Ata men áje - qazaqy tárbıeniń bastaý bulaǵy / pikirlesý keshi/
Taqyryby: «Ata men áje - qazaqy tárbıeniń bastaý bulaǵy»/ pikirlesý keshi/
Maqsaty: Ulttyq tárbıe qundylyqtaryn bala boıyna qalyptastyrý.
Jas jetkinshekterdiń boıyna otbasynyń qos shynary – ala taýdaı atasy jáne analardyń anasy – ájeniń adam ómirinde alatyn ornyn, olarǵa qurmet kórsetý – halyqtyq dástúr ekendigin uǵyndyrý, adamgershilikke, ınabattylyqqa jáne meıirimdilikke tárbıeleý
Ótý barysy: Ata men áje… Jaryq álemniń esigin ashqan árbir adamǵa sábılik sátten júregine jaqyn ardaqty ataý. Asyl dinin súıgen, babalar dástúrin dáriptegen árbir qazaq úshin yqylym zamannan ata men áje degen – kıeli uǵym.
Aq nıetimen, aq batasymen aınalasyn araılandyrǵan, júregi mahabbat pen shapaǵattan jaralǵan ata men áje atty abzal jandar – ónegeli ómirdiń syny men syry jaıly shuraıly shejire shertetin tiri tarıh. Ómir atty tynymsyz tirshilikte kóńili taýdaǵy taza aýadaı, peıili darhan daladaı, danalyǵy darıadaı qarıalar – áýletiniń arqa súıer asqar taýy.
Adamnyń adamı bolmysy men asyl qasıetteri otbasynda qalyptasady. Otbasynda alǵan úlgi - ónege, tálim - tárbıe arqyly ǵana eline, jerine, Otanǵa degen súıispenshilik sezim ornyǵady. Al otbasyndaǵy basty qundylyq ulttyq tárbıe deýge bolady. Sol ulttyq tárbıeniń dánin sebýshi jandardyń biri – ájeler ekeni daýsyz. Tula boıy tuńǵyshyn atasy men ájesiniń tárbıesine berip, «atasy men ájesiniń balasy» dep eseptep, solardyń baýyryna basatyn ult qazaq qana. Atasy men ájesi baýyryna basyp, «menshiktep» alǵan balany «meniń balam» dep tipti óziniń ata - anasy da aıtpaǵan. Bul áke men balanyń, ene men kelinniń arasyndaǵy syılastyqtyń da bir belgisi ispettes. Al kórgendi qart ata men áje balany eshýaqytta óziniń áke - sheshesinen alystatpaǵan, olardy da qadirleýdi, qurmetteýdi mindettep otyrǵan.
Ómirden kórgeni men túıgeni mol qarıalar tárbıelegen balanyń eń aldymen tili tez shyǵady. Óıtkeni ata men áje balaǵa úlken adamsha sóılesip, áńgime - dúken qurady. Sol sebepti áje tárbıelegen bala sózdiń qadirin biledi, ornymen sóılep, sózdi taýyp, nyqtap aıtady. Nemeresin balasynan ystyq kóretin ata - ájelerimiz buryndary kishkentaı qaradomalaqtaryn bir eli qastarynan tastamaıtyn. Bala únemi úlkendermen birge júrip, olardyń ónegeli áńgimelerin, tarıhtan shertken syrlaryn, án - jyrlaryn, shejirelerin tyńdap ósedi. Nemeresin jyrmen jubatyp, ánmen áldılep, ertegimen elitken.
