Adamgershilik – asyl qasıet
Atyraý oblysy, Isataı aýdny, H. Naýbetov atyndaǵy
orta mekteptiń joǵarǵy sanatty bastaýysh synyp muǵalimi
Nurmasheva Sharbaný Nasyrqyzy
Taqyryby: Adamgershilik – asyl qasıet.
Maqsaty: Oqýshylardy qaıyrymdylyqqa, ádeptilikke, sypaıylyqqa, ınabattylyqqa, kishige qamqor, úlkenge qurmetpen izetti bolýǵa tárbıeleý; synyptas qurbylarynyń qadirin bilýge, ózara syılastyq ornatýǵa, ata - baba saltyn qasterleýge tárbıeleý; oqýshylardy adamgershilikke, júıeli oılaýǵa, top bolyp jumys isteýge daǵdylandyrý.
Kórnekiligi: naqyl sózder, suraqtar, sózjumbaq, slaıd arqyly daıyndalǵan materıaldar.
İ. Uıymdastyrý bólimi.
İİ. Atadan ulaǵat, anadan ǵıbrat.
İİİ. Adamnyń jaqsy – jaman qasıetteri. Sen qandaısyń?..
İV. Babalar balany qalaı tárbıelegen?
V. Yrym - tyıym – ulaǵat kózi.
Vİ. Oqýshylardyń shyǵarmashylyq jumysy.
VII. Qorytyndylaý.
Barysy.
Muǵalim: Qazirgi zaman qyz tárbıesi men ul tárbıesine erekshe mán berýdi qajet etedi. «Ul tárbıeleı otyryp, jer ıesin tárbıeleımiz, qyz tárbıeleı otyryp, ultty tárbıeleımiz» dep beker aıtylmasa kerek. Halqymyzda erte kezden – aq adamgershilikti, ádepti joǵary baǵalaı bilgen. Otbasy - qoǵamnyń bir bólshegi, al otbasynyń altyn qazyǵy - áıel adam. Besiginde jaqsy tárbıe alǵan, úlgi - ónege kórgen qyz bala qaıda bolsa da, kelin bolǵanda da kórgendiligin kórsetedi. Al jaqsy tárbıe alǵan uldar jaý kelgende de jaıdaq atqa mine shabatyn ójet, batyl, adal, jerine, týǵan halqyna ystyq yqylasty, úlkenge de, kishige de qamqor bola bilgen ǵoı. Ádeptilik, ınabattylyq, syılasý jaǵynan halqymyz aldyna jan salmaǵan. Bir ókinishtisi: ýaqyt ótken saıyn osynaý asyl qasıetterimizden aıyrylyp bara jatqandaımyz. Ulttyq izgi dástúrimizdi eskiliktiń qaldyǵy dep muryn shúıire qaramaı, osy zamanǵa laıyqtysyn tańdap alyp, ınabatty qyz, ulaǵatty ul tárbıeleý – ata - ananyń da, ustazdar qaýymynyń da mindeti. Endi osy másele tóńireginde oı órbitsek, oqýshylarymyz ne der eken?..
İİ. Atadan ulaǵat, anadan ǵıbrat
1 - oqýshy: Árbir qyz bala boı jetip, áke - sheshesiniń ortasynda bulǵaqtaǵan dáýrenin qaldyryp, basqa bir úıge kelin bolyp túsedi. Óz shańyraǵyn kóterip, úı men sharýaǵa ıelik etip tútin tútetedi, ana bolyp ómirge perzent ákeledi. Jar qushyp, ana bolý – qyz balanyń maqtanyshy ári baqyty.
2 - oqýshy: Qyz balanyń sol kúnge daıyndyq retinde óz úıinde júrip úırenetin ónegeleri men óteıtin mindetteri az bolmaıdy. Olardyń barlyǵy qosyla kele kelin bolý ádebin quraıdy.
3 - oqýshy: Sol ómirge moıyn usynyp, ynta qoıyp úırený, daıarlaný – kóregendiliktiń belgisi. Qyz bala oń jaqta otyrǵanda – aq kelin bolyp túskende atqaratyn aýyr da ardaqty mindetterdi, attap ótýge bolmaıtyn ádep - ınabattylyq talaptary jaıynda jaqsy habardar bolýy kerek.
