InfoHub Logo

Qaraly úıge bireý kirip, bireý shyǵyp jatyr. Úıdiń ishinde jıhaz da, artyq dúnıe de joq. Tórde tekemet salýly, onyń ústinde quraq kórpe jatyr. Esik jaqqa kónetoz qarala alasha tóselipti, onyń da ár jeriniń ara tigisi ketkendikten astyndaǵy eden sary jalaqtanyp i órsinedi. Qorjyn úıdiń ekinshi jaǵynda ólgen adamnyń máıiti jatsa kerek-ti. Oǵan baryp jatqan adam kórinbeıdi. Ádette qazaq rásimimen adam ólgen úıde álik shyqqansha tamaq pisirilmeıdi, tamaqty kórshi álemi, kóńil jeterleri úılerinen pisirip, ystyqtaı jetkizedi. Sodan soń ólik kútken úı-ishine ishkizip jegizedi. Osy as-sýyn bere otyryp, «ólgen artynan alý joq», «arsyz uıqy, arsyz kúlki, arsyz tamaq, tamaq ishpeýge bolmaıdy» degen kóńil jubatýlardy da osy jerde, ezderi ákelip otyrǵan dastarqanda aıtýshy edi. Bul úıde ondaı jaqyn-jýyq, kóńil jeter de joq pa, býyn burqyratyp as ákelip, ishe ǵoı aınalaıyn dep jatqandar da joq. Aıdalada mal otarynda qalǵan úı sıaqty.

Tórde shoqsha saqaldy, shashyn taqyrlatyp aldyrǵan, qolynda táspisi, basynda qara taqıasy bar adam otyr. Mańdaıyn jıyryp, jazǵan saıyn onysy bir ilgeri, bir keıin ketedi. Mańdaıyn jıyrǵanda taqıa kózine túsedi de, jazǵan kezde jelkesine qaraı jyljıdy. Eger qolynda táspisi bolmasa, muny sırk artısi ne eken deýge bolar edi. Rasyn álde ótirigin kim bilipti, áıteýir aýzy damylsyz jybyrlap, adamdardyń júrgen-turǵanyna qarap, bet qubylysy ózgere beredi. Onyń oń tizesin basa omyraıǵan, at jaqty qara súr adam sharta júginip otyr. Ólik ústinde otyrǵandyqtan munyn otyrysy mine-mine quran oqyǵaly otyrǵan sıaqty. Sol kóziniń bárin aq basyp, oǵala bolyp, shadyraıyp tur. Shoń murny, teke saqaly, oǵalaly kezi, shyǵyńqy bet súıegi, otyrysy bir kezde qoı bastap, osy kúnde ábden jerine jetken kári tekeni eske salady. Oǵan «Áleke, Áleke» dep, árkim-árkim aqyl salǵan, bolady. Ol bárine ilgerindi-keıindi nusqaýlar berip, aýzymen jóndep otyr. Anyq bilmegen, bul aýylda bolmaǵan adam, sezine, bergen ámirine qarap, osy úıdiń eń jaqyny, eń janashyr,. týysy dep oılary haq edi.

Esikten kirgen uıańdaý, jasy otyzdardyń shamasyndaǵy qara jigit terge qarap sóıledi.

— Osy aýyldyń adamdary qara sıyrdy soıýdy jek kórmeı tur. Bala-shaǵasyna sút bolyp turǵan jalǵyz sıyryn soıyp qaıtesińder desedi, Áleke. Solardiki durys sıaqty.

