InfoHub Logo

Tynyq muhıt aýmaǵyndaǵy kózden tasalanǵan, tipti sý qubyry da tartylmaǵan araldan aǵylshyn barlaý bazasyna deıingi alqap – áýesqoı saıahatshylardyń ózi bas suǵa almaıtyn álem kartasyndaǵy bes núkte.

Ádette tıym salynǵan dúnıeler barshamyzdyń qyzyǵýshylyǵymyzdy oıatyp, álemde odan ózge qyzyq joq ispetti, kórip-bilýge yntyǵamyz da turamyz. Osy zańdylyq saıahatshylardy adam balasynan oqshaýlanǵan jerlerdiń  yntyzar etip, baýyryna tartýynyń sebebinen qanyq etetindeı.

Adamzatty qyzyqtyratyn qupıa jerler qaıda ornalasqan? Onda ne qupıa, ne syr bar?

Svalbard provınsıasyndaǵy uryqtardyń dúnıejúzilik qoımasy (Norvegıa)

Kóz aldyńyzǵa elestetińizshi, álemdi qara túnek basyp, surapyl apat oryn aldy: ǵalamshar turǵyndarynyń barlyǵy mert bolyp, qalalar qırap, tirshilik joıylýdyń az-aq aldynda tur.

Apattan aman qalǵan jalǵyz adamnyń basty ári qasıetti boryshy – álemdi burynǵy qalpyna keltirý. Gollıvýdtyq blogbasterlerdiń lebi esetin apokalıptıkalyqsújetimizdiń batyry qaıda barýy kerek?

Árıne, álemdik azyq-túlik daǵdarysy jaǵdaıynda adamzattyń sońǵy tiregi bolatyn, Svalbard provınsıasyndaǵy uryqtardyń dúnıejúzilik qoımasyna.

Uryqtardyń dúnıejúzilik qoımasy Soltústik polústen 1300 km shalǵaıda jatqanSvalbard arktıkalyq arhıpelagyndaǵy Shpısbergen norvegıalyq aralynda ornalasqan. Ol qumdaq taýdyń ishinde, 120 metr tereńdikte turǵyzylǵan. Qoıma qatań qorǵalatyndyqtan, ony álemdik uryqtar banki deýge de bolady.

Qoıma arnaıy ǵalamdyq apat jaǵdaıy úshin uryqtar qoryn jınaý maqsatynda 2008 jyldyń aqpan aıynda ashylǵan.

Onda jabdyqtardyń toqtaýy, qarjylandyrýdyń qysqartylýy, tabıǵat apaty oryn alǵanda joǵalý qaýpi bar  dúnıejúzinen jınalǵan uryqtardyń 250 mıllıon túri saqtaýly.

Uryqtardyń barlyq túri ylǵaldan qorǵalýy úshin, arnaıy tórtqabatty paketterge salynyp, qyzdyrý arqyly japsyrylǵan.

Ǵalymdardyń qoıma orny retinde tekten-tek Shpısbergendi tańdamaǵan. Bul aralǵa tektonıkalyq belsendilik qaýpi tónbeıdi. Oǵan qosa, teńiz deńgeıinen 130 metr bıiktikte ornalasqan aral máńgilik muz qursanyp jatqandyqtan, uryqtardyń durys saqtalýyna yqpal etedi. 

Munyń barlyǵy ǵalamdyq jylyný ornap, muzdyqtar erı bastaǵan kúnniń ózinde qoımanyń árdaıym qurǵaq bolyp, uryqtardyń senimdi qorǵalatynyn ańǵartady.

Shpısbergen – uryqtardyń saqtalýyna óte jaıly jer, tipti, zertteýshilerdiń boljamy boıynsha, ondaǵy uryqtar júzdegen jyldar boıy saqtalyp tura alady.

Alaıda Quora saıtynyń qoldanýshysy Nargıs Ansarıdiń sózine saı: «Eger siz atalǵan jobaǵa zertteýshi ne ósimdik ósirý mamany retinde qatyssańyz ǵana qoımaǵa kire alasyz».

Nııhaý Gavaıı araly

Gavaıı arhıpelagynyń adamdar meken etetin araldarynyń eń kishisi – Nııhaý araly. Aral naǵyz tropıkalyq jumaq syndy: terbelgen pálma aǵashtary, sırek kezdesetin janýarlar jáne munda eshqandaı saıahatshyny kezdestire almaısyń.

Dese de, ol syrt kózge ǵana shıpajaı retinde kórinýi yqtımal. Aýmaǵy nebary 180 sharshy metrdi quraıtyn Tynyq muhıt aralyna aıaq basý múmkin emes.

1863 jyly gavaıılyq koról Kameamea araldy dáýletti plantator Robınsondar áýletine satqan. 1915 jyldan beri bógde adamdarǵa aralǵa kelýge tyıym salynǵan.

Araldaǵytirshilik ádetten tys: onyń 130-ǵa jýyq turaqty mekendeýshileri – turǵylyqty gaýaıılyqtar  baspana úshin aqsha tólemeıdi jáne telefon, káriz júıesi, dúkendersiz-aq ómir keshýde.

Aral turǵyndary miniske atty paıdalanady ne velosıpedpen júredi. Azyq-túlikti Kaýaı kórshi aralynan barjamen tasıdy. Aral kún kózinen qýat alatyn batareıalardyń kómegimen elektrmen jabdyqtalǵan.

«Nııhaý aralynyń balalary aptasyna bir retKaýaı aralyna kanoemen júzip barady. Olar bilim alatyn mektep sonda ornalasqan», - deıdi Quora saıtynyń qoldanýshysy Bennett Makúen.