4 - oqýshy: Qyz bala toı - tomalaq, kóp adam jınalǵan jerde kózge túsedi, synalady. Ondaıda óziniń ustamdylyǵymen, jarqyn júzdi sypaıylyǵymen, jınaqy, shıraq júris - turysymen, sergek - sezimtaldyq eptiligimen, sózge ustalyǵymen kózge túsip, jurtty tamsandyrady.
5 - oqýshy: Al mundaı jaqsy ataqtyń qyz balanyń bolashaǵy úshin mańyzy zor. Uıat, ádep joralǵylaryn belden basyp, otyrǵanda, turǵanda óziniń jaratylysyn eskermeıtin, qyzǵa, kelinge jarasatyn qymsyný, qyzarý, tartyný, ımený degen oıyna kirip – shyqpaıtyn qyz ózine ǵana emes ata - ana, baýyr - týǵandaryna sóz keltirip, jerge qaratady.
6 - oqýshy: Qyzdyń, demek bolashaq kelinniń qolynan is kelýi – mindetti jaǵdaı. Aınaladaǵy adamdardy syılaý ata - anany qurmetteýden bastalady.
7 - oqýshy: Er bala eńbekke erte beıimdeledi. Sóıtip aýyldyń eresek balalarymen, qurbylarymen, aǵalary, ákelerimen birge sharýashylyqqa qaraýǵa, áńgime tyńdap, ertegi aıtýǵa, óleń aıtyp, án salýǵa beıimdelgen
8 - oqýshy: Qazaq otbasynda er balany tárbıeleýde ákeniń róli úlken. Sondyqtan óz ulyna bar ónerin, estigen - bilgenin túgel úıretýge tyrysqan
9 - oqýshy: «Ata - balaǵa synshy» demekshi, áke óz balalarynyń jeke erek - shelikterin, qandaı iske, ónerge beıimdigin erte ańǵaryp, shamasy kelgenshe balasynyń boıyndaǵy tabıǵı qasıetterin damytýǵa kúsh salǵan.
10 - oqýshy: Parasatty áke balalaryna ata - babalarynyń is - áreketiniń úlgi bolarlyq ónerin aıtyp, aǵaıynnyń týystyq, jaqyndyq qatynasyn túsindirip, atategi týraly aıtyp otyrýdy paryz sanaǵan.
İİİ. Adamnyń jaqsy - jaman qasıetteri. Sen qandaısyń?
Ómirdegi baǵytyń da, is - qaraketiń de óz boıyńa úńilýden bolady. Árkimde erekshe kózge túsetin bir qasıet bolady. Sol qasıet qasterlense onyń qolynan kelmeıtin nárse joq, óziniń kózdegen maqsatyna jetedi. Talantsyz adam joq, óz ornyn tappaıtyn adam bar. Qabilettiliktiń kózge kórinýine septigin tıgizetin – otbasy, mektep, joldastary, ujym. Al negizinde bárine izdenimpaz adamnyń ózi túrtki bolýy kerek.
Naǵyz adamǵa tán qasıetter.
1) Uǵymdy, oıly etetin zerde - zeıiniń.
2) Seni órge súıreıtin - óner - órisiń.
3) Tek ilgeri bastaıtyn – talabyń.
4) Eshqashan aldamaıtyn - tapqyrlyǵyń.
5) Qıyndyqta sanalatyn – qaıratyń.
6) Bárinen de kúshti – bilimiń.
Er jigittiń aınymas serikteri: ómirlik jaryń - jubaıyń, mingen atyń – pyraǵyń, parasatyń - aqylyń. Jigittiń jolyn kesip, aıaǵyna tusaý bolatyn jaýlary:
1) jalqaýlyq
2) ańqaýlyq
3) jasqanshaqtyq
4) pasyqtyq
5) sýjuqpas sýaıttyq
6) ósekshildik
7) myljyńdyq.
Osy qysqa ómirde orny tolmaıtyn úsh nárse bar.
