InfoHub Logo

...Qalmaqtar súrilip ketkennen keıin kóp jer bosaıdy. Ony burynǵy meje boıynsha jaıma-jaı bólistire almaı, qazaq pen qyrǵyzdyń ortasynda shataq shyǵady. Qyrǵyzdar qalmaqtar súrginine deıingi zamanda jaılap júrgen İleniń basyn, Úsharaldy ber dese, qazaqtar kónbeıdi. Talastan Shymkentke deıin buryn qyrǵyz jaılap júrgen jer dese de, qazaqtar bolmaıdy. Bul ýakytta Jetisýdaǵy qyrǵyzdardy Sarybaǵysh rýyndaǵy Mamatquldyń uly Bolattan týǵan Esenqul bılep turǵan. Ony «Shoń batyr» dep qoıysqan. Soltyny Bólekbaı atalyp ketken Qaraqshynyń uly Báıseıitten týǵan Kebekbaı bılep turǵan. Ol Qoshaıdyń Momaqan degen ulyna aqyl salyp turǵan. Momaqannyń Jamansart degen bir týǵanynyń Tólepberdi degen uly pysyq shyǵyp, sózge aralasa bastaǵan. Ol kezde Sarybaǵysh, Soltylar Ketmentóbe, Talastyń basynda Shýdyń aıaǵynda turysqan eken. Qazaqtarmen soǵysý úshin Talastyń aıaǵyndaǵy Qapqa degen jerde jınala bastaıdy. Saıaqtyń Qaba uryǵynan shyqqan Sadyr batyr, Túnqatar uryǵynan Arzymat, Shaǵyr uryǵynan Qashyke keledi. Esenqul Sadyrǵa: «Ketmentóbeden Qatpaǵa kóship kelip ornyq, qazaqqa Talasty bermeımiz», — deıdi. Sadyr qol quryp, Talastyń aıaǵyndaǵy qazaqtardy shaýyp, Shymkentke ysyrady. Qapqaǵa qorǵan saldyryp, «Han Sadyrdyń ordasy» deıdi, İleniń basyndaǵy qazaqtardy da qyrǵyzdar súre bastaıdy. Olar aryzdanyp Abylaı hanǵa barysady. Abylaı: «Qyrǵyzdarǵa tıispeńder, qoıyńdar», — deıdi. Oǵan bolmaı, úısin qazaqtarynan shyqqan Berdiqoja qyrǵyzdarǵa shabýyl jasap, jylqyǵa tıe beredi. Jyny kelgen Sadyr menen Momaqan ony Shymkentke deıin súrip shabady. Osy shabysta úısin qazaǵy Jápektiń Qaýmen degen uly óledi. Berdiqoja osydan jıyrma-jıyrma bes jyl ilgeride Tashken shaharyndaǵy Talasta óltirilgen Shúńginiń Qarabáıtiginiń qunyn daýlap júrgen bolsa, endi oǵan jańa qun qýǵan Jápek qosylady. Ekinshi jolǵy shabystan keıin Berdiqoja Abylaıǵa qadiri bar dep Tóle bıdi salady. Sondada Abylaı: «Kiná ózderinde, Berdiqoja, qoı dese bolmadyń, pálege ushyraısyń ǵoı», — deıdi. Abylaıdan sýsyǵan Berdiqoja uly júzdiń basshysy, Arǵyndardyń tóresi Kókjarly Baraq hanǵa barady. Ol Berdiqojaǵa tórt myń qol beredi.

