Adamgershilik - rýhanı tárbıe
Adamgershilik - rýhanı tárbıe
Eger sen aldyńa bir jyldyq maqsat qoısań - egin ek, birneshe jylǵa maqsat qoısań - aǵash otyrǵyz, ǵasyrlarǵa maqsat qoısań - urpaq tárbıesimen aınalys. (Halyq danalyǵy)
Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berýdi damytýdyń 2011 - 2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda «jastar saıasatyn iske asyrý qazaqstandyq patrıotızmdi, rýhanı - adamgershilik mádenıetti tárbıeleý, ulttyq sáıkestikti qalyptastyrý negizinde júzege asyrylady» delingen.
Qazirgi kezeńdegi bilim berýdiń ózekti máseleleriniń biri - jas urpaqqa rýhanı - adamgershilik tárbıe berý bolyp tur. Bilim berýdiń ózekti máselesi jas urpaqqa ulttyq patrıotızmdi qalyptastyryp, adamgershilik - rýhanı tárbıe berý. Bala tárbıesiniń alǵashqy qazyǵy - týǵan uıasy, óz otynyń basyndaǵy tárbıeniń mańyzy zor. Árbir bala qandaı da bolmasyn bir mindetti oryndaý úshin, ózindik erekshe jaǵdaılar jasalady. Máselen, boıynda unamdy ádetter, ózara súıgishtik, úlkender eńbegin qurmetteý, sondaı - aq uıymshyldyq, jaýapkershilik, paryzdyń sezimi sıaqty qasıetter, patrıottyq sezimder jaıly maǵlumattar t. b. qalyptasady.
Mektepke deıingi jasta balalardy adamgershilikke tárbıeleýdiń negizgi mindetteri myna jaılarmen túıindeledi: izgilik bastamasymen tárbıeleý, balalar men úlkender arasyndaǵy sanaly qarym - qatynas tárbıeleý, balalar men úlkender arasyndaǵy sanaly qarym - qatynas turmystyń qarapaıym erejelerin oryndaý keńpeıildik, qaıyrymdylyq, jaqyn adamdarǵa qamqorlyqpen qaraý jáne t. b.
Halyq pedagogıkasy – náresteniń sezimin ananyń áýenimen oıatatyn besik jyrlary, danalyqqa toly maqal - mátelder, jumbaq - jańyltpashtar, qıal - ǵajaıyp ertegileri, oıyndary, tárbıelep ósirý negizderi adamgershilik nıetterge baýlıdy. Olaı bolsa, adamgershilik tárbıe berý kilti - halyq pedagogıkasynda deýge bolady. Adamgershilik - adamnyń rýhanı arqaýy.
Uly ǵulamalardyń eńbekterin oqı otyra biz ulttyq tárbıeniń balany qarapaıym sanaýǵa, jattaýǵa, oqýǵa, esepteýge, este saqtaýǵa, úırenýge qajetti yqpal etý quraly retinde áýlet dástúri men turmystyq qarym - qatynasta qyzmet etip kelgenine kóz jetkizdik.
Halyq tájirıbesindegi ulttyq tálim - tárbıeniń negizgi ózegi ádis - tásilder ekenin aıta kele onyń tómendegideı júıesin kórsetýge bolady.
1. Aqyl keńes berý.
2. Úlgi ónege kórsetý.
3. Úıretý, kórsetý.
4. Túsindirip toqytý, jattyqyrý.
5. Salystyrý, qulaqqaǵys etý.
6. Yntalandyrý (aımalaý, ıiskeý)
7. Madaqtaý «syı - sıapat kórsetý, arasha túsý)
8. Talap qoıý
aqyl aıtyp talap qoıý;
senim artyp talap qoıý;
ótinishpen talap qoıý;
qas - qabaq, ymmen talap qoıý;
qolpashtaý arqyly talap qoıý;
sógý arqyly talap qoıý;
shart arqyly talap qoıý;
qorqytý arqyly talap qoıý.
