InfoHub Logo

Ábdildányń keńsege kelýin andyp túr eken, hatshy balajanyna jetip keldi:

— Aǵaı! Sizge aıtatyn ótinishim bar edi: úı ishi kedeı, áke-sheshem kári, jumysqa jaraıtyn adamdary joq, maǵan telmirýmen otyrady... Birer aı demalysqa shyǵyp, úıdiń kásibin durystap bersem dep edim...

Ábdildá qabaǵyn kirjıtip shatynap sala berdi. Hatshynyń sózin shala tyńdap, ústelinde jatqan gazetti, qaǵazdardy aýdarystyrdy, qaltasynan kúmis saýytty shyǵaryp, shylymyn tartty. Murjadan shyqqan túgindeı, eki tanaýynan tútindi býdaqtatyp otyryp, qysqa ǵana jaýap berdi:

— Balalyqty qoıý kerek. Áleýmet jumysyn adam óz basynyń jumysyna aralastyrmas bolar. Áke-shesheń ólmes. Jumysyńdy isteı ber...

Hatshy bala qıpaqtap, júni jyǵylyp, shyǵyp ketti. Ońasha qalǵan soń Ábdildá qara papkeni ashyp jiberip, delalardyń ishinen bir japyraq qaǵazdy sýyryp aldy. Qyzmet qaǵazyna bireýge dep jazǵan sálem hat edi. Jazýynyń bas jaǵynda «orynbasar» degen tasqa basylǵan sóz adyraıyp tur. Sálem hatyndaǵy sózi mynaý:

«Erjan!

Meniń bıyl aǵamnyń ólgenin bilesiń ǵoı. Kempir-shal bir jaǵynan, jesir qalǵan jeńgem ekinshi jaǵynan jylap, shaqyrtyp otyr. «Pyrıshına ývajıtelnyı», tak chto bir aılyq demalys alam ǵoı deımin. Hatyń bolsa daıarla, erteń júrem...»

Hatshysyn aıqaılap shaqyryp aldy da:

— Myna qaǵazdy Erjanǵa jónelt! — dedi.

***

Sarmannyń adyrynan asatyn qara jolmen bir par atty jeldirip keledi. Sándep jekken qos tory at aýyzdyǵymen alysady. Jyltyraýyqty ábzel shyldyrlap dalany basyna kótergen sekildi. Maı ishiniń tamyljyǵan kúni boıdy eritip, samal lebi betti súıip, deneni jaılandyryp bara jatyr. Qulpyrǵan kók, qyzyl-jasyldy qyzǵaldaqtar kilemniń túrindeı jaınaıdy...

Taza aýaǵa shyqqan soń Ábdildániń kóńili tasqyndap, júregi alyp-ushyp, syqsıǵan kózi ózinen-ózi kúlkige beıimdelip bara jatqan tárizdendi. Kóterilip otyryp óleń aıtty. Daýysy baryldap áldeqaıda ketken sekildendi:

«Balyqty qara qoǵa kólim dep em,
Baıdaly uzyn-ata elim dep em.
Janbyz dep qudaı qossa biz qosylǵan
Qalqataı, men keterde kúlimdep eń...»

— Sonymen aqsaqaldar ne qylmaqshy boldy? — dep Ábdildá at aıdap kele jatqan kóshirine qarady.

Qara saqaldy, eńkek kelgen qara kisi, qosardaǵy atty shaýjaılap jiberip, delbeni jıyńqyrap ustap bir qyryndap burylyp, Ábdildániń suraǵyna jaýap berýge kiristi.

— Aqsaqaldar ne qylsyn, seniń barýyńdy kútip otyr.

— Marjan ne aıtady eken?

— Marjan da seni kútip otyrǵan kórinedi. «Tóremniń júzin kórmeı esh nárse aıta almaımyn», dep ákesine de aıtypty ǵoı.

Ábdildá az-kem oıǵa shomdy. Marjan jesir otyrǵan jeńgesi. Aǵasy jýan qonysh sharýa edi. Marjan kelinshek bolyp túskennen baıyn mensingen emes. Abysyn-ajyndarymen sóıleskende «bul kórimge qatyn bolyp bir kún de turmas edim, tóremniń kóńili úshin ǵana júrmin» dep aıtady-mys degen sybys erteden bolýshy edi. Marjan muny aıtarlyq ta áıel: ajarly, kerbez, iri, ashyq. Aǵasynyń tiri kezinde de Ábdildá úıge barǵanda Mapjan qaıdaǵy joqty aıtyp ázildep bolatyn. Ábdildániń qatyny Kómesh deıtin qara surlaý kelgen adam. Ajary qatyńqy názik. Sózge sheber emes, minezi óte aýyr. Ózi teńdes áıelder; sampyldap sóılep jatqanda ol únsiz-túnsiz jumysyn isteı beredi... Marjan Ábdildámen ázildesip otyryp, bir rette: «Inelikteı qatyryp osy shirkindi qaıdan aldyi?!» degendi de aıtyp salǵan...

