InfoHub Logo

“Qazaqstan temir joly” ult­tyq kompanıasy – Eýrazıa keńis­tigindegi magıstraldy júıeniń asa iri operatory jáne respýblıkamyzdaǵy birden-bir temir jol tasymaldaýshysy. Qazaqstannyń bolat joly 14 myń shaqyrymnan astam magıstraldy, 700-den artyq paıdalaný jáne jóndeý depolaryn quraıdy. Temir joldy Qazaqstannyń kúretamyrlary dep tegin aıtpasa kerek. Sala eldegi jolaýshy tasymaly aınalymynyń 60 paıyzynan astamyn jáne júk aına­lymynyń 70 paıyzyna jýyǵyn óz moınyna alyp otyr. Qazaqstan temir jolynyń taǵy bir ereksheligi onyń asa áleýetti tranzıttik múm­kindikterinde. Osydan júz jyldan sál astam merzim buryn qazaqtyń ulan-ǵaıyr dalasyn uıqysynan oıatyp, alǵashqy parovoz gýdogy jańa temir jol dáýiriniń bastalǵanyn jarıa etti. Sol merzimnen bergi Qazaqstan shoıyn jolynyń tarıhy dańqty da erlikke toly betterden turady. Aqıqatyn aıtqanda, temirjolshylardyń jasampaz eńbekteriniń arqasynda ǵana bolat jol búginde elimizdiń iri de qýatty óndiris salasyna aınaldy. Temir joldyń búgingi damýy memlekettik deńgeıdegi serpindi jobalarǵa arqa súıeıtini ras. Tek 2009 jyly ǵana salaǵa salynǵan kúrdeli qarjy 110 mıllıard teńgege jýyqtady. Bul somalar shoıyn joldardyń san taraý býyndaryn kúrdeli jóndeýge, jyljymaly quramdy jańalaýǵa, ınfraqurylymdardy, telekomýnıkasıalardy damytýǵa jáne jańa qurylystar salýǵa jumsaldy. Temir jol kóligin damytý baǵdarlamasyna saı 2020 jylǵa deıin salada mol ózgerister bolmaqshy. Atalǵan qujat reformalardyń satylap júrýine, memlekettik úılestirýdiń tártipterin ózgertýge jáne jeke kapıtaldy tartý arqyly jańa ınvestısıa­lyq baǵdarlamany iske asyrýǵa negizdelgen. Bir sózben aıtqanda, bolat joldaǵy jańa strategıa tıimdiligi joǵary ulttyq kompanıa qalyptastyrýǵa múmkindik bermekshi. Baǵdarlamanyń sheńberinde salaǵa 1,5 myń lokomotıv, 76 myńnan astam júk jáne 1,5 myń jolaýshy vagondaryn satyp alý qarastyrylǵan. Investısıanyń jalpy somasy 4 mıllıard teńgeden asady. Baǵdarlamanyń mańyzdy baptarynyń biri – teplovozdar, elektrovozdar, júk jáne jolaýshy vagon­daryn, bolat relster, shpaldar, belgi berý men baılanystyń tehnıkalyq quraldaryn, elektr qýa­tymen qamtamasyz etý júıelerin shyǵaratyn otan­­dyq temir jol máshınelerin jasaý salasyn qurý. Jańa strategıanyń arqa súıer alǵashqy núktesi Qazaqstan temir jolynyń kartasynda paıda boldy. Onyń mańyzdylarynyń biri – otandyq lokomotıvterdi qurastyratyn zaýyt. “Evolúshn” serıasyndaǵy alǵashqy osyndaı teplovoz kon­veıerden 2009 jyldyń 7 jeltoqsanynda shyqty. Temir jol salasynyń órkendeýine serpin beretin alǵashqy osynaý joba sheńberindegi jańa óndiristiń elordada ashylýy tarıhı oqıǵa bolsa, onyń lokomotıvterdi qurastyrýǵa arnalǵan bas­tapqy kesheniniń saltanatty túrde iske qosylýyna Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaevtyń óziniń qatysýy salanyń jemisti keleshek kemerin jaqyndata tústi. – Bul zaýyttyń irgetas kapsýlyn men 2007 jyldyń 3 shildesinde salǵan bolatynmyn. Sodan týra eki jyl ótkende, qysqa merzimde zaýyt salyndy. Bul ǵımarat 45 sharshy metr alańda boı kóterdi. Endi álemdegi birinshi oryndaǵy “General Eiectrik” kompanıasymen birlesip, teplovozdar shy­ǵara bastaımyz,— dedi saltanat ústinde Elbasymyz. “Evolúshn” serıasynyń qazaqstandyq tuńǵysh teplovozy atalǵan ataqty amerıkalyq kompa­nıa­nyń tehnologıasy boıynsha qurastyryldy. Tep­lo­vozdardyń bul tórtinshi býyny asa qýattyly­ǵymen, zamanaýı dızaınymen erekshelenedi. Eń bastysy, janar-jaǵarmaıdy únemdeýge múmkindik beredi. “Evolutron” asa áleýetti qozǵaltqyshy teplovozdyń búkil qyzmeti kezinde 1,1 mln. lıtrge jýyq, ıaǵnı, 5 paıyzǵa az janarmaı paıdalanady. Buǵan qosa, aýaǵa zıandy zattardy 40 paıyzǵa az shyǵarady. Taǵy bir atap óterligi, teplovoz Qazaqstannyń tabıǵı jaǵdaılaryna oraılas qurastyrylǵan. Mashınıstiń kabınasy da zamanaýı talaptarǵa saı jabdyqtalǵan. Onda jumysqa qolaıly jaǵdaılardyń barshasy jasalǵan. Bir qýantarlyǵy, 2014 jylǵa deıin lokomotıv qurastyrý zaýyty 400-ge jýyq teplovoz shyǵarýdy josparlaýda. Onyń 118 lokomotıvi eksportqa jónel­tilmek. Osylaısha atalǵan zaýyttyń ónimderi Qazaq­stannyń búkil lokomotıv parkiniń bútindeı jańa­rýyna, teplovozdardy jaqyn jáne alys shetel­derge eksporttaýǵa tolyq jaǵdaı jasaıtyn bolady. – Qazaqstannyń tuńǵysh óz teplovozynyń shyǵarylýy elimiz temir jolyndaǵy mańyzdy oqıǵa. Zaýytta qazaqstandyq óndiristegi mazmunnyń kóbeıýine úlken mańyz beriledi. 2014 jyly, zaýyt óziniń óndiristik qýatyna tolyq engende, onyń ónim jasaýdaǵy jeke derbestiginiń deńgeıi 52 paıyz bolady dep kútilýde, – deıdi, “Lokomotıv” AQ prezıdenti Qadil Talasbekov. Elbasymyz Nursultan Nazarbaev elimizdiń jańa kezeńdegi jańa múmkindikteri jaıynda: “Ǵalamdyq daǵdarys jaǵdaıynda Qazaqstandy ındýstrıalan­dy­rýǵa balama joq. Endi bir ǵana jer qoınaýy qazyna­lary – munaıǵa, gazǵa, mıneraldy resýrs­tarǵa, me­tal­ǵa súıene almaımyz. Bizder qor jınap alǵan­nan soń, mine, damý jolyna tústik jáne eldi ındýs­trıa­landyrýmen is júzinde aınalysýǵa múmkindik aldyq”, – dep atap ótti zaýyttyń ashylý saltanatynda. Sala basshylarynyń atap óterlik taǵy bir ıgi qadamy – jolaýshy vagondary jetispeýshiliginiń ornyn toltyrý úshin “Qazaqstan temir joly” Reseıdiń “Transmashholdıng” kompanıasymen bir­lesip “Almaty vagon jóndeý zaýyty” AQ negizinde jolaýshylar vagondaryn shyǵarý óndirisin uıym­das­tyrýy. Bul ónerkásip ornynyń jobalyq qýaty jylyna sońǵy úlgidegi 150 jolaýshy vagonyn qurastyrýdy qamtamasyz etedi. Mamandardyń pikirinshe, vagondardyń osy sanynyń ózi-aq ishki qa­jettilikti tolyǵymen ótep, irgeles elder rynogy­na shyǵýymyzǵa jol ashpaqshy. Bul