InfoHub Logo

Óńgelbaı bıylǵy saılaýda bolys boldy. Munyń bolys bolýshylyǵyna jurttyń kózqarasy bir-aq túrli:— Qaıtkenmen eti tiri, pysyq, tabandy. Olaı deýshilikke sebep — Óńgelbaıdyń azyraq shıkiligi bar.

Budan 4-5 jyl buryn qatardaǵy dáýletti úıdiń biri bolǵan. Jalpyǵa kelgen jut Óńgelbaıdy da aq sıraq qylyp ketken. Ásirese, ózi qatarynan munyń quldılap ketýine sebep: ol jyldary elde karta oıyny kóp bolyp, Óńgelbaı "kon" dep júrgende maldyń bitkenin bir-aq bilgen.

Óńgelbaı jynynan aıyrylǵan baqsybaı birer jyl bos júrip baıqasa da, qysqa jip kúrmeýge kelmeı bara jatqan soń, ejelden kele jatqan eptiligine salyp, atqa mingen.

Túrli jınalystarda, aýylnaı saılaýlarynda kedeıdiń jaǵyna shyǵyp, baılarǵa shoqpar daıyndaǵan.

Buryn "kedeı" dese jyndanatyn jurt, osy kúni "baısyń" dese jym bolyp júr ǵoı. Kedeı men baıdyń aıyrmasyn jalpy jurttyń túsinýinshe, mal ekendi aıdaǵan myrzalardyń búkil maly jutasa, "kedeı" bolyp shyǵa kelýi kerek. Óńgelbaıdyń óziniń túsinigi de, Óńgelbaı týraly jurttyń túsinigi de osy.

Kedeı — jalshylar uıymyn saılaǵanda Óńgelbaı solardyń qaq ortasynda bolǵan. Oǵan keıin tur deıtin jan joq. Keıin tur deıtin edi, qaı bir buzaýly, bir atty kisini nemeneńe baı dersiń.

Bıyl saılaý bastalǵanda Óńgelbaı kedeı-jalshy uıymynyń múshesi bolyp úlgergen. Kedeı-jalshynyń azynan sóz sóılegende tańdaıy taq-taq etedi.

Burynǵy bolys ornynan túsirilip, kedeılerdiń arasynan bolystyqqa adam izdegende Óńgelbaıdan basqasy jaramaıtyn bolyp shyǵady. Ári pysyq, ári qazaqsha hat tanıdy. Álipti taıaq dep bilmeıtin qalyń kópshilik arasynan jazý tanyǵysh bir kedeı taýyp saılaǵan soń, saılaýshynyń tóbesi kókke jetip qaıtpaı ma?

Mine, sodan beri Óńgelbaı bolys. Biren-saran baılar — jýandar bir kezdegi úzeńgi joldasy taqqa mingen soń, qaıta-qaıta qutty bolsyn aıtqansyp, baǵynyń taımaýyn, ákim aldar isiniń bylyqpaýyn kózdep, baıaǵy bolysekeńniń pısary Alekseıdi hatshylyqqa usynǵan.

Shubartóbede Alekseıdi bilmeıtin kim bar?

Alekseı Ivanov degende bir kezde jurttyń ishken asyn jerge qoıatyn da kezi bolǵan. Sol Alekseı hatshy jumysyn qolyna alǵannan beri burqyrap ketip barady. Talaı adamǵa "brotokol"1 jazyldy, talaı adamǵa "postanaýlenıe"2 kezde jazylyp jatyr.

Alekseı jazyp bolyp, sýdyrlatyp oryssha oqyǵanda, bir aýyzyna túsinbegenderdiń de aıyzy qanyp:

— Shirkin, Alekseıdeı jazatyn adam bar ma eken!— dep rıza bolysady.

Óńgelbaıdyń úıi erteńgi sháıin iship otyrǵanda Kemelbaıdyń malaıy kirip keldi. Ashýly, sup-sur dúleı ǵoı, kele Álekeńe aryzyn aıtyp jatyr:

— Meniń mazam ketti. Keteıin desem aqymdy bermeıdi, ketpeıin desem boqtap, uryp-soǵyp, mazamdy alyp barady,— dedi.

Alekseıdiń murty tikireıip ketti.

— Maǵan aıtpa aryzyńdy, sotqa aıt. Senderdi tabystyrmaq túgil, joǵarǵy ókimetten kelgen qaǵazdardy da bola almaı jatyrmyz.

