InfoHub Logo

Qytaı tilin úırený kerek pe jáne úırenýden buryn qandaı erekshelikterin eskerý kerektigi týraly Qytaıda 5 jyl ómir súrgen programmısttiń (Iýrıı Palamarchýk) tájirıbelik keńesteri:

Jańa tildi meńgerýge kirisý jaıly sheshimniń qabyldanýyna kásiptik qajettilik te, sonymen birge zaman aǵymyna saı bolýǵa degen tilek te sebep bolýy múmkin. Eger ótip ketken eki júzjyldyqta fransýz nemese nemis tilin meńgerý bilimdi adamnyń artyqshylyǵy bolsa, búgingi kúni aǵylshyn tili nyq túrde kósh bastap kele jatyr. Biraq alańda baqtalastaryn azdap yǵystyra bastaǵan jańa oıynshy paıda boldy. Ol oıynshynyń esimi — qytaı tili.

Qytaı tili bar kúrdeliligine qaramastan, sońǵy jyldary óziniń «jankúıer» sanyn batyl túrde arttyryp keledi. Jyl saıyn Qytaıda ómir súrý, jumys isteý, til úırený úshin kóship jatqan sheteldikterdiń sany arta túsýde. Bul, árıne, Qytaıdyń uly mádenıeti men baı tarıhyna emes, onyń ekonomıkasyna baılanysty. 2008 jylǵy daǵdarys kezinde búkil álemdegi jumysynan qysqartylǵandardy ózine magnıtshe tartqan Qytaıdyń jańa ekonomıkalyq keremeti kóptegen bilimdi jandardyń nazaryn aýdartyp: «Qytaı tilin úırenip alsam ba eken?» degen oıǵa qaldyrdy.

Qytaı tilin úırenýdiń qajeti bar ma degendi túsiný úshin, ózińiz úshin eki suraqqa jaýap berýińiz kerek:

1. Qytaı tili maǵan ne úshin kerek?

2. Men oǵan qansha ýaqyt bólýge daıynmyn?

Qytaı tilin úırenýdiń sebepteri ártúrli bolýy múmkin

1. Oı-órisińizdi keńeıtip, jańa nárseni bilý.

2. Taǵy bir shet tilin meńgerip alý (biledi degen at úshin, túıindemege, ózbaǵalanymyńdy arttyrý úshin...).

3. Qytaı mádenıetine boılaý, fılosofıalyq traktattardy jáne ejelgi qytaı tilindegi poezıany túpnusqa tilde oqý.

4. Djekı Chan, Djet Lı jáne Brús Lıdiń fılmderin túpnusqalyq daýyspen kórý.

5. Qytaımen iskerlik qarym-qatynas jasaý.

6. Qytaı ýnıversıtetine túsý.

7. Qytaıǵa otbasyńyzben kóship barý.      

8. Qandaı da bir tildi úırengim keledi, biraq eýropalyq tilderge yqylasym joq.

9. Ózimniń qytaılyq kýrstastarymmen aýyzeki tilde sóılesýdi úırengim keledi.

Osy kezeńde eń bastysy — ózińizdiń sebepterińizdi anyqtaý. Olardy túsingennen «qytaı tilin úırený» sóziniń mazmuny ózgeredi. Qytaı tilin úırenýge qatysty joǵaryda atalǵan sebepterdiń barlyǵy ártúrli birneshe daıyndyq ádistemesi men túrli ýaqyt mólsherin talap etedi, sondyqtan maqsatyńyzdy aldyn ala aıqyndap alǵanyńyz jón.

Qytaı tilin úırenýdegi óz maqsattarymyzdy anyqtaımyz

1. Qytaı tilin «ermek úshin» úırengen jaǵdaıda qandaı da bir kýrstarǵa jazylyp, podkasttardy tyńdaý, qytaılyq tanystardan ıeroglıf úıretýdi ótiný jetkilikti bolady. Bul deńgeıde qytaılyqtarmen «Sálem, haliń qalaı?» dep bir aýyz til qatysýdyń ózin qytaı tilin úırenýdegi eń úlken jetistik dep esepteýge bolady.              

2. Eger adam tildi «biledi degen at» úshin nemese ózin keremetteı seziný úshin úırengisi kelse, bul jerde qandaı da bir aıqyndylyq bolmaıdy. «Umtylystardyń shegi» men maqsat qalaı anyqtalady? Tańerteńgi gazetterdi erkin oqý? Kórkem ádebıetti sózdiksiz oqý? Nemese teledıdardaǵy jańalyqtardy túsiný men qytaı saıasattanýshysymen erkin sóılesý me? Eger qytaı tilin úırenýdegi maqsatyńyzdy anyqtamasańyz, onda eshqashan kóńilińiz tolyp, mise tutý degendi bile almaısyz. Mundaı kózqaraspen tildi ómir boıy úırenýmen ótip, maqsatyńyzǵa eshqashan jetpeýińiz múmkin (óıtkeni, maqsatyńyz joq!).            