Ol - ata, ana, bala. Bir urpaq kelip, bir urpaq ketedi. Biraq jer betinde ómir ólmeıdi. Ómirdi bala qosady. Ata - ana asqar taýyń, aınalyp ótseń jaman, asyp tússeń jaqsy.
12 - oqýshy: Babalar balany qalaı tárbıelegen?
Ata - babalarymyz ul balalaryn jastaıynan el qorǵaýǵa, mal baǵýǵa tárbıelese, al qyzdaryn «bolashaq otaý ıesi» dep qarshadaıynan úı sharýasyna ıkemdegen.
İV. Yrym - tyıym – ulaǵat kózi.
Qazaqtyń yrym - tyıymdary
1 - oqýshy: Unasyn, unamasyn,
Buzba qustyń uıasyn.
2 - oqýshy: Uqsama tentek balaǵa,
Pyshaqtyń júzin jalama.
3 - oqýshy: Sharshasań sál – pál aıalda,
Biraq ta jerdi taıanba.
4 - oqýshy: Qur betaldy ermekke
Bos besikti terbetpe.
5 - oqýshy: Jaqtyr, meıliń jaqtyrma,
Nandy jerge laqtyrma.
6 - oqýshy: Joq ádetti shyǵarma,
Túnde kólden sý alma.
7 - oqýshy: Adamdardy synama,
Túnde aıǵa qarama.
8 - oqýshy: Aqyl - esiń bútinde
Kisige qaraı túkirme.
9 - oqýshy: Ulttyq salttan buljyma,
Juma kúni kir jýma.
10 - oqýshy: Dastarhanǵa eminbe,
Kóp aldynda kerilme.
V. Oqýshylardyń shyǵarmashylyq jumysy.
VI. Qorytyndy:
Muǵalim: Búgingi tárbıe saǵatynan soń keıbir oqýshylar óz boıyndaǵy kemshilikten aryla bilýi kerek, bul - árbir adam bolam, azamat bolam dep qulshynǵan jannyń qolynan keler nárse. Halqymyz kóp nárseni ana esimimen baılanystyrady. Qyz keleshekte jar, ana, apa. Osyǵan baılanysty qazaq qyzyn álpeshtep, mápelep, ınabatty etip til tıgizbeı tárbıelegen.
orta mekteptiń joǵarǵy sanatty bastaýysh synyp muǵalimi
Nurmasheva Sharbaný Nasyrqyzy
Taqyryby: Adamgershilik – asyl qasıet.
Maqsaty: Oqýshylardy qaıyrymdylyqqa, ádeptilikke, sypaıylyqqa, ınabattylyqqa, kishige qamqor, úlkenge qurmetpen izetti bolýǵa tárbıeleý; synyptas qurbylarynyń qadirin bilýge, ózara syılastyq ornatýǵa, ata - baba saltyn qasterleýge tárbıeleý; oqýshylardy adamgershilikke, júıeli oılaýǵa, top bolyp jumys isteýge daǵdylandyrý.
Kórnekiligi: naqyl sózder, suraqtar, sózjumbaq, slaıd arqyly daıyndalǵan materıaldar.
İ. Uıymdastyrý bólimi.
İİ. Atadan ulaǵat, anadan ǵıbrat.
İİİ. Adamnyń jaqsy – jaman qasıetteri. Sen qandaısyń?..
İV. Babalar balany qalaı tárbıelegen?
V. Yrym - tyıym – ulaǵat kózi.
Vİ. Oqýshylardyń shyǵarmashylyq jumysy.
VII. Qorytyndylaý.
Barysy.
