InfoHub Logo

Ana tili – halyqtyń qymbattan-qymbat keni!

Maqsaty: Stýdentterge memlekettik tildiń órkendep, oıanýyna, memlekettik tilimizdi súıýge, memlekettik tildi aıaqqa baspaı, mártebesin bıik ustaý jóninde, ár ulttyń ózindik erekshelikteri, salt - dástúri, dini, til ereksheligi bolatynyn túsindirý. Stýdentterdiń oı - órisin, dúnıetanymyn keńeıtý, sózdik qoryn molaıtý, jurt aldynda erkin aýyz eki sóıleýge baýlý.
Ádisi: Áýendi shyǵarmashylyq
Kórnekiligi: Slaıdtar, taqyryp boıynsha plakattar

Kirispe bólim
Oqytýshy sózi: Til – árbir ulttyń zańy, sezimniń, oıdyń jandy beınesi. Qazaq halqy – sózge sheshen, oıy ushqyr, maqaldap sóıleıtin halyq. Kez - kelgen daýdy ataqty bılerimiz bir aýyz sózben sheshe bilgen. Osynshama jyldar boıy jeńilmeı kele jatqan til. Endeshe ana tilimiz qazaq tiliniń mereıin kóterý bolashaq urpaq sizderdiń enshilerińizde. Ana tili - adam bolyp jaralǵannan beri jan dúnıesiniń aınasy, ósip - ónip, túrlene beretin, máńgi qulamaıtyn báıteregi. Ana tili júrektiniń tereń syrlaryn, halyq tarıhynyń barlyq kezeńderin, jannyń barlyq tolqyndaryn urpaqtan - urpaqqa saqtap otyratyn qazyna. Qazaq tili asa baı, ıkemdi til. Qalaı ıseń, solaı ıile beredi. Oramyn, burymyn taýyp, qısynyn, oraıyn keltirip paıdalansań, bul tilmen sýret salýǵa, tas qashap, aǵash, tekemet oıýǵa bolady. Bul tilden maı tamady dese de syıar. Halyqtyń tiline degen jyryna qulaq salsań, nebir alýan - sheker baldaı tatıtyn nárine, árine áste toımaısyń. Osyndaı maısa, sulý tildi qalaı ógeısitýge bolady. Tárbıe saǵatymyz stýdentterdiń ana tiline degen qurmetin, qazaq tilin meńgerýin baıqap, tiline degen patrıottyq sezimin arttyrý maqsatynda, SO - 13 top stýdentteri ózderiniń tilge degen qurmetin ónerlerimmen pash etedi.
Qabyl alyńyzdar!
Negizgi bólim
Án uran shyrqalsyn.
Altynbek: Qazaqstan memleketiniń til týraly zańy
1. Memlekettik tildiń memlekettik basqarý tili retinde qoldanylýyn naqtylaý;
2. Til salasyndaǵy normatıvtik - quqyqtyq bazasyn jetildirý, ásirese jańa tehnologıa salasynda;
3. Memlekettik qyzmetshilerdiń memlekettik tildi meńgerý mindetterin oryndaý úshin sharalar qoldaný;
4. Til týraly Zańdy júzege asyrýǵa qajetti ǵylymı - ádistemelik, materıaldyq - tehnıkalyq jáne kadrlyq resýrstardy barynsha tıimdi paıdalaný;
5. Tildi oqytý men úıretýdiń ozyq ádistemeleri men jańa tehnologıalaryn engizý;
6. Memlekettik tildiń qoǵamdyq qyzmet aıasyn keńeıtý, is - qaǵazdaryn kezeń - kezeńimen memlekettik tilge kóshirýdi naqty qolǵa alý.
Gúlmaıra: Túrki halyqtarynyń tilderi týraly:
Eń taza til – tek qana bir tildi bilip, parsylarmen aralaspaıtyn, jat jurtqa baryp - kelip, qarym - qatynas jasamaıtyn adamdardyń tili. Eki til biletin jáne shahar halyqtarymen aralasyp turatyn adamdardyń tilderinde shubarlyq bolady. Soǵdaq, kenjek, arǵý taıpalary dál sondaı eki til biletinderge jatady. Dúnıe júzinde eń kóp taraǵan til qaısy degende, bireýler aǵylshyn tili dese, endi bireýler qytaı tili dep jaýap beredi. Bul eki pikirdiń qaısysy durys? Birinshi oryndy, sóz joq, aǵylshyn tili alady, óıtkeni ol dúnıe júzinde eń kóp taraǵan halyqaralyq til bolyp tabylady. Al eger bir tilde sóıleýshilerdiń sany boıynsha anyqtasaq, aǵylshyn tili ekinshi orynda turady. AQSH Lıngvısıka ınstıtýtynyń jýyrda júrgizgen zertteýleriniń nátıjesi boıynsha, sol bir tilde sóıleıtinderdiń sany jaǵynan eń kóp taraǵan til qytaı tili ekeni kórinedi. Bul tilde 844 mln. adam sóıleıdi eken. Aǵylshyn tilinde – 434 mln., hındı tilinde – 338 mln., ıspan tilinde – 331 mln. Adam sóıleıdi.
Altynbek: Nuryldaev Sherhannyń oryndaýynda « Kók týdyń jelbiregeni» ánin qabyl alyńyzdar.
Gúlmaıra: Danalardan qalǵan sóz tyńdańyzdar.
Bekmurat:
Tárbıe basy – til. M. Qashqarı
Óz ana tilińdi qadir tutpaı turyp, el - jurtyńdy súıe almaısyń. K. Paýstovskıı

