InfoHub Logo

Búginde el qoǵamnyń tarıhı sana-sezimin jandandyrýǵa tyrysyp jatyr. Óz halqyńyz ben elińizdiń tarıhyn bilip, siz ótken ǵasyrdyń sońynda jınalǵan táýelsizdiktiń erekshe qundylyǵyn túsine bastadyńyz. Qazaq halqynyń tarıhy «Alash» jáne qazaq basshylyǵynyń, ǵylymı jáne shyǵarmashylyq ıntellıgensıa ókilderi qazaq memlekettiliginiń negizin qalady. Búgin bilmesten, biz 1920-shy jyldardyń basynda Alash Orda qatysýshylary shekarasyn kesip ótetin osy memlekette ómir súrip jatyrmyz. Alash kóshbasshylary Ortalyq Azıanyń ulttyq-aýmaqtyq delımıtasıasyna jáne qazaq jerin biriktirýge belsene qatysty. Alash ıntellıgensıasynyń ókilderi A.Bókeıhanov, A.Baıtursynov, M.Dýlatov, A.Beremjanov, M.Shokaı, J. Aqpaev, M.Tynyshpaev, A.Ermekov, sondaı-aq ulttyq komýnıser S.Hodjanov, T.Rysqulov, S. Mendeshev, S.Seıfýllın, S.Asfendıarov, S.Sadvokasov, N.Nurmaqov jáne t.b. qazaq jeriniń tutastyǵyn qamtamasyz etý úshin barlyq kúsh-jigerin jumsady. Bul urpaqtyń qazaq zıalylary óz zamanynyń dúnıetanymyn qalyptastyrǵan joǵary ımpúls jáne janqıarlyq adamdar edi. Olar biz úshin, zamandastarymyz, moraldyq, shynshyldyq jáne ulttyq jáne azamattyq boryshyna shyn berilgendiktiń shynaıy sózsiz mysaly. 1890 jyly kóktemde Sankt-Peterbýrg ımperıalyq orman ınstıtýtyna kirgen kezde de, jazýshy Álıhan Bókeıhanov: «Ózgelerge zulymdyq tileý - ózińdi isteý kerek, óıtkeni biz jáne basqalar tabıǵatta tabıǵat ústinde bılik etetin adamzat dep esepteımiz», - dep jazdy. aqylsyz jáne jalǵyz ómir joq. Eń kúrdeli nárse - aqyl-oı men baılyqqa jetý múmkin emes, jan-jaqty, jalpyǵa ortaq bilimge ǵana tán joǵary moralge jetý múmkin emes, biz ózimizdiń janymyz ben denemizge eshkimge zıan keltirgende ǵana sezinemiz ». Keıinirek Alash-Orda kóshbasshysy Álıhan Bókeıhanov: «Men ózimniń ishki isterimmen ómir súrip, tynys alamyn, ómir súrip jatyrmyn, onyń taǵdyry bárinen de jaqsy ... Men qandaı jaǵdaıdy bilmeımin, jaqsy uıyqtamaımyn». «Alash» qozǵalysynyń kóshbasshylary qazaqtardyń memlekettiligin satyp alý úshin kúresken. «Bizdiń maqsatymyz - adamdarǵa óz taǵdyryn sheshýge múmkindik berý. Tek avtonomıaǵa qol jetkizý arqyly adamdar taǵdyrdy óz qolyna alady », - dep atap ótti Djansha Dosmuhamedov. «Alash» partıasyn qurýdyń basty maqsaty - qazaq halqynyń taǵdyry, táýelsiz memlekettiń qurylýy, aýmaǵy men memlekettik baılyǵyna ıe basqa da damyǵan joǵary mádenıetti halyq », - dedi Álimhan Ermekov.

