InfoHub Logo

Taqyryby: Tabıǵattaǵy aqparat uǵymy. Aqparat túrleri. Aqparat kózi, qabyldaýshy men jetkizý ortasy. Aqparttyq prosester. Adamnyń aqparatty qabyldaýy.
Sabaq maqsaty: a) Aqparat uǵymymen, onyń túrlerimen, úlgilerimen jáne óńdeý tásilderimen tanystyrý.

B) Arnaýly, sıpaty men qabyldaý tásilderi boıynsha ár túrli aqparat túrlerin ajyrat alýǵa úıretý. Qazirgi tańdaǵy aqparattyń mańyzyn uǵyndyrý.

V) Aınaladaǵy bolyp jatyrǵan prosesterge mán berip, tereń túsinip qaraýǵa, ár nárseniń maǵynasyn, negizin túsinýge tyrysýǵa tárbıeleý.

Sabaq kórnekiligi: Plakattar
Sabaq túri: Pikirlesip - túsindirý sabaǵy
Sabaq ádisi: Túsindirmeli baıandaý, áńgime túrinde.
Sabaq tıpi: Jańa bilim meńgertý sabaǵy.
Sabaq barysy: Uıymdastyrý kezeńi
Úı tapsyrmasyn tekserý
Jańa sabaq túsindirý
Jańa sabaqty bekitýge tapsyrmalar berý.
Úıge tapsyrma
Sabaqty qorytyndylaý

Sálámatsyńdar ma?
Búgingi sabaǵymyz Aqparat taqyrybyna arnalady. «Aqparat» sózi latynnyń túsindirý, baıandaý, málimet degen uǵymdardy bildiretin informatio sózinen shyqqan. Qazir aqparat sózi kúndelikti turmysta, ǵylymnyń ár túrli: fılosofıa, ekonomıka, fızıka, matematıka, ınformatıka t. b. salalarynda keń qoldanylady. Biraq árbir ǵylymnyń aqparat týraly óz uǵymy men túsinigi bar.
Tapsyrma: Aqparat degen sózge sen qandaı maǵyna berer ediń? (Oqýshylardyń óz oılaryn aıtýy suralady.)
Aqparat degen sózdi biz qalaı túsinemiz. Ony qoldaný mysaldaryn qarastyraıyq. Aqparatty aýyzsha, jazbasha nemese qımyl - qozǵalys túrinde bere alamyz.
Bizdi dúnıe júzindegi kúndelikti jańalyqtarmen tanystyratyn gazetterdi, radıo men teledıdardy «buqaralyq aqparat quraldary» dep ataıdy. Biz teledıdardan jańalyqtardy kóremiz, radıodan estımiz, bir - birimizden qyzyqtyrǵan nárselerdi suraımyz, ıaǵnı aqparat alamyz. Bul mysaldardan biz «aqparat» degen sóz belgili bir habardyń, jańalyqtyń, ótken oqıǵanyń mazmunyn bildiretinin kóremiz.
Al arheologıalyq qazba jumystary arqyly tabylǵan buıymdar bizge sol kezdegi turmys - tirshilik týraly, adamdar jóninde, qandaı jaǵdaıda ómir súrgenderi týraly asa baǵaly aqparat beredi.
Tas bókterlerinde, jer qatparlarynda erteden saqtalyp qalǵan haıýanattar súıekterin, ósimdikter japyraqtaryn zertteý nátıjesinde de biz jer betinde kóne zamanda ómir súrgen janýarlar, ósimdikter týraly kóp málimet alamyz.
Sheksiz alys álemdi, fızıkanyń juldyzdar júıesin zertteý barysynda fızıkter, astronomdar olardan jerge jetip jatqan elektromagnıttik sıgnaldar arqyly olardyń qurylys, shyǵý tegi jóninde kóp maǵlumattar alady.
HİH - HH ǵasyrlarda telegraftyń, radıonyń paıda bolýy aqparatty kez - kelgen qashyqtyqqa jaryq sáýlesiniń taraý jyldamdyǵymen jetkizýge, al teledıdardyń shyǵýy úıde otyryp - aq, dúnıe júzinde ne bolyp jatqanyn kórip - bilýge múmkindik týdyrdy.
Aqparat tek qarym - qatynas nátıjesinde alynyp qoımaıdy. Ony adam mıy qabyldaǵan málimetterdi, habarlardy óńdeý prosesinde de týýy múmkin. Mysaly «bizdiń fýtbol komandamyz qatarynan úsh ret jeńildi» degen habardan keıin bizdiń komanda jaqsy komandalar qatarynda emes eken degen oı týady.
Sonymen aqparat tiri tabıǵatta da, óli tabıǵatta da bolady, ol tek sózben jetkizilmeıdi, ıaǵnı aqparat alýdyń san alýan túri bar. Aqparat qarym - qatynas jasa, óz betimen oılaný, zertteý jáne t. b. áreketter nátıjesinde paıda bolady.
Aqparatqa úzildi - kesildi anyqtama bere almaımyz. Ony qorshaǵan orta týraly jáne onda júrip jatqan prosester týraly habarlar men maǵlumattar dep túsinýge bolady.
Neigizinde ol ǵylymdar sheginde anyqtalmaıtyn uǵym bolyp tabylady. Bul uǵym tek materıaldyq aqparat tasýysh, aqparat kózi aqparat jetkizýshi, ony qabyldaýshy, kózi men qabyldaýshy arasyndaǵy baılanys arnasy arqyly túsindiriledi.