Halyqtyń tiline qıanat jasaý – onyń júregin jaralaý. G. Laýbe
Ana tilin shekarany qorǵaǵandaı qorǵaý kerek.
Ómirzaq: P. Vázemskıı
Bilimdiliktiń eń basty faktory týǵan tilinde sóıleý men ony syılaýdan bastalady.
Bekmurat: G. Gegel
Til júrektiń aıtqanyna kónse, jalǵan shyqpaıdy. Aqyldyń tilin alsa, júrek umyt qalady. G. Laýbe
Týǵan tiline jany ashymaǵan adam – jándik. K. Paýstovskıı
Til – ulttyń jan dúnıesi. L. Tolstoı
Qandaı da bolsyn halyqtyń ádet - ǵurpyn úırengiń kelse, aldymen onyń tilin úıren. Pıfagor
Eger erteń týǵan tilim joǵalar bolsa, men búgin ólýge daıarmyn. R. Ǵamzatov
Til joq jerde - ult joq. Sh. Aıtmatov
Altynbek: Ahmet Nýrıddınniń oryndaýynda – Qurmanǵazy Saǵyrbaıdyn kúıi
Gúlmaıra: Til týraly maqal - mátelder
Toqtar:
Til tas jarady,
Tas jarmasa,
Bas jarady.
Baska pále tilden
Bas kespek bolsa da,
Til kespek joq.
Eń tátti de – til,
Eń ashty da – til,
Eń jumsak ta – til,
Eń katty da – til.
Baıarhan:
1. 1. Kimde - kim halqynan almasa tálim,
Ony úırete almas eshbir muǵalim.
J. Balasaǵun.
***********
2. Basqalardy úırete júrip biz ózimiz úırenemiz.
Seneka.
***********
3. Eshteńe týraly suramaıtyn adam eshteńe úırenbeıdi.
T. Fýller.
***********
4. Ózińdi qarapaıym jyly lebizińmen syılata bilmeseń, qur qataldyqtan túk te shyqpaıdy.
A. P. Chehov.
************
5. «Men esh ýaqytta óz oqýshylaryma esh nárse úıretpeımin tek qana olardyń oqýy úshin jaǵdaı jaratamyn»
Albert Eınshteın
****************
6."Halyqtyń kemeline kelip órkendep ósýi úshin eń aldymen azattyq pen bilim qajet".
Shoqan Ýálıhanov.
***************
7. Adamdy tárbıeleý – demek onyń erteńgi qýanyshqa ıe bolatyn keleshek jolyn tárbıeleý.
A. S. Makarenko
Saparbek:
Ana tili halyq bolyp jasalǵannan beri jan dúnıesiniń aınasy, ósip - ónip, túrlene beretin, máńgi qulamaıtyn báıteregi.
Júsipbek Aımaýytuly
***********
Al ekinshi baqytym – tilim meniń
Tas júrekti tilimmen tilimdedim.
Keı - keıde dúnıeden túńilsem de,
Qasıetti tilimnen túńilmedim…
Muqaǵalı Maqataev
****************
Nursultan:
Ana tilinen aıyrylǵan adam óz halqy jasaǵan mádenı muranyń bárinen quralaqan qalady.
Ǵabıt Músirepov
***************
Bul dáýirde óz tilin, ádebıetin bilmegen, qadirlemegen adam tolyq mándi ıntellıgent emes deýge de bolady. Sebebi, ol qandaılyq mamandyq bilimi bolsa da, rýhanı oı tárbıesinde syńar jaq azamat bolady.
Muhtar Áýezov
****************
Ana tili – júrektiń tereń syrlaryn, basynan keshken dáýirlerin, qysqasy, jannyń barlyq tolqyndaryn urpaqtan-urpaqqa jetkizip saqtap otyratyn qazyna…
Júsipbek Aımaýytov
****************
Ana tilin umytqan adam óz halqynyń ótkeninen de, bolashaǵynan da qol úzedi.
Ǵabıt Músirepov
*************
Qazaq mektebindegi bala keleshekte qaı mamandyqqa baram dese de, eń aldymen óziniń ana tilin, ádebıetin súıýi shart. Sol súıýdi orta mektep tabaldyryǵyn attaǵan soń da, mamandyq, bilim beretin joǵary mektepke aýysqanda da asyl qasıetindeı saqtaýy kerek.
Muhtar Áýezov
*************
Momyshjan:
Tilińdi joǵaltý, sý qarańǵy kózsiz qalǵanyńnan da ótken qasiret.
Jalaý Myńbaev
************
«Til – ár halyqtyń keshegi júrip ótken jolyn, búginge jalǵasqan ǵumyrynyń erteńge aparar múddesin beıneleýshi, ıaǵnı bar tarıhynyń kýágeri, derekti kózi»
S. Amanjolov
************
“Ulttyń tili — sol ulttyń jany, jan - dúnıesi. Ol júrekti soqtyrtyp turǵan
qan tamyry sıaqty. Egerde qan tamyry jabylyp qalsa, júrek te soǵýyn toqtatpaı ma?”
Muhtar Áýezov
Bekmurat:
Álem ádebıetindegi áıgili júz kitapty emin - erkin bar boıaýymen tógiltip túsiretin til – qýatty til, qazaq tili – sondaı til.
Nursultan Ábishuly Nazarbaev
***********
Adamnyń adamshylyǵy – aqyl, ǵylym, jaqsy ata, jaqsy ana, jaqsy qurby, jaqsy ustazdan bolady. Adam balasy adam balasynan aqyl, ǵylym, ar, minez degen nárselermen ozady.
*************
Til júrektiń aıtqanyna kónse, jalǵan shyqpaıdy.
************
Aqylmen oılap bilgen sóz,
Boıyna juqpas, syrǵanar.
Yntaly júrek sezgen sóz,
Bar tamyrdy qýalar.
Abaı
*************
Sherhan:
Bilip aıtqan sózge qun jetpeıdi,
Taýyp aıtqan sózge shyn jetpeıdi.
Óziń bilmeseń, bilgenderden úıren,
Úırengennen eshteńeń ketpeıdi.
Tóle bı
***********
El bastaý qıyn emes,
Qonatyn jerden kól tabylady.
Qol bastaý qıyn emes,
Shabatyn jerden el tabylady.
Sharshy topta sóz bastaýdan qıyndy kórgem joq.
Buqar jyra
************
Ana tili – halyq bolyp jasalǵannan beri jan dúnıesiniń aınasy, ósip - ónip, túrlene beretin, máńgi qulamaıtyn báıteregi.