Áje aldyn kórip, tálimin alǵandardan qazaqtyń sút betindegi qaımaǵyndaı bolyp, tarıhta esimi qalǵan ulylar qatary kóp - aq. Zeredeı zerdeli de ulaǵatty ájeden ańyz - áńgimeler men jyr - dastandar tyńdap ósken bala Abaı dana Abaıǵa, qazaqtyń uly aqynyna, zor tulǵaǵa aınaldy. Al Aıǵanymdaı ájeniń ónegesin kórip, tárbıesin alǵan Shoqan kim boldy? Óz tustastarynyń aldy, qazaqtyń mańdaıyna bitken jaryq juldyzyna, halyq maqtanyshyna aınaldy. Budan ózge Birjan sal, Muhtar syndy qazaqtyń mańdaıaldy, birtýar azamattary da ájeniń tárbıesin kórgen, ájeniń alaqanynan túlep ushqan.
«Ájem esimde. Árnege qozbaıtuǵyn, Áriden kóp áńgime qozǵaıtuǵyn» degen «Otyz besinshi kóktemim» atty óleńinde asqaq aqyn Muqaǵalı Maqataev. Balalyq shaǵy soǵys jyldarynda ótken aqynnyń aq jaýlyqty ájesiniń aty – Tıyn bolǵan.
… Áje, sen birge júrsiń menimenen,
Ólige men ózińdi telimegem.
Aq kımeshek kórinse, seni kórem,
Aq kımeshek joǵalsa…neni kórem? – dep, aqyn saǵynǵan asyl ájesine jyr arnaǵan.
Pikirlesý:
«Balam - balym, balamnyń balasy – janym» degen jaqsy sóz bar osy sóz maǵynasyn qalaı túsinesiz?
- Qazirgi ýaqytta nemere tárbıesinde ata - ájeler úlesi qandaı?/sóıleý/
Ájelerimiz balalaryn erkeletkende «botam», «botaqanym», «bota kózim», «qońyr qozym», «qulynshaǵym» deýshi edi. Búginde «lapochka moıa», «zaıchonok», «kotenok», «myshka» dep mysyqqa da, kúshikke de teńeı salamyz. Bul da rýhanı, ulttyq sananyń quldyraýynyń bir sıpaty syndy.
- Nemerelerińizdi qalaı erkeletesizder?
Osy kúngi bala Alpamystaı alyptardy, Kóltaýysar men Jelaıaqty, Taýsoǵar men Tolaǵaıdy bilmeıdi, sebebi olar jaıly erteginiń maıyn tamyzyp aıtyp berer áje joq.
Batyr babamyz Baýyrjan Momyshuly bir sózinde: «Birinshiden, besik jyryn aıtatyn kelinderdiń azaıyp bara jatqanynan qorqamyn, ekinshiden, nemerelerine ertegi aıtyp bere almaıtyn ájelerdiń kóbeıip bara jatqanynan qorqamyn, úshinshiden, dástúrdi syılamaıtyn balalardyń ósip kele jatqanynan qorqamyn. Óıtkeni besik jyryn estip, ertegi tyńdap, dástúrdi boıyna sińirip óspegen balanyń kókirek kózi kór bola ma dep qorqamyn…» degen eken.
- Ertegi aıtasyz ba, sońǵy ret qandaı ertegi aıttyńyz, balańyz ertegi aıtýdy suraı ma?(oılaryn aıtý)
Jaǵdattardy taldaý:
Uljan, 55 jasta:
– Shynymdy aıtsam, nemereme kúnde ertegi aıtpaımyn. Kúni boıy jumysta júrgendikten, ýaqytym bola bermeıdi. Onyń ústine qazirgi balalar ertegini kóp tyńdamaıdy da. Odan da kompúter oınap, teledıdardan ártúrli múltfılm qaraǵan qyzyǵyraq olar úshin.
Laýra, 24 jasta:
– Otbasyn jańa qurǵan jastarmyz. Bir balam bar. Joldasym ekeýimiz jumys istep, tabys tabaıyq desek, balany tastaıtyn jer joq. Al balabaqshanyń kezegi jýyq mańda keletin túri de joq. Balamdy eneme bereıin desem, ol kisi baqqysy kelmeıdi. Eger baǵyp bereıik dese, qýana berer edim. Qalaı desek te, ata - ájesiniń tárbıesin alǵan bala bolashaqta da jaman bolmas edi.
