InfoHub Logo

(Qazaqtyń Halyq jazýshysy Márıam HAKİMJANOVA 80 jasta)

Uly jaratylystyń árbir perzenti sekildi ár jazýshynyń da ózi ǵana kesher, tek ózine ǵana ólshengen qaıtalanbas taǵdyry bolady. Jalpy áıeldik taǵdyr júgin — joqtan ózgeden lázzat alyp, raqatqa batatyn selteńbaılar bolmasa — qabyrǵasy qaıysa turyp, júreginde qalǵan adamdyq meıirimin aınalasyna shashýdy paryz tutyp, abyroımen arqalap ótý — áıeldiń áıeli ǵana shydaıtyn erlikpen teń. Osynyń ústine, shyn talantqa ǵana enshiles sýretkerliktiń azapty tirligin, bireýlerdiń qolpashtaýymen tyrnaqtaı talantyn taýdaı dep uǵyndyrýdy maqsat tutyp, ataq pen dańqtyń sıqyr shálisine elden buryn oraný úshin emes, ata-baba murasy — asyl sózge, sóz qadirler elge perzenttik qyzmet etýdi paryz sanaǵan, sol paryzdy qaıtsem adal óteımin dep ynta, nıetimen tynymsyz talpynǵan názik ana-júrektiń mazasyzdaý kúnderi men tunderin eles-tetsek, bizdiń kóz aldymyzda halqymyzdyń kórnekti sóz zergeri, ádebıetimizdiń tarıhynda eshqandaı ataq-dańqpen ólshenbeıtin erekshe orny bar, bul kúnderi respýblıkamyz 80 jasqa tolýyn merekelep otyrǵan Márıam Hakimjanovanyń adamdyq, analyq, aqyndyq zor tulǵasy turar edi.

Qazaq dalasynyń shaǵyn aýyldarynyń biri «Mezgilde» budan 80 jyl buryn Hakimjan men Tólegen ananyń otaýynda dúnıege kelgen kishkene qyzdyń taǵdyryn da, talantyn da, ýaqyttyń jaıly ótkelderin keshken saıyn, jan, meıirim dúnıesi, pendelik baldyr-batpaqty jýytpaǵan kóńil móldirligi ony kishkene aýyldyń sheńberinen halyqtyq aýqymǵa kótererin, sóıtip ony el-jurt bolyp, qadir tutyp, týǵan kúnderin halyq, urpaq bolyp toılaryn ol kezde, árıne, eshkim boljaǵan emes. Deı turǵanmen,

«Taýdan aqqan tas bulaq
Tasysa quıar teńizge.
Qansha maldy bolsa da,
Baı qýanar egizge.
Jaqsydan jaman týsa da,
Jamannan jaqsy týsa da,
Tartpaı da qoımas negizge», —

dep Aqtanberdi atamyz aıtqandaı, Balqoja bıdiń tuqymy, búkil qazaq dalasyna oqý-bilim shamshyraǵyn jaqsam dep armandaǵan Ybyraı Altynsarınge nemere qaryndas bolyp keletin Márıamnyń jas basynan sóz óneriniń sıqyrly álemine tańyrqaýy, án men jyrdyń halyq meıirimindeı taza sáýlelerin júregine, janyna sińirip ósýi tekten-tek emes edi.

Talanttyǵa jol ashqan dáýirimiz bolmasa, dańqtyń shyńyna ózim ǵana órlesem, ózim ǵana tulǵa bolyp qalsam degen úlken ónerdiń, halyqtyq ónerdiń, tabıǵatyna qarama-qaıshy pendeliktiń syńarjaq maqsat-muratyna bıik, sońymda kimder keledi, jan-jaǵymda kimder júr dep adal kóńilmen alańdaǵan Beıimbetteı aǵalardyń meıirimdi alaqany bolmasa, Márıamnyń talanty da, ózine deıingi talaı ónerli dala qyzdaryndaı qumǵa sińgen tamshy bop iz-túzsiz keter me edi, qaıter edi.

Alǵash «Jeńeshem áni» jınaǵy shyqqanda, qol soǵyp qýanǵan tek ádebıet qyzmetkerleri ǵana emes, Naǵıma Aryqova, Alma Orazbaeva sekildi partıa-sovet qyzmetkerleriniń tereń túsinigi, ár jas talantqa degen qamqorlyǵy Hakimjanova tvorchestvosynyń órleýine, jańa belesterge talpynýyna erekshe áser etti.