Bul habardy sholǵynshy arqyly bilip turǵan Esenqul, Qashyke, Bólekbaı, Kebek bıdi shaqyryp, qazaqtardyń qol kurap jatkanyn aıtyp, daıar turalyq deıdi. Olar eldi Boraldaıdan yldı, ysyq-atadan joǵary shoǵyrlap, jeńile qalsa, Baýamdy órlep qashpaq bolady. Bul ýaqytta Kókjarly Baraq bas bolǵan úısin-arǵyndar Qastekten asyp, Boraldaıdaǵy Qashyke batyrdyń aýylyna qol túsiredi. Daıar turǵan Solty, Sarybaǵysh atqa minip, qatty soǵys bastalady. Qyrǵyzdar jeńip, qazaqtar qashady. Qazaqtardyń Baraǵy óledi, Jápek aýyr jaradar bolady. Osydan keıin Jápektiń rýy İleden ketedi. Sol jortýylda qazaqtardy qýalap baratyp qyrǵyzdan Temirjan degen manap İleden ótip ketken qazaqtardyń artynan túsedi. Qashyp bara jatqan qazaqtar qyrǵyzdardyń az ekenin bilip, qaıyrylyp, ıt soǵysyn salady. Temirjan Sirgeli Jurynbaı batyrdy shanyshpaq bolǵanda, Qanjyǵaly Náıet batyr Temirjandy shanyshyp jyǵady. Qazaqtyń Tomash batyry basa qalyp, ishin jara tartady. Sol ýaqytta arttaǵy qyrǵyzdar kelip qalyp, Julynbaı, Úset, Altaı, Baıǵozy batyrlardy qolǵa túsiredi. Temirjan úshin tórteýiniń birin óltirmek bolǵanda, Baıǵozy kózge túsip qalady. Ony atamyz dep shókeletip otyrǵyzyp qoıady. Baıǵozyny shyǵysqa qaratyp, artynan qyryq qadam ólshep atatyn bolady. Sol ýaqytta Temirjannyń bir týǵany kelip: «Meniń baýyrym sháıit boldy, eshkimniń qanyn kótergim kelmeıdi, kete ber, qazaǵym», — deıdi. Baıǵozy turam dep tura almaı, óne boıynan ter saýlap, otyryp qalady. Bul soǵysta qyrǵyzdan Esenqul, Jaıyldyń uldary Úset, Teke, Qosaıdyń Jamansartynyń uly Tóleberdi Bóribaı kózge kórinedi. Osydan soń Úset, Teke, Tóleberdi, Bóribaı — Soltynyń tórt batyry atalady.

Osydan keıin qazaqtyń Berdiqojasy Talastyń aıaǵynan shabýyl bastaıdy. Oǵan qarsy Sadyr, Momaqan attanady. Olar qazaqtardy Shymkentke deıin shaýyp, kóp oljamenen qaıtady. Bul shabýyldy Esenqul men Kebek bı qoldaǵan emes. Osy ýaqytta qazaqtyń Tólebaı (Tóle bı bolar) degen bıi qazaqtyń úsh júziniń bılerin shaqyryp, Buqar jyraý degen Abylaıdyń ýázirine Abylaıdy sózge kóndir deıdi. Buqar jyraý jyrmenen:

E-eı, Abylaı hanym!
Qyrǵyz Kókjarly Baraqty aldy,
Sart bek qazaqty aldy,
Sholaqqorǵan, Sozaqty aldy.
Abylaı han, Sadyrdyń endi
Seni almaǵyna az-aq qaldy! —

degen eken. Abylaı bir jeńin kımeı esikten atqyp shyqqan. Syrtta toptanyp úsh júzdiń bılermenderi turǵan. Sonda ashýyna býlyqqan Abylaı mynadaı deıdi:

— Bir jaǵymda qoqandyq sart, bir jaǵymda qytaı, bir jaǵymda orys turǵanda, azǵantaı qyrǵyzǵa qyzyqpaı jón tursaq dep edim, bolmadyndar. Shúńginiń Báıtigi qastyq qylyp qyrǵyzdyń Kókimine ý berdi. Sodan ortamyz buzyldy. Tashkendi bútin ıelengende Báıtik kim bolmaq edi?!» Qyrǵyz-qazaqtyń buzylǵanyn paıdalanyp qalmaq bolyp qaıta kelgen. Qazaq Buqar kirip, qyrǵyz ysar kirip, el tentiregen. Sol esterińnen shyqty ma? Tentirep júrip tabandaryń tesilip, «Aqtaban shubyryndy...» atandyńdar. Sony umyttyndar ma? Qalmaqtan jańa qutylyp otyrsaq, qyrǵyzdyń jerine qyzyǵyp mynany bastadyndar. Qoqan, qytaı, orys úsheýiniń bireýi qol salsa, ejelden bir tuqym, bir boz úıli, keıde qaǵysyp, keıde tabysyp júrgen qyrǵyzdardyń paıdasy tıedi ǵoı dep edim, bolmadyńdar. Ras, sender aıtqan Sadyrdyń qylyǵy aıyp, tynysh jatqan elge búlik salǵan... Bizdiń Baraqtiki aıyp, jortýyl jasap ózi barǵan... Men qyrǵyz dep attanbaımyn, Sadyr dep attanam! Attanǵanda úsh úıden bir adam, eki adamǵa úsh at alyńdar. Eki adamyń bir bıe sútin ishesiń. At basyna bir shider, bir arqan alyńdar.

Óstip úsh júzdiń qazaǵy qozǵalady. Abylaı jolda kele jatyp Tashkendi alady. Qyrǵyzdarǵa elshi jiberip, ortadaǵy shataqty tynyshtyq jolymen sheshpek bolady. Esenqul Kóbek bımenen keńesip otyryp, Jamansarttyń Tóleberdisin bas qylyp, sóz bilgen, is bilgen tórt aqsaqaldy jiberedi. Qyrǵyzdardyń basqa rýlarynan da elshiler qosylyp otyryp, Tashkenge qyryq elshi barady. Ol zamanda árbir rýdyń óz basshylary bolǵan. Esenqul Sarbaǵyshtan shyqqanymenen, jalpy túndik qyrǵyzdardy bılegen. Sarybaǵyshtyń bıi Áteke jyryq bolǵan. Saıaqty jalpy Sadyr bılegenimen, bıi Ǵadaı bolǵan. Kókshúndi ıbaly bı, bostumaqty Táshibek bı, mońǵoldardy Birnazar bı, jeldeńdi Shapaq bı, buǵyny Birnazar bı, qytaıdy Musa bı, saryny Sadyq batyr bılep turǵan.

Sóıtip, qyrǵyzdan barǵan qyryq elshi Abylaı hanǵa kirip, ózderin tanystyrǵan. Shejirelerde Abylaı han elshilerdi dereý qabyl almaı kúttirip, syrtynan synatqany, syr tartqany aıtylady. Qyrǵyz-qazaqtyń baıyrǵy dıplomatıasyndaǵy: tamaq berip synaý, jegen-ishkenin baıqaýmenen úsh kún ótedi. Abylaıdyń tyńshylary qyrǵyzdardyń negizgi elshilerin Tóleberdi degen jıyrma bir jastaǵy jigit bastap kelgenin jáne tórt aqsaqal baryn aıtady. Sodan keıin qyrǵyzdyń elshilerinen Sadyrdyń elshisin qabyl alady. Elshi:

— Sadyr han meni han dep tanysyn dep aıtty, — deıdi. Abylaı úndemeı qoıady. Sadyrdyń elshisine jaýap bermeı jóneltedi de, Tóleberdilerdi ordada qabyl aldy. Elshiler qol qýsyryp, sálem aıtyp kirisedi. Abylaıdan basqa qazaqtar qozǵalyp, aqsaqaldardy daıarlaǵan oryndaryna otyrǵyzady. Abylaı olardy kórmegen bolyp, tómen qarap otyrady. Bir aýqymda basyn kóterip qarasa, bosaǵada qol qýsyryp Tóleberdi turǵan eken. Abylaı:

— Jigit nege otyrmaısyń? — deıdi. Sonda Tóleberdi:

— Men han otyr degen jerge otyram, — deıdi. Abylaı júzi jylyp:

— Kel, qaraǵym, — dep oń jaǵyndaǵy oryndy kórsetedi. Tóleberdi otyrǵannan keıin qazaq-qyrǵyzdyń shataǵy jónindegi sóz qozǵalyp, qyrǵyz-qazaqtyń úlkenderi shataqtyń basy senderden bastaldy dep, bir-biriniń aıybyn tizbelep, uzaq sózge kirisedi. Talasty tyńdap otyrǵan Abylaı úndemeıdi. Aqsaqaldar aıypty bir-birine moıyndata almaı kesh batady. Qyrǵyzdan barǵan tórt sheshen sóıleıdi. Qazaqtan shyqqan sózge júırikter sóıleıdi. Estigen adamǵa árbiriniki týra. Sen aıypty dep eshkim aıtatyndaı emes. Bir aýqymda Abylaı Tóleberdige qarap:

— Sen nege úndemeısiń? — deıdi. Tóleberdi:

— Men han sóıle degende sóıleımin, — deıdi. Abylaı jymıyp:

— Sóıle, qaraǵym, — deıdi. Tóleberdi shataqtyń basyn Shúńgildiń Qara Báıtigi Kókimge ý berip óltirgennen bastap, aıaǵyn Berdiqoja men Sadyrǵa alyp kelip tireıdi. Oǵan sheıin qyrǵyz benen qazaqtyń qoıy qoralas, baýyrlas el ekenin aıtyp, qalmaqty shapsa, bir shaýyp, qashsa, bir qashqanyn aıtady. Qyz berip, ul úılendirip, boz úımen jaılaýda birge kóship júrgenin aıtady. Tili men dili jaqyndyǵyn aıtady.

— Qudaıdyń jerine talasyp elimizdi qyramyz ba? Basqa elge jem bolamyz ba? — deıdi. Tóleberdiniń sózine Abylaı razy bolady. Ekeýiniń oıy bir jerden shyqqanyna bir jaǵy tań qalady. Abylaı bir tynymnan keıin:

— Esenqulǵa aıta bar, Sadyryn qoıdyrsyn, biz Berdiqojany qoıdyralyq, — deıdi.

On kún mursat berip, elshilerdi jóneltedi. Ol ýaqta Soltynyń talqa eli qazirgi lýgovoı turǵan jerde eken. Bólekbaı eli Qarabalta, Aqsýda eken. Sarybaǵysh Esenqulǵa habar berip, bolǵan isterdi, aıtylǵan kepterdi baıandaıdy. Esenqul Tóleberdiniń sózin ep kórip, Kebek bıdi Sadyrǵa jiberedi. Sadyr ózin hanmyn dep qoqyraıyp turǵan eken:

— Meni han dep tanymaǵan sart qulǵa kórsetem! — deıdi. Ol sart dep Abylaıdy aıtqan. Abylaıdyń túpki tegi ózbek degen kep bar eken. Sonda Kebek bı:

— İshi alany syrty bútin alady, jony buzylǵan eldi jony bútin el alady, kúshti han kúshsiz hanǵa qashan kónip edi? Aıtqan tildi almaı, eldiń qanyna qanbaq bolyp tursyń, basyń bas, baqaıshaǵyń qara tas! — dep jónep ketedi. Kebek bı talqan eline kelip, Jaıyl menen Momaqanǵa sóılesip:

— Sadyr bolmady, sender joǵaryǵa, biz jaqqa kóshińder, ólsek, bir shuńqyrda, tiri bolsaq, bir tóbede bolalyq, — deıdi. Jaıyl:

— Momaqan bilsin, — deıdi. Momaqan sonda:

— Biz Talasty jaılamaı Sýsamyrdy jaılaıyq, kazir ornyǵyp qaldyq, keıin habar qylyp kóshemiz, — deıdi.