- Nemerelerińizdiń sabaǵyna kómektesesiz be, sharalaryna, jınalysyna qatysasyz ba?
Sahnalaý: «Ájeler jınalysy» - drama úıirmesiniń oqýshylary, jetekshisi: Esqaıyrova B. Q
Án: « Asyl ájem»- 7 - synyp oqýshylary
1 - synyp: Bı: Qýyrshaq 1 - synyp oqýshylary, ádebı - montaj
3 - synyp: Án: «Mama», «Ana, áke», «Qos Báıterek»
Bı: «Kishkentaı talanttar»
Nemerelerińizge aq tilek bildirý
Qorytyndy: Jastyq deıtin kóktemeniń shaǵynda,
Ósken edik seniń anań ekeýmiz,
Osy qarttyń mápelegen baǵynda.
Qarttyń baǵyn jaılaıtynbyz ıen tegin,
Tyńdaıtynbyz alýan - alýan ertegin.
Jınap alyp júrer edi jaryqtyq,
Kúlli aýyldyń erteńi men selteńin, – degen aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń óleńindegi jyr joldary esińizde me? Qoıny - qonyshynan san alýan ertegi tógilgen dana… qadirli qarıany tyńdaý úshin aınalasyna jipsiz baılanǵan aýyldaǵy kúlli bala… Qandaı ádemi kórinis. Nemere - shóberelerine kóne qıssa - dastan, ańyz - áńgimelerin aıtyp ata - ájelerimiz aramyzda árdaıym júre bersin deımiz. Órken jaıar órkenıetti eldiń erteńgi bolashaǵynyń bastaý - bulaǵy solardyń enshisinde.
Batys Qazaqstan oblysy, Aqjaıyq aýdany,
Harkın orta mektebi psıhologimi Saıa Satybaldıeva
Maqsaty: Ulttyq tárbıe qundylyqtaryn bala boıyna qalyptastyrý.
Jas jetkinshekterdiń boıyna otbasynyń qos shynary – ala taýdaı atasy jáne analardyń anasy – ájeniń adam ómirinde alatyn ornyn, olarǵa qurmet kórsetý – halyqtyq dástúr ekendigin uǵyndyrý, adamgershilikke, ınabattylyqqa jáne meıirimdilikke tárbıeleý
Ótý barysy: Ata men áje… Jaryq álemniń esigin ashqan árbir adamǵa sábılik sátten júregine jaqyn ardaqty ataý. Asyl dinin súıgen, babalar dástúrin dáriptegen árbir qazaq úshin yqylym zamannan ata men áje degen – kıeli uǵym.
Aq nıetimen, aq batasymen aınalasyn araılandyrǵan, júregi mahabbat pen shapaǵattan jaralǵan ata men áje atty abzal jandar – ónegeli ómirdiń syny men syry jaıly shuraıly shejire shertetin tiri tarıh. Ómir atty tynymsyz tirshilikte kóńili taýdaǵy taza aýadaı, peıili darhan daladaı, danalyǵy darıadaı qarıalar – áýletiniń arqa súıer asqar taýy.
Adamnyń adamı bolmysy men asyl qasıetteri otbasynda qalyptasady. Otbasynda alǵan úlgi - ónege, tálim - tárbıe arqyly ǵana eline, jerine, Otanǵa degen súıispenshilik sezim ornyǵady. Al otbasyndaǵy basty qundylyq ulttyq tárbıe deýge bolady. Sol ulttyq tárbıeniń dánin sebýshi jandardyń biri – ájeler ekeni daýsyz. Tula boıy tuńǵyshyn atasy men ájesiniń tárbıesine berip, «atasy men ájesiniń balasy» dep eseptep, solardyń baýyryna basatyn ult qazaq qana. Atasy men ájesi baýyryna basyp, «menshiktep» alǵan balany «meniń balam» dep tipti óziniń ata - anasy da aıtpaǵan. Bul áke men balanyń, ene men kelinniń arasyndaǵy syılastyqtyń da bir belgisi ispettes. Al kórgendi qart ata men áje balany eshýaqytta óziniń áke - sheshesinen alystatpaǵan, olardy da qadirleýdi, qurmetteýdi mindettep otyrǵan.