Ábdildániń oıy aýyldan shyǵyp qalaǵa bardy. Oıymen zań jınaǵyn aqtardy: bir jaǵynan partıa múshesi, «eski ádettermen kúresý kerek; áıel tendigin jaryqqa shyǵarý kerek!» — dep óńeshin kerip, kúre tamyryn bileýlendirip, talaı jıylystarda sóz sóılegeni bar. Onyń ústine ózi jaýapty orynda qyzmetker. Qaıtý kerek? Zańdy buzýǵa bola ma? Ábdildá aýyr kúrsindi.:

Beleske shyǵa kelip edi, aýyl yldıda eken. Kún kúlimdep uıasyna batyp barady. Óristen qaıtqan mal qara qurym bolyp aýyldyń ústin alyp ketken. Mal saýǵan qatyndar, bıe aǵytqan qyz-kelinshek, asyr salǵan balalarmen aýyl ishi bazardaı qaınap jatyr.

Ábdildálar sydyrtyp otyryp kelip, ortadaǵy úlken boz úıdiń syrtyna tura qaldy.

— Qarashyǵym! Qulynym!.. Esen-saý keldiń be?! — dep eńgezerdeı jýan kempir, teńselip basyp kelip, Ábdildániń betinen súıdi.

Qara oramaldy basyna bos salǵan, qyzyl shyraıly jas áıel syzylǵan bolyp, ádeppen qaraǵansyp, Ábdildámen o da amandasty.

Beldemshesi belinde, eki shelek sútti kóterip, bıe aǵytyp kele jatqan kelinshegi janynan ete berdi. Amandasýǵa enesinen uıaldy. Kózi jaýtańdap, saǵynǵan adamsha qaıta-qaıta qarap qana ótti.

Kún juma edi. Ábdildá úıge kirip otyrysymen sheshesi dastarqan jaıdyrdy.

— Búgin shelpek nan pisirtip, aǵańa tıe bersin qyldyrtyp edim. Jańa jurtqa qonǵanda arýaqtar dáme etip turady ǵoı... kele me dep saǵan da aldyryp qoıǵam, quran oqyp jeı ǵoı, sosyn qymyz ishersiń, — dedi.

Tamaqty birer kenep alyp Ábdildá «aǵuzdi...» jiberdi. Baryldaǵan daýsymen aýyldyń bala-shaǵalary jınalyp qaldy...

***

Besinnen temen túsken kez. Kún raıy salqyndap, azǵana saman jel esedi. Aýyl adamdary ekeý-úsheý bas qosyp kóleńkede otyr. Ábdildániń úıiniń syrtynda on shaqty adam alqa-qotan otyryp, keńeske kirdi. Saqaldary sapsıǵan, betteri qatparlanǵan ylǵı shaldar, ishterinde saqal-murtyn etektep qyrqyp, qaryndary shermıip bolpıyp otyrǵan jýandar da bar. Bala-shaǵalar jylysyp, mańdaryna kele almaı, sózin anadaı jerden ǵana urlanyp tyńdaıdy...

—Zal jaǵyn bizden úırenbeısiń ǵoı, biraq qazaqshylyqty da bir jaǵynan qaldyryp bolmaıdy. «Sharıǵat aǵyp jatqan bulaq, kárıalardyń sózderi jaǵalap bitken quraq», dep úlkender aıtqan eken. Kárıalardyń sondaǵy aıtatyndary ne bolsań da, qaıda júrseń de qazaqshylyǵyńdy umytpa deý... Seni úlken tóre boldy, kámeneske jazyldy, qudaıdy joq dep aıtady-mys degen de ósek taralyp júrdi. Biraq tóreligińe sensek te, dinnen shyqty degenge sengemiz joq. Seniń bul kúnge sheıingi isinde qazaqshylyqtan attap etkenińdi ázir kóre alǵamyz joq. Munyń adam bolǵandyǵyń, júregińniń tazalyǵy, ata jolyn qýa bilgendigiń... Shaldar búgin jınalyp saǵan oılaryndaǵy múddeli sózderin aıtpaqshy. Aıtqanda, árıne, seni tyńdaıdy dep aıtady. Bolmasa osy otyrǵan shaldar qaı kámenestiń úıine baryp bılik aıtady deısiń... Qudaı buıryǵy shyǵar, aǵań ólip, jeńgeń jesir qalyp otyr. Mundaı oqıǵa qashanda bolsa bolatyn, «aǵa ólse ini mura»degen naqyl da bar. Shaldardyń aıtqaly otyrǵany — osy jesir týraly. «Jylyn kútetin baıaǵy zaman joq», — dep Tóleý bir jaǵynan mazany alyp barady. Onyń ústine jas adamnyń baısyz otyrýyn sharıǵattyń ózi de qostamaıdy... Eldiń úmit etip kóz tikken balasysyń. Bir jolǵa eldi syılar, ata-anasyn jylatpas degen dámemiz bar!.. — dep ortada otyrǵan jýantyq qara kisi sózin aıtyp ótti.