Óńgelbaıdyń úıine bıylǵy saılaýǵa kelgen jigittiń "aýyldyq-bolystyq keńse adamdary el ishindegi kedeı-jalshylardyń jalybyna3 aıryqsha nazar salsyn" degen sózi túsip ketti. Sondyqtan Alekseıdiń sózin jurtqa qaratyp:

— Kóp basty qatyra bermeńder. İs te kóp, moıyn bura almaı jatyr,— dedi.

Óńgelbaı ústeldiń basyna kelip, Alekseıdiń daıyndaǵan qaǵazdaryna qol qoıyp jatqanda, 2-inshiniń aýylnaıy kelip: "Zdrastı, Alekseı Ivanysh!" dep hatshynyń qolyn aldy.

Orys shirkin basshy-keńesimen beınelep amandasýdy bile me, salǵannan-aq jumysty tyqsyra bastady:

— Spesikterdi ákeldiń be?

— Buıryqtaryńdy ákeldim, spesik joq,— dep aýylnaı búkteýli qaǵazdy ústelge tastaı berdi. Álekeńniń qolymen jazylǵan sup-sulý oryssha qaǵazdyń ústine qıqaıtyp-sıqaıtyp qazaqsha birdeńe dep jazyp qoıypty. Qazaqsha tilin ádemi bilgenmen, jazýdy tanıtyn Álekeńde qudiret joq. Ne ekenin bile almaı surlanyp ketedi.

— Bul ne, mazaq qylǵylaryń keldi me?— Alekseıdiń ajarynan aýylnaı qorqaıyn dedi. Sondyqtan kináni hatshysyna aýdardy:

— Hatshysynyń isi. Oryssha jazylǵan buıryqty oryndaýǵa mindetti emespiz deıdi.

— Arestýıý!— dep Alekseı judyryǵymen ústeldi qoıyp qalǵanda, aýylnaı selk ete qaldy.

— Bul qaı azaptaryń? Joǵarǵy ókimet bizdi qysady,—dep Óńgelbaı Alekseıdiń aldyndaǵy buıryqty alyp, ústindegi kesek jazýdy oqydy: "Aýyl" gazetiniń 29-sanyndaǵy gýbatkomnyń tyǵyz buıryǵy boıynsha 1-ǵınýardan bastap istiń qazaqsha júrýi kerek. Sizderdiń buıryqtaryńyz boıynsha oryssha spesik jibersek ózimiz jazaly bolatyn kórinemiz. Sondyqtan myna buıryqtaryńyzdy qazaqsha jazyp jiberýlerińizdi tileımiz..."

Bolys apalaqtaıyn dedi.

— Alekseı, İ-ǵınýardan bastap buıryqty qazaqsha jazý týraly prıkaz keldi me?

— Nıkakoı prıkaz joq!

— "Aýyl" gazetinde bar deıdi ǵoı. Ol qaıda?

— Qandaı gazet?

— Qazaqsha.

— Báıbishe maılyqqa qaǵaz suraǵasyn men bárin bergem.

Bolys qysyldy.

— Qatyn, aý, qatyn!

— Nemene?

— Gazet aldyń ba?

— Gazeti nesi?

— Anturǵan, musylmansha tasqa basylǵan jazýy bar qaǵaz.

— Alekseı bergen qaǵazdar bar edi, qol súrtip bitirdik.

— Tipti qalǵany joq pa?

— Jyrtyq bireýimen seniń temekińdi orap qoıyp edim.

— Sony ákelshi.

Japyraq temekiniń sopaq sabaǵy shurq-shurq qylyp tesken bir eski gazetti báıbishe alyp jetti. Abyroıǵa qaraı, 29-nómiri eken. Óńgelbaı tyǵyz buıryqtyń bas jaǵyn tapty. Aıaq jaǵy jyrtylyp qalypty. "İ-ǵınýardan bastap qazaq isin qazaqsha júrgizý mindetti" degen sózdi oqydy. Alekseıdiń túsi buzylyp sala berdi:

— Meniń hatshy bolýymnyń keregi qalmaǵan ǵoı.

— Joqty aıtpa, sen ketseń, isti kim isteıdi?

— Qaıtip istemekpin. Bárin alyp jurt qaıtarady. Qazaqsha jazýdy men bilmeımin.

— Bir jóni bolar. Ózim dýanǵa baryp rettermin.

— Bolmaıdy. Ketemin, — dep Alekseı kıine bastady.

— Alekseı Ivanysh! Alekseı Ivanysh!

— Alekseı Ivanysh!

Uzyn qara tonyn bastyra kıip alyp:

— Ne mogý, proshaı, — dep basyn bir shulǵyp, Alekseı esikten shyǵyp ta ketti.

---