InfoHub Logo

Ádebı synnyń nazaryna kóp ilige bermeıtin aqyndarymyzdyń biri Sáken Imanasov maǵan búgingi qazaq poezıasynyń jaılaýynda taptaýryn jerdi jersinbeı, jersinse de kóńili kúızele; Alakóldiń daýylyn ańsap, sırek te bolsa tópelep ótetin jaýynyn ańsap ketkende ataq-dańqyna da, tar bolsa da, aqyn kóńiliniń qudiretimen kerimsal daladaı keń kórinip ketetin, esik-terezesi jelpildemese de, bar dúnıeniń lúpilin bir mınýtta júreginen ótkizip turǵandaı alasapyran tirlik keshtiretin, jyly sýly qala úıine de qolyn bir-aq siltep; kózine kóringen at ataýlyǵa jaıdaq minse de aýyl, el qaıdasyń, atameken jer qaıdasyń dep, on segiz órme doıyrmen bir tartyp jóneletin jáne barsam ba eken, onda meni qalaı qarsy alady, eger aldymnan shyǵyp, shylbyrymdy ustar eshkim bolmasa she; álde qyzbalyqty qoıyp keri qaıtsam ba eken dep eki ushty oımen beımálim kúı keshpeı, at basyn Alakólge bir-aq tireıtin azamat kórinedi.

Aqynnyń romantıkasy burynǵy poezıasy arqyly meniń kóńilimde Sákenniń osy beınesi uıalaǵan edi. «Bel-beles» kitabyn qolyma alǵanda, syrtqa shyǵarmasam da, ishimnen bir saıqal oı sypsyńdap, ómirdiń aǵysy men daýylynan, ashqyltym sýǵa kóp shaıylǵan jaýlyqtaı óńi men o bastaǵy ıi túspeı ıilmeı turar mánin juqartyp almady ma eken degen kúdik, kúnshildiktiń otyndaı, jylt-jylt etip edi.

«Esime alyp ersileý qylyqty eske,
Tymyraıyp otyryp tymyq keshte,
erteńimdi oılaýym durys shyǵar
bala bola bergenshe qyryq beste.
Qaıdaǵy bir ónbeıtin úmitke ergen
Aýlaǵyraq júreıin jigitterden —
degenimshe jeligip jeti túnde
Mynasy kim taǵy da kirip kelgen?!
Bárekeldi! Jigitter, sender me ediń?!
Keńip sala berdi me bólmem meniń.
Qaıdaǵyny qıaldap ketip edim,
Jaqsy boldy-aý shynynda kelgenderiń!
Kúlmeı-aq qoı, kómeıiń boldy málim,
bar, báıbishe, jaıǵastyr sońǵylaryn.
Qyshyp edi-aý ıegim, qaıda ǵana
Jibergensiń tıegin dombyranyń...» —

degen joldardy «Bel-belestiń» alǵashqy betterinen oqydym da, álgi sıqyr kóz sypsyń oıdy bir qýyp tastap, demimdi bir-aq aldym. Kókiregimdi kerip, demimdi bir-aq alǵanym — aýmaly-tókpeli dúnıeniń bórtpe býy, jazataıym jeli ońynan esse, etek-jeńi jelpildep, endigi qalǵan ǵumyrda jalpaǵynan basyp óterdeı keıbir saıazdarǵa jalańtós kúı keshtiretin toqtyq aqyndy óziniń baıaǵy bolmysynan, baıaǵy órisinen, baıaǵy jelisinen jańyldyra almaǵan eken.

S.Imanasovtyń alǵashqy úsh-tórt kitabynan keıin alǵan áserimdi, onyń poezıasy týraly oılarymdy budan on shaqty jylǵa jýyq buryn «Qazaq ádebıeti» gazetiniń betinde aıtqan bolatynmyn. Men «Bel-beleste» ne jazsa da ynta-shynymen qulap jazatyn aq kóńil aqynnyń burynǵy jastyq ekpindegi jyrlarynyń kemeldene, baısaldana túskenin, ómirdiń kermek dáminen oılarynyń tereńdeı, shyndyǵynyń ashqyltymdaý tartqanyn kórip, ózimniń o bastaǵy pikirimniń rastalǵanyna, aqyn tvorchestvosynyń óz nárimen, óz babymen kele jatqanyna qýandym. Aqynnyń «Sóz patshasyna» baıaǵy adaldyǵyn, baıaǵy «qıanatty kórgende kúıip ketip, qyrǵıdaı tıgen kúıinde» júrgenine qýandym.

Bul kitaptan basy aman, bala-shaǵasy túgel, jazataıym súrinip ketse qol úshin berip kótermeler kúıli aǵaıyn-týmanyń ortasynda, ishkeni aldynda, ishpegeni artynda júrse de, «eshkimniń sybaǵasyn jemese de, eshkimniń obalyna ózi qalmaq túgili, ómirden qıanat ataýlyny kóre qalsa jelkelep jetkenshe qýyp beretin» aqynnyń — alań kóńilin, túnderde mazalaǵan muńy men oıyn, dúnıe jaıly, ǵumyr jaıly, el jaıly, erlik pen ezdik jaıly tolǵanysyn kórdim, mazasyz kúı keshken, mardamsyp, mańǵazdanbaı kún ótkergen aqyn bolmysyn kórdim.

