«Ana tilim – ardaǵym" Býyn. Tasymal
Taqyryby: «Ana tilim – ardaǵym" Býyn. Tasymal
Sabaqtyń maqsaty:
1) Bilimdilik: Stýdentterge ana tiliniń qasıeti týraly, býyn jáne tasymal, olardyń erekshelikteri týraly túsinik berý.
2) Damytýshylyq: Ózindik jumys júrgizýge, oıyn júıeli, dáleldi, josparly jetkizýge daǵdylandyrý, sóıleý tilin jetildirý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý;
3) Tárbıelik: Stýdentterdiń boıynda otansúıgishtik jáne eljandylyq qasıetterdi qalyptastyrý, memlekettik tildi qasterleı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaq
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisteri: túsindirmeli, oı qozǵaý, suraq - jaýap, klaster ádisi
Sabaqtyń kórneki qural - jabdyqtary: ınteraktıvti taqta, slaıd, kitap kórmesi
Pánaralyq baılanys: ádebıet, orys tili.
Sabaqtyń epıgrafy:
«Tilden artyq qazyna joq,
Tilden artyq qasıet joq» (N. Nazarbaev)
Sabaqtyń jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
1. Stýdenttermen amandasý
2. Kezekshimen suhbat.
3. Topty «Amanat» jáne «Murager» toptaryna bólý.
İİ. Ótken taqyrypty suraý:
Úı tapsyrmasyn suraý.
1 - topqa tapsyrma:
QR til týraly Zańy týraly aıtyp berý.
2 - topqa tapsyrma:
Ánurannyń avtorlaryn atańyz.
1 - topqa tapsyrma:
QR memlekettik eltańba týraly qysqasha málimet berý.
2 - topqa tapsyrma:
QR memlekettik týy týraly qysqasha málimet berý.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý:
1 - kezeń. «Ana tilim - ardaǵym» oıtolǵaý. Stýdentter ózderi jazǵan oıtolǵaýlaryn oqıdy.
2 - kezeń. «Ana tili» beınejazbasy.
3 - kezeń. «Jańa sabaqty túsindirý. («Ana tilim» áni oınalady)
Ana tilim - ardaǵym
«Til degenimiz qaı halyqtyń bolmasyn keshegi, búgingi taǵdyry emes, erteńgi taǵdyry»- deıdi Baýyrjan Momyshuly.
Adam sıaqty ulttyń da jany bar. Onyń tili men jany tabıǵı tyǵyz baılanysty. Tilinen aıyrylǵan halyq mindetti túrde ulttyq qasıetinen aıyrylady jáne joǵalady. Birinshiden, ol – qatynas quraly. Ár halyq ókilderi bir - biriniń oıyn eń aldymen, ana tili arqyly túsinedi, bir – birimen ana tilinde sóıleıdi. Ekinshiden, ár adam ana tilinde oqyp bilim alady, tárbıelenedi, óner úırenedi, halyqtyń tarıhy men ádet - ǵurpymen tanysyp, turmys - tirshiligin tanyp biledi.
Adam balasy dúnıege kelip, esi kire bastaǵannan – aq adamdyq qasıetterdi qalyptastyratyn ádeptilikti, izgilik pen izettilikke toly halyqtyń nurly, asyl sózderin, tildiń jan terbeter áser - kúıin ana tilinde uǵyp úırenedi.
«Ana tilim meniń, Sen maǵan rızasyń ba bilmeımin, biraq meniń tilegim sensiń, seni maqtan etemin» - dep jyrlaıdy aqyn Rasýl Ǵamzatov.
«Ýa, týǵan til... ata - anamnyń tili. Eń áýeli osy tilmen sheshem besikti terbegen, uzaq túnge ájem meniń hıkaıalar sóılegen. Ýa, týǵan til, ár ýaqytta kómegińmen bir seniń, Sábı kúnnen seziletin shattyǵym meniń»- dep tebirenedi Ǵabdolla Toqaı.