Qazaq zıalylary Japonıa sıaqty damyǵan Azıa elderine sáıkes halyqtyń damý deńgeıin kóterýge tyrysty. Odan keıin olar japondyq tyńshylyq týraly aıyptap, «japon agentteri» dep jarıalandy. 1904 jyldyń 23 qazanynda Sankt-Peterbýrg áskerı-medısınalyq akademıasynyń stýdenti Halel Dosmuhamedov Gýrev aýdanynyń turǵyny, Qazan veterınarıa ınstıtýtynyń stýdenti Gýbaıdol Berdidıevke: «... Sizderden basqa, ondaǵan nemese tipti júzdegen qyrǵyzdar joǵary bilimdi alyp otyr dep oılaǵanda, siz bul adamdar jumys isteýge, progreske qol jetkizýge qabiletti ekenine jáne bir kezderi álemdik ústemdiktiń ol ekinshi Japonıa bola alatyn qurmetti oryndar ... « Alash kóshbasshylary halyqtyń ulttyq ózin-ózi tanýyn memlekettik deńgeıge kóterdi. Alash partıasy sol kezdegi qoǵamnyń problemalaryn sheshý boıynsha birqatar sharalar ázirlegen qazaqtardyń alǵashqy saıası uıymy boldy. Alashmıdıevterdiń basty ıdeıasy halyqtyń birligi boldy jáne bul uran búgingi kúni ózekti bolyp tabylady. Sol ýaqyttaǵy óte tótenshe jaǵdaılar kezinde Alashordınsy adamdar aıryqsha ıkemdilikti kórsetti, sonymen birge olar prınsıpıaldy saıasatkerler boldy. «Alash» qozǵalysynyń negizgi mindeti - halyqtyń ulttyq ózin-ózi basqarý quqyǵyn qoldaý, memlekettik ózin-ózi basqarý júıesin qurý jáne ozyq halyqaralyq tájirıbeni paıdalana otyryp, qazaqstandyq qoǵamdy jańǵyrtý. «Tarıh aǵymy» kitabynda Elbasy Nursultan Nazarbaev Alash Ordasynyń fıgýralarynyń eńbegin sıpattady: «HH ǵasyrdyń basynda ulttyq biriktirý ıdeıasyn jetildirgen rýhanı jáne ıntellektýaldy elıta qazaqtyń ulttyq ıdeıasyn damytý mindetin aldy. ... Bizdiń ulttyq tarıhymyzda ulttyq saıası uıymdy qurý faktisi tolyǵymen júzege aspady. Sonymen qatar, «Alash» partıasynyń basshylary usynǵan kóptegen erejeler búgingi kúnniń mańyzdylyǵyn saqtaıdy. Bul ultshyldyq emes, otansúıgishtik uıym emes, ol qazaqstandyq qoǵamdy birtindep ózgerý jáne onyń qazirgi zamanǵy shyndyqqa beıimdelýi boldy ».Belgili bolǵandaı, tarıh Alash partıasyna, Alash avtonomıasyna jáne onyń úkimeti Alash Ordaǵa qazaq halqynyń barlyq toptarynyń birligi negizinde qazaq memlekettiligin qurý jáne nyǵaıtý baǵdarlamasyn júzege asyrýǵa múmkindik bermegeni belgili. Memlekettiń taptyq sıpatyn joqqa shyǵaryp, zorlyq-zombylyqty qabyldamaý, Alash kóshbasshylary qoǵamdaǵy bir synyptyń dıktatýrasyna qarsy turdy. Keńes ókimetiniń ony moıyndaýǵa májbúrlegen qazirgi jaǵdaıynda, aleshevıktiń memlekettik apparatta jumys isteý týraly usynysyn qabyldap, Alash Ordanyń burynǵy basshylary Keńes úkimetin ulttyq mazmundy, baıyrǵy halyqtardyń múddelerine jaqyndatýǵa tyrysty.