Ómirden kórgeni men túıgeni mol qarıalar tárbıelegen balanyń eń aldymen tili tez shyǵady. Óıtkeni ata men áje balaǵa úlken adamsha sóılesip, áńgime - dúken qurady. Sol sebepti áje tárbıelegen bala sózdiń qadirin biledi, ornymen sóılep, sózdi taýyp, nyqtap aıtady. Nemeresin balasynan ystyq kóretin ata - ájelerimiz buryndary kishkentaı qaradomalaqtaryn bir eli qastarynan tastamaıtyn. Bala únemi úlkendermen birge júrip, olardyń ónegeli áńgimelerin, tarıhtan shertken syrlaryn, án - jyrlaryn, shejirelerin tyńdap ósedi. Nemeresin jyrmen jubatyp, ánmen áldılep, ertegimen elitken.
Áje aldyn kórip, tálimin alǵandardan qazaqtyń sút betindegi qaımaǵyndaı bolyp, tarıhta esimi qalǵan ulylar qatary kóp - aq. Zeredeı zerdeli de ulaǵatty ájeden ańyz - áńgimeler men jyr - dastandar tyńdap ósken bala Abaı dana Abaıǵa, qazaqtyń uly aqynyna, zor tulǵaǵa aınaldy. Al Aıǵanymdaı ájeniń ónegesin kórip, tárbıesin alǵan Shoqan kim boldy? Óz tustastarynyń aldy, qazaqtyń mańdaıyna bitken jaryq juldyzyna, halyq maqtanyshyna aınaldy. Budan ózge Birjan sal, Muhtar syndy qazaqtyń mańdaıaldy, birtýar azamattary da ájeniń tárbıesin kórgen, ájeniń alaqanynan túlep ushqan.
«Ájem esimde. Árnege qozbaıtuǵyn, Áriden kóp áńgime qozǵaıtuǵyn» degen «Otyz besinshi kóktemim» atty óleńinde asqaq aqyn Muqaǵalı Maqataev. Balalyq shaǵy soǵys jyldarynda ótken aqynnyń aq jaýlyqty ájesiniń aty – Tıyn bolǵan.
… Áje, sen birge júrsiń menimenen,
Ólige men ózińdi telimegem.
Aq kımeshek kórinse, seni kórem,
Aq kımeshek joǵalsa…neni kórem? – dep, aqyn saǵynǵan asyl ájesine jyr arnaǵan.
Pikirlesý:
«Balam - balym, balamnyń balasy – janym» degen jaqsy sóz bar osy sóz maǵynasyn qalaı túsinesiz?
- Qazirgi ýaqytta nemere tárbıesinde ata - ájeler úlesi qandaı?/sóıleý/
Ájelerimiz balalaryn erkeletkende «botam», «botaqanym», «bota kózim», «qońyr qozym», «qulynshaǵym» deýshi edi. Búginde «lapochka moıa», «zaıchonok», «kotenok», «myshka» dep mysyqqa da, kúshikke de teńeı salamyz. Bul da rýhanı, ulttyq sananyń quldyraýynyń bir sıpaty syndy.
- Nemerelerińizdi qalaı erkeletesizder?
Osy kúngi bala Alpamystaı alyptardy, Kóltaýysar men Jelaıaqty, Taýsoǵar men Tolaǵaıdy bilmeıdi, sebebi olar jaıly erteginiń maıyn tamyzyp aıtyp berer áje joq.
