InfoHub Logo

«Jalpy orta bilim berý №1 qazaq tirek mektebi (R.O)» KMM
Áleýmettik pedagog Majıtov Saken Kabıkenovıch

Adamnyń eń mańyzdy ıgiligi – jeke basynyń bostandyǵy men quqyqtary bolyp tabylady. bul quqyqtar men bostandyqty qorǵaý, áleýmettik qoldaý, ony iske asyrý mehanızmderi konstıtýsıalyq-quqyqtyq jaryqtarda jáne adam quqyǵy týraly halyqaralyq qujattarda belgilengen.

«Kemtar balalardy áleýmettik jáne medısınalyq-pedagogıkalyq túzeý arqyly qoldaý» týraly Zańnyń 4 Taraýynda kemtar balalardyń quqyqtary bekitilgen, naqty ata-analarynyń jáne ózge de zańdy ókilderiniń quqyqtary men mindetteri kórsetilgen. 15 bap kemtar balalardyń áleýmettik jáne medısınalyq-pedagogıkalyq túzeý arqyly qoldaýdy kepil túrde tegin alýǵa quqyǵyn bekitti.

«Balalardyń quqyqtary týraly Konvensıada» múmkindigi shekteýli balalardyń erekshe kútimge, bilim alýy men daıyndyǵyna, áleýmettik ortada, qoǵamda tolyq quqyly ómir súrýin qamtamasyzdandyrý mazmuny 23 bapta belgilengen.

«Múmkindigi shekteýli tulǵalardy teń quqyly múmkindiktermen qamtamasyz etý týraly standartty erejeler» (BUU), múmkindikteri shekteýli tulǵalardyń qalypty damyǵan adamdarmen áleýmettik jaǵynan da, saıası, azamattyq, ekonomıkalyq, mádenı jaǵynan teń quqyly ekeni aıtylǵan. Bul quqyqtyq qujatta múmkindikteriniń túrine qaraı memleketimizde arnaıy strategıalar, aqparattyq qyzmet pen qol jetimdi qujattardy ázirleýdiń qajettiligi jaıly bekitilgen.

Qazirgi kezeńde elimizdegi múmkinshiligi shekteýli balalar sanynyń kóbeıýi, densaýlyq saqtaý, bilim jáne áleýmettik qorǵaý salalarynyń osy máselege kóńil bólýin talap etip otyr. Jyl sanap múmkinshiligi shekteýli balalarǵa degen qoǵamnyń kózqarasy ózgerip, olardy qoǵamnyń bir múshesi retinde qaraýǵa bet burdy. Úkimetimizdiń múmkinshiligi shekteýli balalarǵa arnalǵan kóptegen kómekteriniń ishinde úıde áleýmettik kómek berý erekshe oryn alady. Úıde áleýmettik kómek berý barlyq múgedek balalarǵa emes, olardyń ishinde óz-ózine qyzmet etýi tómen, qozǵalysy nashar, úıde oqıtyn, úıde tárbıelenetin jáne eshqandaı baǵdarlamamen oqýǵa jaramsyz balalar men jasóspirimderge kórsetiledi. Osy oraıda áleýmettik qyzmetkerdiń mindeti kemis balalardyń jan aıqaıyn qoǵamǵa jetkizý, ıaǵnı bala aǵzasyndaǵy aýytqýlar men bógetterdiń sebep-saldaryn anyqtap, olardyń otbasyndaǵy qarym - qatynastaryn damytyp, deni saý balamen aralasýyna jaǵdaı týǵyzý.

Múmkindigi shekteýli balalardyń ómirge kelýi shyn máninde otbasyn psıhologıalyq ózgeristerge alyp keledi. Aýytqýshylyǵy bar balanyń otbasynda alǵashqy kúnnen bastap ata-anasynyń unjyrǵasy túsip, kúızeliske tap bolady. Ata-analarynyń qorshaǵan ortamen qarym-qatynasy úziledi, qatynas aıasy tek týystary, dáriger, muǵalimdermen ǵana shekteledi. Balanyń minez-qulqy, tártibindegi ózgerister ata-ananyń kútkenindeı, oıyndaǵyndaı bolmaı, ata-anaǵa qaıǵy men mazasyzdyq jaǵdaıyn ákeledi. Sol sebepti otbasyndaǵy ózara qarym-qatynastar buzylady, ári qıyndyqqa tireledi. Tipti keı jaǵdaıda otbasynyń buzylýyna (ajyrasýǵa deıin) ákeledi. Sondyqtan mundaı balalardy tárbıeleýde ata-analarǵa tek pedagogtardyń ǵana emes, arnaıy mamandardyń da kómegi qajet.