Kim aqparat habarlasa sol aqparat kózi bolyp tabylady.
Al kimde - kim aqparatty qabyldap alsa, onda ol aqparat qabyldaýshy bolyp tabylady.
Al aqparat tasýshy: synyp taqta, jýrnal, aýa bólshekteri, radıotolqyndar, qaǵaz, aǵash, metal, tas, kasseta, dısketa, sýret, slaıd, perfokarta t. b. bola alady.
Aqparat kózi men qabyldaýshy arasyndaǵy baılanys arnasy telekomýnıkasıalyq arna da, aýa da dybys tolqyndaryn tasýshy bola alady.
Aqparat kózi men qabyldaýshy jandy (tiri organızm), jansyz (DK) zattar, aıqyn (muǵalim - oqýshy) jáne janama (sý shýyly sarqyramanyń jaqyn ekenin bildiredi) bolýy múmkin.

Mysal:

(Oqýshylardyń kómegimen taqtaǵa shema syzylady)
Al adam aqparatpen ne isteı alady, degen suraqqa jaýap berelik.
Birinshiden, adam aqparatty saqtaı alady.
Biz kitap, gazet - jýrnal oqyǵanda aqparatty este saqtap jınaımyz. Ony birneshe kúnnen soń bireýge jetkize alasyńdar. Al adamnyń ómirinde oqıtyn, kóretin, estıtin aqparat mólsheri óte kóp bolatyndyqtan adam mıy onyń bárin saqtaı almaıdy. Umytyp qalýy múmkin. Sol sebepten olardy saqtaý úshin syrtqy aqparat tasýyshtar: qaǵaz, túrli taspalar, dıskiler t. b. qoldanylady.
Ekinshiden, adam aqparatty jetkize alady.
Aqparat jetkizý mysaldaryn biz barlyq jerde kezdestiremiz. Bir - birimizben sóıleskende, sabaqta, teledıdar kórgende, kitap oqyǵanda t. b. Kitap oqyǵanda sen qabyldaýshy, al avtor joldaýshy bolady.
Sonymen aqparat almasý úshin, joldaýshy men qabyldaýshy bolýy kerek. Habar jetkizýge paıdalanylatyn quraldardy aqparat jetkizý arnasy dep ataıdy. Oǵan teledıdar, radıo, kompúterlik jeli t. . jatady.
Úshinshiden, adam aqparatty óńdeı alady.
Aqparat óńdeý dep – aqparat alýdy, onyń mazmunyn ózgertpeı, usyný túrin ózgertýdi, alynǵan aqparatty bir retke keltirýdi jáne jańa aqparat izdestirip tolyqtyrýdy aıtady.
Mysaly, esepti sheshý barysynda sender:
Eseptiń shartyn oqısyńdar – aqparat alasyńdar.
Esepti sheshesińder – aqparatty óńdeısińder.
Nátıjesin oqytýshyǵa kórsetesińder – oǵan aqparat beresińder.
Adamnyń aqparatty óńdeýi úzdiksiz proses. Aqparat óńdeý (qıyn jaǵdaıdan shyǵý kezinde) kezinde adam jańa aqparattar oılap tabýy múmkin.
Sonymen adam aqparatty saqtaıdy, óńdeıdi jáne jetkize alady. Bul jaǵdaıda adam qandaı da bir áreketter jasaıdy, olardy aqparattyq proses dep ataıdy.
Tapsyrma:
Seni oıyńsha berilgen aqparattyq prosesterdiń qaısysy basym ekenin kestede óziń belgile. Ár proseste aqparatty jetkizý, saqtaý jáne óńdeý ár túrli mólsherde bolady. Munyń ishinde basym túsetinin belgileý kerek. Jaýap ár túrli bolýy múmkin.