— Eger olardiki durys bolsa, maǵan nesine, aqyl salasyńdar. Qara sıyr qara kempirden artyq deseńder soımańdar. Qara kempirdiń jaman-jaqsyly Qamıla aty bar emes'pe, artynda qalǵan jalǵyz uly qonaqasyna ne soıypty demes bolar ma! Sonda ne betterińdi aıtasyńdar, — dep aqty kóz adam saý shegir kózimen kirgen jigitke ata qarady. Sonan. soń álde ashýlanyp ketti me, álde sharta júginýden tizesi aýyrdy ma, el kóterile berip, eki aıaǵyn maldas quryp, eki qolyn eki tizesine tikeıte qoıyp, búıirin taıanǵan adamdaı bola qaldy. Ol ile qaıta sóıledi:

— Qamılanyń ózine jeter maly qaldy. Onyń bireýin qonaqasyna soımaý qudaı isine burys bolady. Solaı emes pe, moldeke, — dep oǵalaly kózi kórmeıtin bolǵandyqtan, cay kózimen qaraý úshin Álekeń búkil denesimen sol jaǵyna buryldy. Molda birden jaýap bermeı únsiz otyryp baryp, sálden keıin til qatty:

— Saýap bolady, soısa saýap bolady. — Molda qaıta táspi tartqan bolyp, aýzy qaraqurt oqyǵandaı jybyrlap ketti. Baǵanadan beri únsiz qarap otyrǵan Álibek bularǵa tańdanyp qaldy. Álibek bala kezinde, otyzynshy jyldyń basynda aýylda bir jigitke qaraqurt tıip, soǵan bir darymshy ákelip oqytqanyn kórip edi. Sonda darymshynyń daýsy shyqpaǵan, tek keshke deıin aýzy jybyrlap-kúbirlep otyrǵan. Ol qaraqurtty oqyp otyr ma, álde oqyǵan tur kórsetip otyr ma, Álibek balalyqpen ol jaǵyn aıyra almaǵan. Mine, myna moldanyń aýzy da sol otyzynshy jyldarǵy darymshy sıaqty jybyrlap otyr, esikten kirgen jigitke ol qaıta kóz salmady, múlgip qaldy. Erini qybyr-qybyr, jybyr-jybyr etedi.

Álibek te bir kezde osy aýylda esip edi, sodan otyz jyldaı Odaqtyń ár jerinde áskerı qyzmet atqaryp, elge jańa oralǵan shaǵy edi. Ol kórshilerdiń biriniń qonaǵy bolatyn. Kórshi Bolataıdyń sheshesi áldi degen soń, kirip shyǵýdy óziniń paryzy sanaǵan. Endi mine, aýyl adamdaryn kórgen soń, «aǵaıyn bir ólide, bir tiride» degendeı, keıbirin tanyp, keıbireýin shyramytyn, keıbirin jobalap otyrǵan jaıy bar-dy. Tórdegi odyrańdaǵan oǵaly kózdini de shyramytty. Áli esine túsire almaı otyr. Kim edi, ol. Iapyrmaı, tanys sıaqty. Múmkin atyn aıtsa biler edi.

Esikten kirgen qara jigit tórdegi ekeýdiń sózine de qanaǵattanbady, Basqalar ne aıtar eken degendeı, úı toly adamǵa qarap edi, olar oǵala kózden batpady ma, álde ánderi de buıyqtaý ma, áıteýir ún shyǵaryspady. Jańaǵy jigit qaıta:

Moldeke, — deı berip edi, oǵala kóz moldaǵa ıek qaqty. Molda taǵy da sol sózin qaıtalady:

— Saýap bolady, saýap bolady.

«Kim edi, bul?» — dep oılandy Álibek. Otyz jylda elge oralypty, aýyldan ketkenine qyryq jyl bolypty. Elý jylda el jańa, júz jyl qazan» degen ras-aý. Qyryq jylda muny tanıtyn, biletin, nemese munyń biletini shan oǵan qalypty. Al júz jylda qazan urǵandaı burynǵylardan túk qalmaıdy eken-aý. Ras-aq! Halyq bilmeı, ólshemeı sóz aıtpaǵan-aý! «Áleke» dedi-aý, anaý jigit. Áleke, Áleke. Áp, bálem, Álı boldy ǵoı. Á, Álı soqyr. Iapyr-aı, ol partıa múshesi, belsendi adam edi ǵoı. Joq, bóten bireý shyǵar. Ol aýyldyq Sovettiń tóraǵasy da bolyp edi ǵoı. Ol kezde Keńes deıtin-di. Endeshe ol búıtip elim ústinde, moldaǵa nege táýeldi bolmaq. Al mynaý, barlyǵyn moldaǵa aıdap ákelip berip otyr ǵoı. Sonda bul qandaı komýnıs? Joq, ol Álı soqyr emes bolar.

