InfoHub Logo

... Sary Úısin, Qasqaraý, Janseıit, Sadyr, Shapyrashty, Ysty, Botbaı, Syıqymnan: Qaraqoıly, Aqqoıly, Qýsıraq. Úısin rýlary Sarytaýqum, Úsh Almaty, İleniń ber jaǵyn basyp alyp, sonda qonys tebedi. Onymen shektelip qalmaıdy. Sarybaǵysh, Soltyǵa qol salady. Shanyshqyly Berdiqoja degen batyr, Shapyrashty Qaýmen, Jápek degen, Káshke, Dáýlet degen birge týǵan tórt aǵaıyn eken, solarmen birge Botbaı Tileýqabyl, Jaısań degen adamdar men Qasqaraý Maldybaı, Qonysbaı degender qyrǵyzǵa tıise beredi. Sarybaǵyshtyń qolynan Káshke óledi. Soltynyń qolynan Jaısań óledi...

Jápek pen Berdiqoja Úısinniń janysy Tóle bıge barady. Tóle bı ekeýin ertip, jolaı Talas jaqtan shaǵym aıta kelgen úısinderdi de qosyp alyp Abylaı hanǵa barady. Abylaıdyń ordasy ol kezde Ázirettiń Qarataýynda eken. Abylaı kelgenderge keıip:

— Osymen eki keldińder. Endi Tóle bıdi aldyǵa salyp kelipsińder! — dep, mán-jaıǵa qanyqqan soń: — Kiná — Úısin jaǵy, sizderde! — deıdi. Tóle bı Abylaıdyń sózine toqtaıdy. Tóle bı Shymkentti jaılaıdy eken. Aryz aıta  barǵandar Tóle bıge: «Úısindi qosyp ber», — deıdi. Tóle bı olarǵa basý aıtqanymen, Jápek pen Berdiqoja Abylaı men Tóleni tyndamaı, orta júzdegi arǵyndardyń tóresi Kókjarly Baraq hanǵa barady. Ol Úısin men arǵynnan tórt myń qol jıyp, qyrǵyzǵa shuǵyl attanady.

Bul habardy sholǵynshy arqyly bilip turǵan Esenqul, Qashyke, Bólekbaı, Kebek bılerdi shaqyryp alyp:

— Jápek pen Berdiqoja Tóle bıdi bas qylyp, Abylaıǵa aryz aıta barǵan eken, Abylaı sózdiń tórkinin jaqtyrmapty, olardy qoldamapty. Oǵan toqtamaǵan olar arǵynǵa ketti dep estidik, jaman aıtpaı jaqsy joq, tize qosyp, daıar turalyq, — deıdi.

— Oqystan tún jamylyp kelip qalýy da múmkin. Sonsha qazaqqa baryp járdem surap júrgenderi de tegin emes. Saq bolaıyq, — deıdi úsh batyr.

...Kókjarly Baraq sultan bas bolǵan úısin, arǵyndar urlanyp jetip, Qastekten asyp, Boraldaıdaǵy Qashyke batyrdyń aýylyna qol túsiredi. Tań ata jetken eken deıdi burynǵynyń shaldary. Daıar turǵan Solty, Sarybaǵysh rýlary tegis atqa qonyp, kún shyǵa bere urysqa kiredi. Túske deıin qazaqty qyrǵan eken deıdi. Qastekti asyra qýyp, Kókjal Baraqty óltirgennen keıin, qazaqtar qashqan eken deıdi burynǵy shaldar.

Esenqul, Qashyke, Kebek jarlyq shyǵaryp, dúıim elge: «Qazaqtar munymen toqtamaıdy, qarap qalmaıdy, saq júrelik. Ózgesi bolmasa da, Qazyq moıyn qazaq tynysh jatady deısiń be?» — degen eken. Esenqul batyrdyń «Qazyq moıyn qazaq» degeni — Shanyshqyly Berdiqoja batyr eken desedi, onyń moıny uzyn eken. Esenqul batyr aıtqandaı, Berdiqoja attanǵanyn almaı qoımaǵan desedi burynǵylar. Qatyn-bala da «Qazyq moıyn qazaq» degende ýanady eken.