— Kóldeneń jaıt bolyp qalsa, Tóleberdini jiber, — dep Kebek bı jónep ketedi. ol ketkennen keıin Sadyr Momaqanǵa keledi. Ol ekeýi dos eken. Sadyr:

— Mońǵoldar, Saıaq, biz jaqqa sen qosylsań, Solty qosylady. Ekeýmiz Abylaıdyń shet qaraýylyn shapsaq, eli qashady, — dep Momaqandy kóndiredi. Ekeýi qol qurap baryp, qazaqtyń Kósegeniń Kókjotasy degen jerinen Botpaı, Shymyr rýlaryn shaýyp, Qudaıqul tuqymyn talqandaıdy. Abylaı muny estip, ashýy kelip, áskerine attanýǵa buıyrady. Abylaıdyń qolbasylarynyń biri Jaýǵash Momaqanmen dos eken. Ol sasqalaqtap Momaqanǵa kelip:

— Sen Sadyrǵa qosylma, Abylaıdyń qaharyna qalasyń, — deıdi. Momaqan:

— Seniń sart qulyńdy soıyp alam, saýytyn qan qylmaı sheship qoısyn, báribir saýyt meniki, — deıdi. Jaýǵash:

— Dostyqtyń mindetinen qutyldym, — dep kete beredi. Momaqan Sadyrǵa habar berip, Tóleberdini Esenqulǵa jiberedi. Esenqul elimenen úsh Almatyda eken. Jaılaýy Aqbeshimde bolǵan. olar jaılaýǵa kelip qalǵan eken. Esenqul qolyn alyp jóneıdi.

Abylaı áskerin úshke bóledi. Birinshi qoldy Sadyrǵa qarsy Talasqa jiberedi. Ekinshi qoldy Qorǵantynyń basyndaǵy Soltylarǵa jóneltedi. Úshinshi qolmenen Áýlıeataǵa ózi keledi. Birinshi qol Sadyrdy typyr etkizbeı basyp qalady. Sadyr balalarymen qolǵa túsedi. Abylaı Áýlıeatany alyp, ekinshi qol ketken Soltyǵa qaraı attanady. Soltylar Qorǵantynyń beline bekinip, Momaqan, Jaıyl, Kebek bı bas bolyp, Úsen, Teke, Iteke qorǵap jatqan eken. Olar qatty qarsylyq kórsetip, Abylaıdyń ekinshi qolyn qashyrady. Biraq Abylaı kóp qolmenen kelip qalyp, soltylardy talqandaıdy. Jaıyldy balalarymen qolǵa túsiredi. Momaqan elimen qolǵa túsedi. Osy kezde Shońurdan asyp, sarydan Qýbilek, Qolpashtar keledi. Olar Soltylardyń qoly eken dep Abylaıdyń áskerine ushyrasyp talqandalady. Asparany asyp, Sadyr hannyń Arzymat degen inisinin uly Týmabı Seıitke keledi. Seıit:

— Nemene bollyń? — deıdi. Týma bı:

— Nemene bolsyn, erliginen Solty óldi, esi joqtyǵynan Qýbilek penen Qolpash óldi, — deıdi. Abylaı Sadyrdy Jorǵanyń belinde basyp qalǵan eken. Bul soǵysta Qusshy, Sary, Saıaq, Soltydan kóp kisi ólgen, kóp kisi qolǵa túsken. Abylaıdyń qoly Soqýlyq sýynan qaıyra tartyp ketken. Esenkul áskerimen Soqýlyqqa kelgende, Abylaıdyń qoly ketip qalǵan bolady. Esenqulǵa Kebek bı jolyǵyp, qazaqtardyń ketip qalǵanyn aıtady. Esenqul Asparadaǵy Tuma bıge kisi jiberedi. Tuma bı keledi. Ol Tóleberdiniń qaıyn atasy bolatyn. Esenqul, Kebek bı, Tuma bı sóılesip, Tóleberdini Abylaıǵa ekinshi qaıyra elshilikke jibermek bolady. Abylaı qyrǵyzdardy shapqannan keıin úshqaıyńdyǵa toqtap, dar quryp, Sadyrdy balalarymen óltiredi. Solty elinen Qońyrbaıdyń uly Jaıyl, Úsen, Teke, Iteke uldary, Qosaı uly Momaqan qolǵa túsken. Olardy da Abylaı darǵa tartpaq bolady. Sonda Momaqannyń dosy Jaýǵash Abylaıdan:

— Bir dosymnyń qanyn ber, — dep suraǵan eken. Abylaı:

— Berdim, — dep qalady da, dosyń kim edi? — dep qaıyra suraıdy.