Shyńǵyshan:
“ Adamdy jón biletin dana dep bil,
Isterin jalqaý jannyń shala dep bil.
Qur jasy elýlerge kelse - daǵy,
Bilimsiz sondaı jandy bala dep bil”-
*************
Til – jurttyń jany. Tilinen aıyrylǵan jurt – joıylǵan jurt.
Halel Dosmuhammeduly
***************
Nurkeldi:
Kórinedi tilden túısik, bilim de,
Bile bilsek jarylqaýshy – tilinde.
***************
Bilimsizder tiline berik bolsyn,
Bilimdiniń tiline erik bolsyn.
*******************
Adamǵa eki nárse tirek tegi:
Biri — til, biri — diliń júrektegi.
**************
Til – elshiniń qylyshy, til qylyshtan da ótkir.
Úmit:
Eldiktiń ózegi – bilik, kilti – til, qadir - qasıeti – kisilik.
Júsip Balasaǵun
**************
Igi istiń basy – til, tárbıe basy – til.
Mahmud Qashqarı
**************
Ádep basy — til.
*************
Meıram:
Qazaqtyń tili sonshalyqty mol. Lákın qazaqtyń tilimenen qandaı kitap bolsa da jazýǵa bolady. Qazaq tili munshalyqty jatyq ám anyq bolar edi, eger de bizdiń qazaqtar ańǵaryp, bóten til aralastyrmastan ilgeri bastyryp sóılese.
Ybyraı Altynsarın
*************
Meıirjan:
Ulttyń saqtalýyna da, joǵalýyna da sebep bolatyn nárseniń eń qýattysy – til. Sózi joǵalǵan jurttyń ózi de joǵalady, óz ultyna basqa jurtty qosamyn degender áýeli sol jurttyń tilin azdyrýǵa tyrysady.
Ahmet Baıtursynuly
*************
Tildiń mindeti — aqyldyń ańdaýyn ańdaǵanynsha, qıaldyń meńzeýin meńzegeninshe, kóńildiń túıin túıgeninshe aıtýǵa jaraý.
“Oryssha oqyǵandar orys sóziniń júıesine daǵdylanyp úırengen, noǵaısha oqyǵandar noǵaı sóziniń júıesine daǵdylanyp úırengen. Qazaq sózderin alyp, orys ıa noǵaı júıesimen tizse, árıne, ol naǵyz qazaqsha bolyp shyqpaıdy. Sondaı kemshilik bolmas úshin ár jurt balasyn áýelinde óz tilinde oqyp, óz tilinde jazý - syzý úıretip, óz tiliniń júıesin bildirip, jolyn tanytyp, balalar ábden daǵdylanǵandyǵyn keıin basqasha oqyta bastaıdy. Biz de tilimiz buzylmaı saqtalýyn tilesek, ózgelershe áýeli ana tilimizben oqytyp, sonan soń basqasha oqytýǵa tıispiz”
Ahmet Baıtursynuly
*****************
Meıirjan:
Til – jurttyń jany. Tilinen aıyrylǵan jurt – joıylǵan jurt.
**************
“Bizdiń tájirıbemizde qazaq tili — baı til. Tek sózderi ǵylym jolyna salynyp rettelmegen til. Qazaq tili ǵylym jolyna salynyp rettelse, eshbir jurttyń tilinen kem bolatyn emes, buǵan ılanýymyz kerek”.
**************
Ana tilin bilip turyp, bótenshe jaqsy sóıleseń, bul – súıinish. Ana tilin bilmeı turyp, oryssha jaqsy sóıleseń, bul – kúıinish.
Halel Dosmuhammeduly
***************
Altynbek:
Súıemin týǵan tildi — anam tilin,