«Alash» fıgýralary áleýmettik, gýmanıtarlyq jáne jaratylystaný ǵylymdaryn tereń biletin joǵary bilimdi adamdar, shynaıy ǵalymdar edi. «Alash» qozǵalysynyń kóptegen kóshbasshylary quqyq qorǵaýshylar, saıası jáne qoǵam qaıratkerleri ǵana emes, sonymen qatar iri aǵartýshylar, pýblısıser, gazet jáne jýrnal baspalary, oıshyldar, aqyndar, aǵartýshylar, ǵylymı zertteýlerdiń avtorlary, kitaptar men oqýlyqtar. Alashmıdıandar men rýhanı qazaq zıalylary men sýretshileri ózderiniń ulttyq negizderinde shektelmegen, kerisinshe - olar tereń bilimdi adamdar, ár túrli oqshaýlanǵan jan-jaqty talantty, ashyq, bóten adamdar edi. Óıtkeni olardyń kóbi Reseıdiń ozyq oqý oryndaryn, sondaı-aq birqatar sheteldik jáne sheteldik oqý oryndaryn (Germanıa, Polsha, Túrkıa jáne t.b.) bitirdi. Olar Alash-Ordanyń úkimetiniń baspasóz organdaryn - jarqyn pýblısıser boldy, túrli-tústi gazetter men jýrnaldar shyǵarýdy uıymdastyrdy. «Alash» fıgýralary ǵasyrlardan beri týyndaǵan qubylystar boldy. Olardyń árqaısysy maıak, halyq úshin alaý bolatyn. Jaq jaqyndaǵan tarıhty baǵalaı otyryp, Keńes dáýirindegi barlyq qarama-qaıshylyqtardy onyń talassyz jetistikteri men jetistikterimen, jeńisterimen jáne qaıǵylarymen, jeke jáne ujymdyq quqyqtardy adamgershiliksiz buzýmen eskerý qajet. Qoǵamnyń áleýmettik birligi úshin kúres jáne jańa ıdeologıany qurý ulttyq sáıkestikti boldyrmaý jáne ulttyq mádenıettiń ózindik ereksheligin qalyptastyrý boldy. Qazaq zıalylary halyq tarıhyn, mádenıetin jáne salt-dástúrin zertteý men nasıhattaýda kóp nárse jasady. Alash ıntellıgensıasynyń halyqqa qyzmet etýdegi eń basty maqsaty - 1929 jyldyń qańtarynda «Buryn» túrmesinen «Orpa Hat» (Hatqa hat) tarıhyndaǵy belgili hattarynda: Mirjaqyp Dýlatov: , zulym adamdarǵa osy qul pozısıadan qashý úshin ... Men saıası saladaǵy oqıǵalardy ýaqytynda boljaı alamyn dep oılamaımyn; qazir Keńes ókimetine qarsy kúres retinde usynylǵan nárse - tek qazaq halqynyń táýelsiz, táýelsiz, baqytty ekenin kórgisi keledi ».«Bizdiń urpaqtarymyz bostandyǵymyzdy tańdaıdy», - dep Alash basshylary armandaǵan. 1938 jyly Iash Túrkistannyń emıgrasıadaǵy 100-jyldyq mereıtoılyq shyǵarylymyn bosatyp, Mustafa Shoqaı óz armanyna senip, óz halqyna birlik pen táýelsizdikke shaqyrdy: «... jer, halyq arasynda «. Táýelsizdik jaǵdaıynda Mustafa Shoqaıdyń keremet sózderi búgingi kúni erekshe maǵynaǵa ıe: «Ulttyq erkindik - ulttyq rýhtyń saldary. Ulttyq rýh ulttyq bostandyq pen táýelsizdikpen ósip, jemis ákeledi » Alashtyń armandary oryndalady. HH ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq ıntellıgensıasynyń urpaqtarynyń ıdeıalary men ıdealdary, erejeleri men qaǵıdalary olardyń qundylyǵyn saqtap, búgingi kúni suranysqa ıe. İshki jáne syrtqy qaýip-qaterlerge, ýaqyt órkenıetiniń qundylyqtaryna jáne ult múddelerin qorǵaıtyn ýaqyttyń jańa syn-qaterlerine sáttilikpen qarsy turý qazirgi urpaqtyń mindeti bolyp tabylady. Ár ýaqytta jańa mindetter qoıǵanymen, «Alash» ıdeıalary elde túbegeıli ózgerister kezeńinde ómir súrip, ózderin eske túsiredi. Bul: teńdik, áleýmettik úılesim men beıbitshilik, ulttyń mádenı progresi, merıtokratıa, memlekettik til, tek elıtany ǵana emes, sondaı-aq úkimet isterindegi keń aýqymdy tartý. Alash kóshbasshylary demokratıalyq, quqyqtyq, zaıyrly, áleýmettik memleket, úkimet