3. Eger adam, mysaly, Nobel syılyǵynyń laýreaty Mo Iandy nemese basqa da qytaı ádebıetin túpnusqada oqýdy qalasa, onda jazbasha qytaı tiline nazar aýdarý kerek. Eger maqsat — oqý bolsa, onda ýaqytty mátel, turaqty tirkes, astarly ádebı sózder men Qytaıdyń tarıhyn úırenýge arnap, aıtylýy men tyńdalýy bar aýyzsha qytaı tilin shetke ysyra salýǵa bolady.

4. Qytaı fılmderin túpnusqa tilinde kórý úshin, tyńdaýǵa degen beıimdilik pen til bilimi kerek. Aýyzeki qytaı tiliniń, ásirese aıtylýynyń da mańyzy joǵalmaıdy, óıtkeni adam jaqsy sóılegen jaǵdaıda ǵana jaqsy tyńdaı alady. Fılmderdi kórý qytaı tilin jan-jaqty bilýdi talap etedi jáne munda bir ǵana jeńildik bar, ol fılmdi toqtatyp, tanys emes sózdi qarap alýǵa bolatyny (al sóıleý kezinde bulaı isteý múmkin emes). Qytaı fılmderin túpnusqada kórgisi keletinderdiń kıno janryn da anyqtap alǵany durys. Sózi az atys-shabys kınolary úshin aıtarlyqtaı qysqa merzimde meńgerip alýǵa bolatyn turmystyq leksıka jaraıdy, al tarıhı epopeıalardy kórý úshin astarly sóz tirkesteri men atam zamanǵy sózderdi úırenýge týra kelip, fılmniń tym bolmasa jartysyn túsinýge birneshe jyl arnaý kerek bolady.           

5. Kásipkerler úshin bári aıtarlyqtaı qarapaıym. Munda jaqsy deńgeıdegi aýyzeki qytaı tili (tipti, tilińiz kelińkiremese de), qytaı sandaryn túsinip, olarmen jumys isteý, logıstıka salasynyń termınologıasyn bilý, Qytaımen iskerlik qarym-qatynas jasaý erekshelikterin túsiný kerek. Tipti qytaılyqtarmen jeke kelissózder júrgizetin oıyńyz bolmaı, bul maqsattar úshin kásibı aýdarmashy alýdy josparlasańyz da, báribir qytaı tilinen habaryńyz bolǵany mańyzdy. Birinshiden, aýdarmashyńyz ben seriktestiń jalpy ne aıtyp jatqanyn túsinesiz, al ekinshiden, sheteldikterdiń ómirine asa qolaıly emes Qytaıda aýdarmashynyń kómeginsiz de erkin júre alasyz.

6. Eger siz Qytaıdaǵy ýnıversıtetke túsýdi josparlap otyrsańyz, onda nazaryńyzdy HSK (TOEFL-diń qytaı tiline arnalǵan balamasy) tapsyrýǵa aýdarý kerek bolady. Bul úshin HSK tapsyrýmen áýre bolýyńyz kerek, buǵan aıtarlyqtaı az ýaqyt ketedi. Meniń bilimdi eki qurbym aspan asty eline shyqpaı-aq, 8-9 (12-den) deńgeıli HSK tapsyrdy. Biraq HSK-ny 4-6 deńgeıge tapsyryp, ýnıversıtetke túsý — bir bólek, al ol jerde qytaılyqtarmen teń qatarly oqý — múlde basqa nárse. Taqtadaǵy qoljazba ıeroglıfterdi oqyp, qytaı oqytýshylarynyń sóıleýdegi qalypty emes aıtý mánerin túsiný úshin, HSK tapsyrý jetkiliksiz bolady. Sondyqtan kóptegen talapkerler 1-2 jylǵa sozylatyn daıyndyq kýrstaryna jazylady. Jáne bul daıyndyqtar da kóbinese azdyq etedi. Sondyqtan Qytaıdaǵy joǵary bilimniń — birneshe jyl boıy ýaqyt pen kúshti tolyq arnaýdy talap etetin uzyn-sonar jyr ekenin esten shyǵarmaýǵa tıissiz.

7. Aspan asty eline qonys aýdarý jaǵdaıynda bári aıtarlyqtaı ońaı. Sizdiń mindetińiz — qytaı tiliniń negizin bilip, turmysyńyzdy jaılyraq etý. Mundaǵy qýanarlyq nárse, qytaı tilin qandaı da bir deńgeıde meńgerý úshin budan bylaı oǵan ýaqyt arnaýdyń keregi bolmaıdy — sizdiń deńgeıińiz únemi tómen bolady.

8. Eger ánsheıin bir shet tilin meńgerip, máselen, jadyńyzdy damytqyńyz kelse, onda qytaı tilin tańdaýǵa asa tyryspańyz, óıtkeni bul til, máselen, ıspan nemese tipti nemis tiline qaraǵanda, áldeqaıda kóp ýaqyt pen eńbekti talap etedi. Ony asyǵys meńgerý múmkin emes: qytaı tilinde eń tómengi deńgeıge ilgerleı alý úshin kúnine kem degende 3-4 saǵat sabaqqa arnaýyńyz kerek. Odan az oqysańyz, ilgerileýdi sezbeısiz, sondyqtan tildi úırenýge degen nıetińiz de birtindep joǵalady.