Álibek oılanyp ketti. Biraq jurt nege ony Elı demeı, Álı soqyr degen. «Álı soqyr Keńes ókimetiniń sol kezi» deıtin. Iapyrmaı, jaqtyrmaı, keketip aıtqan eken-aý. Jaqsylap, maqtap aıtsa, oń kózi demes pe edi. Aıtqandaı sol Álıdiń soqyry qol kezi edi ǵoı. Álibek kenet oǵala kezge jalt qarady. Dup-durys. Munyń da soqyr kózi — sol kózi. Naq ózi boldy. Elı soqyr.

...İńir qarańǵysy bolatyn. Álibekke muǵalim jańa jylǵa arnaǵan uran jazýdy tapsyryp, sony kesh bitirip, búrseńdep úıine júgire basyp kele jatqan. Qarajardyń sýyǵy ol kezde de erekshe edi, keıbir kúnderi túkirgen túkirik jepge jetkenshe qatyp, domalanyp muz bolyp túsetin. «Tý degen túkirik jerge túspeıdi» degen sol eken-aý. Onyń ústine jetimniń qaıbir kıimi boraqtaı bolyp tur, jyrtyq-tesik. Aýyl Sovet tóraǵasy Álı soqyrdyń úıiniń janynda japsyra salǵan qamys qora bolatyn. Ótip bara jatyp ol qamys qoradan áldeqalaı kúńgirlegen úreıli dybys estidi. Balalyǵy shyǵar, el qamys qoraǵa tyǵylyp turyp, ishtegi sózdi tyńdap qaldy:

— Er-toqymyńmen ber, — deıdi bireý.

— Bylǵary er-toqymymdy qımaı turmyn, — deıdi ekinshisi.

— Keńeske er-toqym joq pa ?! — deıdi birinshisi.

— Oı, jaraıdy, al onda, qazir attan! — dedi ekinshisi. Álibek kim boldy eken dep qamys qoranyń syrtyna japsyra jınaǵan qýraı otynnyń arasyna tyǵylyp qaldy. Bireýdi bireý bilip bolmaıtyn apaq-sapaq, onyń ústine kúnniń sýyǵynan jurt úıine kirse, buıyǵyp dalaǵa shyqpaıdy. Jalap turǵan sary aıazda dalada turýǵa eshkim qumar emes. Qamys qoradan bireý shyqty. Túlki tymaǵy, qystyq qalyń paltosy bar, aıaǵynda bylǵary etik. Tanı ketti. Úıdiń ıesiniń ózi — Elı soqyr. Aýylda túlki tymaqty saıatshy Shaıahmet ekeýi ǵana kıetin. Al janyndaǵy basynda qulaqshyny, qysqalaý tondy, sombaldaý kisi. Álibek ony da tanydy. Elı soqyrdyń áıeliniń naǵashysy Turataı degen buryn talaı kórgen. Ol kelgende jurt birine-biri sybyrlaı sóılep, Turataı ury deıtin. Balalar ury degendi kórip, oǵan jaqyndap barýǵa qorqyp, qora-qoradan, aýal-dýaldan syǵalaı turyp qaraıtyn. Qyp-qyzyl, keýdesi aıaqqaptaı, kózi kókpeńbek túz kóz kisi edi. Olar qamys qoradan kolhozdyń ertteýli júırik shubar aıǵyryn shyǵardy. Sodan soń Turataı mindi de, ózenge qaraı ketti. Shamasy ózenmen ketpek dep oılady Álibek. Ony attandyrǵan soń Álı soqyr úıine bettep bardy da, esiginiń aldynda turyp kósheniń bas-aıaǵyna qarady. Sonan soń bir shetkerinip, úıine kirip ketti.

Balalyq qoı, oqy urlap bara jatyr degen esinde joq. Álibek úıine kelip uıyqtap qaldy.