jobanyń jal­py quny 60 mıllıon AQSH dollaryn qurap otyr. Almaty vagon jóndeý zaýytyn tehnıkalyq turǵydan qaıta jaraqtandyrý isi de qurastyrýshy buıymdardyń 42 paıyzyn syrttan ákelýdi qys­qartty. Bul baǵdarlama saıyp kelgende óndiristiń tehnologıasyn, ónimdi paıdalaný men jóndeýdi jáne jolaýshylar vagondary parkine qyzmet kórsetýdi bir tehnologıalyq júıege baǵyndyrýǵa múmkindik bermek. Tek 2009 jyl­dyń ózinde ǵana el ekonomıkasy úshin mańyz­dy eki ınfraqurylymdyq serpindi joba iske asy­ryldy. Bular Túrkimenstan shekarasy – “Jetigen” temir jol ýchaskesi. Jobanyń jalpy quny 230 mlrd. teńgeni quraıdy. Bul eldiń eksporttyq áleýeti men ekonomıkamyzdyń básekelestigin jańa deńgeıge shyǵarýǵa yqpalyn tıgizbek. 2009 jyl “Qazaqstan temir joly” kompanıasy úshin taǵy bir mańyzdy kezeńimen este qaldy. Astananyń ajary men bazary – Esildiń sol jaǵalaýynan salanyń ákimshilik ǵımaraty ashyldy. Osy ıgiliktiń arqasynda kompanıanyń ortalyq apparatynyń barsha ujymdary, sondaı-aq, astanalyq fılıaldar men “Qazaqstan temir joly” aksıonerlik qoǵamynyń enshiles kásiporyndary bir shańyraqtyń astyna jınaldy. Kógildir aspan­nyń zańǵar bıigine qol sozǵan zamanaýı osynaý alyp ǵımarattyń Astananyń kórikti oryndarynyń biri­ne aınalǵany talassyz. Qurylystyń jalpy kólemi 100 myń sharshy metrdi, al, bıiktigi 150 metrdi quraı­dy. Al, tasymal isterin avtomatty túrde basqarý ortalyǵy jańa ákimshilik ǵımarattyń maqtanyshy desek te bolady. Ol júk jáne jolaý­shylar tasymal­darynyń barlyq kezeńderin avtomatty túrde dıspecherlik basqarýdy júzege asy-rady. Ortalyqqa sonymen birge, Dostastyq elderi men Baltyq jaǵalaýy memleketteri kólik júıeleri jáne temir joldarymen aradaǵy ózara yqpaldastyqtardy rettep otyrý, buǵan qosa, jo­laý­shylar tasymalda­ryn uıymdastyrý jáne temir joldyń ınfra­qurylymdaryn tehnıkalyq turǵydan jaramdy deńgeılerde ustap turý mindetteri de júktelgen. 150 myńǵa jýyq adamnan turatyn temirjolshylar armıasy Qazaqstannyń damýy men órkendeýine kúndelikti ter tamshylatqan eńbekteri­men sybaǵaly úlesterin qosýda. Sondyǵynan, temir joldyń damýyndaǵy basym baǵyttardyń biri – áleýmettik saıasat. Eńbekkerlerin turǵyn úımen qamtamasyz etý, medısınalyq qyzmetter kórsetý, shıpajaılyq saýyqtyrý sekildi ondaǵan áleýmettik qamqorlyqtar “Qazaqstan temir joly” ulttyq kompanıasy damýynyń basym baǵyttary retinde iske asyrylýda. Álbette, temir jol bir ǵana magıstral emes. Onymen júzdegen salalar men baǵyttar, eldiń óńirleri men aımaqtary, órkendeý men damýlar tamyrlasyp jatyr. Bylaısha aıtqanda, bolat joldar qoǵamdyq múddelerdiń toǵysqan tustarynda tur. Búgingi bizdiń temir jolymyz tek qana Qazaqstandy ǵana qushaǵyna syıǵyzyp otyrǵan joq. Bolat joldarymyz endi Kedendik odaqtyń da, Eýrazıa qurlyǵynyń da ajyramas bir bólshegi.

---