Márıam aqynnyń tvorchestvosy — qazaq áıeli júrip ótken tarıhı shyndyq kezeńderdiń aınasy tárizdi. Ol sonaý dala qyzdary Sara, Maıra, Ulbıke, Sholpandar salǵan jyr soqpaǵyn ári jalǵastyryp, kerýen kóshindeı dańǵyl jolǵa aınaldyrdy. Ómir shyndyǵynyń ár qıly kezeńderin basynan keshirgen ol — áıel-ana retinde de, áıel-aqyn retinde de óner áleminiń aýmaly-tókpeli aýa raıynyń qara jańbyrynan da, qarly boranynan da, qońyr-jaı kúzinen de óz bolmysyna tán qýatpen, qaısar tulǵasymen qaıyspaı ótti.

Qazaq ádebıetindegi qyz-kelinshekter tvorchestvosynyń alǵashqy shamshyraǵy bolǵan Márıam keıingi sińlileriniń óleń degen ólkege umtylýyna jol ashty. Bul — bir.

Qazaq pozzıasynyń tarıhynda halqymyzdyń erlik rýhyn kórsetken Mánshúk Mámetova beınesin, ıaǵnı dáýir shyndyǵy tárbıelegen qazaq qyzynyń erjúrek beınesin poezıada tuńǵysh músindegen de Márıam Hakimjanova.

Márıam apaıdyń analyq úlken júregine, adamdyq meıirimine, ár nársege kúıip-janbaı, parasatpen, aqylmen qaraıtyn naǵyz dalanyń áıelderine ǵana tán adamdyq, analyq bolmysyna árqashan bas ıýge májbúr bolasyń.

Men apamyzdyń toıy jaqyndaǵan saıyn ol keshken ómir jolyn, tvorchestvosyn oı-sanamda qaıta bir jańǵyrtpaq bolyp, kóp izdendim. Ár jyldary jaryq kórgen pyshaq syrtyndaı, ári ketse, oraq syrtyndaı — búgin jastary 30 ben 40-tyń arasyndaǵy pysyqaı ádebıetshilerdiń kóbi shyǵaryp júrgen kirpish kitaptardyń shıregindeı kólemdegi Hakimjanovanyń kitaptaryn alyp otyryp, ár túrli oı tuńǵıyǵyna battym. Qazaq ádebıeti ótkergen ashshy-tushshy kezeńderdiń bárine kýá, týǵan ádebıetimizdegi aqyn-jazýshy qyz-kelinshekterdiń (tipti qyz-kelinshekter ǵana ma eken? — sonaý soǵystan keıin ádebıet aýylyn izdep astanaǵa lek-legimen kelgen Syrbaı, Ǵafý, Zıash sekildi talanttardyń kóbi, Márıam apanyń 8 adamnan turatyn bala-shaǵasymen birge kólemi 9 sharshy metr bólmesiniń jylýymen, keıde jutań, keıde mol aq dastarqanynyń aq dámimen, meıirim-shýaǵymen qanattanǵan joq pa edi?!) jol ashary, kósh bastaýshysy bola bilgen, jeke basynyń qamy úshin basshylardyń esigin qaǵýdy aqyly qysqaǵa tán qylyq dep uqqan, parasattylyqtan attaýǵa arlanyp, «meni nege umytasyńdar?» — deýdi analyq, sýretkerlik bolmysqa jat qylyq dep túsingen Márıamnyń ádebıettegi 60 jylǵa jýyq ǵumyrynda shyǵarmalarynyń tolyq jınaǵy (eń quryǵanda 2-3 tomdyǵy) birde-bir ret jaryq kórmegen eken. Ol kisiniń janynda ádebıettegi ómirimiz teńizdiń tamshysyndaı, ári bir-eki óleńimizden-aq arqamyzdan qaǵyp, basymyzdan sıpaǵan shalqar kóńildi aǵalardyń baǵasy men iltıpatyna bólene ketip jaman úırengen myna bizdiń ózimiz bir tom, eki tom tańdamaly shyǵaryp, solaı bolýǵa tıistideı júrgenimizde, Márıam Hakimjanovanyń osy jasqa deıingi aýyz toltyryp aıtar tvorchestvosynan jan-jaqty maǵlumat berer kólemdi bir de kitaby shyqpaýy ol kisiniń ómirindegi de, ádebıettegi de taǵdyrynyń jep-jeńil bolmaǵany ǵana emes, bizdiń — ádebıetshilerdiń ár túrli urpaqtarynyń — biliksizdigimizge de úkim keserdeı. Óleń, poemalaryn bylaı qoıǵanda, kóneniń kózindeı, shejire tarıhymyzdyń ózindeı Márıam apanyń prozalyq shyǵarmalary, estelikteri men maqalalary qansha!

