Adamnyń is-áreketi - asa mańyzdy ekologıalyq faktor
Bıologıa páninen ashyq sabaq jospary (8-synyp)
Sabaqtyń taqyryby: Adamnyń is - áreketi - asa mańyzdy ekologıalyq faktor (slaıdymen)
Sabaqtyń maqsaty: Týǵan tabıǵatty aıalap qorǵaý, oqýshynyń jalpy tabıǵı ortanyń birtutastyǵyn túsine bilýinen bastalady. Ekologıalyq bilim berýde ózindik jumystardy júrgizý, qorshaǵan ortanyń tazalyǵyn saqtaýǵa, tabıǵatty qorǵaýǵa tárbıeleý.
Bilimdilik: Ekologıalyq saýattylyqqa tárbıeleý
Tárbıeliligi: Ekologıalyq mádenıettilikke tárbıeleý
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń óz betinshe jumys júrgizýin qalyptastyrý.
Sabaqtyń júrisi
Uıymdastyrý bólimi: Oqýshylardy túgendeý, oqý quraldaryn tekserý, sabaqqa
daıyndyǵyn tekserý
I Úı jumysyn tekserý: Suraq - jaýap ádisi boıynsha « Kim tapqyr»oıyny arqyly
1. Shartsyz refleks degenimiz ne?
2. Shartsyz reflekterge mysal keltirińiz?
3. Shartty reflekster degenimiz ne?
4. Shartty refleksti zerttegen ǵalym kim?
II Top erejesimen tanystyrý
III Maǵynany ashý kezeńi
Jańa sabaq
Sońǵy jyldary dúnıe júzinde ekologıalyq jaǵdaılar shıelenise túsýde. Onyń kóptegen sebepteri bar. Negizgi faktorlar kóbinese adamnyń is - áreketinen týyndap otyr. Eń basty máseleniń biri – jer sharyndaǵy halyq sanynyń artýy. Jer sharyndaǵy halyqty azyq – túlikpen, jylý energıasymen, kıim-keshekpen, t. b. materıaldyq jaǵdaılarmen qamtamasyz etý úshin qanshama tabıǵat resýrstary qajet. Onyń ústine, HH ǵasyrda adam ǵylym men tehnıkany ıgerý jaǵynan da buryn - sońdy bolmaǵan jetistikterge jetip otyr. Ásirese ǵylymı - tehnıkalyq progrestiń damýy qorshaǵan orta jaǵdaıyn nasharlatyp, adamdardyń densaýlyǵyna orasan zor zıan keltirýde.
Álemdik ekologıalyq máselelerdiń ishindegi eń qaýiptileriniń biri – bıosferanyń lastanýy. Lastaný - jer sharynyń fızıkalyq, hımıalyq, bıologıalyq sapasynyń tómendeýi men ekojúıelerdegi kúrdeli ózgerister arqyly kórinis berýde. Jer betindegi mundaı ózgerister iri daýyldar, sý tasqyndary, janartaý atqylaýy, jer silkiný, teńizder men muhıttar deńgeıiniń kóterilýi nemese tómendeýi, qýańshylyq, órt sıaqty apattarǵa aparyp soǵýda. Adamnyń tabıǵatty ózgertýge baılanysty is - áreketteri ǵalamshardaǵy tirshilik úshin qaýip týdyratyn ózgeristerdi týdyratyn deńgeıge jaqyndady.
Tabıǵat shetten tys erkindik pen kezdeısoqtyqty kótermeıdi. Óz kezeginde tabıǵat ta adamnyń jibergen qatelikterine jaýap retinde ekologıalyq apattardy “syıǵa” tartady. Mysaly, qorshaǵan ortanyń hımıalyq lastanýynan jer sharynda “jylý effektisi”,“ozon tesigi”,”qyshqyl jańbyrlar”,”fotohımıalyq ý tútin” sıaqty dúnıejúzilik ekologıalyq máseleler jıi baıqalyp otyr. Atalǵan apatty qubylystar búkil ǵalamshardyń yrǵaqty tepe - teńdigin buzyp, dúnıejúzilik klımattyń ózgerý qaýpin týǵyzýda. Ol sońǵy jyldary jıi bolyp otyrǵan qýańshylyq, shóleıttený, qurlyqtaǵy sý aıdyndarynyń tartylýynan baıqalady.