— Momaqan, — deıdi Jaýǵash.

— Átteń, bolmas-dúr, sózim aýzymnan shyǵyp ketti, — degen eken Abylaı. Jaýǵash qýanyp Momaqanǵa keledi:

— Seni Abylaı bosatty, dosym, ketseń bolady, — deıdi. Sonda Momaqan:

— Sart qul óltire bersin, jeti áıeldiń balalary ornymdy joqtatpaıdy, ólimnen qoryqpaımyn. Odan da meniń ornyma aǵam Jaıyldy alyp qal, elge bas-kóz bolsyn, — deıdi. Jaýǵash Jaıylǵa baryp aıtady. Jaıyl:

— Men jasarymdy jasadym, meniń ornyma úlken balam Úsen qalsyn, — deıdi. Úsen:

— İnim Teke aman qalsyn, — deıdi. Teke:

— Meniń balalarym bar, úılenip úlgermegen ıteke qalsyn, — deıdi. Sóıtip ıteke aman qalady.

Esenqul, Qashyke, Tuma bı, Kebek bı, Solty Jamansartqa kelip:

— Ulyń Tóleberdini ber, Abylaıǵa elshilikke jiberemiz, — deıdi. Tóleberdiniń anasy Jaqsylyq shyryldap jylap:

— Jibermeımin! — deıdi. Esenqul:

— Tóleberdi seniń ǵana balań emes, el balasy, eldiń balasyn ózine ber! — deıdi. Tóleberdi Abylaıǵa barmaq bolady, endi bular barǵannan keıin aıtylmaq kepti aqyldasady. Esenqul:

— Qazaqtarǵa nemene kerek? — dep Tóleberdiden suraıdy. Ol:

— Belgili emes pe, qazaqtyń izdegeni — jer, qonys. Berdiqojanyń qalaǵany — qun, mal. Tóleberdiden qyrǵyzdarǵa qaraǵan jerdi suraǵanda:

— Basy úsh Almaty, Sarytaýqym, Qyzylqıa, Santash, aıaǵy Betegeli Qoıtas, arǵy jaǵy Qashqar, úrimshi dep qyrǵyz jeriniń shegin naqty aıtyp beredi. Buǵan razy bolǵan qarıalar Tóleberdini Abylaıǵa jóneltedi. Abylaı Tóleberdini qabyl alyp:

— Jarastyqtyń sharty mynaý: Talastyń sýy — sý shek bolsyn, yrǵaıtyǵa deıin beresiń, — deıdi. Sonda Tóleberdi:

— Siz Talastyń sýy shek bolsa deısiz, Kúıiktiń beli shek bolsyn. Kishibýryl, Shońbýryl, Tusy taýy shek bolyp, aıaǵy tup-týra Túımekentten Talastyń sýyn kesip ótip, Ábilqaıyrdy basyp, Qorǵantyny jıektep, Túliskenge kelip, ulannyń urshyǵyn basyp, Teskeıge túsip, yrǵaıtyǵa sheıin jetsin deısiz. Meniń qosarym: bul jerge qyrǵyzdyń qany kóp tógilgenin bilesiz. Sondyqtan Shoqpardan tartyp, İlege baryp, Sartaýqumnan toqtalsyn, — deıdi. Qazaqtar japyrlap:

— Oıbaı-aý, bul nedep tur?! — deıdi. Abylaı Tóleberdige qarap:

— Qazaqtar bizge nemene qylady dep tur ǵoı, — deıdi.