Besikte jatqanymda - aq bergen bilim!
Shyr etip jerge túsken mınýtymnan
Qulaǵyma sińirgen tanys únin.
Sultanmahmut Toraıǵyrov
***************
Ana tili qaınaǵan qannyń, qınalǵan jannyń, tolǵantqan kóńildiń, lúpildegen júrektiń syǵyndysy, onda dám de, mán de bolý kerek.
Sultanmahmut Toraıǵyrov
“Qazaq tili baı, taza irgeli jurt tili dep bárimiz de aıtamyz… Biraq qur baı, taza deýmen tilimiz ózdiginen saqtalyp, ádebıetimiz órbip kete ala ma? Qaı jurttyń tili bolsa da túý basynda bizdiki sekildi taza da, baı bolǵan. Biraq olar kórshi jurttardyń sózi qosyla - qosyla, júre buzylǵan. Bizdiń qazaq tili buryn ylǵalsyz taza bolsa da, bul kezde basqa jurttarmen aralasa bastadyq, basqa jurttardyń oqýyn oqydyq… Bir jaǵy Buhar, bir jaǵy Mekke, Medıne, Stambuldardyń da oqyp qaıtqandarymyz bar. Solardyń bári elge noǵaıshylap, arabshylap, sartshylap qaıtyp júr. Bulardyń sóılegen sózinde, jazǵan hatynda shet jurttardyń tili ańqyp tur… Qazaq tilin saqtaımyz, balalarymyzdy qazaqsha bolsyn degende bulardyń báriniń negizi “Til quraly” ekenin umytpasqa kerek”.
Mirjaqyp Dýlatov
*************
“Qazaq tilinen asyl, qazaq tilinen baı til joq. Sol ata - babanyń tili bolǵan qazaq tilin osy kúngi qazaqtyń jalǵyzy bilmeıdi. Eger qazaq tilin bilse, din de osynda, ǵylym - bilim de osynda. Solaı bolǵany úshin burynǵy ótken ata - babalarymyz bári jaqsy bolyp, áýlıe bolyp ótti”, “Dúnıedegi eń asyl til — arab tili, odan keıin túrik tili, túrik tiliniń ishindegi gaýhary — qazaq tili”.
Máshhúr Júsip Kópeıuly
*************
Gúlmaıra:
“Til — adam janynyń tilmáshi. Tilsiz ult, tilinen aıyrylǵan ult bolyp jasaı almaq emes, ondaı ult qurymaq. Ultynyń ult bolýy úshin birinshi shart — tili bolýy. Ulttyń tili kemı bastaýy ulttyń qurı bastaǵanyn kórsetedi. Ultqa tilinen qymbat nárse bolmasqa tıisti. Bir ulttyń tilinde sol ulttyń jeri, tarıhy, turmys, minezi aınadaı ashyq kórinip turady. Qazaq tilinde qazaqtyń sary saıran dalasy birese jelsiz túndeı tymyq, birese quıyndaı ekpindi tarıhy, sary dalada údere kóshken turmysy, asyqpaıtyn, saspaıtyn sabyrly minezi — bári kórinip tur. Qazaqtyń sary dalasy keń. Tili de baı. Osy kúngi túrik tilderiniń ishinde qazaq tilinen baı, oralymdy, tereń til joq. Túrik tilimen sóıleımiz degen túrik balalary kúnderde bir kún aınalyp qazaq tiline kelmekshi, qazaq tilin qoldanbaqshy. Kúnderde bir kún túrik balalarynyń tili birikse, ol birikken tildiń negizi qazaq tili bolsa, sóz joq, túrik tiliniń keleshek tarıhynda qazaq ulty qadirli oryn almaqshy. Keleshektiń osylaı bolýyna bizdiń ımanymyz berik”.
************