Prosess Jetkizý Saqtaý Óńdeý
1. Kitap oqý +
2. Kúndelikke baǵa qoıý +
3. Matematıkadan esep shyǵarý +
4. Esikke qońyraý soǵý. +
5. Kompúterde oınaý + +
6. Dıktant jazý + +
7. Taqpaq jattaý +
8. Sýretke túsý. + +
9. Balmuzdaq satyp alý. + +

Adam aqparat úzdiksiz qabyldap otyrady. Adamǵa aýa, sý, jylý qandaı qajet bolsa, qorshaǵan orta týraly aqparat ta sondaı qajet.
Adam sezim músheleri arqyly kóredi, estıdi, sezinedi, ıisti, dámdi sezedi, ıaǵnı aqparat qabyldaıdy. Adam eń kóp aqparatty kórý men estý arqyly alady (90 paıyz).
Adam qabyldaıtyn aqparatty tańbaly jáne beıneli dep, ekige bóledi.
Beınelik aqparat – tabıǵat kórinisteri, keskinder, dám, ıis, sezý músheleri arqyly alynatyn aqparattar.
Tańbalyq aqparatqa adamnyń sóıleý, jazý túrinde alatyn aqparattary jatady.
Jazba mátin, aýyzeki sóz ártúrli tańbalardan turady. Dybystyq tańbalar – fonemder. Tańba túrinde qatynasýdy qatynas tili dep ataıdy. Qatynas tilderi – tabıǵı jáne jasandy bolyp bólinedi.
Tabıǵı qatynas tiline orys, qazaq, aǵylshyn t. b. tilder jatady.
Jasandy qatynas tiline matematıka, fızıka, mýzyka, kompútermen qatynasý tilderi jatady.
Ár tildiń óz alfavıti, ıaǵnı sımvoldar jıyny bolady. Bul osy tildiń tańbalary.

Tapsyrma:
Beıneli Aqparat Tańbalyq
Til
Tabıǵı Jasandy
Synyp jýrnalyndaǵy baǵalar +
+ Aıvazovskııdń «Devátıı val» sýreti
Radıodan dıktordyń habarlary +
+ Kompúter oıyny
Gradýsnık kórsetýi +
+ Aýrý adamnyń túri
+ Saǵat tiliniń kórsetýi +
+ Sabaqtan shyǵý qońyraýy
Jol belgileri +
Erte kezdegi taıpa tilindegi mátin +
+ Teledıdardaǵy hokeı oıyny
Baǵdarsham sıgnaly +
+ Jaısyz oryndyq
+ Fotosýretter
Kóbeıtý kestesi +
Kitap +
+ Jumsaq oryndyq
Matematıkalyq formýla +
+ Kúlki
Notalar +
+ Juldyzdy aspan

Bekitý suraqtary:
1. Aqparat degen sózge qandaı maǵyna beresińder?
2. Sender aqparat alatyn negizgi kózderdi atańdar.
3. Adam aqparatty qaıda saqtaıdy?
4. Adamnyń aqparatty óńdeýine mysal keltirińder.
5. Aqparat jetkizýshiden qabyldaýshyǵa qalaı beriledi?
6. Adam qabyldaıtyn aqparat neshege bólinedi.?
7. Beıneli aqparat – qandaı aqparat?
8. Tańbaly aqparatqa qandaı aqparat jatady?
9. Tabıǵı qatynas tilge ne jatady?
10. Jasandy qatynas tilge ne jatady?

Úıge tapsyrma 1. 1 taqyryp. 3 - 9 better. Oqyp kelý.