InfoHub Logo

Kúndelikti qyzmet barysynda jeke adam nemese túrli toptar (áriptes, ujym, stýdentter, oqýshylar.b.), buqara kópshilikpen jumys jasaıtyn mamandar úshin, qarym-qatynastyń psıhologıalyq erekshelikter men zańdylyqtaryn jetik bilý kásbı qyzmet tabystylyǵynyń alǵysharty bolyp tabylary sózsiz.

Qarym-qatynas psıhologıasy týraly sóz bolǵanda;

- tulǵaaralyq qarym-qatynas degen ne?, onyń erekshelikteri  men mehanızmderi qandaı?

- jeke adam belgili bir top ne ujym múshesi bolǵan sátte qandaı ózgeriske ushyraıdy jáne kóbine ózin qalaı ustaıdy?

- ujymdaǵy onyń minez-qulqynda paıda bolǵan ózgeristerdiń sebebi nede? t.b. suraqtar mańyzdy aqparattyq mánge ıe bolady.

Osyǵan oraı, qarym-qatynas psıhologıasynyń negizgi máselesi - adamı qarym-qatynastyń tulǵa aralyq jáne toparalyk formalaryn tanyp-bilý, qarym-qatynastyń paıda bolýy men qyzmet etýin jáne jeke tulǵanyń qarym-qatynas barysynda áleýmettik-psıhologıalyq qasıetteriniń qalyptasýyn taldaý bolady.

Qarym-qatynastyń  negizgi úsh baǵdaryn ajyratýǵa bolady.

"Men"-"Basqa" júıesindegi araqatynas. Qarym-qatynas barysynda paıda bolatyn tulǵaaralyq qatynastardy tanyp bilý, adamdardyń birin-biri taný men túsiný mehanızmin zertteý, olardyń ortaq qyzmetin uıymdastyrý tásilin anyqtaý, bir adamnyń ekinshi adamǵa yqpal etýiniń joldary men múmkindikterin aıqyndaý.

"Top" - "Men" júıesindegi araqatynas. Ártúrli áleýmettik jaǵdaılardyń adamnyń minez-qulqy men tulǵalyq erekshelikterine yqpalyn zertteý.

"Men" - "Top". Jeke adamnyń áleýmettik jaǵdaılarǵa, qorshaǵan ortaǵa jasaǵan belsendi yqpaly. Árbir adam - óz ómiriniń, óz áleýmettik baılanystarynyń qojasy, basqa adamdarmen qarym-qatynastaǵy rólderi men oryndarynyń jasaýshysy retinde qarastyrylady.

Qarym-qatynastyń júzege asý formalary:

Tikeleı qarym-qatynas - tabıǵı betpe-bet, sózdik jáne beısózdik (ym, qımyl) quraldar kómegimen jasalynatyn tolyq psıhologıalyq kontakt, keri baılanys bir mezgilde ótedi.

Janama qarym-qatynas —qatysýshylardyń keri baılanys ýaqytyn uzartatyn, ne keshiktiretin jazý jáne tehnıka quraldary arqyly jasalynatyn tolyqsyz psıhologıalyk kontakt.

Tulǵaaralyq qarym-qatynas - eki ne quramy ózgermeıtin top ishindegi tanys adamdardyń tikeleı kontaktlary. Tulǵaaralyq qarym-qatynastyń belgileri: qatysýshylardyń psıhologıalyq jaqyndyǵy, bir-biriniń erekshelikterin bilýi, birigip kúızelýi, ózara túsinýshiligi, ortaq qyzmettestigi.

Buqaralyq qarym-qatynas - beıtanys adamdardyń tikeleı ne janama (buqaralyq aqparat quraldary arqyly bolatyn) kontakttary. Mysaly, stadıonda, teatrda, sherý - buqaralyq tikeleı qarym-qatynas, telemarafon, radıohabar

Personaaralyq qarym-qatynas — ortaq is-áreket úrdisinde belgili bir laýazym ne kásip ıesi retindegi tulǵalardyń psıhologıalyq baılanystary (chempıondar, ǵaryshkerler, prezıdentter).

Róldik qarym-qatynas - belgili áleýmettik rólderdi oryndaýshylardyń psıhologıalyq kontakttary, mysaly, oqýshy — oqytýshy, áke — bala, satýshy — alýshy, kórshi — kórshi, dáriger — aýrý, bastyq –baǵynýshy.