“Ana tili — halyq bolyp jasalǵannan beri jan dúnıesiniń aınasy, ósip - ónip, túrlene beretin máńgi qulamaıtyn báıteregi”.
Júsipbek Aımaýytov
************
Altynbek: Kıikov Saparbektiń oryndaýyda «Jasa Qazaqstan» ánin qabyl alyńyzdar.
Gúlmaıra: Til týraly aqyn, jazýshylardyń óleńderi
Baǵdat:
Ana tilim, dana tilim baqytym
Qazaq tilin bilý meniń paryzym.
Tilim meniń umytylmas tirligim,
Kim biledi tilimizdiń taǵdyryn.

Alańdatty til taǵdyry búginde.
Sen bolmasań bolar erteń kúnim ne?
Qazaq tilin súıemin men janymmen.
Qazaq bolyp qalý úshin túbinde.

Qazaq tilim bas ıemin men saǵan
Tilge degen bolý kerek keń talǵam.
Memlekettik tilimizdi syılasaq,
Qazaq tili bizder úshin jaralǵan.
Tilimizdiń tarıhy bar qol jetpes,
Aıtsań onyń tarıhyna sóz jetpes
Meıram:
Ana tilim - tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar sóz oıdaǵy,
Tilim ósse, men de birge ósemin,
Tilim óshse, men de birge óshemin.