Batyr babamyz Baýyrjan Momyshuly bir sózinde: «Birinshiden, besik jyryn aıtatyn kelinderdiń azaıyp bara jatqanynan qorqamyn, ekinshiden, nemerelerine ertegi aıtyp bere almaıtyn ájelerdiń kóbeıip bara jatqanynan qorqamyn, úshinshiden, dástúrdi syılamaıtyn balalardyń ósip kele jatqanynan qorqamyn. Óıtkeni besik jyryn estip, ertegi tyńdap, dástúrdi boıyna sińirip óspegen balanyń kókirek kózi kór bola ma dep qorqamyn…» degen eken.
- Ertegi aıtasyz ba, sońǵy ret qandaı ertegi aıttyńyz, balańyz ertegi aıtýdy suraı ma?(oılaryn aıtý)
Jaǵdattardy taldaý:
Uljan, 55 jasta:
– Shynymdy aıtsam, nemereme kúnde ertegi aıtpaımyn. Kúni boıy jumysta júrgendikten, ýaqytym bola bermeıdi. Onyń ústine qazirgi balalar ertegini kóp tyńdamaıdy da. Odan da kompúter oınap, teledıdardan ártúrli múltfılm qaraǵan qyzyǵyraq olar úshin.
Laýra, 24 jasta:
– Otbasyn jańa qurǵan jastarmyz. Bir balam bar. Joldasym ekeýimiz jumys istep, tabys tabaıyq desek, balany tastaıtyn jer joq. Al balabaqshanyń kezegi jýyq mańda keletin túri de joq. Balamdy eneme bereıin desem, ol kisi baqqysy kelmeıdi. Eger baǵyp bereıik dese, qýana berer edim. Qalaı desek te, ata - ájesiniń tárbıesin alǵan bala bolashaqta da jaman bolmas edi.
- Nemerelerińizdiń sabaǵyna kómektesesiz be, sharalaryna, jınalysyna qatysasyz ba?
Sahnalaý: «Ájeler jınalysy» - drama úıirmesiniń oqýshylary, jetekshisi: Esqaıyrova B. Q
Án: « Asyl ájem»- 7 - synyp oqýshylary
1 - synyp: Bı: Qýyrshaq 1 - synyp oqýshylary, ádebı - montaj
3 - synyp: Án: «Mama», «Ana, áke», «Qos Báıterek»
Bı: «Kishkentaı talanttar»
Nemerelerińizge aq tilek bildirý
Qorytyndy: Jastyq deıtin kóktemeniń shaǵynda,
Ósken edik seniń anań ekeýmiz,
Osy qarttyń mápelegen baǵynda.
Qarttyń baǵyn jaılaıtynbyz ıen tegin,
Tyńdaıtynbyz alýan - alýan ertegin.
Jınap alyp júrer edi jaryqtyq,
Kúlli aýyldyń erteńi men selteńin, – degen aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń óleńindegi jyr joldary esińizde me? Qoıny - qonyshynan san alýan ertegi tógilgen dana… qadirli qarıany tyńdaý úshin aınalasyna jipsiz baılanǵan aýyldaǵy kúlli bala… Qandaı ádemi kórinis. Nemere - shóberelerine kóne qıssa - dastan, ańyz - áńgimelerin aıtyp ata - ájelerimiz aramyzda árdaıym júre bersin deımiz. Órken jaıar órkenıetti eldiń erteńgi bolashaǵynyń bastaý - bulaǵy solardyń enshisinde.
Batys Qazaqstan oblysy, Aqjaıyq aýdany,
Harkın orta mektebi psıhologimi Saıa Satybaldıeva
You Might Also Like
-
Qazirgi tańdaǵy áleýmettik máseleniń biri ata - ana men balanyń arasyndaǵy qarym – qatynas. «Ata - ana - bala» jubyndaǵy kez kelgen qarym - qatynas túriniń tárbıelik mańyzy bar. Otbasynda bala tárb...
