InfoHub Logo

Aqparattyq qaýipsizdik degenimiz ne?

Aqparattyq qaýipsizdik jıyntyǵynyń túrleri jáne de aqparattyq qaýipsizdiktiń qaýipteri qandaı? - osy suraqtardy qarastyratyn bolamyz.

Aqparattyq qaýipsizdik degenimiz ne?

Ol memlekettik aqparattyq resýrstardyń, sondaı-aq aqparat salasynda jeke adamnyń quqyqtary men qoǵam múddeleri qorǵalýynyń jaı-kúıi, ıaǵnı belgili bir memlekettiń ıakı bolmasa adamnyń jeke basyndaǵy aqparattyq qaýipsizdigi.

Aqparattyq qaýipsizdik jıyntyǵynyń túrleri qandaı?

Aqparatty óńdeýdiń avtomattandyrylǵan júıesi (AJ) retinde kelesi obekter jıyntyǵyn túsinýimiz qajet.

— esepteýish tehnıka quraldaryn;

— programmalyq jasaýdy;

— baılanys arnalaryn;

— túrli tasýshylardaǵy aqparattardy;

— qyzmetshiler men júıeni paıdalanýshylardy.

Bizge berilgen - Aqparattyq qaýipsizdik jıyntyǵy, osy 5 obekteri arqyly bile alamyz. Taǵy da bir aıta ketetin nárse bar, ol avtomattandyrylǵan júıeniń 2 máselesine mán berýimiz kerek.

— júıeniń syrtqy jáne ishki qaýip-qaterlerdiń turaqsyzdandyrý áserine qarsy tura alý qabileti bar kezindegisi;

— júıeniń jumys isteýi jáne júıeniń bar bolýy syrtqy ortaǵa jáne onyń óziniń elementterine qaýip keltirmeýi kezindegisi qarastyrylady.

Konfıdensıaldylyq (qupıalanǵandyq), ıaǵnı aqparatqa tek zańdy paıdalanýshylar qatynaı alatyndyǵy.

Tutastyq, birinshiden, tek zańdy jáne sáıkesti ókildigi bar paıdalanýshylar ǵana ózgerte alatyn aqparattyń qorǵalýyn, al ekinshiden aqparattyń ishki qaıshylyqsyzdyǵyn jáne (eger berilgen qasıet qoldanyla alatyn bolsa) zattardyń naqty jaǵdaıyn beıneleýin qamtamasyz etetindigi;

Qatynaý qolaılyǵy, qorǵalatyn aqparatqa zańdy paıdalanýshylarǵa bógetsiz qatynaýdyń kepili bolýy.

Jelilik qaýipsizdik servısteri esepteýish júıelerde jáne jelilerde óńdeletin aqparattyń qorǵaý mehanızmderin beredi.

Injenerlik-tehnıkalyq ádister óziniń maqsaty retinde tehnıkalyq arnalar arqyly aqparattyń jaıylyp ketýinen aqparattyń qorǵalýyn qamtasyz etýdi qarastyrady.

Aqparatty qorǵaýdyń quqyqtyq jáne uıymdastyrýshylyq ádisteri normalar úlgilerin jetildirý úshin aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge baılanysty ár túrli qyzmetterdi uıymdastyrady.

Aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń teorıalyq ádisteri óz kezeginde eki negizgi máseleni sheshedi. Birinshiden, aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge baılanysty ár túrli prosesterdi formalızasıalaý. Osydan ekinshi másele týyndaıdy – ol, qorǵalý deńgeıin taldaǵanda aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi júıeler qyzmetiniń qısyndylyǵy men adekvattyǵynyń qatań negizdelýi.

Aqparattyq qaýipsizdiktiń qaýipteri

(Avtomattandyrylǵan júıeniń aqparatyq qaýipsizdigine qaýip)

Ol avtomattandyrylǵan júıeniń, belgili bir aqparattyń konfıdensıasy, aqparattyq birtutastyǵy men qatynaý qolaılyǵynyń buzylýyna ákelip soǵatyn áserlerdiń júzege asyrylýy.

Jalpy qaýipterdiń paıda bolyp jiktelýi mynada:

Paıda bolý tabıǵatyna qaraı tabıǵı jáne jasandy bolyp bólinedi. Tabıǵı – bul adamǵa baılanyssyz AJ-ge fızıkalyq prosester men tabıǵı apattardyń áser etý nátıjesinde paıda bolǵan qaýip. Óz kezeginde jasandy qaýip adamnyń áreketinen týyndaıdy. Tabıǵı qaýiptiń mysaly retinde órt, tasqyn, sýnamı, jer silkinisi jáne t. b. aıtsa bolady. Mundaı qaýiptiń jaǵymsyz jaǵy – ony boljaýdyń qıyndyǵy jáne múmkin emestigi.

Nıettilik dárejesine sáıkes kezdeısoq jáne qasaqana bolyp bólinedi. Kezdeısoq qaýip qyzmetshilerdiń nemquraıdylyǵynan nemese ádeıilep jasalmaǵan qatelikterinen paıda bolady. Qasaqana qaýip ádette baǵyttalyp jasalǵan áreket nátıjesinde paıda bolady. Kezdeısoq qaýiptiń mysaly retinde baıqaýsyz derekterdiń qate engizilýin, abaısyz jabdyqtyń búldirilýin keltirýge bolady. Al qaskúnemniń fızıkalyq qatynaýdyń belgilengen erejelerin buzyp qorǵalatyn aımaqqa ruqsatsyz kirý qasaqana qaýiptiń mysaly bolyp tabylady.

Qaýip kózine táýeldi kelesideı bóledi:

1) qaýip kózi – tabıǵı orta. Mysaly: órt, tasqyn jáne basqa da tabıǵı apattar;

2) qaýip kózi – adam. Mysaly, básekeles uıymnyń AJ qyzmetkerleri qataryna óz agentterin engizý;

3) qaýip kózi – ruqsatty programmalyq-apparattyq quraldar. Mysaly, júıelik ýtılıtterdi paıdalanýdy jete bilmeýshilik;

4) qaýip kózi – ruqsatsyz programmalyq-apparattyq quraldar. Mysaly, júıege keıloggerlerdi engizý;

Qaýip kóziniń ornalasýyna baılanysty bylaı bólinedi:

1) qaýip kóziniń baqylaý aýmaǵynan tys ornalasýynan paıda bolatyn qaýip. Mysaly, janama elektromagnıt sáýlelenýlerin (JEMS) nemese baılanys arnalarymen berilip jatqan derekterdi ustap alý; qashyqtan foto jáne beıne túsirý; baǵyttalǵan mıkrofon kómegimen akýstıkalyq aqparatty ustap qalý;

2) qaýip kóziniń baqylaý aýmaǵynyń shekarasynda ornalasýy. Mysaly, bildirmeı tyńdaý qurylǵylaryn qoldaný nemese konfıdensıaldy aqparaty bar derekterdi tasýshylaryn urlaý.

Qorytyndylaı kele, aqparattyq qaýipsizdik ol siz ben biz úshin óte mańyzdy. Qazirgi ǵasyr, aqparattyq tehnologıalar zamany. Bunymen meniń aıtqym kelgeni, aqparat zamanynda, memleketter álem boıynsha ózderiniń mańyzdy qujattaryn ınternet jelisine saqtaıdy. Iaǵnı, olarǵa qaýip túspesi úshin, aqparattyq qaýipsizdik qajet.

Oryndaǵan: Mamashov E. N.
Jetekshisi: Jemıleva M. M.

---