InfoHub Logo

(Jarkent oıazy, Tuzkól bolysy, Alaman aýylynyń Albany)

Men shildeniń 10-y kúni Shalkódeden kele jatyp dúısenbi kúni Albannyń Qarqaraǵa jınalatynyn esittim. Shildeniń 11-i dúısembi kúni Alban Qarqaraǵa jınaldy. Keńesi, bala berý-bermeý. Kóp bermeýge qaýly qylyp kelip, Serikbaı, Aıtbaı, Turlyqoja — úsheýine jaýabyn berdi. Úsheýi kelip prıstavka aıtty. Prıstav bir aýyq ashýlandy. Bir aýyq aqylyn aıtyp, maıdalady. «Qatty qatarǵa alynasyzdar», — dedi. Jurt ılikpeı turyp alysty. Aıaǵynda prıstav elge «tarqa, ne jaýap bolsa da bolystaryńnan estirsińder», — dedi. El tarqady.

Munyń aldynda «pesir», bolystar shet pushpaqtap «ispeski» jazyp júr degendi jurt kúńkil qylatyn. Álgi jınalystan qaıtyp kelip ózimizdiń «pesirdiń» qolyndaǵy «kinaǵany» tartyp alyp, jyrtyp tastadym.

«Pesir» elge ókpelep, «el qarsy boldy» dep protokol jazyp kórsetpekshi bolyp edi. El starshyn basy bir qozydan 8 qozy aqsha qosyp «pesirge» bermek bolyp basty. Men taǵy Shalkódege júrip kettim.

3 — 4 kúnnen soń qaıtyp kele jatyp Qarqaraǵa Ábdiqalyqty shaqyrtyp ketkenin jáne meni izdep júrgenin estip, úıge keldim. Úıim ý-shý bop jylap otyr eken. Bolystan bileıin dep bolysyma kelip edim, «seni ulyq bizge tap dep jatyr, aınalaıyn, ulyqqa baraıyq», — degen soń ekeýmiz ulyqqa keldik. Prıstav bizdi Kravchenkovqa jiberdi. Keldik. Kelisimen meni eki soldat baǵynǵa aldy. Ári-beriden soń Kravchenkov shaqyryp, jaýapqa aldy.

— Uzaqtikinde bıe soıǵannyń ishindemisiń? — dedi. Men «bilmeımin», — dedim. Qaǵazǵa qol qoıdyryp alyp, meni Ábdiqalyqtyń qasyna abaqtyǵa tyqty. Serikbaı da sonda eken. Eki kún jattyq. Bir kúni keshke jaqyn Qaraqolǵa bizdi jaıaý, ózderi atpen úsh soldat konvoılatyp aıdady. Sol kúni jolda Qaraqoldan bir arbaly orys kelip «qyrǵyz búlindi» dep habar qyldy. Biraq otan soldattar ne qylaryn bilmeı jolda toqtap turǵanda Qarqaradan jasaýyl kelip, bizdi qaıta ákep abaqtyǵa tyqty.

Ol kúni jattyq. Erteńine bizdiń ústimizge 12 taranshyny ákep japty. Bazardaǵy barlyq saýdagerler, adamdar nársesin tasyp, ulyqtyń úıin aınala jınaldy. Oǵan or qazyldy. Arbadan qorǵan etildi. Erteńine keshke bizdi el jatarda abaqtydan Jarkentke qaraı 15 soldat aıdap shyǵyp ketti. 3 qazaq, 12 taranshymyz. Tobymyzben tompyldatyp ógizshe qýyp keledi. Jardyń jaǵasyna jetkende Mańsyr degen bir taranshy boldyryp, ony ózge on bir taranshy almaýlap otyrysty. Qarqaranyń toǵanynan ótkende álgi taranshyny alyp júre almady. Ol jerge jyǵylyp, aýzyn ashyp jatqanda bir soldat at ústinen myltyqtyń istigimen naızalap... ketti. Taranshynyń qulyndaǵy daýsy shyǵyp baqyrdy. Bizdiń ımanymyz ushty.