Ana tilin bilmegen - aqyly joq jelikbas,
Ana tilin súımegen - halqyn súıip jarytpas.

Aıan:
Týǵan tilim - babam tilim - óz tilim,
Týǵan tilim - anam tilim - óz tilim,
Týǵan tilim - dalam tilim - óz tilim,
Týǵan tilim - adam tilim - óz tilim.
Týǵan tilde syry tereń janym bar,
Týǵan tilde ánim menen sánim bar.
Týǵan tilim til bolýdan qalsa eger,
Júregimdi sýyryp - aq alyńdar!

Momyshjan:
Qulaqtan kirip boıdy alar,
Jaqsy án men tátti kúı.
Kóńilge túrli oı salar,
Ándi súıseń, menshe súı.

Asyl sózdi izdeseń,
Abaıdy oqy, erinbe.
Adamdyqty kózdeseń,
Jattap toqy kóńilge.
Toqtar:
Memlekettik til – meniń tilim! Til – qaı ultta, qaı elde bolsada qasterli, qudiretti. Ol árbir adamǵa ana sútimen birge enip, qalyptasady. Til baılyǵy - árbir eldiń ulttyq maqtanyshy. Ol atadan balaǵa mıras bolyp qalyp otyratyn baǵa jetpes mura. Demek, ár adam ana tilin kóziniń qarashyǵyndaı qorǵaýǵa, onyń orynsyz shubarlanýynyń qandaıyna bolsa da qarsy turýy tıis.
Týǵan tilim.
Týǵan tilim qazynam, altyn kenim,
Jańa alypqa ózińdi alyp keldim.
Qosh keldiń týǵan ólke, besigińe,
Qasıetti babamnyń tili meniń.

Dushpandardyń talaıyn qyzyl tilmen,
Qylyshtaı súıekterden tilimdediń.
Ótse de talaı ǵasyr, qıly zaman,
Qasıetti tilim meniń búlinbediń.
Altynbek: Ilás Baǵdattyń oryndaýynda «Qazaqta el qaıda» áni
Qorytyndy:
Muǵalim: Al endi stýdetter búgingi ashyq tárbıe saǵatymyzdan ne uǵynyp, ne jattadyq, ne úırendik? Qane, maqal - mátelderdi qurastyryp kóreıik:
Maqal - mátelder:
1. Til tas jarady, tas jarmasa... (bas jarady).
2. Dálelsiz sóz... (jelmen teń).
3. Ine kózinen synady,... (sheshen sózinen synady).
4. Pil kótermegendi,... (til kóteredi).
5. Sóz tapqanǵa... (qolqa joq).
6. Jeti jurttyń tilin bil, (Jeti túrli ilim bil).
7. Sheberdiń qoly ortaq,... (sheshenniń qoly ortaq).
8. Qaharly sóz... (qamal buzar).
9. Bas kespek bolsa da,... (tilkespek joq).
10. Aıtylǵan sóz, atylǵan... (oqpen teń).

1. Bal tamǵan tilden... (ý tamǵan).
2. Taýdy, tasty jel buzar,... (adamzatty sóz buzar).
3. Jaqsy sóz... (jarym yrys).
4. Jaqsy baıqap sóıler,... (jaman shaıqap sóıler).
5. Til qylyshtan... (ótkir).
6. Ana súti boı ósiredi, ana tili... (oı ósiredi).
7. Jylannyń ýy tisinde, adamnyń ýy... (tilindi).
8. Kóre - kóre kósem bolarsyń, sóıleı - sóıleı... (sheshen bolarsyń).
9. Tilden artyq... (qazyna joq).
10. Súńgi jarasy biter,... (til jarasy bitpes).
Muǵalim:
Qalyń elim qazaǵyńa qorǵan bol!
Jetkinshegim jaıqala ósip orman bol,
Shet tili men kompúterdi meńgerip,
Elge tirek, naǵyz ulttyq tulǵa bol!
Hor: «Atameken»

Osymen bizdiń til merekesine arnalǵan ashyq tárbıe saǵatymyz aıaqtaldy.
Kóńil qoıyp tyńdaǵandaryńyzǵa rahmet!