Maqsatyna qaraı qarym-katynas psıhologıasy tulǵaaralyq qarym-qatynastyń úsh túrin ajyratady:

Imperatıvtik nemese ámirshil qarym-qatynas —óz qarym-qatynas seriginiń tártibi men is-áreketine bakylaý jasaý maqsatyndaǵy áser etýdiń avtorıtarlyq, dırektıvtik formasy. Qarym-qatynas partneri tek áser etýdiń  nysanasy,  pasıv  retinde  qarastyrylady.   Imperatıvtiń ereksheligi,  partnerdy  baǵyndyrý jónindegi  negizgi  maqsatynyń jasyrynbaı    aıqyn    kórinip    turatyndyǵynda.    Áser    etýdiń quraldary   retinde   buıryq,   talap,   ámir,   tıym   salý,   nusqaý paıdalanylady (Otyr! Túr! Ákel!).

Manıpýlásıa, aldap-arbaý qarym-qatynasy — jıi kezdesetin tulǵaaralyq qarym-qatynas túri, qarym-qatynas partnerin óziniń jasyryn nıetine baǵyndyrýdy kózdegen is-áreket. Óz maqsatyna jetý úshin manııýlátor qarym-qatynas partnerin nysana retinde qarastyrady.

Manıpýlásıalyq qarym-qatynas -  baskany óz  maqsatyn jasyryp ózine qajetti is-áreketke baýlý. Imperatıv pen manıpýlásıanyń uqsastyǵy: ekeýiniń maqsaty birdeıliginde: ıaǵnı, qatynas seriginiń oıy men boıyn bıleý, baqylaý. aıyrmashylyǵy: manıpýlásıalyq stılde shynaıy maqsat jarıalanbaıdy, jasyrylady ne aýystyrylady.

Aldap-arbaý qarym-qatynasynyń qoǵamdaǵy resmı orny - bıznes, saýda-sattyq, iskerlik, nasıhat, oqytý bolyp tabylady. Bul túrdegi qarym-qatynastyń demeý berýshisi, jarshysy Deıl Karnegı.

Dıalogtyq ne demokratıalyq qarym-qatynas. Bul  teń quqyqtyq sýbektilerdiń araqatynasy, qarym-qatynas maqsaty - ózin-ózi jáne ózgeni taný, bilý, damytý. Joǵaryda atalǵan araqatynastardan negizgi aıyrmashylyǵy - ekosentrızmnen, ózindik ustanymnan áltrýızmge, ózgege, basqaǵa baǵyttalǵan ustanymǵa kóshý. Bul qarym-qatynas úrdisinde eki daýys, eki pikir esitiledi, ıaǵnı bul ózara tıimdi «sýbekt — sýbekt» qarym-qatynasy júzege asady.

Dıalogtyq qarym-qatynas erejeleri:

1. Suhbattasýshynyń jáne óziniń   kekeıkesti kúıin eskerý, "osy jerde - osy sátte" qaǵıdasyn basshylyqqa alyp araqatynas  júrgizý, dál osy kezdegi    sezimderin, tilekterin, psıhologıalyq ahýalyn ǵana nazarǵa alý.
2. Qarym-qatynas seriginiń tulǵasyna baǵa  bermeý,  aldyn-ala onyń nıetterine sený, birine -biri senimdilik bildirý.
3. Serikti ózine teń, ózindik pikiri men sheshimi bar   tulǵa dep qabyldaý.
4. Sheshilmegen másele men suraqtar  qarym-qatynas mazmuny bolýy kerek (qarym-qatynas mazmunyn máselelendirý).
5. Suhbat adamnyń óz  atynan júrgizilýi  kerek,  bireýdiń pikirine siltemeı, óziniń sezimderi men tilekterin bildirýi qajet (tulǵalandyrý).

Qoryta kelgende, qarym-qatynas barysynda adamdar ózi jáne basqalar úshin ózindik psıhologıalyq erekshelikterdi ashady, kórsetedi, túsinedi. Adamnyń psıhologıalyq qasıetteri qarym-qatynas nátıjesinde paıda bolady, damıdy, ózgeredi. Basqalarmen araqatynas jasaǵanda adam qoǵamdyq erejelerdi, nusqalardy, bilim men is-áreket tásilderin, jalpy áleýmettik tájirıbeni óz boıyna sińire otyryp,  nátıjesinde jeke tulǵa bolyp qalyptasady.

 Boltaeva Alıa Masakbaevna

psıhologıa ǵylymdarynyń kandıdaty Ál-Farabı at. QazUÝ

---