4 - kezeń. «Mátinmen jumys». Mátindi oqyp, túsinikterin aıtý. Suraqtar daıyndaý.
5 - kezeń. Jańa sózdermen jumys. Jańa sózderdi býynǵa bólý, túrin anyqtaý.
Ana tili – rodnoı ıazyk
Taǵdyr - sýdba
Ult - nasıa
Qatynas quraly - sredstvo obshenıa
Adamdyq qasıetter - chelovecheskıe kachestva
Ýaqyt - vremá
6 - kezeń. Býyn, tasymal týraly túsinik berý.
Býyn
Sózdegi daýysty men daýyssyz dybystardyń daýys tolqynymen bólshektenip aıtylatyn tobyn býyn deımiz. Sóz ishinde qansha daýysty dybys bolsa, sonsha býyn bolady.
Qazaq tilinde býynnyń úsh túri bar:
• Ashyq býyn - Daýyssyzdan bastalyp, daýysty dybysqa bitedi nemese tek daýysty dybystan turady. M. a - ta
• Tuıyq býyn - Daýysty dybystan bastalyp, daýyssyz dybysqa bitedi. Kóbinese birinshi býynda kezdesedi. M. et, ul - an
• Biteý býyn - Ortasyndaǵy daýystyny eki jaǵynan daýyssyz dybys qorshaǵan býyn. M. jer, qas - qyr.
Tasymal
Jazý barysynda bir jolǵa syımaǵan sóz býyn jigi arqyly ekinshi jolǵa tasymaldanady.
Tómendegi sóz túrleri tasymaldanbaıdy:
1. Bir býyndy sózderdi tasymaldaýǵa bolmaıdy: nan, kól, or, el, kúrt, jurt, t. b.
2. Jalǵyz áripti birinshi jolǵa qaldyrýǵa nemese ekinshi jolǵa shyǵarýǵa bolmaıdy.: ana, ata, uly, eki, uıa, úıý, tyıý, qıa, t. b.
3. Qysqartylyp jazylǵan adam esimin teginen bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: A. Qunanbaev, M. Áýezov, S. Toraıǵyrov, G. Dýlatova, t. b.
4. Qysqartylyp jazylǵan ólshem ataýlaryn aldyndaǵy sannan bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: 11 - synyp, HHİ ǵasyr, 2012 jyl, 22 naýryz,
70 km, 52 kg, 120 g, t. b.
5. Bas áripteri, bas árip pen sózdiń basqy býynynan qysqarǵan sózder tasymaldanbaıdy: QR, BUU, QazUÝ, QBTÝ, t. b.
7 - kezeń. «Kim jyldam?» saıysy. Býynǵa bólip, býyn túrlerin anyqtaý qajet.
1 - topqa:
tabys, órik, oımaq, japyraq, ánuran, tabaq, úı;
2 - topqa:
ata, qamal, júırik, ot, belbeý, durys, amanat;
8 – kezeń. «Tapqyrlyq» dep atalady. Berilgen maqaldaǵy jasyryn sózdi taýyp, maqaldy jalǵastyrý.
1. Til tas jarady, tas jarmasa... (bas jarady).
2. Bal tamǵan tilden... (ý tamǵan).
3. Taýdy, tasty jel buzar, adamzatty... (sóz buzar)
4. Jaqsy sóz -... (jarym yrys)
5. Sóz tapqanǵa... (qolqa joq)
6. Sheberdiń qoly ortaq, sheshenniń... (tili ortaq)
7. Jaqsy baıqap sóıler, jaman... (shaıqap sóıler)
8. Bas kespek bolsa da,... (til kespek joq)
9. Dálelsiz sóz... (jelmen teń)
10. Til qylyshtan... (ótkir).
11. Pil kótermegendi,... (til kóteredi).
12. Tilden artyq... (qazyna joq).
13. Ana súti boı ósiredi, Ana tili... (oı ósiredi).
14. Jylannyń ýy tisinde, Adamnyń ýy... (tilinde).
15. Eń ashshy da til, eń... (tátti de til).
16. Óner aldy -... (qyzyl til).