Álemdik rýhanı - mádenı qundylyqtardy ıgerýdi ulttyq ozyq mádenıet úlgilerin qasterleýden bastaý – ǵylym men bilim, ár ulttyń rýhanı qazynasyn adamzat ıgiligine jaratý, ádebıet pen óner salasy, din men jalpy mádenıet ataýly da nasıhattalatyn ozyq ıdeıalardy oqý - tárbıe júıesinde basshylyqqa ala otyryp ony balanyń júregine uıalatý, sóıtip izgilik, ımandylyq, parasattylyq t. b. adamı asyl qasıetterdi árbir qoǵam múshesiniń qurmet tutýy - bilim men tárbıe isiniń basty qaǵıdaty.
Uly ǵulama Ál Farabı: «Adamǵa eń birinshi bilim emes, rýhanı tárbıe berilýi kerek, tárbıesiz berilgen bilim - adamzattyń qas jaýy. Ol keleshekte onyń barlyq ómirine apat ákeledi»- degen, olaı bolsa bilim men tárbıe egiz ekenin esten shyǵarmaı barynsha básekege qabiletti tulǵany tárbıeleı otyryp sapaly bilim, sanaly tárbıe berýdi esten shyǵarmaıyq.
Otbasy - bolashaq urpaq boıyna adamzattyq qundylyqtardy jáne ulttyq rýhanı baılyqty sińiretin tárbıe oshaǵy. Jeke adamnyń boıyndaǵy ar - uıaty, oı - órisi, ádeptiligi men mádenıettiligi otbasynan bastaý alady.
Tárbıe - otbasynan bastalady, bolashaq urpaqtyń eline, Otanyna degen súıispenshiligi aldymen ata - ananyń yqpalymen qalyptasady. Otbasynyń eki tiregi - álpeshtegen áke men aıalaǵan ana. Ata - anaǵ, úlken qyzmet etip, ákeniń eńbegin, ananyń aq sútin óteý - bizdiń boryshymyz. Atany syılaý, ata - babany, eldi syılaý, ájeni qurmetteý. «Dáýlet esikten, aqyl besikten kiredi» degendeı, bilim besigi mektepten otbasynan bastaý alatyndyǵyn ata - anaǵa uǵyndyrý - ustazdardyń, ıaǵnı bizdiń paryzymyz.
Jórgeginen bala tárbıesine erekshe kóńil bólgen halqymyz adamdy azdyryp - tozdyratyn: ótirik, ósek, erinshek, qyńyr, eser, jádigóı t. b. sıaqty minezderden saqtanyp kelgen. «Ótirik órge baspas», «Ótiriktiń quıryǵy bir - aq tutam» deý arqyly ótirik - ósek aıtýdan, maqtanshaq bolýdan jas urpaqty aýlaq bolýǵa shaqyrady.
«Atanyń balasy bolma, adamnyń balasy bol», «Kópti jamandaǵan kómýsiz qalar», «Kóppen kórgen uly toı» t. b. maqal - mátelder adamgershilikti, bilikti, el tilegin oılaýdy dáripteıdi. Kópshil bolý - atadan balaǵa ǵasyrlar boıy ósıet etilip kele jatqan nusqa. Ol halyqtyń uǵymynda azamattyqtyń, adamdyqtyń basty belgisi.
Adamgershilik taqyryby - máńgilik. Ol eshqashan eskirmek emes. Jas urpaqtyń boıyna adamgershilik qasıetterdi sińirý - ata - ana men ustazdardyń basty mindeti. Adamgeoshilik ár adamǵa tán asyl qasıetter. Adamgershiliktiń qaınar bulaǵy - halqynda, otbasynda, olardyń ónerlerinde, ádet - ǵurpynda.
Kórnekti pedagog V. Sýhomlınskıı « Eger balaǵa qýanysh pen baqyt bere bilsek, ol bala solaı bola alady»,- deıdi. Demek, shákirtke jan - jaqty tereń bilim berip, onyń júregine adamgershiliktiń asyl qasıetterin úzdiksiz uıalata bilsek, erteńgi azamat jeke tulǵanyń ózindik kózqarasynyń qalyptasýyna, aınalasymen sanasýyna yqpal eteri sózsiz.