Sadyr han «qazaqqa attanamyn» dep Solty, sarybaǵysh shaqyrýǵa adam jiberipti. Esenqul batyr, Qashyke men Kebek: «Attanǵandy qoısyn, qazaq ózi kelse, kórip aldyq. Abylaı men Tóle bı qalys qalǵanda, bizdiń baryp beıbit aýylǵa tıgenimiz beıbastyq bolady. Biz az elmiz. Qonysqa bola qazaq İleni ótip, beri kelgende toqtatyp alsaq jarady. Sizder jaqtaǵy qazaqtardyń bergi betke ótip jatqanyn kórip tursyń», — dep sálem aıtyp, Esenqul batyr Sadyrǵa Qashyke batyr men Kebek bıdi jiberedi. Esenquldy el-jurty «Shoń batyr» deıdi eken, Kebek Sadyrǵa baryp: «Shoń batyr men Qashyke batyr aıtty, qaıtyńyz raıdan», — deıdi. Sadyr onyń sózine toqtamaıdy. Han Sadyr attanyp ketedi.

Sadyr Berdiqoja sıaqty bolǵan eken. Tıse de, tımese de tynysh jatqan elge soqtyǵysyp júrgendikten, qazaqtar ony Abylaı hanǵa kóp jamandaıdy eken. Kebek qaıtyp ketedi. Talqan — kishi Talastan beri, Kókdónen shaldyń tusy degen jerde eken. Talqandy Jaıyl, Momaqan bıleıdi eken. Soltyny Bólekbaı bıleıdi eken. Bólekbaı Qarabalta, Aqsýda eken. Bólekbaıǵa aıtpaı, Momaqan bas bolyp, Jaıyl da barady. Tóleberdi Sadyrǵa «qoı» dese de, Jaıyl men Momaqan kónbeıdi. Jaıyldyń qartaıyp qalǵan kezi. Tóleberdiniń sózge aralasqanyn jaqtyrmaǵan aǵalary: «balanyń sóılegeni qalaı?» — dep qaǵytady. Tóleberdi men Bóribaı barmaı qalady. Sadyr kóp qoldy bastap baryp, Shymkentten bergi qazaqty shaýyp, Sholaqqorǵan men Sozaq qalalaryn talaıdy. Kóp oljaǵa keneledi. osydan keıin Tóle bı úsh júzdiń balasynyń bılerine habar jiberip, shaqyrtady. Úsh júzdiń bıleri jınalady. Bıler Kókjarly Baraq, Qaýmen, Jápek, Jaısań jáne basqa da belgili batyrlardyń ólgenin jetkizip, Sadyrdyn tizesiniń batqanyn kóbirek aıtyp, Sadyrdyń keıingi Shymkent qazaǵyn shaýyp, Sholaqqorǵan, Sozaqty talaǵanyn aıtyp, Tóle bıdiń endi Abylaıǵa kónbeıtinin tuspaldap, qyrǵyzdyń keıingi qylǵanyn beıbastyq dep, Buqar jyraý degen ýázir hám aqynǵa: «Abylaıǵa osyny sen jetkiz», — dep biraýyzdan sheshimge keledi. Úsh júzdiń bıleri osyǵan toqtap, esiktiń aldyna otyryp alypty. Abylaıǵa: «Syrtta úsh júzdin bıleri kelip, esik aldynda jıylyp tur», — dese de, istin mánin bilgen han uqpaǵan bolyp, Buqar jyraýmen toǵyzqumalaq oınap otyra beripti. Buqar jyraý toǵyzqumalaq oınap otyryp, úsh júzdin bıleriniń ne sebepti jınalǵanyn jáne Tóle bıdin kesimdi sheshimin óleńdetip aıtyp jetkizipti. Qazaqtardyń oqyǵandary aıtar edi, qyrǵyzdyń shaldary aıtatyn edi, Bukar jyraý sonda bylaı depti:

— Qyrǵyz Kókjarly Baraqty aldy,
Sartbek qazaqty aldy.
Sholaqqorǵan, Sozaqty aldy,
Abylaı han, endi, Sadyrdyń
Seni almaǵyna az-aq qaldy!..