pen ózin-ózi basqarý júıesi, prezıdenttik ınstıtýttar, parlamentarızm, ekonomıkalyq, áleýmettik jáne saıası jańǵyrtý ıdeıalaryn óz dáýiriniń, eýropalyq lıberaldyq-demokratıalyq qundylyqtar deńgeıinde belgiledi. Óz ýaqytynyń konteksinde olar ulttyń sapaly jańarýyna, progrestiń serpilisine shaqyrdy. Búgingi kúni 20-shi jáne 30-shy jyldardaǵy zıaly qaýymnyń sol urpaǵy ar-namys jáne batyldyq tarıhynda belgili. ótken ǵasyrdyń. Qazirgi zamanǵy qoǵamǵa ınovasıalyq ıdeıalar men ıdeıalyq baǵyttar qajet, olar ózindik oılaýǵa jáne qoraptan tys áreket etýge qabiletti kóshbasshylarǵa qajet. Endi táýelsizdik jaǵdaıynda ótken ǵasyrdyń jáne qazirgi zamannyń alǵashqy qazaq zıalylarynyń ıdeıalary arasyndaǵy dáıekti qarym-qatynas baıqalady. Ulttyq serpindilik strategıasy táýelsiz Qazaqstannyń Birinshi Prezıdentiniń bastamalary, ıdeıalary men is-áreketterinde jalǵasýda jáne memlekettiń qoǵamdyq ómiriniń barlyq salalaryna, memlekettiń ishki jáne syrtqy saıasatyna áser etedi. 90-shy jyldardyń basynan bastap Ortalyq Azıa odaǵyn qurý ıdeıasyn usynǵan Nursultan Nazarbaev óziniń sóılegen sózinde, Mustafa Shoqaıdyń aldymen Ortalyq Azıa memleketteriniń birligi ıdeıasyn usynǵanyn atap ótti. Ata-babalarymyzdyń túrki halyqtarynyń birligi týraly ıdeıasy 2009 jyly qurylǵan túrkitildes memleketterdiń Keńesiniń qyzmetinde júzege asyrylýda. Qazaq zıalylary ulttyq, ana tiliniń taǵdyryna árdaıym mádenı, sonymen qatar ulttyń saıası atrıbýty retinde alańdaýshylyq tanytty. Memlekettik jáne basqa tilderdi damytý máselesi búgingi kúnniń ózinde egemen Qazaqstan úshin mańyzdy. Sol kezde Ahmet Baıtursynov basqa ulttardyń Qazaqstanǵa aǵyp kele jatqandyǵy jaǵdaıynda «qyrǵyzdardyń (qazaq - J.K.) táýelsiz ómir súrýi týraly másele bizben birge barlyq dańqynda ósip keledi. Táýelsizdigimizdi saqtap qalý úshin biz barlyq kúshtermen jáne aǵartýshylyq jáne ortaq mádenıetimizben kúresýimiz kerek. Muny isteý úshin aldymen ana tilimizde ádebıetterdi damytý kerek. Óz tilinde sóıleıtin jáne óziniń ádebıeti bar ulttyń tek táýelsiz ómirdi talap etetinin eshqashan umytpaý kerek «. A.Baıtursynov «orys mektepterinde jáne tatar medreselerinde bilim alǵan qazirgi qyrǵyz zıalylary qyrǵyz tilin elemeı, orys jáne tatar tilderinde sóılesip, bir-birimen sóılesip jatyr» degen alańdaýshylyq týǵyzdy. ... Eger muny qalamasaq, onda bul máseleni túp tamyrymen sheship, odan keıin qyrǵyz tili men ádebıetin jetildirý kerek ». Osy ıdeıadan ol eshqashan bir qadamdy qabyldamady.Toǵyzynshy jáne jıyrmasynshy ǵasyrlar kezindegi qazaq zıalylary. Kóptildi. Alımhan Ermekovtyń nemeresi Oleg Ermekovtyń aıtýynsha, onyń atasy bes til biletin. Mustafa Shoqaı aǵylshyn, fransýz, nemis, polák jáne túrik tilderin orys tilimen jaqsy biledi. Alash ıntellıgensıasynyń úkimet qyzmetkerlerine qatysty ar-ujdan men mindetter qaǵıdattary talap etiledi. Osy ýaqytqa deıin Shokaıdyń apparat qyzmetkeri, laýazymdy adam týraly oılary óte mańyzdy jáne biz