Tańerteń bir top adam jınalyp tur. Sózderi úreıli. Ne boldy eken dep tyńdasa, shubar aıǵyrdy urlap ketipti desedi. Oıynda eshteńe joq Álibek:

— Ony eshkim urlaǵan joq, túnde Keńes aǵaı Turataıǵa mingizip jibergen, — dedi. Turǵan jurt dúrligip ketti. Árqaısysy bet aldyna sóıleı jóneldi.

— Báse, qaıda qurı qaldy dep oılap edim.

— Qoı, Álibek basqa birdemeni aıtyp júrgen shyǵar.

— Onǵa kelgen bala bilmeıdi deısiń be, ne sóıleısiń!

— Áı, qoı, Keńes basymen sony isteı me?

Osyndaı ala qashpa sózden keıin Álibek kolhoz keńsesine shaqyryldy. Adam kóp eken, ishinde Álı soqyr da, kolhoz bastyǵy Jumabaı da bar eken. Álibek bárin jasyrmaı aıtyp saldy, Sonda osy Álı soqyr:

— Sen Keńesti ury atandyrmaqsyń ǵoı, ıttiń balasy, — dep Álibekti qamshymen salyp-salyp qaldy. Asanbek degen kolhozdyń esepshisi ornynan tura salyp, Álı soqyrdyń qamshysyn julyp alyp, ózin tartyp-tartyp jiberip:

— Óziń urlyq qylasyń, kolhozdyń malyn uryǵa shyǵaryp beresiń, onymen qoımaı jetim balany urasyń. Al áliń jetse, meni urshy, — dep aldyna tura qalyp edi. Biraq ertesine Álibek aýyldan birjola ketip qaldy da, sodan kelip otyrǵany osy edi, Mine, sol Álı soqyr, endi anyq tanydy, dál ózi. Álı soqyr... On eki jasynda, otyz besinshi jyly ketken Álibek araǵa qyryq jyl salyp kelip otyrǵanda da, sol Álı soqyrdyń aldynan shyǵýyn qarashy.

Álibek dalaǵa shyǵyp edi, aýyl adamdary qara sıyr basyńmen qara kempirden qalǵanyń jón be degendeı, qara sıyrdy jaıratyp tastapty. Ettiń jartysyn qonaqasyǵa qazanǵa salyp, jartysyn erteń súıekshilerge asýǵa qoıyp edi, úıden shapanyn jelbegeı jamylyp Álı soqyr shyǵyp, jańaǵy qara jigitke qysqa buıyrdy:

— Moldekeń bizdiń úıge qonar, qara sıyrdyń bir jilik etin bizdiń úıge jiberińder. Senderdiń qonaqtaryńdy kútpekpin be?! — dedi. Sálden keıik bir qapqa salynǵan etti bir bala Álı soqyrdyń úıine qaraı kóterip bara jatty.

Qonaqasy mol boldy. Molda men Álı soqyr qara sıyrdyń shekesin mujyp qarq boldy. Beker obaly ne, kórshi-kadem, aǵaıyn-týǵan keshke qaptap kelip, qara sıyrdyń etik qaýjańdasyp qaıtty. Qasqa buzaý meńirep jetim qaldy.

Úıde on shaqty adam otyr. İshinde Álı soqyr, molda bar. Olar eliktiń tórteýin áńgimelesti. Sezdi Álı soqyr bastady.

— Qamıla qudaıdyń bir súıgen quly edi, jalǵyz ulynyń aldynda jaqsy ketip otyr. Jaqsy elimdi jaqsy shyǵaryp salý artyndaǵy bizge paryz. Bes jerge múshe berý kerek. Dýlattyń tórt balasyna tórt jerge, qonystas Shapyrashtyǵa bir barlyǵy bes múshe bolsyn. Árqaısysy júz som, bir shapaq.

— Oıbaı-aý, Bolataıdyń oǵan shamasy bar ma? — dep qalǵan qaýdyraǵan kárileý kisini Álı soqyr qaǵyp tastady.

— Bolataıdaı balasy bar adamnyń shamasy kelmeýshi me edi, satsyn, anaý tory baıtalyn, «ata maly balaǵa mal bolmaıdy» degen bar. Bolataı aman bolsa bári ornyna keledi.

