InfoHub Logo

Inklúzıvtik bilim berý - barlyq bilim alýshylarǵa arnaıy bilim berý qajettilikteri men jeke múmkindikteriniń alýan túrlerin eskere otyryp, bilim alýǵa teń qoljetimdilikti qamtamasyz etý.
Inklúzıvti bilim berýdiń quqyqtyq negizderi: Adamnyń jalpyǵa ortaq deklarasıasy (1948), Bala quqyqtary týraly deklarasıa (1959), Bala quqyqtary týraly konvensıa (1989), Balalardy qorǵaý, qorǵaý jáne damytý týraly Dúnıejúzilik deklarasıa (1990), Adamdar úshin teń múmkindikter jasaýdyń standartty erejeleri 1994 jyly Salamankada ınklúzıvti bilim berýdi damytý týraly «Reseı Federasıasyndaǵy bilim týraly» Zań qabyldanǵan Deklarasıa qabyldandy.

Reseıde múgedektigi bar adamdarǵa arnaıy bilim berý júıesiniń  shamamen 200 jyldyq tarıhy bar. 1806 jyldyń 14 qazanynda Sankt-Peterbýrg qalasynyń mańyndaǵy Pavlovsk qalasynda alǵashqy on eki oqý orny (eksperımentaldy mektep) 12 sańyraýly balalarǵa arnalǵan, 1807 jyly soqyr balalarǵa arnalǵan oqý orny ashyldy. Aqyl-esi kem balalarǵa arnalǵan birinshi oqý orny 19-shy ǵasyrdyń aıaǵynda,dálirek aıtsaq 1854 jyly Rıgada paıda boldy. Elde estý qabileti nashar jáne kórý qabileti tómen adamdardyń bilim berýi keńinen taralǵan, sonymen qatar jeke oqý oryndarynyń kategorıasynan mamandandyrylǵan memlekettik mektepter júıesine qalyptasqan.1917 jylǵa qaraı Vologda, Vátka, Ekaterınbýrg, Kıev, Kýrsk, Máskeý, Nıjnıı Novgorod, Sankt-Peterbýrg, Saratov jáne Harkov qosalqy mektepteri jumys istedi. Osy ýaqytqa deıin 2 myńǵa jýyq bala psıhıkalyq damyǵan balalarǵa arnalǵan  mekemelerde (qosalqy mektepter, baspana, oqý oryndary) tárbıelenýde. Alaıda, múgedektigi bar balalardy oqytýdyń memlekettik júıesi retinde arnaıy bilim berý 1918 jyldan keıin ǵana damı bastady.Onyń ishinde sańyraý, kózi kórmeıtin, kórý qabileti nashar jáne aqyl-esi kem mektepter. 1950 jyldary balalarǵa tirek-qımyl apparatynyń buzylystarymen jáne sóıleýdiń aýyr buzylýlarymen oqytý bastaldy. 1981 jyly KSRO Bilim mınıstrliginiń alqasynyń sheshimi psıhıkalyq artta qalǵan balalarǵa arnalǵan arnaıy mektep týraly erejeni bekitti.
Osylaısha, qazirgi ýaqytta Reseı Federasıasynda arnaıy bilim berý júıesi damýshy múgedektigi bar oqýshylar men tárbıelenýshilerge arnalǵan arnaıy (túzetý) oqý oryndarynyń sanyn segizge jetkizdi ,15 shaqty oqý baǵdarlamalaryn júzege asyrady. Budan basqa, 1998 jyldan bastap, jalpy bilim berý mekemelerinen buryn densaýlyǵyna baılanysty tárbıelenetin balalar úshin úıde bilim berýdiń jańa formasy qoldanyldy.
Integrasıalanǵan (ádettegideı damyp kele jatqan áriptestermen birge) damýdyń múgedektigi bar balalardy deni saý balalar retinde birdeı (nemese tyǵyz) jaǵdaılarda jalpy bilim berý standartymen meńgerýdi qamtıdy. Zertteýler kórsetkendeı, ıntegrasıalanǵan oqytý keıbir balalar úshin tıimdi bolýy múmkin. Biraq aqyl-oıy shekteýli balalarǵa sáıkes kelmeıdi. Olarǵa qatysty eń aldymen mekemede birlesip turý, birlesken bos ýaqytty ótkizý jáne túrli is-áreketter týraly aıtý kerek.

Sońǵy 100 jyldaǵy bilim berý tájirıbesi múgedek balalardyń qajettilikterin tolyǵymen qanaǵattandyrmady. Qazir múgedekterge qatysty kemsitý baıqalatyn kóptegen oblystarda bar. Jalpy adam quqyqtary men ámbebap teńdik qozǵalysynyń keńeıýimen múgedekterdi qoǵamǵa jáne jalpy bilim beretin mektepterge biriktirý úrdisi ótken ǵasyrda damı bastady. Alaıda, kóptegen mektepter  ıntegrasıaǵa qaramastan, balalarǵa qalypty jaǵdaı jasap bere alǵan joq.Oqýshylar mektep ómirine tolyqqandy qatysý  úshin kóptegen kedergilermen kúresýge májbúr bolady.
 Qorytyndylaı kele, taǵdyr tálkegeni túsken bul jandarǵa jaǵdaı jasap bergenimiz durys.Jáne  olarǵa arnaıy muǵalimder taǵaıyrdalyp, tezirek damýyna atsalysý úshin birshama jumystar atqarý kerek.Sonda ǵana bul balalar qoǵamnyń tolyqtaı múshesine aınala alady Sóz sońynda, adamzattyń  bárin  altynym dep súıe bileıik…….

Qoshaeva Gúlmıra

---