úshin: «Ulttyq kadrlar» biz úshin birinshi kezekte halyqtyń kez kelgen buıryǵymen, biraq ar-ojdan mindetine sáıkes memlekettik qaryzyn oryndaıtyn qyzmetshisi bolyp tabylady ». Qazirgi Qazaqstandyq memlekettik qyzmettiń ózekti mindetteriniń biri merıtokratıa qaǵıdalaryn bekitý bolyp tabylady. Alash ıntellıgensıasynyń tarıhynan taǵy bir fakt týraly búgingi menejerlerdiń urpaqtaryna úlgi kórsetetin mysal retinde eske túsirmeńiz. Alashtyq belsendilerdi qanshalyqty uzaq eske alsaq, ádildik, qaıyrymdylyq jáne meıirimdilikke degen súıispenshilik, árqaısysymyz aınalada bolyp jatqan oqıǵalar úshin jeke jaýapkershilikti kórsetý qabileti, jalaqysy men qundy baıytýdyń azǵyrylýyna qarsy turýdaǵy synaqtarda biz keıde kóńili qaldyratyn ashshy sezimderdi sezinemiz. aınalasynda HH ǵasyrdyń basynda týylǵan «Alash» ıdeıasy táýelsiz Qazaqstannyń múddesine qyzmet etýdi jalǵastyrýda. Ýaqyt ótip, jańa urpaq paıda bolady, biraq aldaǵy onjyldyqtar men ǵasyrlarda Alash zıaly qaýymynyń áleýmettik ıdeıasy men rýhanı tájirıbesiniń laıyqty murasy qazaq halqynyń tarıh tolqynynda qoldaýy bolady. Táýelsizdik myńjyldyqtyń baǵy. Eýropada qubylys. Táýelsizdik jańa kózqarastyń bastamasy jáne biregeı serpilis, ejelden beri kele jatqan máńgilik el ıdeıasynyń jalǵasy. Qazaqstandy azat etýdiń biregeı ereksheligi - tarıh. Bostandyq úshin kúres - bul kúnniń atymen jáne bostandyqtyń qutqarýymen gúldengen qazirgi zamannyń tarıhy. Alashtyń tarıhy - bul áńgimeniń qyzyqty, jarqyn dáýiri. Bul aqylǵa qonymdy jáne shynaıy. Azat Respýblıkasy - bul demokratıalyq, zaıyrly, quqyqtyq, órkenıetti qoǵam qurýǵa jáne ony birtindep engizýdi kózdeıtin memleket. Bizdiń elimiz táýelsizdiktiń 20 jyldyq tarıhyndaǵy ǵasyrlyq ómir salty týraly úlken tájirıbege ıe. Bizdiń ótkenimiz jaqsy belgili, búgin bizde jaqsy bolashaq bar. Úzdiksiz, úzdiksiz progres tarıhynda ulttyń qubylysy, qubylystar, qubylystar, qubylystar, qubylystar men eldiń tulǵasy qarastyryldy. Alash qozǵalysy, Alash halqy, Alashtyń halqy, osy teńdestirilgen tásildiń arqasynda eldegi sekýlárızmmen tájirıbe júrgize bastaǵan, ult úshin bilim men ǵylymdy, ádebıet pen mádenıetti durys paıdalana alatyny anyq. Sonymen qatar, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev N. Nazarbaev bylaı dep jazady: «Alash ıntellıgensıasy ... atalmysh ataýlardyń bilim berý jáne azamattyq bilim berý arnalary bar. Onyń urpaqtary búgingi qazaq zıalylaryna berilýge ​​tıis. ... Bul bizdiń tarıhymyzda mádenıetimizdiń basty keıipkerleri »(« Tarıh basynda », Almaty: Atamýra, 1999). 