Aqynnyń oqyrman kóńilindegi beınesin jasaıtyn — onyń tvorchestvosy. Sákenniń adal, shynshyl, elim degen, tilim men qanym, qazaq degen halyqtyń erteńgi, alpys jyl keıingi urpaǵy qandaı bolar degen muratty armanǵa toly azamattyq beınesi onyń poezıasyndaǵy minezden qashalǵan. Minez degendi, ádette «tentek, teli, urda-jyq» degen súıkimsiz maǵynada túsinetinimiz bar. Al men kúndelikti ómirdiń ıleýine kóne bermeıtin, ár qubylys, ár kezeń jaıly óz pikiri, óz túıini bar; bireý aıtty dep attana shappaıtyn aqyn retinde minezdi aqyn degendi aıtyp otyrmyn.

«Bel-belesti» bir oqyp shyqqanda, keıbireýler «taqyryby tar eken», aqynnyń ózi aıtqandaı,

«Tappaq bolyp menen de aqyry min,
Tar dep te júr bireýler taqyrybyń», —

deýi múmkin. «Baıaǵy aýyl, týǵan jer, baıaǵy mahabbat, baıaǵy bala-shaǵanyń aınalasy» dep kinárat artatyndarmen kelisýge bolmas. Óıtkeni munda aqynnyń óz «meni» arqyly dúnıege kózqarasy, aınala tirshiliktiń tynysyna aqyn júreginiń lúpilimen qaraýy, túsinýi men túısinýi bar. Al aqyn da búkil tabıǵattyń bir bólshegi bolǵandyqtan, ómirdiń yssy-sýyǵy, ashshy-tushshysy, kóleńke-kúngeıi, súıý-kúıýi, zamany týraly úlkendi-kishili tujyrymy — onyń shynshyl lırıkasynan jan-jaqty, kúzgi ormandaı boıaý, bederlerimen kórinip jatady.

Sákenniń mahabbat týraly jazǵandary, búgingi jattandy sóz, jaýyr bolǵan, kúıý-súıýi kóp, biraq júregińdi, tym bolmasa, bir búlk etkizbeıtin san-sapat óleńderge uqsamaıdy. Aqyn ózinshe súıedi, ózinshe qulaıdy, ózinshe aıalaıdy jáne sonyń bárin nanymdy, ılandyryp, súısindirip, nalytyp, oqyrmanyna óleń etip jetkizgen.

«Júrektiń óshirem dep órtin ishki,
Keýlep te bara jatqan derti kúshti.
Jat bolyp shyqtyq pa dep shynymen-aq
Oılaýdyń ózi qandaı qorqynyshty.
Taǵdyr da osynshalyq dúleı me edi?
Júrgeni-aı jegideı jep bir oı meni.
Aramyz máńgilikke ajyrar dep,
aıtýdyń ózi qandaı úreıli edi».

Avtor kóp aqyndardaı súıiktisin kinálamaıdy, «sen meni basqa bireýge aıyrbastap kettiń, úıtip kettiń, búıtip kettiń» dep zildenbeıdi. Ózi súıedi, súıgeni jat bolyp ketse de, óziniń súıgenin sharasyz moıyndaýdan arlanbaıdy. Jınaqta:

«Jibek jel kúni-túni áldılegen,
Janynda júz buralyp tal bılegen,
Aqyryn aınala bir qarap qoıyp,
ash kózin ashyp-jumyp qalǵıdy emen», —

sekildi sýretter,

«Shynymdy aıtsam, men degen —
Erkindikpen egiz týǵan elden em;
Kılikkendi kórge tyǵyp bir demde,
ata-babam attan túspeı júrgende,
Kórshisine kóz alartyp kórmegen!
Tarıhty qansha aqtaryp men endi
Týra qarap, tik ustasam denemdi,
estimegem, beıbit eldi — kúshi kem,
dúrliktirip naızasynyń ushymen
Qazaq shapty degendi!» —

sekildi eldikke, adamgershilikke úndeıtin, týǵan halqyn, tarıhyn qasterleýge shaqyrar, júrekjardy óleńder kóp.

Aqynnyń jańa jınaǵy týraly aıtqanda, biryńǵaı maqtaý emes, syn da qajet degen qaǵıdany óz basym qabyldaı bermesem de, Sákenge birer tilek aıtqym keledi. Aýyl, el, Alakól tóńiregi týraly óleńderde oı qaıtalaý, sóz qaıtalaýlar kezdesip qalady. Keıbir jekelegen óleńderde túıindeý jetispeı, tarqatylǵaly turǵan burymdaı áser qaldyrady. Qara mataǵa qansha kúıe jaqsań da, kózge uryp kórinbeı, baıaǵy bederin bermeıdi. Al aq mataǵa sál shań-tozań tússe boldy, kir shalyp qalady. Sákendeı shynshyl jandy aqynǵa «bireýdiń ózi jaqsy, bireýdiń kózi jaqsy» degen pıǵyldan jasalǵan óleń jaraspaıdy, ol sonadaıdan men mundalap kózge túsedi. Sondaı shyn júreginen shyqpaǵan óleńderdiń biren-sarandarynyń ózi-aq Sákenniń kitabynda arbanyń besinshi dóńgelegindeı kózge uryp tur.

Qazaq poezıasyna bir jaqsy kitap, minezi bar, qany sorǵalaǵan, júregi lúpildegen, kóńili alań, kózi ashyq kitap kelipti. Adam seziminiń ózi keıde sal tartar myna álemde mundaı jyrlar aýadaı qajet-aq.

1985

---