Sonda Abylaı bir jeńin kıip, bir jeńin kımeı, qabaǵy salyńqy, esikten shyqqan eken deıdi burynǵynyń shaldary. Abylaı:

— Bir jaǵym qoqan, bir jaǵymda qytaı, bir jaǵymda orys turǵanda, azǵantaı qyrǵyzǵa qyzyqpaı jón tursaq dep edim, bolmadyńdar. Qazaq pen qyrǵyz bir týǵan edik. Báıtik qastyq qylyp Kókimge ý berdi. Sodan ortamyz buzyldy. Tashkendi bútin ıelengende Báıtik kim bolmaq edi?! Qyrǵyz-qazaqtyń buzylǵanyn paıdalanyp qalmaq qaıta kelgen. Qazaq Buqar kirip, qyrǵyz ysar kirip, el tentiregen. Sol esterińnen shyqty ma?Tentirep júrip tabandaryń tesilip «Aqtaban shubyryndy...» atandyńdar, sony umyttyńdar ma? Qalmaqtan jańa kutylyp otyrsaq, qyrǵyzdyń jerine qyzyǵyp mynany bastadyńdar. Qoqan, qytaı, orys úsheýiniń bireýi qol salsa, ejelden bir tuqym, bir boz úıli, keıde qaǵysyp, keıde tabysyp júrgen kyrǵyzdardyń paıdasy tıedi ǵoı dep edim, bolmadyńdar. ras, sender aıtqan Sadyrdyń qylyǵy aıyp, tynysh jatqan elge búlik salǵan... Bizdiń kókjarly Baraqtyki de aıyp, jortýyl jasap ózi barǵan. Biraq ol óz jazasyn tapty. Bizde Berdiqoja bar. ol da qarap jatpaıdy. Sender meniń aıqanyma toqtaıyn dep turǵan joqsyńdar. Men qyrǵyz dep attanbaımyn, Sadyr dep attanam! Sadyr kónse, osy ýaqytta aıtarmyn. Al buıryq berdim, attanyńdar! — deıdi. úsh júzdiń bıleri ańtarylyp:

— Qalaı attanamyz, ózińiz aıtyńyz, — desedi Abylaıǵa qarap.

— Úsh úıden bir adam, eki adamǵa úsh at alyńdar. Eki adamyń bir bıe sútin ishesiń. At basyna bir shider, bir arqan alyńdar, — dep, úsh júzdiń balasyn bastap han Abylaı attanady. Kúzdi kúni jolǵa shyqqan Abylaı kele jatyp Tashkendi alady. Qoqan Abylaıǵa tıise almaıdy. Tashkendi alǵannan keıin Abylaı qyrǵyzǵa elshi jiberip, ortadaǵy shataqty tynyshtyq jolymen sheshpek bolady. Solty, Sarybaǵysh Esenqul batyr, Kebek bı keńes qylyp: «pálen barsyn, túgen barsyn» desedi. Esenqul batyr: «Sarybaǵyshtan pálen barsyn, soltydan Jamansarttyń uly Tóleberdini jiberińder, qosylam deýshiler bolsa, ózderi bilsin. Bizdiń sarybaǵysh pen soltydan barǵan kisilerge Tóleberdi bas bolsyn!» — deıdi. Buǵan Kebek bı kelisimin berip, sóz baılasyp, solty men sarybaǵyshtan sóz bilgen, is bilgen tórt kisige bas qylyp Tóleberdini jiberedi.