Muǵalim: Qazirgi zaman qyz tárbıesi men ul tárbıesine erekshe mán berýdi qajet etedi. «Ul tárbıeleı otyryp, jer ıesin tárbıeleımiz, qyz tárbıeleı otyryp, ultty tárbıeleımiz» dep beker aıtylmasa kerek. Halqymyzda erte kezden – aq adamgershilikti, ádepti joǵary baǵalaı bilgen. Otbasy - qoǵamnyń bir bólshegi, al otbasynyń altyn qazyǵy - áıel adam. Besiginde jaqsy tárbıe alǵan, úlgi - ónege kórgen qyz bala qaıda bolsa da, kelin bolǵanda da kórgendiligin kórsetedi. Al jaqsy tárbıe alǵan uldar jaý kelgende de jaıdaq atqa mine shabatyn ójet, batyl, adal, jerine, týǵan halqyna ystyq yqylasty, úlkenge de, kishige de qamqor bola bilgen ǵoı. Ádeptilik, ınabattylyq, syılasý jaǵynan halqymyz aldyna jan salmaǵan. Bir ókinishtisi: ýaqyt ótken saıyn osynaý asyl qasıetterimizden aıyrylyp bara jatqandaımyz. Ulttyq izgi dástúrimizdi eskiliktiń qaldyǵy dep muryn shúıire qaramaı, osy zamanǵa laıyqtysyn tańdap alyp, ınabatty qyz, ulaǵatty ul tárbıeleý – ata - ananyń da, ustazdar qaýymynyń da mindeti. Endi osy másele tóńireginde oı órbitsek, oqýshylarymyz ne der eken?..
İİ. Atadan ulaǵat, anadan ǵıbrat
1 - oqýshy: Árbir qyz bala boı jetip, áke - sheshesiniń ortasynda bulǵaqtaǵan dáýrenin qaldyryp, basqa bir úıge kelin bolyp túsedi. Óz shańyraǵyn kóterip, úı men sharýaǵa ıelik etip tútin tútetedi, ana bolyp ómirge perzent ákeledi. Jar qushyp, ana bolý – qyz balanyń maqtanyshy ári baqyty.
2 - oqýshy: Qyz balanyń sol kúnge daıyndyq retinde óz úıinde júrip úırenetin ónegeleri men óteıtin mindetteri az bolmaıdy. Olardyń barlyǵy qosyla kele kelin bolý ádebin quraıdy.
3 - oqýshy: Sol ómirge moıyn usynyp, ynta qoıyp úırený, daıarlaný – kóregendiliktiń belgisi. Qyz bala oń jaqta otyrǵanda – aq kelin bolyp túskende atqaratyn aýyr da ardaqty mindetterdi, attap ótýge bolmaıtyn ádep - ınabattylyq talaptary jaıynda jaqsy habardar bolýy kerek.
4 - oqýshy: Qyz bala toı - tomalaq, kóp adam jınalǵan jerde kózge túsedi, synalady. Ondaıda óziniń ustamdylyǵymen, jarqyn júzdi sypaıylyǵymen, jınaqy, shıraq júris - turysymen, sergek - sezimtaldyq eptiligimen, sózge ustalyǵymen kózge túsip, jurtty tamsandyrady.
5 - oqýshy: Al mundaı jaqsy ataqtyń qyz balanyń bolashaǵy úshin mańyzy zor. Uıat, ádep joralǵylaryn belden basyp, otyrǵanda, turǵanda óziniń jaratylysyn eskermeıtin, qyzǵa, kelinge jarasatyn qymsyný, qyzarý, tartyný, ımený degen oıyna kirip – shyqpaıtyn qyz ózine ǵana emes ata - ana, baýyr - týǵandaryna sóz keltirip, jerge qaratady.
6 - oqýshy: Qyzdyń, demek bolashaq kelinniń qolynan is kelýi – mindetti jaǵdaı. Aınaladaǵy adamdardy syılaý ata - anany qurmetteýden bastalady.
7 - oqýshy: Er bala eńbekke erte beıimdeledi. Sóıtip aýyldyń eresek balalarymen, qurbylarymen, aǵalary, ákelerimen birge sharýashylyqqa qaraýǵa, áńgime tyńdap, ertegi aıtýǵa, óleń aıtyp, án salýǵa beıimdelgen
8 - oqýshy: Qazaq otbasynda er balany tárbıeleýde ákeniń róli úlken. Sondyqtan óz ulyna bar ónerin, estigen - bilgenin túgel úıretýge tyrysqan
9 - oqýshy: «Ata - balaǵa synshy» demekshi, áke óz balalarynyń jeke erek - shelikterin, qandaı iske, ónerge beıimdigin erte ańǵaryp, shamasy kelgenshe balasynyń boıyndaǵy tabıǵı qasıetterin damytýǵa kúsh salǵan.
