InfoHub Logo

(Mektep shákirti úshin jazylǵan).

Halqymyzdyń boıynda jınaqtalǵan asyl muralarymyzdy eske alyp otyrsaq, olardyń bizge qymbat ári qasterli ekendigin uǵa túskendeı bolamyz. Sondaı qasıetti uǵymdar ol óz halqyńnyń tili, tarıhy, salt-dástúri taǵy basqalar bolmaq.

Meniń ana tilim – qazaq tili. Onyń ǵasyrdan ǵasyrlarǵa jasap kele jatqan baı murasy bar ekendigi bizge belgili. Halqymyz – ejelden-aq til ónerine asa den qoıǵan halyq. Tipti ultymyzda asyl ana tilimizge arnalǵan maqal-mátel, túrli naqyl sózder de kóptep kezdesedi. Halqymyz, mysaly, «Óner aldy – qyzyl til» dep, til ónerin asa joǵary baǵalady. Sondyqtan da sol kezeńde til ónerin bıik meńgergen adamdardy sheshen dep qurmettegen edi. Tarıhymyzda mundaı bı-sheshen tulǵalarymyz az bolmaǵan.

Týǵan tilimizdiń tabıǵatyna kóz salyp otyrsańyz, onyń tereńdigine kózińiz jete túskendeı seziner edińiz. Kóptegen tilderdi salystyryp qaraı otyrǵanda, til zertteýshi ǵalymdarymyz qazaq tiliniń baı, taza saqtalǵan til ekendigin san márte jazǵan da bolatyn. Bir ǵana ana tilimizde jazylǵan shyǵarma – M.Áýezovtiń «Abaı joly» roman-epopeıasynyń tilin zerttegende de ǵalym-zertteýshiler osyndaı tujyrymǵa keledi.

Til ónerin asa joǵary baǵalaǵan halyqtyń aýyz ádebıetine qarap otyrsańyz,
odan keıingi urpaqqa jetken baı murasyn paıymdap, baıqar edińiz. Ertegi, batyrlar jyry, ańyz áńgimeler, jumbaqtar, jańyltpashtar sıaqty aýyz ádebıetiniń túrlerinde halqymyzdyń asyl murasy – til baılyǵynyń kemel kúsh-qýaty jatyr.

Til óneriniń eń bir aıshyqty kóriner salasy – ásirese aıtys salasy boldy. Aıtys aqynnan sýyryp salmalyqty qajet etetin óner bolǵandyqtan, mundaǵy til óneriniń baǵasy asa zor edi. Sol sıaqty ótken dáýirden som altyndaı sózi jetken jyraýlyq poezıa týraly da osyny aıtýǵa bolady. Jyraýlyq poezıa bizdiń tilimizdiń baı qýatyn keıingi urpaqqa jetkizdi.

XIX ǵasyrda paıda bola bastaǵan jazba ádebıetimiz de tilimizdiń órkendeýine áserin tıgizdi. Bul turǵyda bizge Shoqan, Ybyraı, Abaı esimderi jaqsy tanys.

Bizdiń tilimizdiń ǵylymı turǵyda kemel zerttele bastaýy XX ǵasyrdyń alǵashqy kezeńi edi. Biz munda ásirese Ahmet Baıtursynov esimin erekshe ataı alamyz. Ahmet atamyz ult janashyry tilshi-ǵalym boldy. Osymen birge ǵalym Qudaıbergen Jubanov esimi de erekshe iltıpatpen atalady.

Keńestik kezeńde qazaq tili keńse tili salasynda da qyzmet atqara bastady. Onymen birge ǵylym tili retinde de ǵalymdarymyzdyń eńbekteri jazyldy. Ýnıversıtetterge, mektepterge arnalǵan qazaq tilindegi oqýlyqtar jaryq kóre bastady. Sonymen birge til qazaq halqynyń rýhanı, mádenı ómirinde de eleýli qyzmet atqardy. Qazaq baspasóziniń damyǵan tusy da osy kezeń edi. Qazaq tilinde kóptegen gazet-jýrnaldar jaryq kórdi. Qazaq ádebıeti ilgeri damydy. Qazaq tilinde jazylǵan kóptegen poezıalyq, prozalyq, dramalyq shyǵarmalar oqyrmanǵa jol tartty. Shetel jazýshylarynyń aýdarmalary qazaq tilinde jaryq kórdi. Ashylǵan kitaphanalar qazaq tilindegi kitaptar men gazet-jýrnaldardyń taralýyna áser etti. Qazaq tilinde oqytatyn mektepter qyzmet etti. Ol mektepterde qazaq tili, qazaqtyń ádebıeti ǵylym, pán negizderi retinde oqytyla bastady. Qazaq tili pániniń muǵalimderi – kadrlar daıyndaldy. Qazaq tilinde teatrlar ashyldy. Onda qazaq dramatýrgteriniń shyǵarmalary kórermenge nasıhattaldy. Qazaq tilinde kınolar túsirile bastady. Sol kezeńde túsirilgen «Qyz Jibek», «Meniń atym Qoja», «Atamannyń aqyry», «Taqıaly perishte» sıaqty fılmder shyn mánindegi ult kınosynyń qandaı bolatyndyǵyn kórsetti. Biraq keńestik júıe kezeńińde qazaq tiliniń órisi tarylyp, qoǵamnan qaǵajý kórgen tustary da az bolǵan joq. Buǵan sol kezdegi keńestik  basqarý saıasaty da áser etti. Dese de týǵan tilimiz memlekettik til degen arnaıy mártebeni sol keńestik júıe qulamaı turyp-aq alǵan bolatyn. Shyn mánindegi uly qýanysh 1989 jyldyń 22 qyrkúıegine sáıkes keledi. Ult qundylyǵynyń taǵdyryna alańdaǵan ult janashyrlarynyń egilgen kúni. Sodan beri osy kún til merekesi retinde memleketimizde toılanady. Tek qazaq tiliniń merekesi ǵana emes, osy memlekette turatyn basqa da ult ókilderi tilderiniń merekesi, tatýlyq pen ortaq túsiniktiń merekesi retinde toılanady.

Táýelsizdik alǵannan keıin, bizdiń tilimizdiń órisi odan ári keńeıe tústi. Qazaq tiliniń memleket tili ekendigi Ata zańǵa aıshyqtap jazyldy. Qazaq tilindegi balabaqshalar men mektepterdiń sany artty, qazaq tilindegi gazet-jýrnaldar qatary kóbeıe tústi. Baspa oryndary ana tilimizdegi ár túrli taqyryptaǵy kitaptardyń kóptep shyǵarylýyna jol ashty. Aýdarma isiniń órisi keńeıdi. Sonymen birge búgingi tańdaǵy zamanaýı aqparattyq tehnologıalardyń qaryshtap damyǵan qarqynyna jedel ilese alý mindeti de aldymyzda turdy. Endi burynǵydaı emes, aqparatty jedel taratý múmkindigine qol jete bastady. Qazaq halqy úshin ǵalamtordy ıgerý qajettiligi artty. Endi osynaý aqparattyq maıdanda qazaq tili de jeńilis tappaý kerek edi. Osyǵan oraı, ǵalamtor betinde qazaqtildi saıttardyń sany arta tústi. Sóıtip, qazaq tili endigi sátte ınternet keńistigine de erkin ene bastaǵan til boldy.

---