Qyrǵyzdardyń basqa rýlarynan da elshiler qosylyp otyryp, Tashkenge qyryq elshi barady. Sadyrdyń elshisi:

— Sadyr han meni han dep tanysyn dep aıtqyz, — deıdi. Abylaı úndemeı qoıady. ózge elshiler de sol sózge toqtaǵanyn bildiredi. Abylaı olardy jaqsylap kútip, syı-syıapatpen shapan jaýyp, jaz shyǵa eline qaıtarypty. Tóleberdi Abylaıǵa unap qalady. Sol kezde Tóleberdi jıyrma bes jasta eken. Onyń Abylaıǵa unaǵan sebebi — hannyn quzyryna elshiler kirgende, jas bala sońynan kirip, ádet boıynsha Tóleberdi qolyn qýsyryp, keýdesine qoıyp, bosaǵada tura beredi. Abylaı:

— Balam, sen nege otyrmaısyń? — deıdi. Sonda Tóleberdi:

— Men han otyr degen jerge otyram, — deıdi. Abylaı:

— Kel, qaraǵym, — dep oń jaǵynan oryn beredi. Árkim árneni aıtyp, óz oıyn bildiredi. Bir kezde Abylaı Tóleberdige qarap:

— Sen nege úndemeısiń? — deıdi. Tóleberdi:

— Sizden ruqsat bolsa, sóıleımin, — deıdi. Abylaı:

— Iá, sóıle, qaraǵym, — deıdi.

— Taqsyr, bizdiń qyrǵyz az el. Basynan qandaı ister ótkenin ózińiz jaqsy bilesiz. Qazaq pen qyrǵyz bir týǵan baýyr. Siz ádildik jasasańyz, qyrǵyz oǵan kónedi. Qyrǵyzdyń kónbistigi bar. Ol ózi baryp eshkimge soqtyqpaıdy, ony ózińiz bilesiz. Sadyrdyń ǵana beıbastyǵy bar. Qyrǵyz óz arasynda oń-sol bolyp bólinedi. Ońǵa — buǵy, saıaq, solty, sarybaǵysh, baǵysh jatady. Esenqul degen batyrymyz bar hám ár rýdyń basshylary bar. Bári Esenquldyń sózine toqtaıdy. Sol jaqtaǵy el de Esenquldy tyńdaıdy. osy kisi bas bolyp Sadyrǵa aıtar. Sadyr da sózge kóner. Kónbese, onyń da jaýabyn aıtar qyrǵyz. Bárimizdiń hanymyz boldyńyz, sózimdi tyńdańyz, — deıdi Tóleberdi.

— Iá, balam, sózińniń túbi tereń eken, aıta ber, — deıdi Abylaı.

— Olaı bolsa, qazaqtyń kináli adamdary men qyrǵyzdyń kináli adamdary jazaǵa tartylsyn. Qyrǵyz attanyp kelgen joq, qazaq attanyp keldi. Sol úshin osynsha qan tógildi. Qazaqta Shanyshqyly Berdiqoja batyr bar, tynysh jatpaıdy. osyny aıtam, — dep baryp toqtaıdy.

Tóleberdiniń sózine Abylaı razy boldy. Abylaı:

— Kudaı qalasa, jazda baramyn, basshylaryńa sálem aıtyńdar. Meniń izdegenim jaqsylyq. Qazaqtardyń arasynda beıbastyq jasaǵannyń kim ekenin bilemin, Tóleberdi bala! Sol Esenqul batyrǵa aıta bar, Sadyr tentek osydan bylaı tynysh jatsyn. Basqa aıtar sózim joq. Men tynysh jatqan eldi shaýyp, talap, atymdy shyǵaryp, el arasyn búldirgen han emespin. Meniń yrqyma kónse, qalys qalamyn, kónbese, onda kórip aldyq, — dep sózin aıaqtap, qyryq elshige hosh aıtyp, shyǵaryp salǵan eken.

