InfoHub Logo

Qaraǵandy. 1989, 2004 jyldar.

Óner adamynyń qaı-qaısysynda da keremetteı tabynatyn, tańdanatyn, qorqatyn («qorqý» degen, menińshe, — syılaýdyń eń joǵarǵy shegi) bir qudireti bolady dep oılaımyn. Ómirde de solaı shyǵar. Daýyl qushqan teńizdegi sham-shyraqtaı, alystan tartyp tabyndyrar kúsh pen senim bolmasa, tirshilik ataýly da mán-maǵynasynan aıyrylar edi. Ol kúsh ónerdiń aıdyndaı dańǵylyna túsip alǵannan keıin emes, sol aıdynǵa bet almas buryn seni tabyndyryp, óziniń máńgilik jaryǵymen, jol basynda-aq birjola janyńdy baýraıtyn sekildi. Áıtpese, sen ónerdegi óz soqpaǵyńa túsip, ózińniń únińmen saırap alǵasyn, saǵan shamshyraq ta, ustaz da, jebeýshi de kóp. Gáp — qıyn joldyń basynda, qarsy aǵystar men shyrqaý bıikterden seskendirmeı, qalaı da bir armanǵa bas qoıdyrar alǵashqy ǵalamat kúshte.

«Men turdym sonda
alapat oıdyń tolqyndaryna myń batyp,
shaqyryp órge jyr-jaqut,
qarsy aǵystarǵa qulashty sermep kettim men,
qalǵyp ketpesem, bul — baqyt!»

Kóptegen jastarǵa poezıa shalqaryndaǵy osyndaı kúsh bolǵan Ábdilda aǵanyń alalyqty, bólinip-jarylýdy bilmes, aıdyndaı kóńili men qaıtalanbas aqyndyq tabıǵatyn «Tolaǵaıdy» jylap otyryp jatqa soqqan sonaý balalyq kezdiń ózinde-aq sezinip óstik emes pe?!

Men ustazdyq degen jetelep ákelip jumysqa ornalastyrý ne óleńderine alǵysóz jazyp, gazet-jýrnaldarǵa bastyrý, bolmasa jazǵan-syzǵanyńdy maqtap maqala jazý dep túsinbeımin. Ustazdyq — sonaý shyń-quzdardyń basyndaǵy máńgilik móldir muzdaı jaltyldap, ózine talpyndyryp, alystarǵa umtyldyrar bir tulǵalardyń ózindik bolmysymen, bıiktigimen seniń aldyńda turýy.

«Janarym taldy-aý meniń
zańǵar shyńdardyń basyna qaraýmenen
(kóńilim, shyrqap qaldyń ba —
jadaýlaý eń?!).

Sol bıiktiktiń kóz jetpes ushar basynan

lapyldap turǵan men ylǵı alaý kórem», —

dep keıingi urpaqtyń sırek shyńdarǵa bar ynty-shyntymen qulap tabynatyn sebebi sol bolý kerek.

Ábdilda aǵanyń boıyndaǵy meni tabyndyratyn asqaq qasıet — ol kisiniń aqyndyq minez-tabıǵatymen qosa shynshyldyǵy. Qudaıdyń ózi kelse de kólgirsimeı, maqtana-mańǵazdanbaı, men sondaımyn — bilińder, tanyńdar dep tepsinip tabyndyrmaı, tabıǵattyń ózindeı tazalyq, shygaryp salmaı shynyn aqtarar kóńil — bári-bári jannyń qaı-qaısysyn da baýrar deımin.

«Jaqsy aǵa — jaısańdarym,
sender barda asqaqpyn, qaısar janym.
Arqa tańyp senderge aldaryńda
erkin basyp júrýge taısalmadym.
Sender barda
úkilep mingendeımin
jel ilespes dalanyń aı sańlaǵyn», —

dep qazaqtyń osyndaı, dál Ábdilda aǵadaı, daryndaryna ǵana — júreginiń ár lúpilimen seniń tynysyńdy, bolmysyńdy sezip-sezinip júrer jandarǵa — aıta alamyz.

Ýaqyt bir ornynda turmaıdy, ár qıly ózgeris-óńdeýimen adamdy da, ortany da ózimen birge ilgeri jeteleıdi. Ár dáýirdiń altyn-kúmisti jarqyldaqtarynyń bárin birdeı irikteı bermes tarıh talǵampaz ǵoı. Bir kezeń taý dep tabynǵan shyrqaýlar tarıh tórine kelgende, tóbeshik bolyp qalady. Alaıda dáýirdiń az kúndik dúbir-daqpyrtyn, menmenshil mezgildiń shań-tozańyn boıyna darytpaı, sol asqaq ta aıbyndy, móldir de pák qalpynda máńgilikpen ushtasyp qalar tulǵalar bolar. Olar naıza oınaǵan kógildir mekendi máńgi jaılap, sol baıaǵy qalpynda, armanshyl balaýsa kóńilderdi baýrar asqaq qalpynda qala berer. Ómir óter. Adamdar men zamandar, budan burynǵydaı, ózgerer. Kóńili taza, jany móldir, tereń oı urpaqtar keler. Olar da:

«Bıiktiktegi daýyldar
elestetetin shyǵar-aý maıdan syndaryn,
(men de bir samǵap kórsem be —
qaıralsyn janym!)
Qaıta kelmeıtin tulǵadaı
myna jalǵanǵa
qasqaıyp qalaı tursyńdar, qaıran shyńdarym?!» -

dep jyrlary, tańdanary, talpynary haq. Shyń tulǵalar balǵyn júrekterdi osylaısha ǵashyq etip, osylaısha umtyldyrýy urpaqtan-urpaqqa jalǵasa berer.

Men Ábdilda aǵany ádebıetimizdegi osyndaı tulǵa kórem. Árıne, poezıada 70-ke kelgen tarlandar barshylyq. Árkimniń óz bıigi, óz táńirleri men tabynýshylary bolady emes pe?! Meniń talǵamym Ábdilda aǵany qalaıdy; onyń keıde alapat teńizdeı burqanysyn ajarynan sezip, ózim de birge qýanyp, etegi jasyl jaı, jaz dáýren ata taýdyń baýraıynda asyr salyp júrgendeı sezinemin.

Men eń alǵash Ábdilda aǵamen júzbe-júz kelip tanysqanym 1972 jyly, umytpasam, tamyz aıy ǵoı deımin. Medeýge barar joldyń sol jaǵynda, taýdyń basynda «Alataý» degen sanatorıı bar eken. Men demalysymda sonda baratyn boldym. Keldim. Túski tamaqqa taıaý kez bolatyn. Qyzmetker meni ertip bir stoldyń janyna otyrǵyzdy da, «Ábdilda Tájibaev — dastarqandas kórshińiz», — dedi. Júregim alyp-ushyp, óz-ózimnen sasqalaqtadym da qaldym. Ábekeń túski asqa kelmedi. Keshki asqa ýaqtyly keldi. Meni jatyrqap ne jas adam dep shikireıe qaraǵan joq.

— Atyń kim, qalqam? — dedi.

— Farıza...

— Farıza? Aqyn boldyń ǵoı! Óleńderińdi oqyǵam... — Odan ári maqtady. «Óziń adamǵa jolamaısyń ǵoı» dep, jańa jaza bastaǵan jastardyń ózine kelip júretinin, ýaqyty kóp bolmasa da, olardyń týyndylaryn oqýǵa tyrysatynyn aıtty. Sodan beri Ábekeńdi adam retinde bilip kelemin. Kórgen saıyn ol kisiniń kesek minezine ishteı rıza bop, jyldar degen, jas degen úlken tulǵanyń rýhyn alasarta almaıdy eken-aý dep raqattanamyn. Birde men ózimniń «Músháıra» degen toptama óleńderimnen bir-ekeýin oqyp berdim. Áńgimelesip otyrdyq.

— Sara apańnyń shaıy qaınaǵansha men de bir óleńimdi oqyp bereıin. Biraq seniń álgi óleńderińnen keıin óleń oqý da qıyn bolady-aý! — dep qarqyldaı kúlip, shashyn bir qaıyryp qoıdy.

Men sekildi qansha jasty jyr shyńyna shaqyrmady Ábekeń?! Janashyrsyz, qorǵansyz jyr alaýyn álemge shasha almaıdy!

«Jyrlar kerek
jeteleıtin qıaldaı bal armanǵa,
ot oınatar muń tunǵan janarlarǵa.
Qıanattan kúrsinse Batyr — ýaqyt,
Mahambetshe týraıtyn qaqyratyp
aıbalta-jyr kerek-aq adamdarǵa.
Jyrlar kerek
jaýraǵanda sezdirmes jel ekpinin,
dirildeter janyńnyń erek gúlin,
bir-birine umtylǵan alys júrip
júrekterdi ketetin tabystyryp
móldir jyr da, muń jyr da kerek búgin.
Sezesiz be —
bar osynaý kúrdeli ǵasyrda yzǵar,
alaı-dúleı daýyldar, jasyl muzdar...
Qarý dese tyıady bulaq ta únin,
myltyq, bomba qajetsiz!
Biraq búgin
tek qarýsyz qalmassh asyl jyrlar!
Jyrlar kerek
qıalarǵa bastaıtyn nur-shyńdarǵa,
mezgilderdeı máńgilik tylsymdarǵa.
Jer betinde bar áli kúńkil, eges...
Semser jyrdy muqaltý múmkin emes
Aǵa, mynaý ómirde Siz turǵanda!»

1979

---