Altaı men Atyraý, Saryarqa men Syrdarıa aralyǵyn alyp jatqan shalqar dalamyzdaı tutastyq pen birliktiń óshpes úlgisi turǵannyń ózinde, urpaqtardy sol keńdikke, sol márttikke, dalanyń jazylmaǵan zańdylyǵyndaı adaldyqqa baýlýǵa, qoldaǵy múmkindikti kórsete bilýge kelgende, shaban attaı shamasyzdyq tanytyp alamyz.

Bir kezde jarty qurtty jaryp jegen adamdardyń keıin «tanıtyn edim, tanysy edim» deýge qorqyp, burylyp ketýge májbúr bolǵan shaqtardy da Márıam apaı basynan keshirgen. Kenet tuńǵıyqqa túsip ketkendeı kúı keshken jyldarda Sábıttiń aq kóńili, Muhtardyń qaltqysyz senimi, Ábdildanyń aıtqyzbaı, aıtpaı ister qamqorlyǵy Márıamnyń óleń tabıǵatynan ómirlik qol úzbeýine múmkindik bergen tirek bolǵan edi. Búkil sanaly ómiri balalarynyń taǵdyr júgin jeńildetem dep jalǵyz ózi arqalaýmen — óleń óneriniń qamytyn sheshpeı arqalaýmen, ótip kele jatqan Márıamnyń óz bıiginde — óziniń tazalyq bıiginde júrýin saqtap qalǵan da sol — halqymyzdyń altyn qazyqtaı azamattarynyń adamdyq, eldik qasıetteri ekeni haq,

«Umytylmas, qaraǵym, tirliktegi
jaqsylyǵyń kórsetken seniń maǵan», —

degen joldardyń ózi-aq (Ábdilda Tájibaevqa arnalǵan óleń) kóp jaılardy ańǵartqandaı.

Halyq taǵdyrynyń buralań asýlaryna, burqanysty burylystaryna kýá bolyp, jaı ǵana kýá bolyp emes-aý, búkil kezeńdi aqyndyq júreginen súzip ótkizip, uzaq saparda halqymyzdyń aıaýly ul-qyzdarymen ıyq túıistire júrip ótken Márıam apaıdyń búkil ǵumyrynyń ózi tutas bir ǵajaıyp jyr bop kórinedi maǵan.

Aq bas Alataýdan aýmaı qalǵan oǵan qarap otyryp, «Jyr anasy bul, Jyr anasy» deımiz...

Iá, qazaq dalasynyń jolbarys terisindeı teńbil-teńbil kezeńderi sekildi, Márıam Hakimjanova da ótkeldi, ótkelsiz ózenderden, shatqaıaq quzdy asýlardan ótip, búgin ósken, órkendegen eliniń ardaq tutyp, aldyna perzenttik kishilikpen taǵzym etken urpaqtarynyń ortasynda tamyryn tereńge jibergen, budyrsyz dalanyń tósindegi alyp báıterekteı kórinedi.

Apamyz seksen jasqa tolyp otyr. Bul — búkil halqymyz úshin maqtanýǵa turatyn merekelik ýaqıǵa. Jyr merekesi, óner saltanaty. Sóz qadirin biler, sóz asylyn baǵalar halqymyzdyń mereıi úshin — urpaq aldyndaǵy, zaman aldyndaǵy mereıi úshin qajetti saltanat.

Qazaq halqyna Márıamdaı talant syılaǵan óner báıtereginiń tamyry tek tereńdik shyrynymen qorektenip, máńgi jasyl aıasymen keler urpaǵyna da saıa bolsyn.

1986

---