2006 jyldyń 26 ​​mamyrynda Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde. L.N. Memleket basshysy Gýmılev: «Ǵylymdy basqarýdyń jańa kezeńine kóshý - ǵylymı mekemelerden zertteý basqarmasyna ótý»: «19-20-shi ǵasyrlarda uly Abaı uly álemdi qurdy jáne kóptegen alǵysharttardy Alashordy ákeldi. Olar halyqtyń ózindik qundylyǵyn arttyratyn jáne olardyń qazaqtardyń tarıhı jáne tarıhı umtylystarynan asyp túsetin ıdeıalardy qalyptastyra aldy »(« Inovasıalyq bilim men bilim berýdi jetildirý arqyly bilim ekonomıkasy »// Egemen Qazaqstan, 2006 j., 27 maýsym). Sońǵy jıyrma jyl ishinde Alash taqyryby orys tilinde meńgerildi. Birneshe adamnyń jumystary qaıtadan jarıalandy. Osy másele boıynsha ǵylymı kitaptar jarıalandy. Degenmen, bul taqyryp áli kúnge deıin táýelsizdik talaptary boıynsha qaralýy kerek. Bul úshin birneshe sebepter bar. Eń aldymen mamannyń joqtyǵy. Iaǵnı, muraǵat pen mátinmen jumys isteı alatyn ǵalymdardyń áleýeti tómendeıdi. Ekinshi - qoǵamdaǵy beısanalyq, beısanalyq tarıhı ıntellekt úrdisi. Belgili bir kezeńde mamandardy daıarlaý orta mekteptiń baǵdarlamasy emes, ǵylymı mekteptiń baǵdarlamasyna qaraǵanda anaǵurlym laıyqty. Sondyqtan keıingi jyldarda mura qoryn jáne mátindik toptaryn zertteýge elemeý jáne nemquraılylyq Alash taqyrybyn zertteýge zıan keltirmeıdi. Tarıhı sanada qutqarylý - táýelsiz memlekettiń aıaqtalýy. Jańa qoǵamdy qurý úshin táýelsiz memleket óz tarıhyna nemese tarıhyna prınsıpti kózqarasty ustanýy kerek. Qateden - sabaq jaqsy úlgi bolýǵa tıis. Alash - sımvoldyq sóz. Alash - ulttyń urany. Alash - qazaqstandyq qoǵamnyń, bilim men ǵylymnyń tájirıbesindegi ınovasıalar men jetistikterdiń jarqyn júzi, keremet izdenis, adaldyq jáne táýekel. Osy turǵydan alǵanda, mysaly, Alash qubylysynyń qazaqstandyq qoǵam úshin mańyzdylyǵy - táýelsizdik pen qaýipsizdikpen tikeleı baılanysty oqıǵalardyń kesheni. Qazirgi zamanǵy qoǵamnyń rýhanı damýy ártúrli, kóp qyrly qubylys. Prezıdenttiń jáne elshiliktiń mádenı murasy arqyly táýelsiz memlekettiń tarıhı jadysyn jańǵyrtý jáne nyǵaıtý; qazaq tiliniń damýy Qazaqstan halqyn biriktiretin qubylys retinde; Jahandaný, jahandaný, memlekettiń ulttyq qundylyqtarǵa jańa serpin berý sıaqty mańyzdy máselelerge qatysýy memlekettiń ıeliktený jolyn aıqyndaıtyn jáne basqaratyn faktor bolyp tabylady. Alash ıdeıasy XX ǵasyrdyń basynda Qazaq ulttyq memleket ıdeıasy boldy. Alash qozǵalysy rýhanı jáne mádenı keńistikte Eýropadaǵy damýdyń jetekshi baǵyty boldy, al Qazaqstandaǵy ózindik ereksheligi men shyǵarmashylyǵyn saqtap qaldy. Tarıhty biletin jáne halyqtyń qazirgi jetistikterine jaýap beretin elshiler, Alashtyń múddeleri men ıdeıalaryna adaldyq árdaıym Qazaqstannyń saıası jáne rýhanı órkendeýi men órkendeýiniń barometri bolady dep esepteıdi. 2008 jyldyń 26 ​​maýsymynda úkimet Alash qozǵalysy týraly arnaıy jarlyq shyǵardy. Bul eldiń qaryzy men tarıhyn anyqtaıtyn aýqymdy qujat. 