17. Aıtylǵan sóz -... (atylǵan oq).
18. Jyly - jyly sóıleseń, jylan da... (ininen shyǵady).
19. Basqa pále -... (tilden).
20. Bilim kilti -... (til).
9 - kezeń.
Poezıalyq úzilis. Stýdentter óleń oqıdy.
10 - kezeń. «Men jazbaımyn óleńdi ermek úshin...» saıysy. Eki topqa sózder taratylady, sol sózdermen óleń qurastyrý kerek.
1 - Topqa
Ana tilim
Dana
Qudiretti
Maqtanysh
2 - Topqa
Til
Qazyna
Bilim
Syılaý
11 - kezeń. «Bul kimniń sózi?» oıyny.
12 - kezeń. «Ana tilim - ardaǵym» taqyrybyna daıyndalǵan beınejazbalar men slaıdtardy tamashalaý. Sabaqty pysyqtaý. Klaster ádisi boıynsha taqyrypty qorytyndylaý.
Úıge tapsyrma: «Ana tilim - ardaǵym» shyǵarma jazý.
Baǵalaý kezeńi
Qorytyndy:
Oqytýshy: Ana tilimiz qazir de úlken óriske jol tartty. Degenmen «Ana tili – qazaq tili» degen sózdi qaǵazǵa emes, kókiregimizge jazatyn kez jetti. Olaı bolsa, bizdiń maqsatymyz – ana tilimizdi qadirleý, memlekettik til mártebesin kóterý.
Qymbatty shákirtter! Ózińniń baılyǵy, sulýlyǵy jáne ıkemdiligi jaǵynan dúnıe júzindegi ozyq tildermen teńdese alatyn ana tiliń bar ekenin umytpa! Ana tilińniń kósegesin kógertý, mártebesin ósirý, baıandy etý endigi jerde ózderińe baılanysty. Oqý – bilim, eńbek jolynda ana tilińniń qamqorshysy bola bil!
Sabaqtyń maqsaty:
1) Bilimdilik: Stýdentterge ana tiliniń qasıeti týraly, býyn jáne tasymal, olardyń erekshelikteri týraly túsinik berý.
2) Damytýshylyq: Ózindik jumys júrgizýge, oıyn júıeli, dáleldi, josparly jetkizýge daǵdylandyrý, sóıleý tilin jetildirý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý;
3) Tárbıelik: Stýdentterdiń boıynda otansúıgishtik jáne eljandylyq qasıetterdi qalyptastyrý, memlekettik tildi qasterleı bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaq
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń ádisteri: túsindirmeli, oı qozǵaý, suraq - jaýap, klaster ádisi
Sabaqtyń kórneki qural - jabdyqtary: ınteraktıvti taqta, slaıd, kitap kórmesi
Pánaralyq baılanys: ádebıet, orys tili.
Sabaqtyń epıgrafy:
«Tilden artyq qazyna joq,
Tilden artyq qasıet joq» (N. Nazarbaev)
Sabaqtyń jospary:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
1. Stýdenttermen amandasý
2. Kezekshimen suhbat.
3. Topty «Amanat» jáne «Murager» toptaryna bólý.
İİ. Ótken taqyrypty suraý:
Úı tapsyrmasyn suraý.
1 - topqa tapsyrma:
QR til týraly Zańy týraly aıtyp berý.
2 - topqa tapsyrma:
Ánurannyń avtorlaryn atańyz.
1 - topqa tapsyrma:
QR memlekettik eltańba týraly qysqasha málimet berý.
2 - topqa tapsyrma:
QR memlekettik týy týraly qysqasha málimet berý.
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý:
1 - kezeń. «Ana tilim - ardaǵym» oıtolǵaý. Stýdentter ózderi jazǵan oıtolǵaýlaryn oqıdy.
2 - kezeń. «Ana tili» beınejazbasy.