Qaı zamanda bolmasyn adamzat aldynda turatyn uly murat - mindetteriniń eń bastysy - óziniń isin, ómirin jalǵastyratyn salaýatty, sanaly urpaq tárbıeleý. Urpaq tárbıesi - keleshek qoǵam tárbıesi.
Rýhan adamgershilikke tárbıeleý degenimiz - oqýshy ómirindegi ornyn, jaýapkershiligin túsinip, ózin - ózi jetildirip, aınala qorshaǵan adamdar men kez - kelgen zatqa, jan - janýarǵa jáne ekologıaǵa jaqsylyq tilep, jasaýy. Sondyqtan rýhanı - adamgershilik jeke tulǵany qalyptastyrýdyń negizi bolyp tabylady. Mekteptegi, ujymdaǵy, otbasyndaǵy rýhanı adamgershilik tárbıe balanyń Otanǵa degen mahabbatyn, eńbekke taǵy da basqa nárselerge qatynasyn qalyptastyrady. Rýhanı - adamgershilik tárbıesi aldymen balany tek jaqsylyqqa, qaıyrymdylyq, meıirimdilik, izgilikke tárbıelep, sony maqsat tutsa, ustazdyń, ata - ananyń da bolashaǵy zor bolmaq. Qazirgi esepte jasynan oqylatyn halyqtyń pedagogıkalyq baǵdarlamasynda adamgershilikti quraıtyn qasıetter:
• Ádeptilik
• Uıat pen ar
• Namys
• Shyndyq pen ádilet
• Yntymaq pen birlik
• Joldastyq pen dostyq
• Qumarlyq – dep kórsetilgen.
Batys Qazaqstan oblysy,
Bókeı Ordasy aýdandyq balalar saz mektebiniń
«Teorıa jáne solfedjıo» pániniń muǵalimi
Ihsanova Gýlfıa Jolamanovna
Eger sen aldyńa bir jyldyq maqsat qoısań - egin ek, birneshe jylǵa maqsat qoısań - aǵash otyrǵyz, ǵasyrlarǵa maqsat qoısań - urpaq tárbıesimen aınalys. (Halyq danalyǵy)
Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berýdi damytýdyń 2011 - 2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda «jastar saıasatyn iske asyrý qazaqstandyq patrıotızmdi, rýhanı - adamgershilik mádenıetti tárbıeleý, ulttyq sáıkestikti qalyptastyrý negizinde júzege asyrylady» delingen.
Qazirgi kezeńdegi bilim berýdiń ózekti máseleleriniń biri - jas urpaqqa rýhanı - adamgershilik tárbıe berý bolyp tur. Bilim berýdiń ózekti máselesi jas urpaqqa ulttyq patrıotızmdi qalyptastyryp, adamgershilik - rýhanı tárbıe berý. Bala tárbıesiniń alǵashqy qazyǵy - týǵan uıasy, óz otynyń basyndaǵy tárbıeniń mańyzy zor. Árbir bala qandaı da bolmasyn bir mindetti oryndaý úshin, ózindik erekshe jaǵdaılar jasalady. Máselen, boıynda unamdy ádetter, ózara súıgishtik, úlkender eńbegin qurmetteý, sondaı - aq uıymshyldyq, jaýapkershilik, paryzdyń sezimi sıaqty qasıetter, patrıottyq sezimder jaıly maǵlumattar t. b. qalyptasady.
Mektepke deıingi jasta balalardy adamgershilikke tárbıeleýdiń negizgi mindetteri myna jaılarmen túıindeledi: izgilik bastamasymen tárbıeleý, balalar men úlkender arasyndaǵy sanaly qarym - qatynas tárbıeleý, balalar men úlkender arasyndaǵy sanaly qarym - qatynas turmystyń qarapaıym erejelerin oryndaý keńpeıildik, qaıyrymdylyq, jaqyn adamdarǵa qamqorlyqpen qaraý jáne t. b.