— Oıbaı-aý, ony satyp ala qoıatyn kisi tabyla ma, osyndaı qystalań da kimniń aqshasy daıyn tur deısiń, — dedi baǵanaǵy qara jigit.

— Jaraıdy, men-aq alyp, qajetterińdi ashaıyn. — Ol dereý qoınyna qolyn salyp, aqshany sýyryp alyp:

— Tory baıtalyń bazarda bes júz som bolmaıdy. Jaraıdy, ketse saǵan-aq ketsin, mine bes júz som, — dep ol aqshany ortaǵa tastady.

Jurt jym-jyrt.

— Qalaı, moldeke? — dep edi Álı soqyr, molda tez jaýap qatty:

— Múshe bergen saýap bolady, kúnási kúıedi, saýap bolady, — dep, táspisin tartyp, aýzyn jybyrlatyp ketti.

— Janazasyn ne isteısińder? — dep Álı soqyr taǵy bir oı tastady.

— Men Bolataıǵa kómekke qoı ákelip edim, sony baılaıyq, — dedi jezdesi Sálim. Álı soqyr Sálim kúıeýge jalǵyz kózin qadaı bir qarap aldy da, qaıta silkine sóıledi:

— Shynymen-aq bárińniń yńǵaıyń soǵan ketip otyr. Arasynda soqtandaı jigit — uly qalyp otyr, janazasyna bir qara baılaý jón. Qalaı, moldeke?

Moldekeńniń jaýaby daıyn:

— Saýap bolady, saýap bolady!

— Oıbaı-aý, basqa túgi qalǵan joq qoı. Erteńge artynda qalǵandarǵa tamaq kerek emes pe, bul qalaı bolady?!

— Nege joq. Qońyr tanasy bar emes pe? Sony baılaý kerek, janazaǵa. Qudaıǵa da, ólikke de keregi janaza ǵoı.

Bolataı birdeme der me eken dep jezdesi Sálim de, jańaǵy keýdiregen shal da oǵan qarap edi, úı ıesi úndemedi. Ol úndemeıin dep pe edi. Bolataı ákesi ólgende jas, eshteme bilmedi. Ózi es bilgeli álim kórip otyrǵany osy, sheshesi. Tipti úı ishiniń bárin talap alsań da ol qozǵalatyn emes, bolyp jatqan kórseniń bárine mán bermeıtin sıaqty.

—Al, onda soǵan kelistik. Solaı bolsyn, — dedi Álı soqyr.

— Saýap bolady, saýap bolady! — dedi molda.

— Janazaǵa beretin nárse toǵyzǵa tolýy kerek, basy belgili — qońyr tana. Aıaǵy arqan, bári toǵyz bolýy kerek. — Muny aıtqan taǵy da Álı soqyr. Otyrǵandar oǵan kóp qınalǵan joq bir qap bıdaı, taǵy sodan kishirek nárseler ataldy. Bárin estip otyrǵan Álibektiń esi ketti: sumdyq qoı, mynaý, tirideı tonaý ǵoı. Tipti janaza namazyn oılap tapqan o bastaǵysy bolsa da, álde keıinnen ezderi kóbeıtip alǵandary bolsa da qalaı bárin oılastyrǵan: bir qara, bir qap astyq ol astyqty salyp alý úshin qap, ony artatyn arqan, bári ólik shyqqan úıdiń esebinen. Qalaı alǵanyn salyp, artyp ketetin qap, arqanǵa deıin umytpaǵan.

Jıylǵandar oryndarynan endi kóterilmek edi, Álı soqyrdyń jalǵyz kózi shatynap ketti.