...Berdiqojaǵa Abylaı: «Qoı!» — deıdi. Úısinniń tóbe bıi Tóle bı de: «qoı!» — dep aıtady. Berdiqoja sońyna ergen úısindi ertip alyp, qyrǵyzǵa tıise bergen. Birde joly bolyp, birde joly bolmaǵan. Tóleberdi bul kezde qyrǵyzǵa kaıta kóship kelgen eken. Qyrǵyz ben qazaqtyń arasynda bir daý týyndasa, araǵa júretin Tóleberdi eken. Tóleberdi Abylaıǵa baryp aryz- danady. Abylaı:

— Úısinniń Tóle bıine aıtqyzdym, ózim de aıttym, tilimdi almady, endi ne amal qylamyn? — deıdi. Tóleberdi:

— Ruqsat berińiz, bizdiń sarybaǵysh, solty óz jolynan qalmasyn, men sizdiń aldyńyzdan óteıin dep keldim. Berdiqojaǵa bizdiń qyrǵyzǵa tıesili jerdegi úısinniń birazy erip júr. Eger bizdiń solty men sarybaǵysh osy Berdiqojaǵa erip júrgen úısinnen jeńilip qalsa, óz obaldary ózderine, al eger Berdiqojany bizdiń solty men sarybaǵysh jeńip ketse, onda oǵan janyńyz ashymasyn, — deıdi. Han Abylaı bul sózge:

— Berdiqojaǵa óz bilgenderińdi qyla berińder. Ony óltirsender de, qalys qalamyn. Úısinniń Tóle bıi de ony tentek dep otyr. Odan arǵysyn ózderiń bilińder, — deıdi. Tóleberdi kelip Esenqulǵa istiń mánisin aıtady. Esenqul batyr men Tóleberdi eldiń ıgi-jaqsylaryn jıyp, keńesedi. Eldi barlap kelý úshin soltydan Bóribaıdy, bólekbaıdan Myrzany jáne sarybaǵyshtan eki kisi qosyp, tórteýin bas qylyp, seksen adamdy attandyrady. Bular kúndiz dem alyp, túnde jortyp, Berdiqojanyń aýylyna jaqyndaıdy. Bóribaı batyrdyń aldynan qalyń qolmen Berdiqojanyń ózi shyǵa kelip, qolǵa túsirip alady. Joldastarymen ýádelesken jerge Bóribaı kelmegesin, Myrza batyr: «Bóribaı ishke enip ketip, qolǵa túsken eken, endi qaıtaıyq, Qazyq moıyn qazaqtyń joly bolypty, elge habar bereıik», — dep jónep ketedi. Osylaısha joldastary Bóribaıdy tastap ketedi.

Berdiqoja İleniń boıynda eken. Bóribaıdy aýylyna alyp baryp, baılap qoıady. Tary oratyn kez eken. Berdiqojanyń Kóksholaq degen sáıgúlik aty bar eken. Berdiqoja Bóribaıdy burynnan biledi. Kúndiz dalaǵa alyp shyǵyp, ony «baýyrym» dep kóp áńgimelesedi. Kóp uzamaı, bir kúni keshke Berdiqoja batyr Kóksholaqtyń shylbyryn shubatyp, Bóribaı batyrdy qasyna alyp, sóılesip otyrady. Bóribaı onashalaý otyrǵan eken, janynan ótip barajatqan Kóksholaqqa kózi túskende, Berdiqoja: «Qarama Kóksholaqqa, baýyrym, kóziń ótedi», — deıdi. Sóıtkenshe bolmaı, qolyn baılaǵan qyl shylbyrdy tisimen qıyp jiberip, Kóksholaqqa yrǵyp mingen Bóribaı:

— Hosh, batyr! — deıdi. Berdiqoja da Bóribaıǵa qarap turyp:

— Baýyrym, hosh! Kóksholaqty mindiń. Seni qýalamaımyn. Qýǵanmenen, Kóksholaq jetkizbeıdi, qutty bolsyn, baýyrym! — dep qala beripti.

Sóıtip, Bóribaı İleden ótip aýylyna keledi.