Halyq pedagogıkasy – náresteniń sezimin ananyń áýenimen oıatatyn besik jyrlary, danalyqqa toly maqal - mátelder, jumbaq - jańyltpashtar, qıal - ǵajaıyp ertegileri, oıyndary, tárbıelep ósirý negizderi adamgershilik nıetterge baýlıdy. Olaı bolsa, adamgershilik tárbıe berý kilti - halyq pedagogıkasynda deýge bolady. Adamgershilik - adamnyń rýhanı arqaýy.
Uly ǵulamalardyń eńbekterin oqı otyra biz ulttyq tárbıeniń balany qarapaıym sanaýǵa, jattaýǵa, oqýǵa, esepteýge, este saqtaýǵa, úırenýge qajetti yqpal etý quraly retinde áýlet dástúri men turmystyq qarym - qatynasta qyzmet etip kelgenine kóz jetkizdik.
Halyq tájirıbesindegi ulttyq tálim - tárbıeniń negizgi ózegi ádis - tásilder ekenin aıta kele onyń tómendegideı júıesin kórsetýge bolady.
1. Aqyl keńes berý.
2. Úlgi ónege kórsetý.
3. Úıretý, kórsetý.
4. Túsindirip toqytý, jattyqyrý.
5. Salystyrý, qulaqqaǵys etý.
6. Yntalandyrý (aımalaý, ıiskeý)
7. Madaqtaý «syı - sıapat kórsetý, arasha túsý)
8. Talap qoıý
aqyl aıtyp talap qoıý;
senim artyp talap qoıý;
ótinishpen talap qoıý;
qas - qabaq, ymmen talap qoıý;
qolpashtaý arqyly talap qoıý;
sógý arqyly talap qoıý;
shart arqyly talap qoıý;
qorqytý arqyly talap qoıý.
Álemdik rýhanı - mádenı qundylyqtardy ıgerýdi ulttyq ozyq mádenıet úlgilerin qasterleýden bastaý – ǵylym men bilim, ár ulttyń rýhanı qazynasyn adamzat ıgiligine jaratý, ádebıet pen óner salasy, din men jalpy mádenıet ataýly da nasıhattalatyn ozyq ıdeıalardy oqý - tárbıe júıesinde basshylyqqa ala otyryp ony balanyń júregine uıalatý, sóıtip izgilik, ımandylyq, parasattylyq t. b. adamı asyl qasıetterdi árbir qoǵam múshesiniń qurmet tutýy - bilim men tárbıe isiniń basty qaǵıdaty.
Uly ǵulama Ál Farabı: «Adamǵa eń birinshi bilim emes, rýhanı tárbıe berilýi kerek, tárbıesiz berilgen bilim - adamzattyń qas jaýy. Ol keleshekte onyń barlyq ómirine apat ákeledi»- degen, olaı bolsa bilim men tárbıe egiz ekenin esten shyǵarmaı barynsha básekege qabiletti tulǵany tárbıeleı otyryp sapaly bilim, sanaly tárbıe berýdi esten shyǵarmaıyq.
Otbasy - bolashaq urpaq boıyna adamzattyq qundylyqtardy jáne ulttyq rýhanı baılyqty sińiretin tárbıe oshaǵy. Jeke adamnyń boıyndaǵy ar - uıaty, oı - órisi, ádeptiligi men mádenıettiligi otbasynan bastaý alady.
Tárbıe - otbasynan bastalady, bolashaq urpaqtyń eline, Otanyna degen súıispenshiligi aldymen ata - ananyń yqpalymen qalyptasady. Otbasynyń eki tiregi - álpeshtegen áke men aıalaǵan ana. Ata - anaǵ, úlken qyzmet etip, ákeniń eńbegin, ananyń aq sútin óteý - bizdiń boryshymyz. Atany syılaý, ata - babany, eldi syılaý, ájeni qurmetteý. «Dáýlet esikten, aqyl besikten kiredi» degendeı, bilim besigi mektepten otbasynan bastaý alatyndyǵyn ata - anaǵa uǵyndyrý - ustazdardyń, ıaǵnı bizdiń paryzymyz.