Bylaıǵylar qostaýǵa kiristi.

— Qane, aǵalaryńa ne aıtasyń, jaý abyndy ashyp ber, — dep sheshesi jaqyndaı tústi.

Ábdildániń oıynda jalǵyz ǵana Marjan bar. Marjannyń júrisi, kúlkisi, syzylyp sóılegen sózi ómirde oıdan keter emes, Marjan úshin ne iste dese de Ábdildá kónetin tárizdi...

Sheshesine qarap Ábdildá kúlimsireıin dedi.

— Kóp bilsin! — dep erni jybyr etti.

— Bárekelde!.. Ata balasy ǵoı. Órkeniń óssin! Kórpeleriń ulǵaıyp, úbirli-shúbirli bolyńdar! — Shaldar betterin sıpasty.

Jer oshaq tútini burqyrady. Qazan oshaq saldyrlady. Jas qatyndar shelek alyp sýǵa jóneldi. Jylqyshy bir boıdaqty óńgerip ákelip, jer oshaq basyna alyp uryp baýyzdady. Bas sıraǵyn aǵashqa shanshyp balalar úıitýge kiristi. Boıdaqtyń terisin jylqyshy judyryqtap jatyr. Qan-jynyna talasyp, eki tóbet yrsyldap, tisterin aqsıtyp tur. Shek-qaryn arshýǵa kelgen qatyndar, soıyp jatqan qoıǵa tónip, júrelerinen otyr. Bireýi aýyzyn sylp etkizip:

− Betim-aı, uıatsyz adam bola beredi eken ǵoı. Baıynyń ólgeni esinen shyǵyp ketken. Kúıeýge jańa shyqqaly otyrǵan qyzdan jaman qylmyń-qylmyń etedi, — dedi.

—Ana qatyn da bir sorly-aq eken. Búk túsip jatyp jylaǵannan ne ónýshi edi. Odan da «ústime qatyn aldyrmaımyn» dep ashyp-ashyp aıtsa qaıtedi eken! — dep ekinshi bireýi kijinip qoıdy.

— Qoı, senderge qalǵan bılik joq, myna shekterińdi durystap arshyńdar, — dep jylqyshy olardy tálkek qyldy.

Esik aldynda janynda bir-eki áıel bar, Marjan otyr edi. Kele jatqan Ábdildáni kórip, kózi kózine túsip, kúlimsiredi, kúlkisi Ábdildániń ishin órtep jibergendeı boldy.

Tóseginiń ústinde kelinshegi solqyldap jylap jatyr edi, Ábdildá janyna tónip kelip:

— Áı, mynasy nesi?.. Aqylsyz eken ǵoı! — dedi.

— Betin tilińgir, nege jylaısyń,jalǵyz baıyńdy jutaıyn dep júrsiń be? — dep kempir shaptyqty.

Kelinshek basyn kóterdi. Ábdildáǵa qarady. Kóz janary tolǵan jas, sóz aıta almady.

***

Marjannyń qushaǵy sıqyrlap Ábdildá elden shyǵa almaı qaldy. El qulaǵy elý ǵoı. Ábdildá týraly jurt ósekti kóbeıtýdi shyǵardy.

— Tórelikten shyǵaryp tastapty.

— Turǵan keńsesiniń aqshasyn jep qoıypty.

— Eki qatyn alǵany úshin sotqa berilipti...

Taǵysyn-taǵy tolyp jatqan ósekten adam aıaq alyp júrgisiz.

«Meniń yslabyı ekenimdi bilesiń ǵoı... Kóptiń talqysynan shyǵa almadym!..» — dep Ábdildá bir kúni Erjanǵa hat jazdy. Iyǵyna asylyp turǵan Marjan betinen súıip-súıip aldy.

Erteńine mılısıa kelip Ábdildáni aıdap aparyp túrmege tyqty. Sebebin anyq bilgen adam joq.

— Tóre bolyp turǵanda para jegen eken, sonysy bilinip qalypty, — dep el ishi alyp qashyp júrdi.

Aýyly Josaly kelde. Josaly kóldiń shalǵynynyń arasy qara qurym bop qaptap, qustaı júzip júrgen Ábdildániń jylqylary. En malǵa, ıesiz malǵa qarap turyp, eki qatyny, kári sheshesi ertendi-kesh daýys qylady:

«Kóılek kıdim qos etek,
Qalqataı, bir kelip ket.
Dosqa kúlki, dushpanǵa
Taba qyldy-aý, qudiret!..»

---