Tańǵa jaqyn Kegendegi poshta stansıasyna aıdap keldi. Bizdi bir beti ashyq qoraǵa qamap qoıyp, soldattar shaı qaınattyrdy. Shaıdan bir-bir ojaý shaı iship, tańdaı jibittik. Soldattar taǵy júrmek boldy. Serikbaı, Ábdiqalyq «Biz júre almaımyz. Aqyr óltiresiń ǵoı, osy jerde óltir», — dep otyrysyp alysty. Orystar urmaı-soqpaı az baldyrlasyp aldy da «júrińizder, álgi arbaly taranshyǵa jetelik. Sonyń arbasyna senderdi túsirem», — dep jalynǵandaı bolyp alyp júrdi.

Qaıqyǵa jaqyndaǵanda Serikbaılar taǵy júre almady. Jalynyp biraz demalystyq. Demalǵan jerde soldattar myltyǵyna oq, salyp, tasty, shıdi atysyp kúlip otyrdy.

Taǵy aıdady. Ábdiqalyq, Serikbaı júre almady. Ony attyń baýyryna alyp urdy. Men Serikbaıdy demep alyp júrdim.

Sonda kún sáske. Artymyzda kele jatqan soldattyń myltyǵy tars etkende, aldymyzda kele jatqan bir taranshy jalp ete tústi. Tars-turs. Tútin-tuman. Attamaı, Serikbaı ekeýmiz qabat jyǵyldyq. Biz jer baýyrlap jata berdik. Bizde qımyl joq. Azdan soń, Serikbaı: «Aı, Ábdiqalyq, kóter basyńdy!» — dep eki-úsh aıqaılap jibergende, men shoshańdaǵanymda Ábdiqalyq: «Qozǵalma!» — degenin bilem. Ústime bir taranshy jáne qulady. Baýyzdaǵan maldaı typyrlap jatyr. Ne zamatta bas jaǵymnan saımanyn saldyrlatyp bir soldat attan tústi. Myltyǵyn saqyrlatqandaı boldy. Jerge kirip baram. Keýdemde janym bar-joǵyn bilmeımin. óne boıym shymyrlap, ólip bara jatqan sekildenem. Qulaq shekeme birdeńe shaq ete tústi... Ólip kettim... Orys dabyryn qulaǵym estıdi. Ábdiqalyqty tintkendeı boldy da, meniń alqymymnan kóterip, meniń qoıny-qonshymdy tintti. Men aýzymnan tilimdi shyǵaryp jiberip dem almadym. Jan áserin sezdirmedim. Tintip bolyp meni sylq etkizip tastaı berdi. Men esten aıryldym...

Qansha jatqanymdy bilmeımin. Ózim tiri sıaqtymyn. Biraq tirshiligime senbeımin. Kópten soń yń-dyń basylǵan kezde basymdy kótersem, bir jaq shekem tomardaı bolyp, kózim shytyp ketken eken. Aýyrǵany bilinbeıdi. Sıpasam — kózim qatqan qandy topyraq. Sypyryp, kózimdi ashtym. Qulaq oqta ketken eken.

Basymdy julyp ala sala Aqshoqynyń taýyna qaraı jan-dalbasa ushyrdym. Biraz júrgesin bir shıleýitke kelip buǵyndym. Tilim aýzyma syımaıdy. Shapanymdy kóleńke qyp jyǵyla ketsem, uıyqtap qappyn. Kún ekindi bopty. İlbip júrip bir bastaý (tuma) taýyp, sý iship, ol aldym. Onda talyp, taǵy uıyqtap qappyn. Kún bata oıanyp, jaıaý júrip kele jatsam, eki atty kisi jolyǵyp, meni mingestirdi. Erteńine Kómirshiniń sazyna úrkip barǵan eldiń artynan jettim.

El onan ary jáne úrkip, Qulja aýdanyna bardy. Maldan aırylyp qalyppyz. Bir qyzymnyń arqasynda qystaı Qytaı jerinde jan baǵyp shyqtym. Mekalaı túsip, qurıat bolǵan soń, 17-jyldyń jazyna qonysqa jaıaý shubap keldik.

Qarqaradan aıdalǵan 15 kisiden baǵanaǵy alǵashqy jatqan Mańsyr taranshymen men qutyldym. 13-i Qaıqyda, atqan jerde qaldy. Serikbaı, Ábdiqalyqtyń molasy sonda. Báriniń súıegin jınap, sol jerge kóme salypty.

(Qoljazba arab qarpinde. QP Ortalyq memlekettik arhıvi: Qor — R-1368; tizbe — 1; is — 56).

---