Tárbıeleý barysynda jas erekshelikterin eskere otyryp, balalardy sheshim qabyldaı alýǵa, ózin - ózi qamtamasyz etýge, eńbekke, tártip mádenıetine, ujymda eńbek ete alatyndaı deńgeıge beıimdeý qajet. Mundaı balalardyń tárbıesi ózara jaqsy túsinistikti qajet etedi jáne olardy bolashaqqa senimdi kózqaraspen qaraýǵa tárbıeleýdiń máni zor. Múgedek balalardyń januıada tárbıeleýdiń bir -birine qarama - qarsy eki túri kezdesedi. Olardyń bir túri «shektetilgender», ıaǵnı ata-anasy balanyń jan-jaqty, materıaldyq jaǵynan tolyq qamtamasyz etedi, biraq onyń ishki álemine úńilip rýhanı qajettilikterine tereń boılaı bermeıdi. Tipti keıde balany jazalaıdy. Bundaı otbasyndaǵy balalar ishteı kúızeliske túsedi, ata - analarynyń súıispenshiligine, mahabbatyna laıyq emespiz dep oılaıdy. Olardyń kóńil - kúıi túsip, óz-ózine senimsizdik paıda bolady. Osydan kelip balalardyń til damýynda, tanymdyq qyzmetiniń qalyptasýynda, tárbıesinde ár túrli kemshilikter paıda bolyp, zıaty tómendep, bilim deńgeıi tejeledi.

Ekinshi bir jaǵdaı balany shekten tys qam-qorlyqqa alý, mundaı ata-analar bala aldyndaǵy «kinásin» sezinip ony tym bos ustap, erkeletedi. Kez- kelgen ótinishin oryndaýǵa tyrysady. Mundaı ortada ósken bala buıyǵy keledi. Óz-ózine senimsiz, áljýaz bolyp ósedi.  Mundaı balalar áleýmettik damý jaǵynan túrli qıyndyqtarǵa tap bolady.

Arnaıy pedagogıkanyń damýynyń qazirgi kezeńinde damýynda aýytqýy bar balalarǵa bilim berýge yqpal etý máselesi óte ózekti oryndy alýda. Bul máseleni sheshýde áleýmettik qyzmetkerlerdiń orny erekshe. Áleýmettik pedagog – arnaıy (túzetý) bilim berý mekemesiniń qyzmetkeri, ol barlyq ınstıtýttardyń ókilderi (pedagog, psıholog, dáriger, áleýmettik qyzmetkerler, quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleri, eńbek ujymy jáne ata-analar) jáne basqa da qyzyǵýshylyq tanytqan tulǵalarmen tyǵyz qarym-qatynasta bolady. Arnaıy (túzetý) mekemelerindegi áleýmettik pedagog is-áreketiniń negizgi maqsaty tómendegideı bolyp tabylady:

-  bala tulǵasynyń damýy (dene, áleýmettik, rýhanı jáne aqyl-oıynyń damýy) úshin jaǵymdy jaǵdaı jasaý;

-  balanyń áleýmettik beıimdelýinde keshendi kómek kórsetý;

-  ómirlik keńistikte balany qorǵaý;

-  bitirýshi túlekterdiń kásibı baǵdarlanýy men ınternattan keıingi ómiriniń beıimdelýine kómek kórsetý.

Damýynda aýytqýshylyǵy bar nemese múmkindigi shekteýli balany tárbıeleýshi ata-analardyń basyna túsken aýyrtpashylyqty azaıtý maqsatynda úkimetimizdiń 6 balaǵa bir áleýmettik qyzmetker berýi balalar men olardyń ata-analary úshin úlken kómek. Bul qyzmetkerler aýdandyq eńbek, jumyspen qamtý jáne halyqty áleýmettik qorǵaý bóliminen keledi. Sondyqtan múmkindigi shekteýli balanyń qoǵamnyń tolyqqandy múshesi retinde sezinýin qalyptastyrý jolynda áleýmettik qyzmetkerdiń alatyn orny erekshe.
Áleýmettik qyzmetker múmkindigi shekteýli balalardyń ata-analaryna olardy durys damytý jáne tárbıeleý maqsatynda tómendegideı usynystar beredi:

1. Balanyń ereksheligin durys túsinip, qabyldańyz.
2. Balańyzǵa únemi shydamdylyq pen súıispneshilik tanytyńyz.
3. Árqashan óz-ózińizge senimdi bolyp, balańyzǵa ishki jaǵymsyz qobaljýlaryńyzdy kórsete bermeńiz.
4. Úı turmysyna baılanysty jumystardy balańyzben birge atqarýǵa tyrysyńyz.
5. Balanyń óz qurdastarymen jıi qarym-qatynasta bolýyna yqpal jasańyz. Qorshaǵan ortamen qarym-qatynasyńyzdy úzbeńiz.
6. Eger balańyzdan oıyńdaǵyńyzdaı nátıje shyqpasa renjip,ókinbeńiz. Nátıje mindetti túrde bolady.
7. Balańyzǵa kómek beretin arnaıy mamandarmen tyǵyz baılanysta bolyńyz.

Múmkindigi shekteýli balalardyń psıhologıalyq-pedagogıkalyq túzelýine, medısınalyq ońaltýǵa bala taǵdyryna jaýapty ustazdar, dárigerler, áleýmettik qyzmetkerler birlesip ata-anamen tyǵyz baılanysta jumys atqar-ǵanda ǵana, olar ózin qoǵamnyń tolyqqandy múshesi retinde sezinýine jol ashylady.

Áleýmettik pedagog qyzmetinde profılaktıkalyq baǵytty erekshe atap ótken jón. Tulǵa aralyq qarym-qatynas daǵdylary jáne oqýshylar men mektepke áser etetin kóptegen áleýmettik faktorlardy úılestire otyryp, áleýmettik pedagog ujymda týyndaıtyn kıkiljińderdi rettep, oqýshylardyń ártúrli jaserekshelik toptarymen  bolatyn jaǵymsyz jaǵdaılardyń aldyn alý sharalaryn uıymdastyrady. Áleýmettik pedagog is-áreketindegi quqyqtyq bólim eń mańyzdy bolyp tabylady, óıtkeni munda ınternat pedagogtary men oqýshylarynyń quqyqtyq aǵartýshylyq mindetteri, sonymen birge polısıa men sot organdaryndaǵy tárbıelenýshilerdiń múddeleriniń ókildikteri mindetteri biriktiriledi. Munda áleýmettik pedagog mindetine balanyń zańdy bedeliniń aqparattary men qujattaryn jınaý boıynsha jumys jatady, ıaǵnı, ata-analaryn, týystaryn izdestirý, qamqor bolýshy adamnyń qujattaryn daıyndaý, bitirýshi túlekterdiń turǵyn úı alýy úshin qujattaryn daıyndaý jáne t.b jatady.

Eger áleýmettik pedagogıkalyq úrdiste múmkindigi shekteýli balaǵa alǵashqy sátterde kómek berý úshin onyń otbasyn, ol ómir súrip otyrǵan ortasyn zerttep, taldaı alsaq, onda balany ózi ómir súrgen áleýmettik ortaǵa aralastyrý, beıimdeý, áleýmettendirý máselelerine belsendi qatystyrý múmkindigi týady. Tek osy jaǵdaıda ǵana áleýmettik pedagogıkalyq úrdisin durys uıymdastyryp, túrli áleýmettik kedergilerge qarsy tura alatyn, bilimdi, mádenıetti, eńbekqor jeke tulǵany qalyptastyrý múmkin bolar edi. Bul qasıetterdi bala boıyna darytý úshin múmkinshiligi shekteýli balalardyń psıhologıasyn tereń, jetik meńgerý kerek.

Áleýmettik beıimdeýdegi, tárbıeleýdegi kemshilikterdi jeńý úshin ata- analar men birigip arnaıy túzetý jumystaryn uıymdastyrý qajet jáne ony neǵurlym erte bastasa soǵurlym áleýmettik beıimdelýde nátıjeli bolady.
 
1. Kemtar balalardy áleýmettik jáne medısınalyq-pedagogıkalyq túzeý arqyly qoldaý týraly QR Zańy. – Astana.-2002.
2. «Bala quqyqtary týraly Konvensıa» BUU, 1989
3. Baıtursynova A. A. «Arnaıy pedagogıka: problemalar men damý bolashaǵy». Oqý quraly.- Almaty, 2008

---