InfoHub Logo

Qazaq tili tili sabaqtarynda stýdentterdiń iskerlikteri men daǵdylaryn damytý
Stýdentterdiń memlekettik tilde sóıleý kabiletterin jetildirý bilim mazmunynyń negizgi maqsaty bolyp tabylady. Qazaq tili arkyly stýdentter elimizdiń mádenıetin, salt - dástúrin meńgeredi, elimizdiń qazirgi ahýalymen, tynys - tirshiligimen tanysady. Qazaq tilinde stýdentter durys qarym - qatynas jasaı alý úshin, olar aýyzsha aıtylǵan sózdi tyńdap túsinýleri tıis. Tyńdap túsiný - sóıleýdiń serigi, sóıleý ekspresıvti formaǵa jatsa, tyńdaý ımpressıvti formaǵa jatady. Aýyzsha aıtylǵan sózdi qabyldaý men túsiný óte kúrdeli psıhıkalyq áreket. Tyńdap túsiný qysqa merzimdik jáne uzaq merzimdik eske, qabyldaýǵa, logıkaǵa, sanaǵa, ajyratý jáne tanym mehanızmderine, salystyrýǵa, jınaqtaýǵa baılanysty. Tyńdap túsiný barysynda stýdentterdiń sanasynda fonetıkalyq jene ıntonasıalyk estý kabiletin qalyptastyrý kerek, sebebi bul kúrdeli úrdis bolǵandyqtan jalpyǵa ortaq qıyndyqtardy jáne arnaıy qıyndyqtardy eskerý qajet. Olar:

• Sóıleýshi qoldanylǵan keıbir leksıkalyq jáne gramatıkalyk materıal stýdentke tanys emes bolýy múmkin, bul jaǵdaı stýdentke tyńdaǵan mátinniń mazmunyn túsinýdi qıyndatady. Bul qıyndyqty jeńýdiń joly – stýdentterdiń pasıvtik jáne potensıaldyq sózdik qoryn baıytý;
• Ár adamnyń dybystardy aıtý erekshelikteri men ıntonasıalyq erekshelikteri bolýy zandy qubylys. Stýdent oqytýshynyń sóıleý erekshelikterine daǵdylanyp alady da, basqa adam aıtqan sózdi týsinbeýi múmkin. Búl qıyndyqty jeńýdiń joly - sabaqta tehnıkalyq quraldardy jıi koldaný kerek

• Oqytýshy ádette sabaqta óte baıaý yrǵaqpen sóıleıdi, mundaǵy maqsat stýdentter onyń aıtqan sózin túsinsin degendik. Stýdentter osyndaı baıaý sózge daǵdylanady da, durys yrǵaqta sóılegen sózdi túsinbeıdi. Mine bul qıshdyqty sabaqta tek tehnıkalyq quraldy qoldaný arqyly jeńýge bolady;

• Oqytýshy sabaqta jańa sózdermen tanystyrǵanda, aıtqan sózin stýdentter túgel túsinsin dep birneshe ret qaıtalap aıtady. Stýdentter osy qaıtalaýǵa úırenedi. Shynaıy komýnıkasıada sóıleýshi aıtqanyn qaıtalamaıdy, sondyqtan oqytýshynyń maqsaty stýdentterdiń tyńdaǵan mátinniń mazmunyn bir ret tyńdaǵanda túsinýge úıretý. Al keı jaǵdaılarda stýdentter mátinniń mazmunyn bir ret tyńdaǵanda túsinbese, ony ekinshi per tyńdatýǵa bolady, biraqta bul joly oqytýshy tyńdaıtyn mátinge qosymsha bir tapsyrma berýine bolady. Mysaly, mátindi ekinshi ret tyńdańdar da, bul oqıǵanyń basty keıipkerine, oqıǵa ýaqytyna, oqıǵa ótken jerine jáne t. b. nazar aýdaryńdar degen sıaqty tapsyrmalar;

• Kelesi bir qıyndyq mynada: eger tyńdaýshy sóıleýshiniń bet - álpetin kórip, onyń sóıleý organdarynyń qımyl - kozǵalysyn baıqap otyrsa, onda ol ózi tyndap otyrǵan sózdi jeńil túsinedi, biraqta mundaı jaǵdaı únemi bola bermeýi múmkin (telefon arkyly sóılesý, radıodan habar tyńdaý t. s. s.). Joǵaryda aıtylǵan qıyndyktardy jeńýdiń alǵy sharty – oqytýshynyń sabaqta tehnıkalyq quraldardy keńinen paıdalanýy jáne tyńdaý qabiletterin damytýǵa arnalǵan jattyǵýlardy dúrys uıymdastyra alýy. Stýdentterdiń qazaq tili sabaqtarynda tyńdap túsiný qabiletterin damytýda tórt jattyǵýlar tobyn usynýǵa bolady.
Birinshi top jattyǵýlarynyń maqsaty - mátindi tyndaýdyń aldynda lıngvısıkalyq jáne ısıhologıalyq qıyndyqtardy aldyn ala joıý.

Ekinshi top jattyǵýdyn maqsaty - mátindi tyndaýǵa arnalǵan jattyǵýlar. Munda stýdentter mátindi tyńdap, onyń taqyrybyn, ıdeıasyn anyqtap, berilgen kesteni/syzbany jáne t. b. toltyrý, suraqtarǵa berilgen jaýaptardyń mátin mazmunyna sáıkes keletinin anyqtaıdy jáne t. b. Úshinshi top jattyǵýdyń maqsaty - mátin mazmunyn tolyq túsinip, stýdentterdiń boıynda tómendegideı iskerlikterdi damytý: ınterpretasıa, komentarı jáne taldaý jasaı alý. Mysaly, tyndaǵan mátinniń takyrybyn taldaý, mátin mazmunyn taldaý, oqıǵany baǵalaý, basty keıipkerdi sıpattaý, mátindi komýnıkasıa jaǵdaıymen ushtastyra bilý jáne t. b. Úshinshi top jattyǵýlaryp oryndaý barysynda stýdentterge tirek sózder, jospar, sýretter, syzbalar jáne t. b. úsynýǵa bolady. Tórtinshi top jattyǵýdyń maqsaty - stýdentterdi mátin mazmunynyń basty ıdeıasyna baılanysty oılaryn aıtqyzý, pikir - talas uıymdastyrý, «dóńgelek ústel» uıymdastyrý, sahnalaý, senarı jazý jáne t. b. Endi tyńdaýǵa arnalǵan mátinderge qoıylatyn talaptarǵa toqtala ketsek. Olar:
• tyńdaýǵa arnalǵan mátinniń mazmunynyń tárbıelik máni bolýǵa tıis jáne onyń mazmuny stýdentterdiń jas erekshelikterine sáıkes kelýi kerek;
• mátinniń berik logıkasy bolýy shart;
• mátinniń mazmunynda tyndaýshylar úshin qyzyqty jańa másele bolýy kerek;
• mátin shyńdyqqa negizdelgen, jasandy mátin emes bolýy tıis. Joǵaryda aıtylǵan oılardy qorytyndylaı kele, stýdentterdiń tyńdap túsiný iskerlikterin qalyptastyryp, damytý kajet. Egerde stýdentterdiń tyńdap túsiný iskerlikterin damytpasaq, stýdentterdi qazaq tilinde sóıleı alýǵa da úırete almaımyz.