3 - kezeń. «Jańa sabaqty túsindirý. («Ana tilim» áni oınalady)
Ana tilim - ardaǵym
«Til degenimiz qaı halyqtyń bolmasyn keshegi, búgingi taǵdyry emes, erteńgi taǵdyry»- deıdi Baýyrjan Momyshuly.
Adam sıaqty ulttyń da jany bar. Onyń tili men jany tabıǵı tyǵyz baılanysty. Tilinen aıyrylǵan halyq mindetti túrde ulttyq qasıetinen aıyrylady jáne joǵalady. Birinshiden, ol – qatynas quraly. Ár halyq ókilderi bir - biriniń oıyn eń aldymen, ana tili arqyly túsinedi, bir – birimen ana tilinde sóıleıdi. Ekinshiden, ár adam ana tilinde oqyp bilim alady, tárbıelenedi, óner úırenedi, halyqtyń tarıhy men ádet - ǵurpymen tanysyp, turmys - tirshiligin tanyp biledi.
Adam balasy dúnıege kelip, esi kire bastaǵannan – aq adamdyq qasıetterdi qalyptastyratyn ádeptilikti, izgilik pen izettilikke toly halyqtyń nurly, asyl sózderin, tildiń jan terbeter áser - kúıin ana tilinde uǵyp úırenedi.
«Ana tilim meniń, Sen maǵan rızasyń ba bilmeımin, biraq meniń tilegim sensiń, seni maqtan etemin» - dep jyrlaıdy aqyn Rasýl Ǵamzatov.
«Ýa, týǵan til... ata - anamnyń tili. Eń áýeli osy tilmen sheshem besikti terbegen, uzaq túnge ájem meniń hıkaıalar sóılegen. Ýa, týǵan til, ár ýaqytta kómegińmen bir seniń, Sábı kúnnen seziletin shattyǵym meniń»- dep tebirenedi Ǵabdolla Toqaı.
4 - kezeń. «Mátinmen jumys». Mátindi oqyp, túsinikterin aıtý. Suraqtar daıyndaý.
5 - kezeń. Jańa sózdermen jumys. Jańa sózderdi býynǵa bólý, túrin anyqtaý.
Ana tili – rodnoı ıazyk
Taǵdyr - sýdba
Ult - nasıa
Qatynas quraly - sredstvo obshenıa
Adamdyq qasıetter - chelovecheskıe kachestva
Ýaqyt - vremá
6 - kezeń. Býyn, tasymal týraly túsinik berý.
Býyn
Sózdegi daýysty men daýyssyz dybystardyń daýys tolqynymen bólshektenip aıtylatyn tobyn býyn deımiz. Sóz ishinde qansha daýysty dybys bolsa, sonsha býyn bolady.
Qazaq tilinde býynnyń úsh túri bar:
• Ashyq býyn - Daýyssyzdan bastalyp, daýysty dybysqa bitedi nemese tek daýysty dybystan turady. M. a - ta
• Tuıyq býyn - Daýysty dybystan bastalyp, daýyssyz dybysqa bitedi. Kóbinese birinshi býynda kezdesedi. M. et, ul - an
• Biteý býyn - Ortasyndaǵy daýystyny eki jaǵynan daýyssyz dybys qorshaǵan býyn. M. jer, qas - qyr.
Tasymal
Jazý barysynda bir jolǵa syımaǵan sóz býyn jigi arqyly ekinshi jolǵa tasymaldanady.
Tómendegi sóz túrleri tasymaldanbaıdy:
1. Bir býyndy sózderdi tasymaldaýǵa bolmaıdy: nan, kól, or, el, kúrt, jurt, t. b.
2. Jalǵyz áripti birinshi jolǵa qaldyrýǵa nemese ekinshi jolǵa shyǵarýǵa bolmaıdy.: ana, ata, uly, eki, uıa, úıý, tyıý, qıa, t. b.
3. Qysqartylyp jazylǵan adam esimin teginen bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: A. Qunanbaev, M. Áýezov, S. Toraıǵyrov, G. Dýlatova, t. b.