— Otyryńdar qobyramaı, bylaı, — Álı soqyrǵa kózsiz baǵynyp alǵan jurt tipti, «osy qalyptaryńmen báriń aldyma túsip júrińder» dese de kene beretin, qybyr etpeı qaldy. Moldanyń qara taqıasy kezine bir kelip qaıtty. Álibekke bul da bireýge uqsap ketkendeı boldy. «Qoı, — dedi ol, ózine ózi, bárine birdeı kúmandana bermeıin». Qımyldaǵandar qybyr etpeı qaıta qatyp qaldy,baqqany joq Álı soqyrdyń aýyzy. Ol otyrǵyzǵandardy «áıt» dep órgizip, «sháıt» dep qaıyryp alýǵa bolatynyna kezin jetkizip alǵan soń qaıta sóıledi:

— Qamıla baıǵustyń kıimi qalaı edi, ólikke qansha kisi túsedi. Alty kisi túsetin bolsyn. Ózimen jeteý bolady. Qamılanyń túlki ishigin bas etip, shytyrma kóılegin de umytpaı salyńdar.

Úıde otyrǵandar bir shoshyp qaldy. Tipti osy aýyldyń qatyndarynyń kóılegine deıin munyń esebinde eken-aý. Tek qaısysy qaı kúni eledi dep júredi eken-aý! Toba, toba! Kórsetpeı teris aınalyp jaǵasyn ustaǵandar da boldy.

Erteńine ólikti shyǵarǵaly jatqanda Álı soqyr eki nársege qatty daýlasty. Ol tipti adam ólip jatqanyn: umytyp ketkendeı, toı-tomalaqtaǵy at báıgesine tamasha bolsyn dep qasaqana daýlasatyn adamdarsha daýsy jarqyn jarqyn shyqty:

— Qamılanyń jaqsy kóretin abysyny edi Samal. Bireýine Samal túsedi jáne basynda turady. — Ol óńeshtep otyryp óziniń kempirin elikke túsirdi. Tipti aýyl adamdary basqalardy iriktep bolǵansha Samal kempirdi shymyldyqqa (elik jatqan) kirgizip te jiberip edi. Shymyldyqqa kirgen adamnyń ólik jýyǵyna kirmeı qalmaıtyny da esinde bolypty.

— E, túlki ishikke jarmasty deseńshi, — dedi keshegi qara jigit bir qaǵaberiste.

Múshe bóliskende de «men basqa atanyń balasymyn» dep Álı soqyr qıqyldap-shıqyldap músheniń birin — júz som aqsha men bir shapandy ıemdendi. Bolataıdyń úıiniń jaǵdaıyn biletin aǵaıyn tanaýy astynan ǵana» myna Álı soqyr Bolataıdy tiri tonady ǵoı» degennen. basqa eshteme aıta almady, eshqaısysy belsenip shyqpady. Álı soqyrdyń ólik shyqqan jerdi tonaýy bir osy ǵana bolsa ǵoı. Eshkim úndemegendikten de ol erkinsip barady.

Aýyldyń dinge senetinderi janaza namazyna turǵanda ene aldyndaǵy qara taqıaly, taqyr bas moldany Álibek dalada anadaıda shette turyp anyq kórdi. Aqyry muny da tanydy. Sonaý otyzynshy jyldardyń ishinde Túrgendegi muǵalimder ýchılıshesinde oqyp júrgende muny talaı kórip edi, ábden anyq tanydy. Eńbekshi qazaq aýdandyq kolhoz-sovhoz teatrynda artıs bolatyn, Ǵabıt Músirepovtyń «Qozy Kórpesh Baıan sulý» pesasynda Jantyqtyń rolin oınaǵan Shoınaqovty júris-turysynan aına-qatesiz bildi. Sol Jantyq bolǵandyǵy shoqsha saqaly, tek shekpeniniń bir etegin beline qystyryp alýshy edi, endi shapany súıretilip tur. Ol janaza shyǵarýǵa kirisip, «Assalaýatı janaza» degenin jurt anyq estip edi, odan arǵysy murnynan mińgirlep ketti. Shala-pula dinnen habary bar, eski oqýy bar Janataı shal janaza sapynan shyǵyp ketti:

— Aldamshy, ótirik mińgirleıdi. O, halaıyq, mynaý ótirik sóılep tur. Kezep qoı mynaý, — dep dabystap jiberdi. Janazaǵa qatyspaǵan eki shal ony qoltyqtap ala júrdi. Sóıtse munyń molda da, áýlıe-ánbıe de emes ekenin eki shal onyń dáret alǵanynan-aq baıqap, kesh bolyp qalǵan soń, amal joq, ólim tórteýin buzbaıyq dep úndemeı, barmaqtaryn tistegen eken. Janataıdy eki shal jalynyp-jalmaıyp zorǵa basty. Artıs Shoınaqoz bir kezde Jantyqty oınaǵanmen, bul joly molda rolin minsiz oınap shyǵa almady. Bul úsh shaldyń bar bitirgeni, bireýden úılerine bettedi...

Ólik osylaı jóneltildi. Aýyldaǵy sovet, partıa oryndary bul isten shet qaldy. Nege ekeni belgisiz, olar ólim jóneltýdi moldalardyń, shaldardyń isi dep qarady. Kóńil aıtqan bolyp keıbiri kirip shyqqanmen, bul jaıdan boıyn aýlaq saldy. Sondyqtan da elikti kásiptiń bir kezine aınaldyryp alǵan túrli qańǵybastar keý-keýlep kete berdi.

Tústen keıin jurt taran bara jatty. Tory baıtal tańerteńnen-aq Álı soqyrdyń esigi aldynda baılaýly turdy. Janaza «shyǵarǵan» Shoınaqovtan aqshasyn berip qońyr tanany da Álı soqyr alyp qalypty degen sypsyń sózder azǵantaı aýyldy aralap ketti. Qamılanyń túlki ishigin Álı soqyrdyń kempiri Samal eliktiń basyn ustadym dep qoltyǵyna qysty. Álı soqyr endeı berilgen shapandy alyp, júz somdy barmaǵyna basty. İs osymen bitkendeı edi.

Biraq keshki turdy Álı soqyr men molda Bolataı úıine qaıta oraldy. Bolataıdyń úıinde Álibek onyń kóńilin jubatyp otyr edi. Álı soqyr kire sóıledi:

— Qamıla marqumnyń armany joq, jaqsy jónelttiń. Endi istelmegen bir nárse qaldy. Mynaý molda kúnde qolǵa túse bermeıdi, basqa qaladan kelip otyr. Shesheńe quran aýdartýyń kerek. Keshe qara sıyrdy Qamılanyń qonaqasyna soıdyń. Jurt rıza bolyp jatyr. Al anaý qasqa buzaý meńirep jetim qaldy. Jetim buzaýdy maldanyp qaıtesiń. Odan da ony moldaǵa berip, qulaq aýdarta sal. Moldeke, qalaı deısiz? — Álı soqqyr alań etip, shegir kózin moldaǵa qadaı qaldy. Molda rolin durys oıdan shyǵa almaǵanmen qudaı berip, qulap turǵannan ol tiri aırylsyn ba, basyn shulǵı berdi:

— Saýap bolady, quran aýdartý saýap bolady!

— Al onda kelistik. Qasqa buzaýdy noqtalap jelinder. Moldekeń bizdiń úıde ǵoı.

Osynyń bárin kórip, jany kúıip otyrǵan Álibek:

— Moldeke, Álı soqyrǵa tirideı quran aýdartyp qoısam qalaı bolady? — dep edi. Molda:

— Saýap bolady, saýap bolady, — dep úırenshikti sezin aıtyp qalyp, sasyp-salbyrap, — astapyralla, astapyralla! — dep sońǵy eki sózdi ústi-ústine aıtty.

— Moldanyń rolin de durys oınaı almadyńyz! — Molda tili kelmeıtin sózdi taǵy da jalpaq qazaqshalap:

— Astapyralla, astapyralla! — deı berdi. Álı soqyr muny estise de estimegen bolyp, jetim qalǵan qasqa buzaýdy jeteleı jóneldi. Sheshesi ólip, sherli bolyp otyrǵan Bolataıdyń bar malyn bir-aq kúnde jıyp alǵan Álı soqyrǵa jurt:

— Mynaǵan qudaı joq eken, — desti. Desti de qoıdy...

1987

---