Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardy aǵylshyn halyq ertegileri arqyly tárbıeleý
JOBALYQ JUMYS
Taqyryby: Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardy aǵylshyn halyq ertegileri arqyly tárbıeleý.
1. Aǵylshyn halyq ertegisine jalpy taldaý jasaý
Reseı, Germanıa jáne Fransıa elderine qaraǵanda Anglıada ertegilerdi jınaqtaý jáne jazyp alý jumystary áldeqaıda kesh bastalǵan. Aǵylshyn halyq ertegileriniń alǵashqy toptamalaryn jınaqtaý XIX ǵasyrdyń sońynda bastalǵan. 1854 - 1916 jyldar arasynda eń alǵashqy aǵylshyn halyq ertegileriniń jınaqtalǵan eki tomy Djozef Djekobsqa tıesili bolǵan [2, C. 134]. Aǵylshyn fólklor úıirmesiniń prezıdenti Djozef Djekobsqa aǵylshyn halyq ertegilerin jınaqtaý óte qıynǵa tústi, óıtkeni ertegilerdiń kóbisi umytylyp ketken edi. Germanıalyq aǵaly - inili Grımmder, Fransıalyq Sharl Perro nemese Reseılik A. N. Afanasevter sıaqty Djozef Djekobs ertegilerdi ádebı óńdeýden ótkizbedi. Ol óziniń aldyna ertegilerdi óz tyńdaýshylaryna halyq qalaı jaratqan bolsa, solaı jetkizýdi maqsat etip qoıdy. Kóptegen prozaıkterdi, aqyndardy jáne dramatýrgterdi qanaǵattandyrǵan nárse aǵylshyn halyq ertegisiniń otandyq fólklorǵa óte baı kúıinde Anglıaǵa tanymaldyǵy boldy. HIX - XX ǵasyrlarda bul janr úshin óz aqyndyq shabyttaryn tapsyrǵan albandyqtar qataryna: Charlz Dıkkens, Ýılám Meıkpıs Tekkereı, Lúıs Kerroll, Edvard Lır, Oskar Ýaıld, Redárd Kıplıng, Beatrıs Potter ı Pamela Trevers, Djeıms Barrı, Alan Mıln, Djon Tolkın, Donald Bıssetter bolatyn. Aınanyń arǵy betinde bolyp kelgen Alısanyń, Merı Poppınstiń, baqytty Hanzada men Pıter Penniń, qonjyq Vınnı - Pýh jáne izgi nıetti ergejeıliler obrazdarynyń dúnıege kelýine halyqtan shyqqan ádemi qıaldar negiz bolǵan. Basqa elder sıaqty Anglıada da ertegilerge bolǵan qyzyǵýshylyq sonaý romantızm zamanynan bastap ár túrli keıipte qalyptasyp kelgen.
Jazýshylarmen bir sapta halyq jaratqan obrazdarǵa qarsylyq jasaǵan, biraq ózderi qıalmen jaratqan álemderin jón kórgen fılolog - ǵalymdar da eńbek etken. Olar alǵashqy dúnıege kelgen keıipkerlerdi moıyndamaý maqsatynda kóptegen Brıtandyq fólklordyń estelikterin jáne alǵashqy týyndylaryn jınaqtap, olardyń dıalektıkasy jáne etnografıalyq ózgeshelikterin zerttep shyqty. Sonymen fólklorlyq jazbalardyń óńdeýge ushyraǵan jáne alǵashqy dúnıege kelgen týyndylardyń ortasynda taǵy bir jińishke stılısıkalyq óńdeýge ushyraǵan formasy paıda boldy. Iaǵnı, ertegiler alǵashqy keıipkerlerin saqtap qalǵan túrde jańadan jazyldy. Bul aradaǵy eń úlken eńbek baspadan basyp shyǵarýshylarmen aýdarmashylardyń enshisine tıdi. Aýdarmashylardyń eńbekteri halyqqa unady. Óıtkeni ertegilerdi oqyp - túsiný ońaı bolý maqsatynda aýdarmada jalpy aǵylshyn tilin qoldanyldy.