4. Qysqartylyp jazylǵan ólshem ataýlaryn aldyndaǵy sannan bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy: 11 - synyp, HHİ ǵasyr, 2012 jyl, 22 naýryz,
70 km, 52 kg, 120 g, t. b.
5. Bas áripteri, bas árip pen sózdiń basqy býynynan qysqarǵan sózder tasymaldanbaıdy: QR, BUU, QazUÝ, QBTÝ, t. b.
7 - kezeń. «Kim jyldam?» saıysy. Býynǵa bólip, býyn túrlerin anyqtaý qajet.
1 - topqa:
tabys, órik, oımaq, japyraq, ánuran, tabaq, úı;
2 - topqa:
ata, qamal, júırik, ot, belbeý, durys, amanat;
8 – kezeń. «Tapqyrlyq» dep atalady. Berilgen maqaldaǵy jasyryn sózdi taýyp, maqaldy jalǵastyrý.
1. Til tas jarady, tas jarmasa... (bas jarady).
2. Bal tamǵan tilden... (ý tamǵan).
3. Taýdy, tasty jel buzar, adamzatty... (sóz buzar)
4. Jaqsy sóz -... (jarym yrys)
5. Sóz tapqanǵa... (qolqa joq)
6. Sheberdiń qoly ortaq, sheshenniń... (tili ortaq)
7. Jaqsy baıqap sóıler, jaman... (shaıqap sóıler)
8. Bas kespek bolsa da,... (til kespek joq)
9. Dálelsiz sóz... (jelmen teń)
10. Til qylyshtan... (ótkir).
11. Pil kótermegendi,... (til kóteredi).
12. Tilden artyq... (qazyna joq).
13. Ana súti boı ósiredi, Ana tili... (oı ósiredi).
14. Jylannyń ýy tisinde, Adamnyń ýy... (tilinde).
15. Eń ashshy da til, eń... (tátti de til).
16. Óner aldy -... (qyzyl til).
17. Aıtylǵan sóz -... (atylǵan oq).
18. Jyly - jyly sóıleseń, jylan da... (ininen shyǵady).
19. Basqa pále -... (tilden).
20. Bilim kilti -... (til).
9 - kezeń.
Poezıalyq úzilis. Stýdentter óleń oqıdy.
10 - kezeń. «Men jazbaımyn óleńdi ermek úshin...» saıysy. Eki topqa sózder taratylady, sol sózdermen óleń qurastyrý kerek.
1 - Topqa
Ana tilim
Dana
Qudiretti
Maqtanysh
2 - Topqa
Til
Qazyna
Bilim
Syılaý
11 - kezeń. «Bul kimniń sózi?» oıyny.
12 - kezeń. «Ana tilim - ardaǵym» taqyrybyna daıyndalǵan beınejazbalar men slaıdtardy tamashalaý. Sabaqty pysyqtaý. Klaster ádisi boıynsha taqyrypty qorytyndylaý.
Úıge tapsyrma: «Ana tilim - ardaǵym» shyǵarma jazý.
Baǵalaý kezeńi
Qorytyndy:
Oqytýshy: Ana tilimiz qazir de úlken óriske jol tartty. Degenmen «Ana tili – qazaq tili» degen sózdi qaǵazǵa emes, kókiregimizge jazatyn kez jetti. Olaı bolsa, bizdiń maqsatymyz – ana tilimizdi qadirleý, memlekettik til mártebesin kóterý.
Qymbatty shákirtter! Ózińniń baılyǵy, sulýlyǵy jáne ıkemdiligi jaǵynan dúnıe júzindegi ozyq tildermen teńdese alatyn ana tiliń bar ekenin umytpa! Ana tilińniń kósegesin kógertý, mártebesin ósirý, baıandy etý endigi jerde ózderińe baılanysty. Oqý – bilim, eńbek jolynda ana tilińniń qamqorshysy bola bil!
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Windows obektileri. Maýspen jumys. Esepter taqtasy
