet zertteýshisi H.Súıinshálıev Abaı qarasózderin mazmunyna qaraı mynadaı bes úlken topqa jiktegen:
1. Qoǵam qurylysy, el bıleý jaıyn kóp qozǵaıtyn sózderi. 
2. Oqý, óner-bilim, tálim-tárbıe máselesi týraly.
3.  Eńbek, sharýa jaılaryn áńgimeleıtin sózderi.
4. Adamgershilik, moral  jaılaryn kórsetetin sózderi
5.  Dúnıe,ómir týraly oılary  men din máselelerin túsindiretin sózderi.
Ǵalym bul topqa ózindik mazmun ózgesheligi bar, túri bólekteý «Birinshi sóz», «Otyz jetinshi sóz», «Biraz sóz qazaqtyń qaıdan shyqqany týraly» dep alatyn sózderdi ǵana jatqyzbaǵan. 
Endeshe, órnegi ózgeshe osy bir qarasózderiniń mazmuny men mán-maǵynasyna,  avtordyń  aıtpaq oıyna  tereńnen úńilip kórelik. 
Qalamgerdiń «Birinshi sózin» qarasóz jazýdaǵy kózdegen maqsatyn baıandaǵan   shyǵarma kirispesi desek te bolady. 
«Soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde óstim,
Myńmen jalǵyz alystym, kiná qoıma», - dep ózi  jyrlaǵandaı, ótken ómiriniń ótkelderine oısha kóz tastap, endigi keler kúnnen ne kútetindigin  sóz etedi. Bul týrasynda: «bul jasqa kelgenshe, jaqsy ótkizdik pe, jaman ótkizdik pe, áıteýir birtalaı ómirimizdi ótkizdik: alystyq, julystyq, aıtystyq, tartystyq -  áýreshilikti kóre-kóre keldik. Endi  jer ortasy jasqa keldik: qajydyq, jalyqtyq, qylyp júrgen isimizdiń baıansyzyn kórdik, bári qorshylyq ekenin bildik. Al endi qalǵan ómirimizdi qaıtip, ne qylyp ótkizemiz?  Sony taba almaı ózim de qaıranmyn» ,- dep  óz-ózine saýal qoıady. 
Sóıtip, oılana kele, qalǵan ómirine ermek bolarlyq bes túrli tańdaýdy alǵa tartady. Olar- el baǵý, mal baǵý, ǵylym baǵý, din baǵý jáne bala baǵý. Osylardy sanamaılaı kele, birde-bireýin mise tutpaıdy. Árıne, bul jerde   olardy múldem kereksiz demeıdi, tek bul isterdiń ózine eshbir bereri joq ekenin aıtady. Aqyry myń oılanyp, «oıyma kelgen nárselerdi jaza bereıin,  kimde-kim ishinen  kerekti sóz tapsa, jazyp alsyn, ıa oqysyn, keregi joq dese, óz sózim ózimdiki dedim de, osyǵan  baıladym, endi munan basqa eshbir jumysym joq» , -deıdi. 
Mine, osylaısha   qabyrǵaly qaıratker «aq qaǵaz ben qara sıany ermek etip», kóńil túkpirindegi oı-tolǵamdary  men jan tebirinisterin búkpesiz baıandaýǵa kirisedi.  Bir sózben aıqanda, osy bir alǵashqy qarasózi  uly aqynnyń maqsat-muraty men adamdyq, azamattyq pozısıasyn aıqyn ańǵartatyn  shyǵarma alǵysózi bolyp sanalady.   

Tereń maǵyna men úlgi-ónegege toly 23 aforızmdi biriktirgen «Otyz jetinshi qarasózi» ózge ǵaqlıalardan naqyl, maqal sózderden ǵana turýymen erekshelenedi. H.Súıinshálıev bul jaıynda:«Abaıdyń otyz jetinshi qarasózi  túgeldeı qarasóz tobyna jatpaıtyn, óz aldyna bólek nárse, bul- birneshe naqyl sózderdiń tizbegi», - dep pikir bildiredi. 
Naqyl sózderiniń barlyǵynda da ol adamdyq asyl qasıetterdi madaqtap, izgilikti adam bolýdyń alǵysharttaryn atap kórsetedi. Máselen: «Adamnyń adamshylyǵy isti bastaǵandyǵynan bilinedi, qalaısha bitirgendiginen emes», «eger isim ónsiń deseń, retin tap», «bıik mansap - bıik jartas, erinbeı eńbektep jylan da shyǵady, ekpindeı ushyp qyran da shyǵady» nemese 
«Baqpen asqan patshadan
Mımen asqan qara artyq,
Saqalyn satqan káriden
Eńbegin satqan bala artyq» - dep, eńbektiń mańyzyn sóz etse, «ákesiniń balasy - adamnyń dushpany, adamnyń balasy-baýyryń», «dosy joqpen syrlas, dosy kóppen syılas»- degen sózderinde baýyrmal, kópshil bolýǵa úndeıdi. 
Sonymen birge, «úmitin úzbek-qaıratsyzdyq. Dúnıede eshnársede baıan joq ekeni ras, jamandyq ta qaıdan baıandap qalady deısiń? Qary qalyń, qatty qystyń artynan kógi mol, jaqsy jaz kelmeýshi me edi?» - deıtin oıly sózderi jabyrqaý janǵa medeý bolyp, kúńirengen kóńilderge úmit shýaǵyn syılaıtyny sózsiz.
Endeshe, taqyryp aıasy keń, maǵynasy tereń, ǵıbraty mol bul qarasóz ózgelerden   anaǵurlym bıik  turady deýge ábden bolady.  

Mine,  ónegeli ómirinde  artyna ólmeıtuǵyn sóz qaldyryp ketken   uly Abaıdyń ǵaqlıalaryn oqyp, «taza minsiz asyl sóz oı túbinde jatady» degen sózdiń shyndyǵyna kóz jetkizgendeı bolasyń. Danalyqtyń tamasha úlgisin kórsetetin qasterli qarasózder- Abaıymyzdyń bizderge qaldyrǵan máńgilik murasy, Maǵjan aqyn aıtpaqshy, «myń jyl júrse, dámi ketpes» sarqylmas saf altyndaı qundy qazyna. Al, olardy oqyp qana qoımaı, kóńilge myqtap toqyp, aqynnyń aıtpaq oıyn jete túsine bilý, ony ózimizden keıingi óskeleń urpaqtarǵa  amanat etý-  barshamyzdyń qasıetti boryshymyz.

---