Lastaný
Adamnyń adam degen ardaqty atqa ıe bolýy óte kúrdeli jaǵdaı. Adamnyń ómir súrýi tabıǵı jáne áleýmettik ortada qatar bolǵandyqtan, onyń tirshilik etýinde bıologıalyq jáne áleýmettik máni tikeleı tyǵyz baılanysta anyqtalady jáne sıpattalady.
Adamnyń sanaly is - áreketinen tabıǵattyń ózgeriske ushyraýyn zerttegende, onyń bıologıalyq mánin anyqtap, eskerý qajet. Ony ǵylymı turǵydan tereńirek sıpattaý kerek. Adam organızminiń ereksheligi: júıke júıesiniń ottekpen, qorektik zattarmen jetkilikti qamtamasyz etilýi, densaýlyqtyń bolýy, sananyń durys qalyptasyp, damýy jáne parasatty aqyl bolýǵa negiz quratyn jaǵdaılar. Aqyl degen adam organızminiń fızıologıalyq, psıhologıalyq jaǵdaıy, bilimi, ómirlik tájirıbeni meńgerýi, mádenıettiligi, rýhanı damýy, tájirıbeliligi jáne t. b
Adamnyń sanaly is - áreketi nátıjesinde ǵylymda noosfera degen úlken uǵym paıda boldy. Noosfera eki ádispen tirshilik etedi. Birinshi, barlyq bıosferanyń organıkalyq ózgerýi. Ekinshi, bıosferanyń bútindeı saqtalýymen qatar odan tehnosferanyń bólinýi jáne oqshaýlanýy. Osy eki baǵyttyń evolúsıa qubylysynda qatar damýy tabıǵatta bolatyn ózgeristerdi kóbeıte beredi.
Tabıǵat zańdaryn meńgerýde jáne tehnıkany damytý barysynda adamzat óziniń qajetine saı noosferany jasaıdy. Noosfera – adamnyń sanaly is - áreketiniń bıosferada damýyn anyqtaýshy negizgi faktor bolýyna oraı bıosferanyń jańa jaǵdaıǵa kóshken deńgeıi. Noosfera – bıosfera men qoǵamnyń ózara qarym - qatynasynyń baılanysynan bolatyn sapaly túrdegi jańasha uıymdasý túri. Noosferanyń damýy adamzat órkenıetiniń jer betinde paıda bolýyna jáne qalyptasýyna baılanysty. Noosferanyń belgili baǵytta damýynyń negizgi anyqtaýshy faktory – sanaly is - áreketter. Sanaly is - áreketter jer betinde jańa geologıalyq qubylys bolyp, tabıǵatqa ózgerister ákeledi.
Adamdy qorshaǵan ortanyń lastanýyna mynadaı qosymsha faktorlar áser etedi: 1) paıdalanylǵan ár túrli hımıalyq zattar jáne olardy oraǵan gazetter, qaǵazdar, jumsalǵan energıa, azyq - túlikti óndirý, olardy tasymaldaý, tamaq qaldyqtary, ydys jýýǵa jumsalǵan sý, t. b.; 2) gazet, kitap t. b. shyǵarýǵa paıdalanylatyn qaǵaz jáne olardy makýlatýra retinde qaldyqqa aınaldyrý; 3) kıim, tósek - oryndy jýýǵa jumsalatyn energıa, otyn; 4) jumysqa jáne oqý ornyna aparatyn kólikke jumsalatyn energıa, otyn; 5) qyzmet oryndaýǵa qajet zattar.
IV Sergitý sáti
V Oı tolǵanys «Ekologıa jáne tabıǵat týraly» Esse jazý
Sabaqty qorytyndylaý «Men saǵan, sen maǵan»oıyny arqyly oqýshylar bir - birine suraq qoıady.
Semeı polıgony
Aral taǵdyry
Kaspıı ekologıasy
Balqash ekologıasy
Baǵalaý: Ózin - ózi baǵalaý, muǵalimniń baǵalaýy
Úıge tapsyrma: Adamnyń is - áreketi asa mańyzdy ekologıalyq faktor.