2007 jyldan bastap (Alashtyń 90 jyldyǵyna oraı) elimizdiń ortalyq qalalarynda birneshe ǵylymı-praktıkalyq semınarlar, dóńgelek ústelder jáne konferensıalar ótkizildi. Kúni basynda Astana qalasy el bedelin jáne rýhyn kóterdi. Bıylǵy jyly eldik deńgeıde Alashtan jáne Alash, Batys Qazaqstan (Jospıt), Shyǵys Qazaqstan (Semeı), Astana jáne Almaty qalalarynda ǵylymı kezdesýler ótkizildi. Otandyq baspasózde Alash tarıhymen jáne bilimimen baılanysty myńdaǵan maqalalar men suhbattar jarıalandy. Ǵalymdar kitaptar men monografıalardyń bul jınaǵyn shekteýsiz ázirledi. Radıo jáne teledıdar bas tartpady. Sheteldik otandastar osy tarıhı Alash úshin arnaıy elektrondy saıttardy qaıta qurdy. Sonymen qatar Alash tujyrymdamasy qoǵamda qundy boldy. Ol el, birlik, birlik jáne adaldyq sıaqty birqatar qundylyqtardy biriktiredi. «Alash Alash, Alasha han», «Alty alash», «Alty sandyq alash» jáne «myń alash» frazasy ejelden beri elimizde qoldanylǵan. Sondaı-aq bizde kelesideı ıdeıa bar: «Bizge aǵashtar qajet, bizdiń uranymyz - Alash». Nátıjesinde Alash qazaqtyń etnonımi úshin sınonım bolyp tabylady, bul qazaq halqynyń sózi jáne búgingi kúni bul deńgeı de túsinikti. Lıngvısıkalyq negizder turǵysynan alany tamyrynda «al» sózi ejelgi túrik sózi, órt, qyzyl, arystan degendi bildiredi. Mysaly, Altaı, Alaý, Qyzǵylt, Salmon, Albar, Alaman, Alpi, Alqap, Altaı jáne t.b. Bul sózder «órt» (kúsh, kúsh, energıa, ynta, jylý, jer silkinisi) túsinigine negizdelgen. Otandyq zertteýshiler Shoqan Ýálıhannan Alash tujyrymdamasyn zerttegen. Shoqan qazaq jáne tuńǵysh túsinikterdi biriktiredi («Qazaq halqynyń basy nemese shkaf ...»), dep jazady: «Ýran men ýrannyń ár túrli túrleri bar. Ýrannyń arabyna jatqyzylýy múmkin.Alash - memlekettiń memlekettik nyshanynyń sımvoly ekeni anyq.HH ǵasyrdyń basynda Á.Bókeıhan basqarǵan ulttyq kóshbasshylar Alashty partıa men úkimetke (ulttyq keńesti) qabyldady, bizdiń órkenıet tarıhymyz úshin mańyzdy Alash qozǵalysy kezinde qazaqtyń ulttyq ıdeıasynyń irgetasy bolǵan Alash qozǵalysy kezinde alash qozǵalysy 1917 jyly paıda bolǵan emes, bul qazaq saıası jáne demokratıalyq qozǵalysynyń jalpy ataýy. Ǵalymdardyń bastamasy týraly pikir bar, 1902-1903 jyldardaǵy antı-hrıstıan qozǵalysy, 1905 jyly Qarqaralydan ekinshi ótinish, al 1917 jyldyń aqpanynda bastaldy. Bizdiń oıymyzsha, orys otarshyldyqtyń tarıhı negizi qazaq jerinde kúrdeli kezeń, bul - jan-jaqty qarastyrý.Alash qozǵalysynan basqa, Reseıdiń ártúrli saıası partıalaryndaǵy Alash basshylarynyń qyzmetine nazar aýdarýǵa bolmaıdy. 1917 jyly «Alash» partıasyn qurý jáne Alash Orda basylymy osy qozǵalystyń qozǵalysy boldy. «Alash» partıasy bolsaq, bul 1917 jylǵy 21-26 shilde aralyǵynda Orynbordaǵy II Búkilqazaqstandyq kongreste qurylǵan alǵashqy qazaqstandyq ulttyq demokratıalyq partıa. Búginde bul baǵyt «áleýmettik lıberal». Partıalyq baǵdarlama ústimizdegi jyldyń 21 qarashasynda qazaqstandyq gazetinde jaryq kórdi. Baǵdarlamanyń qurylymy «Memlekettik», «Jergilikti erkindik», «Negizgi zań», «Din», «Sot bıligi», «Eldi qorǵaý», «Salyq», «Jumysshylar», «Ǵylymı bilim» prınsıpterine negizdelgen. Alashtyń demokratıalyq jáne zańdyq sıpatta ekendigi aıqyn, partıalyqtar eldegi isterge, halyqaralyq qarym-qatynasqa adaldyqtaryn bildirdi.1930 jáne 1937 jyldary ultshyldardy óltirgende, olar osy partıanyń quramyna kirdi.

Erlan Rýslanuly Baımaǵambetov

---