InfoHub Logo

J.Elebekov atyndaǵy Respýblıkalyq 
Estrada-Sırk Kolejiniń oqytýshysy
Túmenbaı  Ysmatolla Nurlanuly

Bıyl A.Baıtursynovtyń týǵanyna 150 jyl, osyǵan baılanysty qazaqtyń birtýar azamatynyń jáne onyń ǵylymı murasyn qaıta zerttep, ǵylymǵa úles qosý eń mańyzdy bolmaq. Memleket jáne qoǵam qaıratkeri, kórnekti ǵalym, qazaq til biliminiń negizin qalaýshy, ádebıet zertteýshi, túrkitanýshy, aqyn, pýblısıs, pedagog, aýdarmashy A. Baıtursynovtyń eńbekteri eshqashan tarıhı mańyzyn joımaıdy.

A.Baıtursynuly barlyǵymyz til biliminiń mamany retinde bilemiz, alaıda, onyń belgisiz tustarynyń biri tarıh ǵylymyna qosqan úlesi ekendigin bárimiz bile bermeımiz. Onyń muralaryn, qaldyrǵan mırasyn bolashaq urpaqqa tanytý, menińshe, bizdiń paryzymyz.          

Óz eńbek jolynda Ahmet Baıtursynuly birqatar shyǵarmalaryn tarıhqa arnaǵan. Ol alǵashqylardyń biri bolyp tarıh ǵylymynyń metodologıasyna kóńil bóledi. Ahmet Baıtursynuly tarıh ǵylymyna arnap arnaıy jazbasa da óziniń maqalalarynyń birinde «Sózdiń eń ulysy, eń sıpattysy ta­rıh» – dep baǵa beredi. Onyń «Ádebıet tanytqysh» kitabynda tarıh páni týraly, onyń ereksheligi jaıly, tarıh ǵylymynyń mamandyqtary týraly, tarıhshynyń maqsaty men mindeti týraly aqparat beredi. Ol tarıh tarmaqtaryna da ajyratyp kórsetedi: «sharýalar tarıhy, óner tarıhy, din tarıhy, danalyq tarıhy, ádebıet tarıhy, taǵysyn taǵy sondaı tarıhtar».

«Oqý quraly» eńbeginde tutas taraý «Tarıq» ataýymen toptastyrylǵan. Mundaǵy 16 taqyryptyq materıal kóshpeli túrikter zamanynan 1917 jylǵy Qazan tóńkerisine deıingi oqıǵalardy qamtıdy. Ol tarıhı derek túrlerin de taldaýǵa tyrysady. Mysaly, «Shejire – ótkennen derek beretin sózdiń bir túri»  – dep ańyqtama bere kelip, oǵan óz oıyn aıtady. Shejire men shejireshilerdiń aıtqandary men jazǵandaryna taldaý jasaı kele olardyń kemshilikterin aıtyp ketedi.

A.Baıtursynulynyń ataqty eńbekteriniń biri «Mádenıet tarıhy» dep atalady. Bul da qazaq tarıh ǵylymyndaǵy mańyzdy shyǵarmalardyń biri bolyp tabylady.

Qorytyndylaı kele, A.Baıtursynulynyń qazaq ádebıet jáne tarıh ǵylymdaryna qosqan úlesi súbeli ekendigine kózimiz jetedi. Onyń árbir shyǵarmasyn taldap, zerttesek nur ústine nur bolar edi, sebebi, ǵalymnyń tyń tustary áli de jeterlik.

PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTER TİZİMİ

1. M.Áýezov. Ahańnyń elý jyldyq toıy (ıýbıleıi), «Aqjol» gazeti, 4 aqpan 1923 jyl, № 270
2. Omarbekov T. Qatelesken Lenın be, joq álde qazaq zıalylary ma? // Egemen Qazaqstan, 1991. 26 b.
3. Nurpeıisov. K Alash hám Alashorda. — Almaty «Atatek» 1995- 256 b.
4. Dına Amanjolova. Alash v etnopolıtıcheskoı ıstorıı Kazahstana.. — Almaty: Taımas, 2009. — S. 95.
5. Qoıgeldıev M., Omarbekov T. Tarıh taǵylymy ne deıdi? – Almaty: Ana tili, 1993. – 208 b.
6. H. Ábjanov Ahmet Baıtursynuly jáne tarıh // Aqıqat. 2020 j. 30 qazan https://aqiqat.kazgazeta.kz/news/11283

---