Brıtanıa araldarynda halyq ertegileriniń jınaqtalýy jáne damýy eń kúrdeli tarıhı kezeńge týra keldi. Ol kezeńdegi halyq ertegilerge, mıfterge jáne ondaǵy oryndalǵan dinı rásimderge sengen jáne damytyp barǵan. Osydan hrıstıandardyń dúnıetanymynyń bastalýy qalyptasqan. Sol kezdegi ertegilerdegi keıipkerler, ańyz adamdar, jaýyzdar, meırimdi jandar, sıqyrshylar, perishteler, sý perileri, oıdan shyǵarylǵan ańdar halyq arasynda ómir súrýdi jalǵastyra berdi. Aǵylshyn halyq ertegilerindegi jaýyzdarǵa qarsy kúreske qıaldan týǵan alyp batyrlary, meıirimdi janýarlar, qudaılar nemese jaı ǵana sharýalar keıpindegi keıipkerler ómir súrdi. Mysaly: aǵylshan halyq ertegisindegi adam jegishterge jáne qara kúshterge qarsy kúresýshi keıipkerdi jaı sharýanyń uly Djek dep tanystyrylǵan. Djek óte kúsh - qaıratty, eńbeksúıgish, meıirimdi, adal jáne shynshyl bolǵandyqtan, halyqtyń arasynda mundaı adamdardy halyq batyrlary dep ataǵan. "Adventures of Jack the Giant - Killer" ertegisindegi Djek óz Otanynyń azattyǵy úshin kúresken revolúsıonerine aınalady [1, C. 174]. Aǵylshyn halyq ertegilerindegi keıipkerler barlyq kezde mundaı batyrlarǵa aınala bermeı, keıde olardy shyq bermes Shyǵaıbaı kapıtalıser keıpinde de tanystyrylady. Mundaı keıipkerlerdi Anglıadaǵy býrjýazıalyq kapıtalızmniń damýynyń birinshi kezeńindegi kapıtalıserge teńeıdi. Mysaly: "Molly Whuppie" ertegisindegi adam jegish jaýyz adamdardy aldaǵan qyz Mollı jáne "Jack and the Beanstalk" ertegisindegi Djek ózderiniń jaqyn jýyqtaryna, dos - jarandaryna sonymen qatar aınalasyndaǵy barlyq adamdarǵa ózderiniń erligimen baqyt syılaıdy [1, C. 175].
Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardy aǵylshyn halyq ertegileri arqyly tárbıeleý. júkteý
Taqyryby: Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardy aǵylshyn halyq ertegileri arqyly tárbıeleý.
1. Aǵylshyn halyq ertegisine jalpy taldaý jasaý
Reseı, Germanıa jáne Fransıa elderine qaraǵanda Anglıada ertegilerdi jınaqtaý jáne jazyp alý jumystary áldeqaıda kesh bastalǵan. Aǵylshyn halyq ertegileriniń alǵashqy toptamalaryn jınaqtaý XIX ǵasyrdyń sońynda bastalǵan. 1854 - 1916 jyldar arasynda eń alǵashqy aǵylshyn halyq ertegileriniń jınaqtalǵan eki tomy Djozef Djekobsqa tıesili bolǵan [2, C. 134]. Aǵylshyn fólklor úıirmesiniń prezıdenti Djozef Djekobsqa aǵylshyn halyq ertegilerin jınaqtaý óte qıynǵa tústi, óıtkeni ertegilerdiń kóbisi umytylyp ketken edi. Germanıalyq aǵaly - inili Grımmder, Fransıalyq Sharl Perro nemese Reseılik A. N. Afanasevter sıaqty Djozef Djekobs ertegilerdi ádebı óńdeýden ótkizbedi. Ol óziniń aldyna ertegilerdi óz tyńdaýshylaryna halyq qalaı jaratqan bolsa, solaı jetkizýdi maqsat etip qoıdy. Kóptegen prozaıkterdi, aqyndardy jáne dramatýrgterdi qanaǵattandyrǵan nárse aǵylshyn halyq ertegisiniń otandyq fólklorǵa óte baı kúıinde Anglıaǵa tanymaldyǵy boldy. HIX - XX ǵasyrlarda bul janr úshin óz aqyndyq shabyttaryn tapsyrǵan albandyqtar qataryna: Charlz Dıkkens, Ýılám Meıkpıs Tekkereı, Lúıs Kerroll, Edvard Lır, Oskar Ýaıld, Redárd Kıplıng, Beatrıs Potter ı Pamela Trevers, Djeıms Barrı, Alan Mıln, Djon Tolkın, Donald Bıssetter bolatyn. Aınanyń arǵy betinde bolyp kelgen Alısanyń, Merı Poppınstiń, baqytty Hanzada men Pıter Penniń, qonjyq Vınnı - Pýh jáne izgi nıetti ergejeıliler obrazdarynyń dúnıege kelýine halyqtan shyqqan ádemi qıaldar negiz bolǵan. Basqa elder sıaqty Anglıada da ertegilerge bolǵan qyzyǵýshylyq sonaý romantızm zamanynan bastap ár túrli keıipte qalyptasyp kelgen.