Jórgeginen bala tárbıesine erekshe kóńil bólgen halqymyz adamdy azdyryp - tozdyratyn: ótirik, ósek, erinshek, qyńyr, eser, jádigóı t. b. sıaqty minezderden saqtanyp kelgen. «Ótirik órge baspas», «Ótiriktiń quıryǵy bir - aq tutam» deý arqyly ótirik - ósek aıtýdan, maqtanshaq bolýdan jas urpaqty aýlaq bolýǵa shaqyrady.
«Atanyń balasy bolma, adamnyń balasy bol», «Kópti jamandaǵan kómýsiz qalar», «Kóppen kórgen uly toı» t. b. maqal - mátelder adamgershilikti, bilikti, el tilegin oılaýdy dáripteıdi. Kópshil bolý - atadan balaǵa ǵasyrlar boıy ósıet etilip kele jatqan nusqa. Ol halyqtyń uǵymynda azamattyqtyń, adamdyqtyń basty belgisi.
Adamgershilik taqyryby - máńgilik. Ol eshqashan eskirmek emes. Jas urpaqtyń boıyna adamgershilik qasıetterdi sińirý - ata - ana men ustazdardyń basty mindeti. Adamgeoshilik ár adamǵa tán asyl qasıetter. Adamgershiliktiń qaınar bulaǵy - halqynda, otbasynda, olardyń ónerlerinde, ádet - ǵurpynda.
Kórnekti pedagog V. Sýhomlınskıı « Eger balaǵa qýanysh pen baqyt bere bilsek, ol bala solaı bola alady»,- deıdi. Demek, shákirtke jan - jaqty tereń bilim berip, onyń júregine adamgershiliktiń asyl qasıetterin úzdiksiz uıalata bilsek, erteńgi azamat jeke tulǵanyń ózindik kózqarasynyń qalyptasýyna, aınalasymen sanasýyna yqpal eteri sózsiz.
Qaı zamanda bolmasyn adamzat aldynda turatyn uly murat - mindetteriniń eń bastysy - óziniń isin, ómirin jalǵastyratyn salaýatty, sanaly urpaq tárbıeleý. Urpaq tárbıesi - keleshek qoǵam tárbıesi.
Rýhan adamgershilikke tárbıeleý degenimiz - oqýshy ómirindegi ornyn, jaýapkershiligin túsinip, ózin - ózi jetildirip, aınala qorshaǵan adamdar men kez - kelgen zatqa, jan - janýarǵa jáne ekologıaǵa jaqsylyq tilep, jasaýy. Sondyqtan rýhanı - adamgershilik jeke tulǵany qalyptastyrýdyń negizi bolyp tabylady. Mekteptegi, ujymdaǵy, otbasyndaǵy rýhanı adamgershilik tárbıe balanyń Otanǵa degen mahabbatyn, eńbekke taǵy da basqa nárselerge qatynasyn qalyptastyrady. Rýhanı - adamgershilik tárbıesi aldymen balany tek jaqsylyqqa, qaıyrymdylyq, meıirimdilik, izgilikke tárbıelep, sony maqsat tutsa, ustazdyń, ata - ananyń da bolashaǵy zor bolmaq. Qazirgi esepte jasynan oqylatyn halyqtyń pedagogıkalyq baǵdarlamasynda adamgershilikti quraıtyn qasıetter:
• Ádeptilik
• Uıat pen ar
• Namys
• Shyndyq pen ádilet
• Yntymaq pen birlik
• Joldastyq pen dostyq
• Qumarlyq – dep kórsetilgen.
Batys Qazaqstan oblysy,
Bókeı Ordasy aýdandyq balalar saz mektebiniń
«Teorıa jáne solfedjıo» pániniń muǵalimi
Ihsanova Gýlfıa Jolamanovna
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