10 - oqýshy: Parasatty áke balalaryna ata - babalarynyń is - áreketiniń úlgi bolarlyq ónerin aıtyp, aǵaıynnyń týystyq, jaqyndyq qatynasyn túsindirip, atategi týraly aıtyp otyrýdy paryz sanaǵan.
İİİ. Adamnyń jaqsy - jaman qasıetteri. Sen qandaısyń?
Ómirdegi baǵytyń da, is - qaraketiń de óz boıyńa úńilýden bolady. Árkimde erekshe kózge túsetin bir qasıet bolady. Sol qasıet qasterlense onyń qolynan kelmeıtin nárse joq, óziniń kózdegen maqsatyna jetedi. Talantsyz adam joq, óz ornyn tappaıtyn adam bar. Qabilettiliktiń kózge kórinýine septigin tıgizetin – otbasy, mektep, joldastary, ujym. Al negizinde bárine izdenimpaz adamnyń ózi túrtki bolýy kerek.
Naǵyz adamǵa tán qasıetter.
1) Uǵymdy, oıly etetin zerde - zeıiniń.
2) Seni órge súıreıtin - óner - órisiń.
3) Tek ilgeri bastaıtyn – talabyń.
4) Eshqashan aldamaıtyn - tapqyrlyǵyń.
5) Qıyndyqta sanalatyn – qaıratyń.
6) Bárinen de kúshti – bilimiń.
Er jigittiń aınymas serikteri: ómirlik jaryń - jubaıyń, mingen atyń – pyraǵyń, parasatyń - aqylyń. Jigittiń jolyn kesip, aıaǵyna tusaý bolatyn jaýlary:
1) jalqaýlyq
2) ańqaýlyq
3) jasqanshaqtyq
4) pasyqtyq
5) sýjuqpas sýaıttyq
6) ósekshildik
7) myljyńdyq.
Osy qysqa ómirde orny tolmaıtyn úsh nárse bar.
Ol - ata, ana, bala. Bir urpaq kelip, bir urpaq ketedi. Biraq jer betinde ómir ólmeıdi. Ómirdi bala qosady. Ata - ana asqar taýyń, aınalyp ótseń jaman, asyp tússeń jaqsy.
12 - oqýshy: Babalar balany qalaı tárbıelegen?
Ata - babalarymyz ul balalaryn jastaıynan el qorǵaýǵa, mal baǵýǵa tárbıelese, al qyzdaryn «bolashaq otaý ıesi» dep qarshadaıynan úı sharýasyna ıkemdegen.
İV. Yrym - tyıym – ulaǵat kózi.
Qazaqtyń yrym - tyıymdary
1 - oqýshy: Unasyn, unamasyn,
Buzba qustyń uıasyn.
2 - oqýshy: Uqsama tentek balaǵa,
Pyshaqtyń júzin jalama.
3 - oqýshy: Sharshasań sál – pál aıalda,
Biraq ta jerdi taıanba.
4 - oqýshy: Qur betaldy ermekke
Bos besikti terbetpe.
5 - oqýshy: Jaqtyr, meıliń jaqtyrma,
Nandy jerge laqtyrma.
6 - oqýshy: Joq ádetti shyǵarma,
Túnde kólden sý alma.
7 - oqýshy: Adamdardy synama,
Túnde aıǵa qarama.
8 - oqýshy: Aqyl - esiń bútinde
Kisige qaraı túkirme.
9 - oqýshy: Ulttyq salttan buljyma,
Juma kúni kir jýma.
10 - oqýshy: Dastarhanǵa eminbe,
Kóp aldynda kerilme.
V. Oqýshylardyń shyǵarmashylyq jumysy.
VI. Qorytyndy:
Muǵalim: Búgingi tárbıe saǵatynan soń keıbir oqýshylar óz boıyndaǵy kemshilikten aryla bilýi kerek, bul - árbir adam bolam, azamat bolam dep qulshynǵan jannyń qolynan keler nárse. Halqymyz kóp nárseni ana esimimen baılanystyrady. Qyz keleshekte jar, ana, apa. Osyǵan baılanysty qazaq qyzyn álpeshtep, mápelep, ınabatty etip til tıgizbeı tárbıelegen.
You Might Also Like