Jazýshylarmen bir sapta halyq jaratqan obrazdarǵa qarsylyq jasaǵan, biraq ózderi qıalmen jaratqan álemderin jón kórgen fılolog - ǵalymdar da eńbek etken. Olar alǵashqy dúnıege kelgen keıipkerlerdi moıyndamaý maqsatynda kóptegen Brıtandyq fólklordyń estelikterin jáne alǵashqy týyndylaryn jınaqtap, olardyń dıalektıkasy jáne etnografıalyq ózgeshelikterin zerttep shyqty. Sonymen fólklorlyq jazbalardyń óńdeýge ushyraǵan jáne alǵashqy dúnıege kelgen týyndylardyń ortasynda taǵy bir jińishke stılısıkalyq óńdeýge ushyraǵan formasy paıda boldy. Iaǵnı, ertegiler alǵashqy keıipkerlerin saqtap qalǵan túrde jańadan jazyldy. Bul aradaǵy eń úlken eńbek baspadan basyp shyǵarýshylarmen aýdarmashylardyń enshisine tıdi. Aýdarmashylardyń eńbekteri halyqqa unady. Óıtkeni ertegilerdi oqyp - túsiný ońaı bolý maqsatynda aýdarmada jalpy aǵylshyn tilin qoldanyldy.
Brıtanıa araldarynda halyq ertegileriniń jınaqtalýy jáne damýy eń kúrdeli tarıhı kezeńge týra keldi. Ol kezeńdegi halyq ertegilerge, mıfterge jáne ondaǵy oryndalǵan dinı rásimderge sengen jáne damytyp barǵan. Osydan hrıstıandardyń dúnıetanymynyń bastalýy qalyptasqan. Sol kezdegi ertegilerdegi keıipkerler, ańyz adamdar, jaýyzdar, meırimdi jandar, sıqyrshylar, perishteler, sý perileri, oıdan shyǵarylǵan ańdar halyq arasynda ómir súrýdi jalǵastyra berdi. Aǵylshyn halyq ertegilerindegi jaýyzdarǵa qarsy kúreske qıaldan týǵan alyp batyrlary, meıirimdi janýarlar, qudaılar nemese jaı ǵana sharýalar keıpindegi keıipkerler ómir súrdi. Mysaly: aǵylshan halyq ertegisindegi adam jegishterge jáne qara kúshterge qarsy kúresýshi keıipkerdi jaı sharýanyń uly Djek dep tanystyrylǵan. Djek óte kúsh - qaıratty, eńbeksúıgish, meıirimdi, adal jáne shynshyl bolǵandyqtan, halyqtyń arasynda mundaı adamdardy halyq batyrlary dep ataǵan. "Adventures of Jack the Giant - Killer" ertegisindegi Djek óz Otanynyń azattyǵy úshin kúresken revolúsıonerine aınalady [1, C. 174]. Aǵylshyn halyq ertegilerindegi keıipkerler barlyq kezde mundaı batyrlarǵa aınala bermeı, keıde olardy shyq bermes Shyǵaıbaı kapıtalıser keıpinde de tanystyrylady. Mundaı keıipkerlerdi Anglıadaǵy býrjýazıalyq kapıtalızmniń damýynyń birinshi kezeńindegi kapıtalıserge teńeıdi. Mysaly: "Molly Whuppie" ertegisindegi adam jegish jaýyz adamdardy aldaǵan qyz Mollı jáne "Jack and the Beanstalk" ertegisindegi Djek ózderiniń jaqyn jýyqtaryna, dos - jarandaryna sonymen qatar aınalasyndaǵy barlyq adamdarǵa ózderiniń erligimen baqyt syılaıdy [1, C. 175].
Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardy aǵylshyn halyq ertegileri arqyly tárbıeleý. júkteý
You Might Also Like
-
Halyqty halyqpen, adamdy adammen teńestiretin – BİLİM