Tóleberdi Abylaıǵa tike qarap aıtady:

— Taqsyr, qyrǵyzdyń azaıyp qalǵany — taý arasyna kirip ketkeni ǵoı jáne jarymy Ferǵana jaqqa aýyp ketken. Kúıiktiń beli menen Býryldan Betegeli Qoıtasqa deıin qansha jer? Odan tartyp Býryl, Túımekentten tómen Talastyń aıaǵy qansha jer? Talastan Ábilqaıyrdy basyp, Qorǵantyǵa kelip jıektep, Túımekentke kelip... osydan ary qansha jer? Ulannyń urshyǵymenen Shoqpardan bergi yldı qansha jer? Qantaýy, Baıǵara, Áýlıeataǵa deıin qansha jer? İleniń bas jaǵy qansha jer?..Sonda Tóle bı menen Buqar tóre:

— Apyrmaı, jas bala bolyp turyp munyn bárin qaıdan bilesiń? — deıdi. Tóleberdi:

— Árbir adam balasy týǵan jerin, kindik qany tamǵan jerin bilýi mindet, — dep jaýap beredi. Tóleberdiniń sózine Abylaı jyǵylyp, Talasqa deıingi jerdi alyp toqtaıdy. Biraq qazaq-qyrǵyz ishi munymenen tynyp qalmasyn bilgen Abylaı Tóleberdini «Aq úıli elshi» dep atap, ózimenen qosa qazaqqa alyp ketedi.

«Abylaı han zamanynda Shanyshqyly Berdiqoja batyrdy jerge talasyp, kektesip júrip, rýy azdyǵynan óshtesken dushpan, ósip-óngen rý týǵany kóptiginen ustap alyp óltireıin dep jatqan eken:

Týysqany az erdin erligi zaıa,
Tileýqory joq erdiń eńbegi zaıa.
Ekiden kishi balam
Erjetken soń, bálem,
Qaratal-Qoıandyǵa qosyńdy taıa! —

degen eken. Sol aıtqany aıtqandaı bolyp, ekiden kishi, úshinshi balasy erjetip, at arqasyna mingen soń, ákesin óltirgen eki aǵaıyndy neme eken, sol ekeýiniń birin Qaratal-Qoıandyda óltirip, biri qashyp: «Bul Arqada bolsam, meni tiri qoımas», — dep Buhara jaqqa ketken eken. Sony qoımaı qýyp baryp, sol Buharada júrgen jerinde óltiripti. Berdiqojany joqtaǵan joqtaýynda aıtylǵan eken:

— Mingeni Berdekemniń qara ala aıaq, Jaý, shirkin, keskilepti-aý aıamaı-aq.

Berdiqoja batyr balalaryn synaǵanda, bylaısha synaıdy eken. Úıelmeli-súıelmeli úsh balasy bolypty, bir-birimen teteles týǵan.
Bir pyshaqtyń sabyn jerge tirep, ushyn joǵary qaratyp, balalaryna:

— Ana jaqtan domalap kelip, myna pyshaqtyń ústinen ótińdershi, — deıdi eken.

Úlken eki balasy domalap kelýin kelip, dál pyshaqqa jaqyn kelgende, taıqyp, jaltaryp aýnaıdy eken. Ekiden sońǵysy pyshaqpen jumysy joq, jaltarmaı-bultarmaı aýnaıdy eken. Pyshaqty ózi jaltartady eken.

...Ózin jaý óltirerin bilgen soń joldasyna aıtqan eken:

— Jaý jerinde qaldym ǵoı, meniń súıegimdi alyp kete almassyńdar, bir barmaǵymdy kesip alyp, mańaılas jerlerińe kóm de, soǵan tam salyp, «Berdiqoja tamy» atandyryńdar. Meni esine alǵandar duǵa qylyp óter, — dep.

Daǵandeli ózeniniń jaǵasyna tam salypty, shoshaq mola kúni bul kúngishe kulamaı tur desedi. Daǵandeli ózeni Qarqaralyǵa qaraǵan eldiń shetinde, Kókshetaý, Dýana taýlarynan kórinip turady. Júrginshiniń qara jolynyń ústinde, Jetisý barǵandar: «Qozy Kórpesh — Baıan tamyn kórdik, Shanyshqyly Berdiqoja tamyn kórdik, — desedi.

— Taýyńnyń Arqar degen aty — Kulja,
Jigitter, atqa túıe tegin olja.
Han Abylaı attanady degendi estip,
Kelipti Shanyshqylydan Berdiqoja! — degen batyr osy!..

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalańtós batyr

Elshibek batyr týraly

Berdiqoja (İ nusqa)

---