Sóz jumbaq, rebýs qurap kelý.
Sabaqtyń taqyryby: Adamnyń is - áreketi - asa mańyzdy ekologıalyq faktor (slaıdymen)
Sabaqtyń maqsaty: Týǵan tabıǵatty aıalap qorǵaý, oqýshynyń jalpy tabıǵı ortanyń birtutastyǵyn túsine bilýinen bastalady. Ekologıalyq bilim berýde ózindik jumystardy júrgizý, qorshaǵan ortanyń tazalyǵyn saqtaýǵa, tabıǵatty qorǵaýǵa tárbıeleý.
Bilimdilik: Ekologıalyq saýattylyqqa tárbıeleý
Tárbıeliligi: Ekologıalyq mádenıettilikke tárbıeleý
Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń óz betinshe jumys júrgizýin qalyptastyrý.
Sabaqtyń júrisi
Uıymdastyrý bólimi: Oqýshylardy túgendeý, oqý quraldaryn tekserý, sabaqqa
daıyndyǵyn tekserý
I Úı jumysyn tekserý: Suraq - jaýap ádisi boıynsha « Kim tapqyr»oıyny arqyly
1. Shartsyz refleks degenimiz ne?
2. Shartsyz reflekterge mysal keltirińiz?
3. Shartty reflekster degenimiz ne?
4. Shartty refleksti zerttegen ǵalym kim?
II Top erejesimen tanystyrý
III Maǵynany ashý kezeńi
Jańa sabaq
Sońǵy jyldary dúnıe júzinde ekologıalyq jaǵdaılar shıelenise túsýde. Onyń kóptegen sebepteri bar. Negizgi faktorlar kóbinese adamnyń is - áreketinen týyndap otyr. Eń basty máseleniń biri – jer sharyndaǵy halyq sanynyń artýy. Jer sharyndaǵy halyqty azyq – túlikpen, jylý energıasymen, kıim-keshekpen, t. b. materıaldyq jaǵdaılarmen qamtamasyz etý úshin qanshama tabıǵat resýrstary qajet. Onyń ústine, HH ǵasyrda adam ǵylym men tehnıkany ıgerý jaǵynan da buryn - sońdy bolmaǵan jetistikterge jetip otyr. Ásirese ǵylymı - tehnıkalyq progrestiń damýy qorshaǵan orta jaǵdaıyn nasharlatyp, adamdardyń densaýlyǵyna orasan zor zıan keltirýde.
Álemdik ekologıalyq máselelerdiń ishindegi eń qaýiptileriniń biri – bıosferanyń lastanýy. Lastaný - jer sharynyń fızıkalyq, hımıalyq, bıologıalyq sapasynyń tómendeýi men ekojúıelerdegi kúrdeli ózgerister arqyly kórinis berýde. Jer betindegi mundaı ózgerister iri daýyldar, sý tasqyndary, janartaý atqylaýy, jer silkiný, teńizder men muhıttar deńgeıiniń kóterilýi nemese tómendeýi, qýańshylyq, órt sıaqty apattarǵa aparyp soǵýda. Adamnyń tabıǵatty ózgertýge baılanysty is - áreketteri ǵalamshardaǵy tirshilik úshin qaýip týdyratyn ózgeristerdi týdyratyn deńgeıge jaqyndady.
Tabıǵat shetten tys erkindik pen kezdeısoqtyqty kótermeıdi. Óz kezeginde tabıǵat ta adamnyń jibergen qatelikterine jaýap retinde ekologıalyq apattardy “syıǵa” tartady. Mysaly, qorshaǵan ortanyń hımıalyq lastanýynan jer sharynda “jylý effektisi”,“ozon tesigi”,”qyshqyl jańbyrlar”,”fotohımıalyq ý tútin” sıaqty dúnıejúzilik ekologıalyq máseleler jıi baıqalyp otyr. Atalǵan apatty qubylystar búkil ǵalamshardyń yrǵaqty tepe - teńdigin buzyp, dúnıejúzilik klımattyń ózgerý qaýpin týǵyzýda. Ol sońǵy jyldary jıi bolyp otyrǵan qýańshylyq, shóleıttený, qurlyqtaǵy sý aıdyndarynyń tartylýynan baıqalady.