Óziniń shaǵyn ǵana aýmaǵyna qaramastan, araldyń tarıhtan alǵan orny úlken.

Dál osy jerde 1941 jyly, Perl-Harbordaǵy shabýyldan keıin, ushqyshy bir apta boıyna turǵylyqty halyqty terrorlaǵan japondyq VMS joıǵyshy apat bolǵan.

Al 1944 jyly AQSH prezıdenti Franklın Rýzvelt Nııhaý aralyn BUU-nyń shtab-páteriniń boljamdy orny retinde qarastyrǵan.

Makúeenniń jazbasyna sáıkes, búgingi kún aral áli de bógde adamdar úshin jabyq. «Ruqsat etilmegen ushaq qonýynyń aldyn alý maqsatynda jaǵalaý kúzeti araldy kúni-túni kúzetedi. Jergilikti turǵyndardyń biri qonaqqa shaqyrǵanda ǵana aralǵa barý múmkin bolmaq».

Ulybrıtanıanyń áskerı-áýe kúshteriniń Menvıt Hıll bazasy

Eger Djeıms Bondtyń qupıa býnkeri bolǵan bolsa, ol dál osy jerde ornalasar edi.

Iorkshır aǵylshyn graftyǵynyń soltústigindegi Ulybrıtanıanyń áskerı-áýe kúshteriniń Menvıt Hıll bazasy álemdegi eń iri elektrondy barlaý ortalyǵy eseptelinedi. Ol Ulybrıtanıa men Soltústik Irlandıanyń Birikken Koróldigi, Amerıka qurama shtattary úshin barlaý málimetterin jınaý maqsatynda sıgnaldardy qabyldaıdy.

Asa qupıa baza qyrǵı qabaq soǵys ýaqytynda KSRO sıgnaldaryn qabyldaý úshin  1954 jyly salynǵan.

Osy kúni bazanyń qyzmeti kópshilikten qupıa ustalady. El arasynda bazada halyqaralyq lańkestik toptar men esirtki satýshylardy baqylanatyndyǵy aıtylyp júr.

Amerıkalyq spýtnıktermen jer ústindegi baılanys stanısásy osy jerden oryn alǵan.

Sonymen qatar, quramyna Aýstralıa, Ulybrıtanıa, Kanada, Jańa Zelandıa jáne AQSH kiretin, «Bes kóz» ataýymen tanymal, dúnıejúzilik ESHELON tyńshylyq júıesimen bazanyń tyǵyz qarym-qatynas ornatqandyǵyjaıly málimetter de joq emes.

Djeıms Bond pen Djon Le Karreniń jankúıerleriniń ókinishine oraı, barlaý ortalyǵyn ishinen kórýge bolmaıdy.

Quora saıtynyń qoldanýshysy Alberta Adamstyń aıtýynsha: «Baza aýmaǵyna kirý múmkindigine AQSH ulttyq qaýipsizdik agenttigi men ESHELON qyzmetkerleri ǵana ıe».

Vatıkan qupıa muraǵattary

Vatıkan qupıa muraǵattary, sirá, bógde adamdar kire almaıtyn álemdegi eń jabyq kitaphana bolar. Munda VIII ǵasyrdan beri barlyq rım papasynyń qujattary saqtalǵan.

1881 jylǵa deıin muraǵat Vaıkannan ózge memeleketterdiń ókilderi úshin jabyq bolǵan. Al aıryqsha qupıa qujattar áli kúnge deıin qulyptaýly saqatalady.

Vatıkan qupıalaryna dendemekke nıettilerge ruqsat alý úshin uzaq ta kúrdeli rásimnen ótý qajet.

Muraǵatqa kirýge tek ǵylymı qyzmetker suranym bere alady.  Suranymda ǵalymnyń jeke málimetteri men zertteý jumysynyń maqsaty kórsetilýi tıis. Oǵan qosa, ǵylymı-zertteý ınstıtýty ne bedeldi tarıhshy atynan usynys hat bolýy kerek.

Ruqsat berilgen kúnniń ózinde, muraǵatty (rım papasynyń menshigi bolyp sanalady) túgeldeı qarastyrý múmkin emes. Adamstyń sózinshe, onyń 85 kılometrlik stellajdarynda 35 myńnan astam tomdyqtar saqtaýly.

51-aımaq, Nevada shtaty (AQSH)

Vetnamdaǵy soǵys kezinde eń alǵash ret Ortalyq barlaý basqarmasy qujattarynda qoldanysqa engen «51-aımaq» termıni memlekettik qupıalar qatań qupıada saqtalatyn áskerı baza men aerodrom uǵymyn bildiredi.

Atalmysh aımaqta ne bolyp jatqandyǵynan OBB eshqandaı naqty málimet bermeıdi. Ranvıjdeı Ravıdiń aıtýyna qaraǵanda, aımaqtyń qyzmeti tóńireginde qaýeset órip júrgen kórinedi.

Bálkim, onda ózge ǵalamsharlyqtardyń jerge qulaǵan ushý apparatyn bólshekterge bólip, zertteıtin bolar. Bálkim, lazerlik nemese adam mıyna kirip te shyqpaıtyn túrli qarýlar jasalynyp jatqan shyǵar. Ne de bolsa, aımaq qupıasyn bile almaıtynymyz, bile almaı óterimiz anyq.

51-aımaqta bolyp jatqan jaǵdaılardyń bári qatań qupıada ustalady. Qupıa oryn aýmaǵyna kirýge múlde tyıym salynǵan.  Dese de YouTube saıtyndaǵy vıdeojazbalardan kópshiliktiń bul tyıymdy buzbaq bolǵanyn kóre alamyz.

---