9. Qytaılyq dostaryńyzben sóılesý úshin de barynsha ter tógip, uzaq aılar boıy qarqyndy oqýyńyzǵa týra keledi. Joǵaryda aıtqanymdaı, qytaı tiline tez kirisý múmkin emes, sondyqtan «Al mynany qytaı tilinde qalaı aıtýǵa bolady?» deıtin ańǵal adamdar birdeńe bilip te jarytpaıdy.

Qytaı tilin úırenýdegi sebebińizdi anyqtap alǵan soń, ekinshi (ýaqyt jaıly) suraqqa jaýap beretin kezińiz keldi.

Men qytaı tilin úırenýge bálen aı/jyl boıy kúnine osynsha saǵat ýaqyt bólýge daıynmyn ba? Bul suraqqa jaýap bergende, qytaı tilin meńgerýge degen umtylysyńyzdyń oǵan jumsaı alatyn ýaqytyńyzben saı kelmeı qalýy múmkin. Máselen, qytaı tilin fılm kórý úshin úırengińiz kelse, biraq qytaı tiline kúnine nebári 1-2 saǵat arnaı alsańyz, onda bul kúmándi isińizdiń aıtarlyqtaı nátıje bermesten uzaq jyldarǵa sozylyp ketýi múmkin.

Qytaı tiliniń basty qıyndyǵy myńdap sanalatyn ıeroglıfterde. Jáne olardyń barlyǵy, máselen, 人 (rén — adam) degen aıaǵy uzyn, adymdap kele jatqan adamdy dál elestetetin ıeroglıf sıaqty qarapaıym, ári este saqtarlyqtaı qısyndy bola bermeıdi. Nemese, máselen, 口 (kǒu — aýyz), aýyzǵa uqsap tur. Osy eki ıeroglıfti úırengen stýdent bul eki ıeroglıf qosylǵanda — 人口 (rénkǒu) — «turǵyndar» degendi bildiretinin bilip tańyrqap qalady. Qısyndy emes pe?

Biraq bul qytaılyq balalar júrýdi úırenbeı turyp-aq túsine bastaıtyn qarapaıym ıeroglıfter, bul siz qytaı tilin úırenýdiń alǵashqy aılarynda-aq iship alatyn teńizge túsken bir tamshydaı. Áýezdilik, dybystalý, leksıka sıaqty qytaı tilin úırenýdegi basqa da siz bilmeıtin qıyndyqtar — bul bólek maqala arnaıtyndaı taqyryrp.

Qytaı tilin úırenýdegi tuzaqtar

Qytaı tilin úırenýdegi basty tuzaq, bul — negizgi ıeroglıfter túrindegi alǵashqy kedergiden ótip, áýezdi dybystaýdy az-azdap úırenip, tyńdaýdy sál-pál meńgere bastaǵan adamnyń tıisinshe ter tógip jáne ózi Qytaıda turatyn jaǵdaıda qytaı tilin úırenýde aıtarlyqtaı ilgerileýdi baıqaýy jáne oǵan únemi osylaı jalǵasa beretindeı kórinýi. «Samǵaýdyń» bul alǵashqy kezeńi bir-eki jylǵa sozylýy múmkin. Árbir kelesi jartyjyldyqtarda taǵy sál tyryssańyz, taǵy bir jarty jyldan keıin ózińizge qytaı tilin meńgerip alatyndaı kórinesiz. Biraq shamamen úshinshi jyly, nege ekeni belgisiz, qytaı tilin úırený birte-birte qıyndap bara jatqandaı kórinedi.

Ádette, 3-5 jyldan keıin qytaı tilin meńgerýshiler jaǵdaılarynyń máz emes ekenin seze bastaıdy. Buǵan tek eń tózimdiler tótep beredi, olardyń ózi shyǵystyq dúnıetanymy men dástúrleri bar jartylaı qytaılyqtarǵa aınalady.      

Qytaı tilin úırenýdegi taǵy bir «jaǵymdy» tosyn syı — siz Qytaıda júrip, jaqsy, sapaly pýtýnhýany (Aspan asty eliniń resmı tili) óte sırek estısiz. Halyq tyǵyz ornalasqan alyp Qytaıda Aspan asty turǵyndarynyń sózdi dybystaýyna sózsiz iz qaldyratyn júzdegen (eger myńdaǵan bolmasa) jergilikti dıalektiler bar.    

Qytaı tilin jaqsy deńgeıde meńgerý úshin jumsaǵan ýaqytyńyzda (onyń ózi anyq emes uǵym), 2-3 eýropalyq tildi joǵary deńgeıde meńgerip alýyńyzǵa bolar edi. Sondyqtan qytaı tiline «súńgip ketýden» buryn, aldymen báriniń tıimdi-tıimsiz jaǵyn qarastyryp, bul ózińizge qajet pe degendi oılaýyńyz kerek.

---