Lastaný
Adamnyń adam degen ardaqty atqa ıe bolýy óte kúrdeli jaǵdaı. Adamnyń ómir súrýi tabıǵı jáne áleýmettik ortada qatar bolǵandyqtan, onyń tirshilik etýinde bıologıalyq jáne áleýmettik máni tikeleı tyǵyz baılanysta anyqtalady jáne sıpattalady.
Adamnyń sanaly is - áreketinen tabıǵattyń ózgeriske ushyraýyn zerttegende, onyń bıologıalyq mánin anyqtap, eskerý qajet. Ony ǵylymı turǵydan tereńirek sıpattaý kerek. Adam organızminiń ereksheligi: júıke júıesiniń ottekpen, qorektik zattarmen jetkilikti qamtamasyz etilýi, densaýlyqtyń bolýy, sananyń durys qalyptasyp, damýy jáne parasatty aqyl bolýǵa negiz quratyn jaǵdaılar. Aqyl degen adam organızminiń fızıologıalyq, psıhologıalyq jaǵdaıy, bilimi, ómirlik tájirıbeni meńgerýi, mádenıettiligi, rýhanı damýy, tájirıbeliligi jáne t. b
Adamnyń sanaly is - áreketi nátıjesinde ǵylymda noosfera degen úlken uǵym paıda boldy. Noosfera eki ádispen tirshilik etedi. Birinshi, barlyq bıosferanyń organıkalyq ózgerýi. Ekinshi, bıosferanyń bútindeı saqtalýymen qatar odan tehnosferanyń bólinýi jáne oqshaýlanýy. Osy eki baǵyttyń evolúsıa qubylysynda qatar damýy tabıǵatta bolatyn ózgeristerdi kóbeıte beredi.
Tabıǵat zańdaryn meńgerýde jáne tehnıkany damytý barysynda adamzat óziniń qajetine saı noosferany jasaıdy. Noosfera – adamnyń sanaly is - áreketiniń bıosferada damýyn anyqtaýshy negizgi faktor bolýyna oraı bıosferanyń jańa jaǵdaıǵa kóshken deńgeıi. Noosfera – bıosfera men qoǵamnyń ózara qarym - qatynasynyń baılanysynan bolatyn sapaly túrdegi jańasha uıymdasý túri. Noosferanyń damýy adamzat órkenıetiniń jer betinde paıda bolýyna jáne qalyptasýyna baılanysty. Noosferanyń belgili baǵytta damýynyń negizgi anyqtaýshy faktory – sanaly is - áreketter. Sanaly is - áreketter jer betinde jańa geologıalyq qubylys bolyp, tabıǵatqa ózgerister ákeledi.
Adamdy qorshaǵan ortanyń lastanýyna mynadaı qosymsha faktorlar áser etedi: 1) paıdalanylǵan ár túrli hımıalyq zattar jáne olardy oraǵan gazetter, qaǵazdar, jumsalǵan energıa, azyq - túlikti óndirý, olardy tasymaldaý, tamaq qaldyqtary, ydys jýýǵa jumsalǵan sý, t. b.; 2) gazet, kitap t. b. shyǵarýǵa paıdalanylatyn qaǵaz jáne olardy makýlatýra retinde qaldyqqa aınaldyrý; 3) kıim, tósek - oryndy jýýǵa jumsalatyn energıa, otyn; 4) jumysqa jáne oqý ornyna aparatyn kólikke jumsalatyn energıa, otyn; 5) qyzmet oryndaýǵa qajet zattar.
IV Sergitý sáti
V Oı tolǵanys «Ekologıa jáne tabıǵat týraly» Esse jazý
Sabaqty qorytyndylaý «Men saǵan, sen maǵan»oıyny arqyly oqýshylar bir - birine suraq qoıady.
Semeı polıgony
Aral taǵdyry
Kaspıı ekologıasy
Balqash ekologıasy
Baǵalaý: Ózin - ózi baǵalaý, muǵalimniń baǵalaýy
Úıge tapsyrma: Adamnyń is - áreketi asa mańyzdy ekologıalyq faktor.
Sóz jumbaq, rebýs qurap kelý.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