Tóleberdi Qordaıda eken. Abylaıǵa júreıin dep qamdanyp jatqan eken. Esenqul:

— Qol jıyp attanaıyq», — dese, Tóleberdi oǵan kónbeı:

— Biz ózimiz baryp uryndyq, qazaq kelip aýylymyzdan baılap áketken joq. Men sarybaǵysh pen soltyǵa rızamyn, — deıdi eken.

Bóribaı kelgennen keıin, solty men sarybaǵysh jıylyp, keńes qurady. Kárisi Esenqul men Kebek, hany Bóribaı bolyp «Endi ne isteımiz?» dep aqyldasady. Bóribaı:

— Qazir Berdiqojanyń bekinisi myqty, onda barýǵa bolmaıdy. Jaıshylyqta, Berdiqoja Sarytaýqumǵa kelgende barsaq bolady, men bilgen Berdiqoja bir keledi, — dep sózin aıaqtaıdy Bóribaı. Osyǵan bári kelisedi. El Shý jaqqa kóship jatqanda solty men sarybaǵyshty art jaqtan kelip shabady. Qamdanyp júrgen el jıylyp, kúsh jınap, qaıyra qýady. Qýyp otyryp İlege baryp, kóp oljaǵa keneledi. İleniń ar jaǵyn qystap otyrǵan úısinniń malyn talap, úıin shaýyp, Berdiqojany óltirip, kóp mal men adamdy qolǵa túsirip, mol oljamen úılerine qaıtady. Sarybaǵysh pen soltynyń shaldary maqtanyp otyrýshy edi. Basshylary Esenqul, Ateke, Kebek, Bóribaı eken. Ol kezde Tóleberdi Abylaıǵa ketken eken.

Berdiqojany qalaı óltirgeni jóninde de jaza keteıin. İlege jetkennen keıin Kebek, Esenqul, Bóribaı, Myrza batyr buryn qazaqtarda amanatta bolyp, qaıtyp kelgen bólekbaı rýynan Asha batyrdy qazaqtar arasyna jiberedi. Oǵan: «Asha, siz Berdiqojany baıqap, qaısy úıde turatynyn anyqtap kelesiz be?» — dep, Berdiqojanyń aýylyna jumsaıdy. «Maqul» dep Asha batyr ketedi. Bóribaı men Myrza batyrlar Esenqul men Kebekke, Atekege kelip bolǵan jaıdy aıtady.

— Asha batyrdy jumsadyq, bilip kel dep, ruqsat berseńizder, sarybaǵysh pen soltynyń talapker batyrlaryn ertip biz qalaıyq, Berdiqojany óltirip qaıtamyz. Al sizder bas bolyp, qol kete bersin, — deıdi olar. Esenqul batyr buǵan rıza bolyp:

— Baýyrym, úmitim ózińsiń, keshe Kókjarly Baraqty, Jápekti, osy Berdiqojany qýyp, Baraq han men Jápekti óltirgende batamdy berip, «osy Qazyq moıyn qazaqqa seni salam, baýyrym» degen edim. Ateke, Kebek ekeýiń qoldy bastap, qolǵa túsken mal men jandy alyp júre berinder. Men balalarǵa bas bolyp qalaıyn. Qudaı qalasa, Qazyq moıyn qazaqty óltirip qaıtamyz. Áıtpese, bul Qazyq moıyn qazaq bizge tynyshtyq bermeıdi. Qazaqtar «qyrǵyz ketip qaldy» dep endi alańsyz jatady. Sharshaǵan nemeler qamsyz qalady. Dál osyndaı kúshi sarqylyp turǵanda qazaqty qaıta qyraıyq. Asha batyr onyń qaı jerde jatqanyn anyq bilip keledi. Ashanyń qazaqtan aıyrmasy joq, — deıdi. Sodan keıin Esenqul batyr qoldy jıyp: «óz kúshine sengen solty men sarybaǵyshtan bizge erip kim qalady?» — dep jar salady. Bilegine sengen bes júz adam alǵa shyǵady. Ateke men Kebek bı qoldy bastap júrip ketedi. Qys túsken, qońyr kúzdiń aıaq sheni eken. Tún uzaq, qońyrsalqyn. Berdiqojamen qazaqsha sóılesip, mán-jaıdy bilip alǵannan keıin Asha keledi. Kelgennen keıin qolǵa qarap: «Qazaqtar arǵyn men úısin aralas otyr eken, ekeýi tendeı. Ortasynan toqsan úı berip, úlken aq úıde shalqasynan túsip jatyr eken men barsam. Tómengi Shýdan kelgen qazaq bolyp bardym. Bir qondym, eki bıe soıdy», — deıdi. Asha batyr bas bolyp aýyldyń janyna keledi. Asha batyr «osy aýyl» dep kórsetken aýyldyń tusyna kelgende, Esenqul batyr koldy ekige bólip, birin aýyldyń basyna, birin aýyldyń aıaq jaǵyna ornalastyrypty. Ózi Asha batyrdy alyp, janyna Bóribaı batyrdy ertip, mańaıyndaǵylarǵa: «Men aýylǵa baryp, daýysym urandap shyqqanda, osy jerden at qoıyńdar. «Bizdiń izdegenimiz Berdiqoja!» dep aıqaılaı berińder, qarsylyq kórsetkender bolmasa, úı ishindegilerge tımeńder», — dep eskertedi. Sol aıtqandaı bolypty. Qazaqtardyń aýyly İleden alys eken. Berdiqojanyń óz úıiniń janyna baryp Esenqul «Janqoraz!» dep uran salǵanda, qalyń qol aýyldy qorshap alypty. Berdiqojanyń ózi úıiniń esigin ashyp qoıǵan eken. Shyraǵyn jaryq qylyp, qolyna qylyshy men naızasyn alyp Berdiqoja qarap turypty desedi. Janyndaǵy adamdarymen atqa mine almaı qalypty. Esenqul:

— Úıdi kóter! — dep, úıge kireıin degende:

— Batyr, men kireıin, — dep, Bóribaı kirgenshe, Esenqul úıdi tóńkerip tastapty. Bóribaıǵa:

— A, baýyrym, kelip qaldyń ba? Kóksholaqty minip qashqanyńnan-aq osy istiń bolaryn bilip edim, — dep Berdiqoja tura umtylady. «Berdiqoja men Bóribaı ekeýi tiresip turǵanda, Esenqul kelip Berdiqojany jaǵadan aldy», — deıdi shaldar. — osynsha batyr kelip, ózgeń tynysh tur, — dep, Berdiqojanyń adamdaryn, qatyn-balasyn bólip tastap, Berdiqojanyń ózin baılap, aýyldan shyqqan eken desedi. «Búlingennen búldirgi alma» dep Esenqul men Bóribaı aýyldan tynysh qana shyǵyp ketipti. Berdiqojany Esenqul: «óltirińder!» dep óltirtip, «Al, Berdiqojanyń óligin», — dep, keskilep, júrip ketken eken deıdi burynǵy shaldar. Al meniń Berdiqojanyń ólimin jazǵanymdy aıyp kórmeńizder.

Sodan keıin qazaqtar Abylaıǵa aryz aıtyp barypty. Tóleberdi sol ýaqytta Talas qyrǵyzynyń daýy úshin Abylaıdyń janynda eken.  Qyrǵyzdan Esenqul men Kebek barypty. Abylaıdyń aldynda qyrǵyz ben qazaqtyń ıgi jaqsylary aıtysyp otyryp, bitimge kelgen eken deıdi shaldar. Berdiqojanyń quny toǵyz baıtalǵa kesilgen eken desedi olar. Osydan keıin qazaq pen qyrǵyz arasy Abylaı dáýirinen Qoqanǵa qaraǵanǵa deıin tynysh bolypty.

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalańtós batyr

Elshibek batyr týraly

Berdiqoja (İ nusqa)

---